Drug Trafficking Offences Act - барлық бөліктері зат есім

Жұмыс түрі: Іс-тәжірибеден есеп беру
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 31 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

КІРІСПЕ 3
Кәсіпорын туралы жалпы мағлұмат 4
Ағылшын-қазақ тілі аудармасының қиындықтары мен кемшіліктері 6
Кәсіпорын келісім-шарттарын және ондағы Заң терминдерін аудару 8
ҚҰЖАТТАРДАҒЫ Экономикалық мәтіндердің ағылшын және қазақ тілдеріндегі
лексикалық құрамы 16
Экономикалық мәтіндерді аударудағы көпмағыналық пен көпнұсқалық. 19
Кәсіпорын құжаттарында және хаттарында кездесетін неологизмдерді аудару 24
Қорытынды 31
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 33

КІРІСПЕ

Тәуелсіз Қазақстанның әлемдегі өзіндік бірегей орнының нығаюы мәдени-
тілдік алыс-берісті арттыру ісіне, яғни аударма ісіне де тәуелді. Елдер мен
халықтар арасындағы саяси-экономикалық, рухани, мәдени байланыстар
ауқымының ұлғаюы аударма ісінің білікті мамандарын ғана даярлауды қажет
етіп қоймай, сонымен қатар, тәржіма туралы теориялық зәру мәселелерді күн
тәртібіне ұсынады.
Жер шарын мекендеген мыңдаған халықтардың түрлі тілде сөйлеу факті,
сонымен қатар, күн өткен сайын өсіп келе жатқан мәдениетаралық коммуникация
аударма ісін күнделікті қажеттілікке айналдырып отыр. Аударма әрі көне, әрі
жаңа өнер. Аударманы өнер деп атаудың өзі де оның мәдени әлеуетінен
хабардар еткендей. Ал сол аударма барысында орын алатын мәдениеттер сұхбаты
өркениеттілік болмыс-бітімнің өзіндік ерекшелігін сомдайды. Ендеше,
аударманы зерделеу – оны өз еншісіне айналдырған тілтанудың,
әдебиеттанудың ғана жеке ісі емес, мәдениеттану сынды әмбебап әрі пәнаралық
ғылымның да ортақ ісі болмақ.
Тәжірибені Ұлттық штаттық командалар және спорт резерві дирекциясы
республикалық мемлекеттік қазыналық кәсіпорнында өтудің негізгі мақсаты
хаттарды, заңдарды, құжаттарды қазақ-ағылшын тілдерінде аудару негізінде
тәжірибе жинақтау.
Мен Ұлттық штаттық командалар және спорт резерві дирекциясы
республикалық мемлекеттік қазыналық кәсіпорнының аудармашылық бөліміне
практикант болып қабылдандым.
Аудармашылық бөлім жұмысының негізгі рөлін электрондық аударма
бағдарламалары атқарады. Сондай-ақ интернет желісінің де құжаттарды,
хаттарды, басқа да ақпараттарды аударуда рөл зор.
Оқу-өндірістік практиканы өту барысында менің құзіретіме құжаттардың
әрбір түрін аудару енді.

Кәсіпорын туралы жалпы мағлұмат

"Қазақстан Республикасының туризм және спорт министрлігі спорт
комитетінің "Ұлттық штаттық командалар және спорт резерві дирекциясы"
республикалық мемлекеттік қазыналық кәсіпорыны

Тіркелу мерзімі 2009-06-02 18:14:15
Соңғы жаңартудың күні 2010-05-26 15:15:41
Қатысушының рөлі Тапсырыс беруші Ұйымдастырушы
Мемлекеттік тапсырыс берушілер тізімінде Мемлекеттік тапсырыс берушілер
тұр тізілімінде бар
СТН 600400067793
БСН 000640002314
ЖСН
Қазақ тіліндегі атауы "Қазақстан Республикасының
туризм және спорт министрлігі
спорт комитетінің "Ұлттық
штаттық командалар және спорт
резерві дирекциясы"
республикалық мемлекеттік
қазыналық кәсіпорыны
Орыс тіліндегі атауы Республиканское государственное
казенное предприятие "Дирекция
штатных национальных команд и
спортивного резерва" Комитета по
спорту Министерства туризма и
спорта Республики Казахстан
Резиденттік ҚАЗАҚСТАН
ӘАОК 711000000
Аймақ Астана қ.
Мемлекеттік тіркеу туралы куәліктің 10005
нөмірі
Мемлекеттік тіркеу туралы куәліктің күні 2009-09-25
Есептілік әкімшілердің атауы "Қазақстан Республикасының
Туризм және спорт министрлігі"
мемлекеттік мекемесі
Төлбелгілер

ҰҚНЖ Жедел басқару құқығының негізінде құрылған
мемлекеттік кәсіпорын (қазыналық кәсіпорын)
МНК Республикалық меншік
Кәсіпорынның өлшемділігі Орта кәсіпорындар
Экономика секторының коды Мемлекеттік қаржылық емес ұйымдар
Белгілер

Басшы

ЖСН

СТН
600310823342

ТАӘ
КАНАГАТОВ ИЛЬСИЯР БАЙМУХАМЕДОВИЧ

Лауазым
Директор

Көз
ИНИС

Байланыс ақпараты

ID Мемлекет ӘАОК Толық мекен-жайы (орыс) Мекен-жайд
ың типі
15295 КАЗАХСТАН 711000000 КАЗАХСТАН,Астана Заңды
г.а.,г.Астана,АУЭЗОВА М,126 мекен-жайы
77006 КАЗАХСТАН 711200000 КАЗАХСТАН, г.Астана, 010000, Нақты
г.Астана, Сыганак, 25, 12 мекен
этаж -жайы

Ағылшын-қазақ тілі аудармасының қиындықтары мен кемшіліктері

Орта ғасырлардағы қытай және жапон поэзиялары қағазға қаріп боп түсуі
жағынан да, көркемдік өрнегі жағынан да ұқсастық бар. Алайда, қарап
отырсаңыз, жапонның ескі жырлары орысшаға қандай төгіліп түскен, Таң
дәуірінің қытай ақындары болса, сондай нашар аударылған.
Қытай тілінің ежелгі жазба ескерткіштері б.д.д. екінші мыңжылдықтың
екінші жартыжылдығынан өз бастамасыз алады, яғни қытай тілі - Дүниежүзінің
көне тілдерінің бірі.
Қытай тілі дүниежүзіндегі кеңінен таралған тілдің бірі болып табылады.
Бұл тілде миллиардан астам Қытай халқының кем дегенде 90% сөйлейді, сондай-
ақ қытай тілі Индонезияда, Камбоджада, Лаоста, Вьетнамда, Мьянмда,
Малайзияда, Тайландта, Сингапурда т.б. елдерде таралған. Қытай жазуымен
Қытайға көршілес Жапония, Корея секілді елдер пайдаланады.
Қытай – Тибет тобына жатады. Қытай тілінің басты ерекшеліктері: 1)
Қытай тілінде төрт үн бар, мағына үн (тон) арқылы анықталады; 2) әрбір
иероглиф бір буын болып есептеледі; 3) жалаң буынды сөздер жиі кездеседі,
күрделі сөздер көп түбірден құралады, бірақ морфологиялық түрлену болмайды;
4) сөздердің орын тәртібі мен шылаулар қолданысы негізінде грамматикалық
мағына айқындалады. Қытай тілінің диалектілері мұнан 2500 жыл бұрын
байқалса, қазір ұсақ диалектілер көп болғанымен, негізінен, үлкен жеті
топқа бөлінеді. Олар: Солтүстік, У, Шияң, Гань, Кыжия, Юэ және Минь.
Қытайдың әдеби тілі Солт. Диалекті.
Тарихшылардың айтуы бойынша, аударманы және аудармашыларды қажет еткен
факторлардың мықтыларының бірі – жаулап алушылық соғысының жүргізілуі.
Жеңілген, тізе бүккен жаңа ел-жұртына өз жарлығын түсінікті жеткізу үшін
билеушіге тілмаштан басқа кім керек?! Тілмаштарсыз көне дүниенің күшпен
жаулап алынған әртілді көп халықтардан тұратын империяларын құрған
“глобалистерді” көз алдыңа елестете алмайсың.
Аудармашылық қызметтің б.э.д. ІІІ мыңжылдықтан бері келе жатқандығын
Ассирия астанасы Ниневияның кітапханасынан табылған саз тақтайшалар да
дәлелдейді. Ассириялық патшалар арасында алғашқы болып хат танығандардың
бірі – Ашшурбанипал (б.э.д. 669-633) өз сарайларының біреуінде бүкіл көне
вавилондық және шумерлік жазбаларды жинақтауға бұйрық береді. Сонда
әлемдегі ең алғаш кітапхананың басым бөлігін шумерлер мен вавилондықтар
аудару үшін қолданған көптілді сөздіктер құраған екен. Сол сөздіктердің ең
көнелері өз ерліктерін империяның түрлі тілдерінде мадақтауды ұнатқан
Саргон Аккадскийдің (б.э.д. 2872-2817жж.) билік еткен кезіне сәйкес
келеді.
Аудармашы тек тілмәш, көшірмеші, қарапайым билингв, түпнұсқаның
мәтінінен ауытқымайтын кірпияз ділмар, сөздің құлы ма әлде оның ұстасы ма?
Түпнұсқаның мәтінін өзгертіп жіберетін сатқын ба әлде жан-жақты білімді
интеллектуал, лингвист және этнограф, философ және психолог, тарихшы,
жазушы және тіл тапқыры ма? Ол, кез келген оқырман секілді, түпнұсқа
мәтінін “өзіндік жолмен” оқудан бас тартпайтын еркін суреткер ме әлде
зейінді әрі сезімтал басқатілді екінші автор ма? Аудармашы түпнұсқаны өз
заманының адамдары мен өзінің жеке бас мәнеріне қарай қайта жасаушы,
“өзгертуші-түзетуші”, сөйтіп, “керемет қателіктердің” негізін салушы ма
әлде алдына басқа тілдік мәдениет адамдарын түпнұсқаның мазмұнына толығымен
қанық етуді мақсат етіп қоятын төзімді еңбеккер ме? Қойылған сұрақтардың
қай-қайсысы болсын біржақты жауабын ала қоймаған ашық сұрақтар.
Ұлы грек өркениеті өз қоғамының аудармашыларға деген қатынасын
білдіретін маңызды деректер қалдырмады. Гректерді аудармашылық қызмет
қаншалықты қызықтырғанын көрсететін ешбір жазбалар, тіпті айтылған
ұлағатты сөздер бізге дейін жете қойған жоқ. Ежелгі гректердің тілі,
тілдік мәдениеті мен әдебиетінің кемелдігін ескерсек, алғашқыда бұл жағдай
түсініксіз болып көрінуі мүмкін. Алайда, тарихшылардың тұжырымдары бойынша,
нақ сол себептен де, яғни тілі мен әдебиетінің жоғары дәрежеде дамуы
себебінен де гректер аудармалардан бас тартқан көрінеді. Оны ұлттық
тәккәпарлық пен гректердің өзгелерден тыс жаратылысына деген сенім туғызған
көрінеді. Басқа тілдерді олар варварлық тіл деп есептеді. Barbaros –
варварлық деген грек сөзінің этимологиялық негізінде, гректердің айтуынша,
басқа елдердің тұрпайы, анық та әуезді емес, бырылдақ тілдерін дәл
келтіретін ономатопея жатыр.
Аударма тарихына қатысты қолда бар (кітапханаларда деп түсініңіз)
әдебиеттердің ұсынар мүмкіншілігіне сай, ежелгі өркениеттердің
кейбіреулеріне ғана тоқталып отырмыз. Мүмкін, конфуцийлік-даостық, үнді-
буддалық ареалдағы өркениеттер туралы көп айтуға болар еді. Бірақ оған тіл
білмеуіміз де, біз білген тілде әлгілердің тәжірибесінің қарастырылмай тыс
қалып қойғандығы да кедергі болып тұр. Жоғарыда аталған өркениеттердің
аударма тарихындағы орнын бағалауға мүмкіндік беретін аудармаға қатысты кең
танымал әдебиеттерде мағлұматтардың болмауы біздің ғылым-білімнің, жалпы
алғанда, негізінен еуроорталықтық сарында екендігін тағы бір көрсетіп
бергендей.

Кәсіпорын келісім-шарттарын және ондағы Заң терминдерін аудару

Терминдер мен сөзқұрауды аударудың аса бір қиыншылығы жоқ. Сөзқұраудың
басты сөзге немесе анықтайтын компоненті барлық терминге қатысты басты
түсінік ролін атқарады. анықтаушы компонент негізінен басты мәнді, басты
терминнің мағыналарын ашады.
Сөзқұрау-терминдерін аударуда-зат есімнен басталады, ол негізгі
компонент болып табылады, сондықтан әрбір мағыналық топты көбіне оңынан
солға қарай аударылады.
Қазақ тілінде аударылып жатқан бірліктердің сәйкестігі жоқтығына
сүйене отырып, Рецкер келесі түсініктерді енгізді: аналог, эквивалент.
Эквивалент түсінігі бойынша аударылып жатқан тілге бірлік жағына дейін
толық сәйкес келуін айтса, аналог түсінігінде-бірнеше лексикалық бірлік,
кейбір жағдайларда аударылатын бірлікке белгілі бір мөлшерде сәйкестенуі
мүмкін. Сонымен Рецкер теориясы бойынша терминдерді аударудың үш негізгі
түрін ажыратуымызға болады: эквивалент көмегімен аудару, аналогтарды
іздестіру және сипаттаушы аударма.
Әрбір терминнің де аударма барысында жалғыз үлгісі болмайтынды белгілі
жәйт, яғни ол эквивалент. Сонымен қатар эквивалент-бұл тек қана сөз емес,
сондай-ақ сөзқұрау. Терминдердің аудару барысында көбінесе бейнелеуіш
аударма қолданылғандықтан, бұл жағдайдайларда көзсөзді терминлерді
құрастырудан бас тарту қажет (терминді аударуда қысқа сөздерді қолдану
үлгісі терминнің мағынасын бұзбаған жағдайда ғана).
Ең бастысы терминдерді аудару барысында ол терминнің негізгі
компонентін категорияны бейнелеу керектігін, сонымен қатар терминнің шығу
түсінігін, басқалардан ажырататын құбылыстарын ұмытпағанымыз жөн.
Қазақ тілімен ағылшын тілдеріндегі тілдік жүйенің әр-түрлі болуына
байланысты аударма барысында анықталудағы және анықталып жатқан сөздерді
орын ауыстыруға тура келеді.
Р. Ф. Пронина көпкомпонентті терминдерді аударуда бес негізгі тәсілді
қолдануды ұсынады:
1. ағылшын тіліндегі сөздермен терминдерді қазақ тіліндегі сөздер мен
айтылымдарды қолдана отырып сөзбе-сөз аудару (калькиляциялау деп аталады).
2. ілік септігін пайдалану арқылы аудару.
3. көптеген жұрнақтарды пайдалана отырып аудару.
4. сөзқұрауыштардың біреуін көптеген анықтауыш сөздер тобы арқылы
аудару.
5. атрибутты топтың бірқатар бөлшектерін өзгерту арқылы аудару.
Төменде табылған терминдердің тәртіптік талдамаларына талдау жасаймыз.
Терминологияық бірліктерді аударуға кіріспеден бұрын біз оның құрамдас
бөліктерін талдап көрейік
Схеманы төрт пунктке ажыратайық:
Термин кеомпоненттерінің қандай сөз табына жататындығын анықтайық;
Қандай сөздікке жататындығын белгілейік: жалпы қолданыстағы лексикаға
немесе арнайы (терминологиялық);
Басты компоненттер мен анықтайтын сөздерді ерекшелейміз;
Көпкомпонентті термин түрін анықтаймыз;
Осыдан кейін ғана аудармағы көшеміз. Компонентті термин-сөзқұрауышты
аударуды бастауыштан бастаймыз. Бастауыш көбіне анықтайтын компонент болып,
кейіннен басқа мәндік топтар аударылады (көбіне оңнан солға қарай).
1. The Home Office, Home-сын есім; Office – зат есім. Home – үйдікі;
Office – министрлік. Жалпы қолданбалы лексикалық сөз. Office –басты
компонент; Home – анықтауыш компонент.
Екі құрамдас термин, жалпыға қолданбалы сын еміс мен зат есімнен
құралғанда жаңа мән береді және термин қалыптастырады.
Home сөзін аударғанда басқаша мән береді, өсткені ол басты компонент
Office сөзқұрауышына тәуелді. Нәтижесінде Office, Home мәніне
сәйкесінше аударылады. [36-79б]
The Home Office-ішкі істер (ненің?) ←министрлігі
Home сөзін біз көптеген анықтауыш сөздермен аударамыз. Осыдан
сөзқұрау компоненттерінің арасындағы байланыспен (грамматикалық байланыс,
үстеу) тіл жүйесіне сәйкес тәртібі өзгереді. Барлық сөзқұрауышты аударуда
біз ілік септігін қолдану әдісін пайдаланамыз.
2. Trial of Offences (стр.33) Trial – зат есім, Offences – зат есім.
Trial – сот ісі, Offences – қылмыс. Екі сөзде термин болып табылады.
Trial – анықтауыш компонент, Offences – анықтауыш сөз.
Екі құрамды термин, оның компоненттері бір-бірімен жұрнақтың көмегімен
байланысқан.
Trial сөзі сот немесе анығырақ айтсақ сот ісі деп аударылады
дәне соңғы үлгі біздің терминологиялық бірлігімізге тура келеді.
Trial of Offences - соттың қылмысты іс қарауы .
Бұл терминді ілік септігінің көмегімен аударып түпнұсқадағы сөз
тәртібін сақтады. Аударма барысында сөзқұрау жұрнағынан айырылғанын
ескерейік, яғни грамматикалық байланыс өзгереді. [37-209б]
Trial of Offences-қылмысты (құқық бұзушылықты) соттың іс қарауы.
3. Grand of Bail, Grand-зат есім, Bail-зат есім.
Grand-өтініш, Bail- кепілдеме. Екі сөз де термин болып табылады. Grand-
анықтауыш компонент, Bail-анықтайтын сөз.
Термин-өзара шылау арқылы байланысқан екі бөліктен құралған сөзжасам.
Аудармада Bail сөзінің мағынасы бірнеше анықтама сөздер арқылы
былайша ашылуы мүмкін:
Grand of Bail- өтініш (не туралы?)→ кепілге алу жайлы өтініш
Біз шылау арқылы аударып, түпнұсқаның бірқатар компоненттерін
сақтадық.
4. Suspended sentence (стр.124) Suspended – үстеу, Sentence – зат
есім. Suspended – шартты, Sentence – үкім.
Екі сөз де жаппай колданбалы лексикалық сөздікке жатады. Sentence-
басты компонент, Suspended-тәуелді компонент.
Екі құрамды термин-екі компоненті де жаппай қолданбалы лексикада
термин арқылы бейнеленіп тұр. [38-139б]
Аталған терминологиялық бірлікті аудару үшін біз калькиляциялау әдісін
қолдандық. Бір ерекшелігі sentence сөзі біздің заңтану терминология
саламыздың шеңберінде ғана үкім мағынасы бідіреді.
Suspended sentence-шартты үкім.
5. Supervising officer (стр.132) Supervising – сын есім, Officer – зат
есім. Supervising – бақылаушы (күзетуші), – офицер.
Көпқолдыналытын (жаппай) лексика сөздері. Officer-анықталған сөз,
Supervising-анықтауыш сөз.
Көпкомпоненттері сөзқұрауышқа арнайы терминологиялық мән беретін екі
компонентті сөз. Supervising сөзін аударуда бірқатар анықтауыш сөздер
қолданылып, supervising officer-сөзі бақылау жүргізетін офицер болып
аударылады. Бұлай аударылуы сөз мінері мен аударманың сипаттамасымен
анықталады.
Supervising officer -бақылау жүргізетін офицер.
6. Public Order Act-1. Public -сын есім, Order-зат есім, Act-зат есім,
Public -қоғамдық, Order -тәртіп, Act -жарлық. Барлық жоғарыда аталған
сөздер жаппай қолданбалық лексика сөздеріне жататын, бірлесе келе
терминологиялық бірлікті құрайтын үшкомпонентті термин, Act -сөзі мен
Public және Order топ сөздерінің арасындағы мәндік грамматикалық
байланыстар тұр.
Аталған күрделі терминнің аудармасын екі кезеңге бөлу қажет. Алғашында
Public Order сөзқұрауышын аударамыз.
Public Order -қоғамдық тәртіп (ненің?) ←жарлық
Ілік септігі қолданылған келесі айдармаларда ПЯ жүйесіне байланысты
бірнеше компоненттері алмастырлады.
Public Order Act -қоғамдық тәртіптің жарлығы [39-269б]
7. Criminal Justice Act
1. Criminal -сын есім, Justice -зат есім.
2. Criminal -қылмыстық-өзіндік мәні бар сын есім; Justice-сот өндірісі-
термин; Act -жарлық-жаппай қолданбалы сөздіктің сөзді.
3. Act-басты компонент, Criminal және Justice -анықтауыш сөздер.
4. Бір компоненті ғана терминологиялық бірлік болып табылатын
үшқұрамды термин.
Бірнеше мәндік топ Criminal Justice аудармасында бірнеше қатар сөзді
сақтай отырып, калькалау әдісі қолданылған.
Criminal Justice -қылмыстық (қандай?) ←сот ісі
Толық терминді аудару барысында ілік септігін қолдандық.
Criminal Justice Act –сот ісінің (ненің?)-жарлығы.
Нәтижесінде түрпұсқа компоненттерінің орналасу тәртібі өзгереді.
Criminal Justice Act -қылмыстық сот ісінің жарлығы
8. Independent Public Prosecutor (стр.45) Independent -сын есім,
Public -сын есім, Prosecutor -зат есім. Independent-тәуелсіз, Public
-халықтық.
Жаппай қолданыстық лексикадағы сөз. Prosecutor -прокурор-термин.
Prosecutor -басты сөз, Independent, Public -анықтауыш компонент.
Үш сөзден құралып, олардың біреуі ғана термин болған көпкомпонентті
термин.
Аталған терминде екі анықтайтын сөз де басты клмпонентке жатады.
Бірнеше зат есімнен құралған көп құрамды терминдерді аударғандағыдай мұнда
екінші дәжелі мәндік топ деп ажыратуға болмайды.
Аталған терминологиялық ірлікке ең ыңғайлы аудару әдісі-калькалау
әдісі, түпнұсқадағы сөз тәртібі сақталған.
Independent Public Prosecutor -тәуелсіз халықаралық тергеуші. 40-187б]
9. Crime prevention strategy (стр.29) Crime -зат есім, Prevention -
зат есім, Strategy- зат есім. Crime-қылмыс, Prevention-ескеру, Strategy-
стратегия. Барлық сөздер жаппай қолданбалы лексика сөздеріне жатады.
Strategy -анықтауыш компонент, Crime, prevention -анықтауыш сөздер.
Құрамдас сөздері жаппай қолданбалы лексикаға жатса да, бірігуі
терминологиялық сипатқа ие үш компонентті термин.
Аударма екі кезеңмен жүзеге асырылады (екі мәндік топтың болуына
қарай).
а. crime prevention -қылмыс (ненің?)←ескерту.
Аталған сөзқұрауыш ілік септігінің көмегімен, сөз тәртібінің
бұзылуымен аударылған.
Аударманың ендігі басқа үлгісі ретінде құқықбұзу профилактикасы
болуы мүмкін.
б. Crime prevention strategy
Келесі сөздерді аударуда жұрнақты пайдаланамыз.
Crime prevention strategy -құқық бұзуды ескерту стратегиясы немесе
құқық бұзу профилактикасының стратегиясы.
10. Police discipline code 1. Police-зат есім, discipline зат есім,
code- зат есім, 2.Police -полицей, Discipline -тәртіпті. Жаппай
қолданбалы лексика сөздері. Discipline, police - кодекс-термин. 3.
Code -басты компонент, Code - тәуелді сөздер, сол анықтауыш болып
табылады. 4. Көпкомпонентті термин, үш сөзден құралып, олардың екеуі
басты компонентпен тікелей байланыста.
Аталған терминді аударуда қолданған әдісіміз калькиляциялау, түпнұсқа
сөздің тәртібі бұзылмаған, нәтижесінде Police discipline code-полициялық
тәртіп кодексі.
11. Criminal Record Office (стр.61) Criminal-сын есім, Record -зат
есім, Office-зат есім.
Criminal-қылмыстық, Record-баспа, Office-бөлім. Барлық сөздер жаппай
қолданбалы лексикаға тән. office -анықтауыш компонент, criminal, record
-анықтаушы сөз.
Бір-біріне грамматикалық байланысқан үшкомпонентті термин. Барлық
сөздер жаппай қолданбалы лексикада, бірақ жаңа терминалогиялық мәнге ие.
Аталған термин екі мәндік топқа ие, яғни екі кезеңде аударылады.
criminal record
criminal record -сөзі-қылмыстық баспа болып аударылады.
б. criminal record office-қылмыстық (жазба) баспа (ненің ?)←бөлімшесі.
Біз ілік септігін пайдалану арқылы аудардық. Сондай-ақ сөз тәртібі
өзгертілді.
Criminal Record Office -қылмыстық басылым бөлімшесі. [41-75б]
12. Drug Trafficking Offences Act -барлық бөліктері зат есім. Drug-
наша, Trafficking-сауда, Act -жарлық.
Жаппай қолданыстағы лексика сөзі: Offence-қылмыс-терминологиялық
бірлік, Act -басты компонент, Drug, Trafficking и Offences -анықтауыш
сөздер.
Бұл көпқұрамды термин, төрт компоненттен құралған. Drug и Trafficking
сөздері, Offences сөзімен Drug Trafficking сөзқұрауышының және Act
сөзімен –мәндік топ Drug Trafficking Offences арасындағы грамматикалық
байланыстар бар.
Бұл термин төрт сөзден құралғандықтан, үш мәндік топтан құралған, яғни
аударма үш кезеңнен тұрады.
а. Drug Trafficking
Бұл сөзқұрауыштағы анықтауыш сөз Trafficking, анықтауыш сөз- Drug.
DrugTrafficking -нашалармен (немен ?) ←сауда
Аударма әдісі калькалау, бірақ компонентттердің орналасу тәртібін
өзгерттік.
б. Drug Trafficking Offences
басты компонент Trafficking, Drug - сөзі, Offences - анықтауыш сөздер,
бірақ түпнұсқадағы бұл сөз анықтауыш клмпонент еді.
Offences. Түпнұсқадағы компоненттер орналасуын өзгерте отырып, Drug
Trafficking Offences-қылмыстық наша саудасы болып өзгертіледі.
Drug Trafficking Offences Act
Мұнда сөздің басты компоненті ауыстырылған, бұл Act сөзі, ал
қалғандары тәуелді компоненттер. Жұрнақ арқылы аударылып, орналасу тәртібін
өзгерткеннен соң Drug Trafficking Offences Act сөзінің аудармасы-қылмыстық
наша саудасы туралы жарлық. Ең қызығы, Offences Act сөзі нәтижесінден сын
есім ретінде аударылады, ол шет тілінде зат есім болатын.
Offences -қылмыстық наша саудасы туралы жарлық.
13. Criminal Injuries Compensation Scheme , Criminal-сын есім,
Injuries -зат есім, Compensation -зат есім, Scheme -зат есім.
Injuries -зардап (залал), Compensation-компенсация, Scheme -схема.
Жаппай қолданбалы сөздіктің сөздері. Scheme басты анықтауыш компонет,
Criminal, Injuries, Compensation -анықтауыш сөздер.
Төрт компоненттен құралған, компоненттері жаппай қолданбалы сөздер
болғанымен, біріккенде терминологиялық бірлікті құрайтын көпкомпонентті
термин.
Аталған көпқұрамды терминнің аудармасы үш кезеңнен өтеді.
а. Criminal Injuries -қылмыспен көрсеткен←залал
бұл жағдайда калькалау әдісі арқылы аудару дұрыс емес екенін көріп
тұрмыз, сондықтан Criminal Injuries сөзін бірнеше анықтауыш сөздер арқылы
аударамыз.
Бірнеше сөз орындарын ауыстырып: қылмыс төндірген залал мағынасын
аламыз.
б. Criminal Injuries Compensation Scheme
Бұл мәндік топта анықтауыш компонент Compensation сөзі болып
табылады.
Басты сөзден сөзқұрауыш Criminal Injuries-сұрақ қойсақ: өтемақы не
үшін?→көрсеткен залалы үшін.
Аталған мәндік топты жұрнақ арқылы және сөз орындарын ауыстыру арқылы
аудардық.
Аударманың тағы басқа бір түрі ілік септігін пайдалану арқылы аудару
түрі бар; көрсеткен заралы үшін өтемақы. Бірақ біз бірнеше үлгіні
пайдаландық.
с) Criminal Injuries Compensation Scheme -көрсеткен залалы үшін
(неге?)-схема.
Аталған термин ілік септігінің көмегімен аударылады. Қазақ тілінің
жүйесіне сәйкестендіре отырып, бірнеше сөз орындарын алмастырып, мынаны
аламыз:
Criminal Injuries Compensation Scheme - көрсеткен (тигізген) залалы
үшін өтемақының сызбасы.
14. National Drugs Intelligence Unit , National-сын есім, Drugs -зат
есім, Intelligence -зат есім, * Unit -зат есім.
National -ұлттық, Drugs-нашалық, Intelligence-барлаушылық, Unit -ұйым.
Барлық сөздер жаппай қолданбалы лексикаға жатады. unit -анықтаушы
клмпонент, national, drugs, intelligence-анықтауыш компонент. Төрт сөзден
құралған, national және drugs intelligence -сипатты сын есім ретінде
сипатталған және атрибутты сөзқұрауыштан басты компонентке сәйкес келетін
көпкомпонентті термин.
Аталған терминдегі ең қызықтысы екі мәндік топтың басты компоненттері
мән жағынан біреулігінде, ал қалғандары құрамдас термин Unit анықталады.
а. National unit -калькалауды пайдаланып National unit -ұлттық ұйым
сөзін ала аламыз. Анықтауышты зат есімнің қасына орналастырып құрылысын
бұздық, бірақ терминде олар сөз топтарымен ажыратылған.
б. Drug Intelligence Unit. бұл топтың аудармасында көптеген
қиындықтарға тап боламыз, drugs және intelligence сөздерінің мәніне сүйене
отырып, бейнелі аударманы пайдалануымыз қажет. drugs және intelligence.
Drug intelligence unit-нашамен күрес жөніндегі ұйым. Екі бөлімнің де
аудармасын біріктіріп, алатынымыз- National Drugs Intelligence Unit-нашамен
күрес жөніндегі ұлттық ұйым.
15. Preliminary inquiry on the authenticity of the grievance
1. Preliminary-сын есім, Inquiry-зат есім, Authenticity-зат есім,
Grievance -зат есім.
2. Preliminary-тұжырымдама, Inquiry-зерттеу, Authenticity-шыншылдық,
Grievance -арыз. Жаппай қолданыстағы лексика сөздігіне жатады.
3. Терминнің басты компоненті inquiry сөзі болып табылады, бірақ
әрбір мәндік топтың өзіндік анықтауыш компоненттері бар.
Preliminary, authenticity и grievance -терминнің анықтауыш
компоненттері.
Төрт сөзден құралған, көпкомпонентті термин.
Барлығы жаппай қолданбалы лексикаға жатса да, бірге терминді
қалыптасрады.
Аталған термин үш мәндік топтан құралғандықтан, аударма үш кезеңнен
тұрады.
а. preliminary inquiry- алдын-ала (қандай?) ←зерттеу.
Сөздің орналастыру тәртібін бұзбаған күйде, калькалау әдісі арқылы
аудардық.
б. authenticity of the grievance –арыз-шағымның (ненің →түпнұсқасы
бұл жағдайдағы анықтауыш компонент authenticity сөзі болып табылады.
Ілік сепітігін пайдалану арқылы аудардық. Нәтижесінде түпнұсқадағы сөз
тәртібі өзгерген жоқ.
с) preliminary inquiry on the authenticity of the grievance.
Ілік септігінің көмегімен аударылған соң, алдыңғы жағдайдағыдай
терминдерді байланыстырып тұратын терминдерді байланыстырып тұратын
жұрнақтар түсіп қалады. [28-85б]
Preliminary inquiry on the authenticity of the grievance-арыздың
тұпнұсқасын адын-ала зерттеу.
Қорытындылай келе төмендегідей түйіндер шығаруға болады:
"Ұлттық штаттық командалар және спорт резерві дирекциясы"
республикалық мемлекеттік қазыналық кәсіпорынында кезедесетін
құжаттарындағы заң терминдерінің көпшілігі екі немесе одан да көп сөзден
құралғанын анықтадық.
Заң терминдерінің ерекшелігі сонда, олардың көпшілігі термин
болмайтын сөздерден құралған. Терминдердегі көп сөздер сөздікте берілмейтін
мағынаны білдіреді.
Зерттелінген терминдердің көпшілігі, яғни 70% калькалау арқылы немесе
ілік септігі арқылы аударылады. Аудару барысында сөздердің орны жиі
ауыстырылады.

ҚҰЖАТТАРДАҒЫ Экономикалық мәтіндердің ағылшын және қазақ тілдеріндегі
лексикалық құрамы

Мәтіндерді аудару тәжірибесіне баламаның қолданылуы өзекті болап
табылады, Л.К.Латышевтің тұжырымдамасына сүйене отырып мәтіндердің аударылу
ерекшеліктерінің түрлі стилдерін қарастырады. Мамандарға арналған
мәтіндерді аударуда қиын келелі мәселелер, өзге терминдік жүйенің
көмегімен мәтін мағынасын нақты беру болып табылады. Біз, аударма тілнің
терминдік жүйесі, қайталанбайтын лексикалық жүйе секілді толық бір бүтін
болады. Бұл келесі себептермен байланысты:
- терминдік жүйе, лексикалық жүйенің бөлігі болып табылады,
сөйтіп ол, оның ұлттық-мәдени ерекшеліктерін сипаттайды.
- терминдік жүйе, білімнің пәндік-мағыналық аумағын, нақты
пәндік аумақтағы бөлігі болып табылады, және ол да түрлі
мәдениеттермен сипатталады.
- терминдік жүйе барлық уақытта әсерлі, ол жүйелік
қатынастардағыдай бірліктер арасында үнемі өзгеріп отырады.
Формалды-семантикалық дәрежеде ШТ(шыққан тіл) және АТ (аударма тіл)
терминдерін салыстыру кезіндегі шыққан алшақтықтар, үш негізгі түрмен
көрсетілді: морфо-синтаксистік құрылымдағы айырмашылықтар; лексикалық
құрамдағы алшақтықтар; ШТ және АТ терминдерінің лексико-грамматикалық
құрылымдағы алщақтықтар.
ШТ және АТ терминдерінің лексико-грамматикалық құрылыдағы
алшақтықтары мына түрлерге бөлінеді:
ШТ және АТ терминдерінің құрылымындағы компоненттердің, бірінің түрлі
сөз таптары тән болуы, тілдердің грамматикалық қатарымен және әр тілде
мағынасының тарихи қалыптасқан ерекшеліктерімен түсініледі.
Тілдердің грамматикалық қатарындағы алшақтықтар ағылшын теминдерінің
морфо-синтаксистік құрылымындағы алшақтықтардың негізгі себебі болады,
олар екі немесе одан да көп зат есімдерден және олардың орсша баламатерінен
тұрады. Грамматикалық құрылымда зат есім +зат есім (N+N), орыс
терминдерінде ағылшын терминдерінің өнімді араласуы, сын есім + зат есім
(Adi +N): consumer demand – потребительский спрос – тұтынушылық сұраныс;
credit rating – кредитный рейтинг – кредиттк рейтинг; interest income –
процентный доход – проценттік кіріс; investment policy – инвкстиционная
политика – қаржы құюшылық саясат; market capitalization – рыночная
капитализация – нарықтық капитализация; reserve account – резервный счет
– резервті шот; subscriber base – абонентская база – абоненттік база;
tax basis – налоговая база – салықтық база.
Морфо– синтаксистік құрылымдағы ағылшын, қазақ терминдерінің
алшақтығы, лексикалық құрамда айырмашылықтар жасау мүмкін: parent company -
материнская компания – аналық компания (зат есмнің сын есіммен ауыстырылуы
семантикада, оның компоненттерімен өзгерілуімен байланысты емес). Уақытша
баламаны ағылшын термминдері қаржылық есепке біздің бөлген жалпы терминдер
санының 9,4% құрайды.
Баламасыз терминдер құрамынының аудармасын қорытындылағанда, келесі
заңдылықтар шығады:
1. Баламасыз терминологияны аударғанда ШТдан АТға түсіндірме аудару
қолданылуы мүмкін:
Holding gain - доход от увеличения стоймости активов – активтің
құнын көтергеннен түскен кіріс;
Listed company – компания, акции которой продаются на фондовой бирже
– акциялары қор биржасында сатылған компания;
Purchase commitments – объязательства по оплате размещенных заказов –
қондырылған заказдарды төлеу міндеті;
Stoch option plan – программа льготного приобретения персоналом акций
компании – компания акцияларын жеңілдік бағдарламасы бойынша
қызметкерлердің сатып алуы.
Жазбаша аударма, терминдердің мағыналарын дәл беруге мүмкіншілік
береді, бірақ көпкомпонентті сөзтіркесі АТ мәтініндегі сәйкес сөйлемнің
синтаксистік құрылымын қиындатады.
2. Аударма кезінде баламасыз терминдердің басым көпшілігі, кәлкі
әдісінде қолданылуы мүмкін: temporary difference – временная разница –
уақытша айырмашылық; identifiable assets – идентифицируемые активы –
теңестірілетін активтер; unrealized gain - нереализованная прибыль –
іске асырылмаған кіріс.
3. Кәлкілеу кезінде грамматикалық және лексикалық трансформация
қолданылады:
Dilituve effect – эффект разводнения (зат есім – сын есім) –
ажыратылу эффектісі.
Translation risk - трансляционный риск (зат есім –сын есім) – хабар
тарату қаупі.
Valiation allowanceт- оценочный резерв – бағалайтын резерв.
4. Баламасыз құрылу терминдерін ШТ кәлкілеу кезінде, лексико –
грамматикалық трансформация қолданылуы мүмкін – атап айтқанда
терминоэлементтердің бірінің декомпрессиясы:
Customer acceptance – приемлемость товара для покупателя – тұтынушы
үшін қабылдауға болатын товар.
Sale – leaseback transaction – сделка по продаже имущества на
возвратного лизинга – қайтарылатын лизингке мүлік сатып алу жөнінде
келісім.
Termination income benefit - денежноеи пособие, выплачиваемое по
истечении срока действия договора – келісім шарт мерзімі біткеннен кейін
төленетін көмек ақша.
Қазіргі ағылшын тілінде ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.