Бизнес - жоспарды құру

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 17 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР
Кіріспе 2
НЕГІЗГІ БӨЛІМ 3
1 Шағын және орта бизнестің теориялық негіздері 3
1.1 Бизнес түсінігі, мәні, атқаратын қызметтері және түрлері 3
1.2 Шағын және орта бизнесті ұйымдастырудың әлемдік тәжірибелері 11
Қорытынды 16
Пайдаланған әдебиеттер тізімі: 17

Кіріспе

Қазақстан Республикасының дамуының қазіргі сатысы экономика мен қоғамды
өзгеруде өте күрделі мәселелер пайда болумен сипатталады.Әсіресе шағын және
орта бизнесті дамыту мемлекеттік экономикалық саясаттың басымды бағыты
болып саналады.
Сондықтан да кәсіпкерлік төңірегіндегі көптеген мәселелердің
экономикадағы ролінің өте маңыздылығын дәлелдейді. Оның негізгі
маңыздылығын ел Президентінің Қазақстан халқына Жолдауында: еліміздің
экономикалық саясатының бірден-бір басымды бағыты кәсіпкерлікң деп
аталынған1. Сондықтан, шағын кәсіпкерлікті дамытуды басқару еліміздің
жүзеге асырып жатқан саясятының стратегиялық мәселесі болып табылады.
Оның стратегиялық маңыздылығын бағалау үшін Қазақстан экономикасының
мынадай ерекшеліктеріне кәңіл бөлу қажет:-айқын көрініс алған шикізаттық
бағыт; -импортқа тәуелділігі; -қайта өңдеу өнеркәсібінің нашар дамуы;
аймақтар бойынша өндіргіш күштердің біркелкі орналаспауы. Бұл аталған
біздің экономикамыздың мұндай зардаптарын шағын және орта бизнестің даму
жолдарымен ғана жеңуге болады. Себебі, шағын кәсіпкерлікті дамытудың
маңыздылығы мемлекеттің экономикалық жетілуіне ықпал етуі және өндіріске,
халықтың жұмыспен қамтылуына жеткілікті түрде қамтамасыз ете алуы жатады.
Сол үшін кәсіпкерлік қызметті еліміздің шаруашылық қызметінің жандандырғыш
күші деп білуіміз қажет. Осыған байланысты мемлекетке кәсіпкерліктің жан-
жақты қолдау мен қорғау табуын тек шағын кәсіпкерлікті дамытумен бірге оның
нарықтық экономиканы дамытуда қосар үлесі де аз емес болады.
Сондықтан бүгінде республикамызда экономиканы қайта құру жолында оның
негізі болып табылатын кәсіпкерлік қатынастарды дамытып, жандандыру және
олардың ұйымдық-құқықтық нысандары мен мемлекеттік реттеу әдістерін
жетілдіру күн тәртібіндегі мәселелер бойынша бірінші кезекке қойылып отыр.
Оған куә ретінде Қазақстан Республикасы Президентінің тарапынан жасалынып
жатқан кәсіпкерлікті қолдау, жандандырып нығайту туралы шараларды, сондай-
ақ осы шараларды материалдық және құқықтық актілерді атап өтуге болады.
Сондықтан кәсіпкерлікті еліміздің шаруашылық қызметінің жандандырғыш
күштері деп білуіміз қажет.Осыған орай айта кететін бір жайт мемлекетімізде
шағын кәсіпкерліктің жан-жақты қолдау табуын тек кәсіпкерлікті дамыту үшін
деп түсінбей, сонымен бірге оның нарықтық экономиканы дамытуға қосар
үлесінің де қомақты екенін естен шығармауымыз қажет. Демек нарықтың өрлеп,
өркендеуі кәсіпкерлердің қызметтеріне айтарлықтай дәрежеде тәуелді болады.
Әлемдік тәжірибе көрсетіп отырғандай, шағын кәсіпкерлік дамыған
нарықтық шаруашылықтың бөлінбес, ажырамас бір элементі болып табылады.
Себебі өркениетті елдердің қақайсысын алсақ та өздерінің экономикалық және
әлеуметтік мәселелерін шешуде кәсіпкерлікке арқа сүйейді.
Сондықтан, шағын және орта кәсіпкерліктің мемлекеттегі нарықтық
экономикалық қатынастарды құруда алатын маңызды роліне байланысты бұл
жұмыстың мақсаты - Қазақстан Республикасындағы шағын және орта бизнесті
дамытуды басқару мен оны қолдау мәселелерін зерттеу болып табылады, яғни
оның даму үрдістерін айқындау мен оған мемлекеттік қолдау қажеттілігін
негіздеуді талдау. Қойылған мақсатқа жету үшін келесі мәселелер
анықталынды:
-шағын және орта бизнестің теориялық негіздері мен оның даму эволюциясы
сипатталынды;
-әлемдік тәжірибелер негізінде шағын және орта кәсіпкерліктің
экономикадағы ролі мен орны анықталды;
-Қазақстандағы шағын және орта кәсіпкерлікті ұйымдастыру тенденциялары
мен жағдайы зерттелінді;

НЕГІЗГІ БӨЛІМ

1 Шағын және орта бизнестің теориялық негіздері

1.1 Бизнес түсінігі, мәні, атқаратын қызметтері және түрлері

Бизнес іс ретінде қарастырылады, оны істердің дипломатиялық қарым-
қатынастары, адамдар арасындағы қарым-қатынастар ретінде қарастыру керек.
Сондықтан осы процеске қатынасатын адамдарды бизнесмен деп атайды.
Бизнес сондай-ақ пайда әкелетін әрекет ретінде қарастырылады. Оның басқа
тірліктерден айырмашылығы - ол әртүрлі салаларда орындалады. Ол негізінен
өндіріс өрісіндегі бизнес, сауда – айналым өрісі, банк, қызмет көрсету
салаларында жүзеге асырылады.
Бизнестің жеке түрінің бірі кәсіпкерлік бизнес болып саналады. Бұл
бизнестің экономикалық негізі өндіріс құралдарына жеке меншік және басқа
түрлі меншіктердің болуымен сипатталады.
Жалпы кәсіпкерлік ұғымының тарихы орта ғасырдан басталады. Тіпті сол
кезеңдерде саудагерлер, қолөнершілер, үгіттеушілер бастаушы кәсіпкерлер
ретінде болған. Орта ғасырда кәсіпкер деген термин одан да бұрынғы
антрепренер, яғни француз сөзі делдалдық екі мағынада қолданылды:
1)түрлі мереке мен музыкалық көріністі ұйымдастырушы;
2)өндірістік немесе құрылыс жобаларын басқарушы.
Ал кәсіпкерлікң ұғымын ең алғаш 18 ғасырдың басында ағылшын
экономисті Ричард Контильон (1680-1734ж.ж) енгізген. Ол кәсіпкер деп нарық
жағдайында тәуекел етуімен байланысты іс-әрекеттер жиынтығын жүзеге
асыратын адамдың айтқан2.
Ал француз экономисті Жан-Батист Сэй (1767-1832 ж.ж.) бойынша
кәсіпкерлік дегеніміз екі өндіріс факторлары еңбек пен капиталдың тәуекел
жағдайындағы шығармашылық үндесуі және бірігуі болып табылады. Сонымен
қатар Сэйдің түсінігінше кәсіпкердің еңбегі шығармашылық еңбек, ал
менеджердікі бірінғай еңбек деп түсінген.
Американ экономисі Йозеф Шумпетердің (1883-1950 ж.ж.) ойынша,
кәсіпкерлік дегеніміз-инновациялардың көзі және дамудың қозғаушы күші
болып саналады. Яғни ол кәсіпкерлікті технологиялық дамуымен,
жаңашылдықтармен және экономикалық өсумен байланыстырады. Шумпетер бойынша
жаңа комбинацияны жүзеге асыруға келесі бірқатар мәселелер әсер етеді:
1) жаңа өнімдер мен қызмет өндіру;
2)жаңа технологиялар енгізу;
3)өткізудің жаңа рыногына ие болу;
4)шикізаттың жаңа көздеріне ие болу мүмкіндіктері;
5)сала құрылымының қайта ұйымдастыру қажеттілігі.
1964ж. П.Друкер, кәсіпкер-белгілі бір мүмкіндіктерден мейілінше көп пайда
түсіретін адам3.
Қазіргі кездегі кәсіпкер деп-пайда табуға бағытталған және тауарларға
(қызмет, өнім) сұранысты қанағаттандыру арқылы өз атынан жүзеге асыратын
жауапкершілікті, инициативті қызметті атқарушы азаматтар.
Бұл тұрғыда Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінің 10-
бабында:”Кәсіпкерлік деп-меншік түрлеріне қарамастан, азаматтар мен заңды
тұлғалардың тауарларға (қызмет, өнім) сұранысты қанағаттандыру арқылы пайда
табуға бағытталған ынталы қызмет” және ол кәсіпкердің өз атынан, оның
тәуекелдерімен және мүліктік жауапкершілігімен жүзеге асырылады
делінген4.
Кәсіпкерліктің бірнеше анықтамаларын қарастыру негізінде бұл ұғымның
негізгі құрамдас бөліктерін атауға болады:
1) жауапкершілік, тәуекел, инициатива;
2) жоспарлау, ұйымдастыру, бақылау;
3) құралдарды іске асыру еркіндігі;
4) жаңа шешімдерді, идеяларды іздеу.
Жоғарыдағы кәсіпкерліктің құрамдас бөліктері менеджмент фунцияларымен
байланысты екендігін көруге болады. Сонымен, кәсіпкерлік дегеніміз-ол жеке
бизнесті ұйымдастыра білу және оны тиімді түрде іске асыру болып табылады.
Жалпы кәсіпкерлік қатынастарды қарастырудың алғашқы сипаты-оның
субъектісі мен объектісі.
Кәсіпкерліктің субъектісіне экономикалық қызметке қатысушы түрлі
мүшелер, алдымен жеке-дара индивидтер жатады,сосын кәсіпкерлік қызметті бір
топ адамдар жүзеге асыратын ұйымдар, яғни шаруашылық серіктестіктер,
акционерлік қоғамдар,кооперативтер.
Ал кәсіпкерліктің объектісіне адамның белгілі бір қызметі, нақты
жағдайда жаңашылдық, ерекше мағынадағы өндіріс, айырбас, бөлудің әртүрлі
факторларын қосу жатады..
Кәсіпкерліктің соңғы нәтежиесі-өндірілген өнім мен қызмет болып
табылады.
Сонымен қатар,кәсіпкерлікті процесс ретінде де қарастыруға болады, ол
4 сатыдан тұрады:
1) Жаңа идеяларды іздеу мен бағалау.
Барынша көп табыс келтіру-кәсіпкерліктің ең қозғаушы факторы. Кәсіпкерлер
өзіне тиімді өзгерістер,яғни жұмыстарына жаңалықтарды енгізеді, мақсаты-
пайда табу. Нарыққа жаңа тауар ұсынған алғашқы фирма оларды белгілі бір
уақытқа дейін баламалы құннан жоғары бағамен сатады. Міне осы қабілет
әдеттегіден ерекше шешім қабылдау қабілетін және іске шығармашылықпен қарау
іскерлік әлемінде жоғары бағаланады.
2) Бизнес-жоспарды құру.
Бизнес-жоспарды құру -күрделі мәселелердің бірі, яғни өзіне нарық
сегменттерін қосатын, оның қөлемін және негізгі сипаттамаларын, маркетинг
жоспарын, өндірістік және қаржылық жоспарларды қамтамасыз ету болып
табылады.
3) Қажетті ресурстарды табу.
Бұл ең бастысы қандай ресурстар қажеттігін нақты бағалау; бастапқы
деңгейден қаталама деңгейді ажырата білу; ресурстар жетіспеушілігімен
байланысты теріс зардаптарды бағалау жұмыстары жүзеге асырылады.
4) Құрылған кәсіпорынды басқару.
Әрбір кәсіпорынды басқару мәселесі - нақтыланған өнім стилінің
басқарушысынан тұрады, ұйымдық құрылым құруды ұйымдастыру, табыстың
шешуші тетіктерін және де әлсіз жақтарын табу арқылы шешім қабылдаудан
тұрады5.
Ал жалпы жаңа шағын кәсіпорын құру процесі 3 негізгі кезеңнен тұрады:
1-ші кезеңді дайындық кезеңі деп аталады, мұнда кәсіпкердің қызмет
түрін және көлемін анықтау және ұйымдастырушылық- құқықтық формасын
таңдайды;
2-ші кезең, яғни құрылтайшылық кезеңде құрылтайшы құжаттарды дайындау
процесиері мен мемлекеттік тіркелу және кәсіпорынның атрибуттарын енгізу
мәселелері шешіледі,
3-ші ұйымдастырушылық кезеңінде жаңа шағын кәсіпорынның
ұйымдастырушылық құрылымын құру мәселесі қарастырылады, яғни негізгі
өндірістік құрылымын, басқару құрылымы, персоналдық құрылым және өндірістік
инфрақұрылым.
Кәсіпкерліктің шаруашылық жүргізу тәсілі ретінде бірнеше негізгі
белгілері бар. Оның ішінде ең негізгілерінің бірі шаруашылық
субъектілерінің еркіндігі мен тәуелсіздігі. Олардың егемендігі нарық
механизмі әрекетін қамтамасыз ететін тәртіп қалыптастырады. Жалпы бизнестің
негізгі талабы- экономикалық іс-әрекеттердің әртүрлілігіне қарай іздеу мен
таңдау еркіндігі болып табылады.
Кәсіпкерлікке тән тағы бәр сипаты-ол шаруашылық жүргізудегі тәуекелге
баруы. Тәуекел-жоспар немесе болжауды қарастырылған нұсқалармен
салыстырғанда табыс ала алмау немесе зиян шегудің ықтималдығы. Шаруашылық
тәуекелдің негізінде мүмкін болатын және шығындар мен нәтежиелердің ара-
қатынасы жатады.
Кәсіпкерліктің жүзеге асырушыларының ерекше белгілері ретінде
жаңашылдық, шығармашылық ізденіс, жауапкершілік, іскерлікте этикет
әрекеттері, жеке қабілеттер мен қасиеттерін жатқызуға болады6.
Сонымен қатар, кәсіпкерлікті ұйымдастырудың мәнді сипаттамалары да бар
және олар келесідей:
1) Мақсатты анықтау.Ол пайдалылықтың негізін енгізуде маңызды болады.
Кезінде Барух Спиноза әлемді билейтін мүдде деп атап көрсеткен екен. Ал
Аристотельде мүдде туралы: игілік барлық жерде екі шартты сақтауды талап
етеді Біріншісі-қандай қызмет болмасын ең соңғы мүддені дұрыс табу.
Екіншісі-сол түпкі мүддені іске асыру үшін керекті құралдарды табу.
2) Мақсатқа жету жолдары. Мақсатқа жету жолында кәсіпкер жету
құралдарын, әдістерін анықтауы қажет. Бұл тұрғыда пайда алу мен басқару
сапасының өзара үйлесуінің қамтылуы қажет.
3) Мадақтау мен жазалау жүйесінің болуы. Мұнда жұмысты ұйымдастыруда
шығармашалақ ықылас көрсеткені үшін марапаттау туралы айтылады. Жазалау-
ықыластың жоқтығы үшін мәселені қою жөнінде болады. Кәсіпкер алдына жаңа
мәселелерді іздеп қояды және оларды шешудің жолдарын іздейді. Бұл жағдайда
ғылыми тәсіл қолданылады.
4) Басқару стилі. Мұнда кәсіпкерге төнетін қаіп-қатер де, адамдарды
жұмысқа жұмылдыру, оларды марапаттау және тағы басқа факторлар да жатады.
5) Ұйымдастырушылық құрылым. Бұл жерде оның икемділігі туралы сөз
болады, яғни оның негізгі объектісі-өндіріс болып табылады. Құрылым
өндіріске қарағанда екінші болып, рынок жағдайына байланысты бағытталуы
тиіс.
6) Кәсіпкерлік кәсіпорындардың айырмашылығы, яғни сонымен қатар,
сандық сипаттары бары: жұмыскерлер саны, капиталдың жылдық айналымы,
кәсіпорындардың шамалары.
7) Кәсіпкерлікті сипаттайтын негізгі қасиеттері- ол қызмет еркіндігі,
субъектілердің тәуелсіздігі, сонымен қстар, кәсіпкерлік қызмет өрісінде
тәуелсіздік.
8) Қандай басқару тәсілін таңдау қажеттілігі. Еркіндік өндіріс
бағдарламасын қарастыруда көрінеді, мысалы бағдарлама, өндіріс жоспары.
9) Тәуекелдікке қатынасы. Жасағыштық тәуекел және тәуекелдік
түрлерінің жиынтығының тепе-теңдігі болып саналады.
Енді кәсіпкерге тән сипаттарды анықтайтын болсақ ол келесідей болады:
1) қызмет өрісін кәсіпшілік біліммен басқару;
2) өндірістік-маркетингтік қызметті басқару үшін басқарушы білімі мен
тәжірибесі болу;
3) өзінің мүмкіндіктерін дұрыс бағалай білу және рыноктағы жағдайды
ескеру, қаржы құралдарын тарта білу,
4) экономикалық ойлау қабілеттілігі, құзыретті болу, іскерлік
мәдениетті, тәжірибелі болу,
5) өндірісті ұйымдастыруды білу, қойған мақсатқа жету үшін тәуекелге
бару,
6) талдай білу және рыноктің мүмкіндіктерін пайдалану, жаңашыл ойлар
болуы.
Жоғарыдағы кәсіпкерлік қызмет пен кәсіпкердің сипатамаларын қарастыру
негізінде оның атқаратын қызметтеріне тоқталу қажет. Кәсіпкерліктің
атқаратын қызметтеріне келетін болсақ: өндірістік, коммерциялық, қаржылық
және басқарушылық қызметтері бар.
Өндірістік қызметі өндіріс пен материалды-техникалық қамтамасыз етуді
және шаруашылық қызметті шикізат, құрал-жабдықтар және тағы басқаларымен
өзара байланыстылығын жүзеге асырады.
Коммерциялық қызметі тұтынушылардың қажеттіліктерін анықтау және
кәсіпорындар мен нарықтық контрагенттер арасындағы айырбас процесін
басқаруды жүзеге асырады. Сонымен қатар, тауар-ақша және сауда-айырбас пен
сату-сатып алу бойынша келісімдер арқылы да жүзеге асырылады.
Қаржылық қызметі келесі функцияларды іске асырады: қаржы есебінің
енгізілуі; инвесторлар мен кредиторлар есебінен капиталдың
мобилизациялануы; сатудан түскен табыстарды жинақтау; ақша нарығы, банктер,
инвесторлар, бағалы қағаздармен өзара байланыстар қалыптастыру; сатып
алушыларды іздеу мен анықтау және тартуға байланысты маркетингілік
қызметтер және тағы басқалары.
Басқарушылық қызмет кезінде келесі мәселелер қарастырылады:
1)кәсіпорындар мен қоғамдық құрылымдар немесе ақпарат құралдарымен
өзара қарым-қатынастарын басқару, инициативалық талаптарды және менеджмент
тәжірибелерін қалыптастырып, тарату;
2)капиталдар мен табыстардың қолданылуын басқару; ғылыми-зерттеу
жұмыстары мен жобалық жұмыстарды тиімді пайдалану;
3)бизнес қажеттіліктеріне сәйкес жұмысшыларды тарту, таңдау, жұмысқа
алу.
Сонымен, кәсіпкер қызметінің сферасына байланыссыз өз
қабілеттіліктерін келесі функцияларды орындау арқылы жүзеге асырады:
1) нарықты зерттеу арқылы төлемқабілетті сұранысы бар тауарлар мен
қызметтер іздеу;
2) тауарды өндіру немесе қызмет көрсету үшін қажетті ресурстарды
бағалау;
3) төмен бағалы ресурстар нарығын іздеу;
4) бизнесті жаңа техника, технология және менеджмент негізінде
ұйымдастыру мен басқару;
5) маркетингтің қазіргі заманғы қағидаларын пайдалану арқылы тауарлар
мен қызметтерді сату, тарату;
6) табыстарды тұтыну және жинақтау қорлары арасында,резервтік қорлар,
дивиденттерді төлеу қорлары арасында тағы басқаларын тиімді бөлу.
Жоғарыдағы аталған кәсіпкерліктің қызметтеріне байланысты негізгі
түрлерін бөліп айтуға болады: өндірістік, коммерциялық, қаржылық,
делдалдық, сақтандыру7.
Өндірістік кәсіпкерлік негізінен тауарлар, қызметтер, ақпарттар,
рухани құндылықтар өндіретін кәсіпкерлік болып табылады. Сондықтан өндіріс
функциясы кәсіпкерлер үшін ең негізгі болып саналады.
Ал коммерциялық кәсіпкерлік тауарлар мен қызметтерді сату және сатып
алу келісім-шарттары негізінде жүзеге асырылады, яғни таурлы-ақшалай,
саудалық-айырбас операциялары сипатталады. Кәсіпкер пайдасы тауарды сатып
алу бағасынан жоғары бағаға сату арқылы жасалады. Егер бұл операциялар заң
шегінде болса, алыпсатарлық болып есептелмейді.
Кәсіпкерлік қызметтің ерекше түрі-қаржылық кәсіпкерлік болып табылады.
Оның сату-сатып алу қызмет саласы ақша айналымы, бағалы қағаздар, валюталық
қатынастар.
Делдалдық кәсіпкерлік дегеніміз бір мәмілеге ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.