Клиент қолма - қол ақша қаражатын касса бақылаушысының қатысуымен қайта есептеуге құқылы
БАҒДАРЛАМА МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
* Жалпы бөлім
Тақырып 1. Мекеменің жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... ... .2
Тақырып 2. Мекеменің есеп-аналитикалық қызметі ... ... ...6
* Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру
Тақырып 1. Ақша қаражаттары және олардың эквиваленттері ... 11
Тақырып 2. Дебиторлық операциялардың
бухгалтерлік есебін ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
Тақырып 3. Инвестиция есебі, негізгі құралдар және материалды емес
активтер есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28
Тақырып 4. Міндеттемелер есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...33
Тақырып 5. Еңбекақы және оның төлемінің есебі ... ... ... ... ... ..34
Тақырып 6. Капитал және резервтер есебі ... ... ... ... ... ... ... ... -
Тақырып 7. Шығындарының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..-
Тақырып 8. Қаржылық есептілікті ұсыну ... ... ... ... ... ... ... ... 36
* Жылдық түгендеу жүргізу
* Аналитикалық жұмыс
* Салық салу
* Аудит
КІРІСПЕ
Өндірістік тәжірибені өту орны АҚ Халық Банк Қазақстан валюталық
операцияларды тексеру бөлімі.
Өндірістік (диплом алды) практика- шығарушы кафедраның оқытушысының
жетекшілігімен, мамандар мен мекеменің тиісті бөлімшелерінің жетекшілерімен
орындалатын студенттің өзіндік жұмысы.
Практика ұзақтығы, оқу процесінің кестесі бойынша күндізгі оқу
бөлімінің студенттері үшін 20 апта 100 күн құрайды.
Т.Рысқұлов атындағы Қазақ Экономикалық университетінің Аудит және
талдау кафедрасының жеке тапсырмасына сәйкес өндірістік тәжірибенің
негізгі мақсаттары:
- жоғары оқу орнында мамандық бойынша алған теориялық білімді
экономикалық қызметті ұйымдастыру саласында бекіту;
- кәсіпорында немесе ұйымда, фирмада бар есептік және оперативтік
деректерді талдау әдісіндегі практикалық тұрғыда дағдылану;
- қаржы қатынастары мәселелеріне қатысты статистикалық материалдарды
жинау мен зерттеу әдістемесін үйрену болып табылады.
Көзделген мақсатқа сәйкес аталған тәжірибенің міндеті:
• Ұйымды немесе кәсіпорынды және оның бөлімдерінің қызметін бағалай
алуды, сол ұйымның немесе кәсіпорынның құжаттарын орындауды
үйрену;
• Жоғары оқу орнында алған теория, методология және экономикалық
әрекеттерді фирма, кәсіпорын, ведомства деңгейінде теориялық
білімді бекіту;
• Есепті дайындауға қажетті материалдарды жинау, өңдеу және
дайындау.
Сондай-ақ өндірістік тәжірибе студенттер үшін жоғары білікті мамандарды
дайындаудың негізгі бөлігі болып табылады.
Жалпы бөлім
Биыл Қазақстан Халық Банкінің құрылғанына 86 жыл. Қазақстан Халық
Банкінің тарихы - бұл Қазақстан аумағындағы жинақ жүйесінің құрылу және
даму тарихы
Қазақстан Халық Банкі акционерлік қоғамының негізі қайта құрылған
Қазақстан Республикасы Жинақ банкінің базасында қаланған.
Еліміздегі алғашқы жинақ кассасы сонау 1923 жылы, төңкеріс жылдарынан
кейінгі жаңа экономикалық қарым-қатынастар қалыптаса бастаған кезеңде,
Ақтөбе қаласында ашылған болатын, кейіннен ұжымдандыру (коллективтендіру)
және индустрияландыру науқандары жүргізілген тұста, 1936 жылы, Алматы
қаласында КСРО Жинақ банкінің филиалы ашылды. Нақты 1923 жылдан бастап
жинақ жүйесін дамытудың және көпшілікке таратудың жаңа белесі басталды.
Ақтөбедегі жинақ кассасы ашылғаннан кейін небәрі 4 жылдың ішінде
республикадағы мұндай кассалар саны 335-ке жетті. 1929 жылы Республикалық
жинақ кассасы құрылып, ол Қазақстандағы барлық кассалар қызметіне жалпы
басшылықты іске асырды. Кейінгі жылдары олардың саны біршама ұлғайып
отырды. Касса салымшыларының қатарына жұмысшыларды, қызметкерлер мен
колхозшыларды неғұрлым көбірек тарту мақсатында жинақ кассаларын тікелей
зауыт-фабрикалардың өзінде, колхоз-совхоздарда, байланыс мекемелерінде және
басқа да кәсіпорындар мен ұйымдарда ашу қолға алынды.
Социалистік қоғамда қалыптасқан әлеуметтік-экономикалық және қаржылық
қатынастардың өзі әрбір кеңес азаматының Жинақ банкі салымшылары қатарына
қосылуына ықпал етті. Халыққа қызмет көрсетудің орасан зор ауқымы жүйесі
қаражат жинақтауға және банк ісінің қалыптасқан тарихи дәстүрлерін
Қазақстан аумағында да бекітуге қолайлы жағдай туғызды.
Жинақ кассалары сонымен қатар мемлекеттік заем облигацияларының, басқа
да бағалы қағаздардың кепілі бойынша мерзімді несиелер берумен айналысты.
Оларға қор операцияларын, басқа да бірқатар қаржылық және банктік
операцияларды жүргізуге рұқсат етілді.
Бұл кезеңдегі жинақ ісінде мемлекеттік кредит беру қалыптасып,
біртіндеп дами бастады. Ол жылдары сегіз рет мемлекеттік заем шығарылды,
оның үшеуі – натуралдық заем түрінде болды да, ал екеуі алтынмен есептелді.
Натуралдық заемдар (астықпен, қантпен) мен алтынмен есептелетін заемдар
реформа кезеңіне дейін шығарылды.
1960 жылдың аяғына қарай жинақ кассаларындағы салымшылар саны 1 770
мың адамға жетті, ал салым ақшаның көлемі 322,7 млн сомды құрады, салымның
бір адамға шаққандағы орташа мөлшері 182 сом болды. Жинақ кассаларының саны
1950-1960 жылдар аралығында 1,8 есеге өсіп, 1960 жылдың аяғында 2805-ке
жетті.
Қазақстандағы жинақ ісі мен жинақ кассалары желісінің кеңінен
қанат жаюы ең алдымен еліміздегі тың және тыңайған жерлердің игерілуі
нәтижесінде халық шаруашылығының қарқынды дамуымен, еңбекшілердің
материалдық тұрмыс жағдайының айтарлықтай жақсаруымен байланысты болды. Тек
1955 жылдың өзінде еліміз бойынша салымшылар шоттарының 44,1 пайызы, ал
салымдар қалдығының 44 пайызы тың жерлерді игеру жаппай жүргізілген
солтүстік өңірдегі Көкшетау, Қостанай, Солтүстік Қазақстан, Ақмола,
Павлодар облыстарының үлесіне тиді (М.Д. Жолдасбеков, Незаменимые услуги,
Алматы,1986 ж.).
60-жылдардың басында жинақ кассаларында тұрғындардан пәтер,
коммуналдық және басқа қызметтер ақысын қабылдау операцияларын жүргізу
қолға алынды. Сонымен бірге жинақ кассаларының құзырына зауыт-
фабрикалардың, жергілікті кәсіподақ комитеттерінің, өзара көмек
кассаларының және шаруашылық қызметпен айналыспайтын қоғамдық ұйымдардың
ағымдағы шоттарын жүргізу берілді. Жинақ кассаларының жұмысшылар мен
қызметкерлердің, сондай-ақ колхозшылардың жалақысынан ақша сомасын қатаң
еріктілік қағидатын сақтай отырып, шоттар мен салымдарға қолма-қолсыз
аудару операциялары көбірек қолданыла бастады.
Жинақ жүйесінің одан әрі дамуы үшін ақша бірлігін күшейтудің маңызы
зор болды. Алайда 1961 жылы жүргізілген реформа айналымдағы ақша массасын
бақылау және ақша шығаруды шектеу шарасы ретінде ойластырылғанымен,
көздеген мақсатқа қол жеткізілмеді, ол үшін бүкіл шаруашылық құрылымы қайта
өзгертілуге тиіс еді, сондықтан аталған реформа ақша белгілерін ауыстырумен
және сомның жаңа бағамын белгілеумен ғана шектелді. 1963 жылдан бастап
жинақ кассалары Қаржы министрлігінің құрамынан шығарылып, Мемлекеттік банк
қарамағына берілді, халық салымдарының қаржысы бұдан былай банктің кредит
ресурсын толықтыруға жұмсалатын болды. 60-жылдардың аяғында жинақ ісінің
нағыз даму шегіне жетіп, көркейген кезеңі болды: дәл сол жылдары халық
шаруашылығына кредит беруге күрделі капитал қаражаты жіберілді, ал оның
негізгі көзін тұрғындардың кассалардағы жинақ салымдары құрады.
1988 жылғы банктік реформа бойынша банк жүйесін екі деңгейге көшіру
көзделді: орталық банк және арнаулы банктер. Мемлекеттік еңбек жинақ
кассалары КСРО Жинақ банкіне айналдырылып, халыққа және заңды тұлғаларға
қызмет көрсететін мемлекеттік арнаулы банк болып құрылды.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздік пен егемендікке қол
жеткізуімен жинақ ісінің дамуында үшінші қайта құру кезеңі басталды – дәл
осы кезден бастап Қазақстан Халық Банкінің құрылымдық банкингке және
функционалдық қайта бағдарлауға негізделген ісі қолға алынды.
1990 жылдың желтоқсанынан бастап Қазақстан өзінің нарықтық экономика
талаптарына жауап бере алатын банк жүйесін құруға кірісті. 1991 жылдың
қаңтарында-ақ Қазақ ССР-індегі банктер және банк қызметі туралы деген заң
қабылданды, мұның өзі тәуелсіз Қазақстанның банк ісіндегі реформа жұмысының
алғашқы қадамы болған еді.
Мемлекеттік тәуелсіздігіміз ресми түрде жарияланған соң бір жылдан кейін,
1992 жылы, Қазақстан Республикасының Жинақ банкі құрылды, оның заңды
түрдегі ресми құқық иеленушісі бүгінгі Қазақстан Халық Банкі болды.
1993 жылы Жинақ банкі Қазақстан Республикасының Үкіметіне қарайтын
дербес заңды құрылым - Қазақстан Халық Банкі болып ұйымдастырылды.
Ал 1995 жылы Банк жабық тұрпаттағы Акционерлік қоғам болып қайта
құрылды. Қайта құру рәсімі банк басшылығын ауыстырумен, жұмыс стилін
түпкілікті өзгертумен ұштастырылды. Жаңа басшылық банк жұмысына әмбебап
қызмет көрсету қағидатын негіз етіп алды және бүгінгі күнге дейін банк
қызметі түрлерін барынша кеңейтуді, банкингтегі ақпараттық-коммуникативтік
технологиялардың соңғы жетістіктерін пайдалануды барынша қолдап әрі
дәйектілікпен іске асырып келеді.
1995 жылдың аяғында-ақ Қазақстан Халық Банкі республикадағы аса ірі
операциялық банк болып танылды. Қазіргі уақытта Банк қаржы рыногындағы
өзінің сол айқындамасынан ауытқымай, қол жеткізген жетістіктерін сақтап
қалуға ұмтылып келеді.
1998 жылдың шілдесінде акционерлердің жалпы жиналысының шешімімен Банк
жабық тұрпаттағы акционерлік қоғамнан Үкіметтің қатысуы 100 пайызды
құрайтын Қазақстан Халық жинақ банкі ашық акционерлік қоғамы болып қайта
құрылды.
Сол жылы Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулыларына, оның ішінде
1998 жылдың 6 шілдесінде шыққан № 644 Қазақстан Акционерлік Халық жинақ
банкін 1998-2001 жылдары кезең-кезеңмен жекешелендірудің негізгі бағыттары
туралы деген қаулысына сәйкес акционерлік қоғам капиталын ұлғайту
бағытында жұмыс жүргізілді.
2001 жылдың қараша айында өткен сауда-саттық аукционында Қазақстан
Үкіметі өзіне тиесілі 33,33%-ды құрайтын акцияларды бақылау пакетін және
оған қоса бір акцияны сатты.
Халық Банкінің бүгінгі тарихы – бұл оны жекешелендіру және құрылымдық
қайта құру процесі ғана емес. Бұл жаңа банктік технологияларды үздіксіз
ендіру, қызметтер спектрін кеңейту процесі, жинақ салымдары жүйесін жаңа
талаптар бойынша толық сақтауға және жетілдіруге бағытталған ауқымды
стратегия, филиалдық инфрақұрылымы дамыған сатылас біріктірілген банктік
құрылымды жасау процесі. Бұл қазіргі заманғы ақпараттық-коммуникативтік
технологияларды ескере отырып Қазақстан Халық Банкінің басты міндеттерін –
зейнетақы, жалақы төлеу, салықтық, коммуналдық және басқа да төлемдерді
қабылдау, шағын және орта кәсіпорындар мен мемлекеттік мекемелерге есеп
айырысу-кассалық қызмет көрсету міндеттерін шешуге бағдар жасау процесі.
( 1 тіркеме)
Басшылық
Директорлар кеңесі Басқарма
Директорлар кеңесінің Төрағасы Басқарма Төрайымы
Павлов Александр Сергеевич Шаяхметова ҮHYPERLINK
Директорлар кеңесінің мүшелері "http:www.halykbank.kzkazmanag e
Шаяхметова ҮHYPERLINK rsview8"мHYPERLINK
"http:www.halykbank.kzkazmanag "http:www.halykbank.kzkazmanag e
ersview2"мHYPERLINK rsview8"іт Болатханқызы
"http:www.halykbank.kzkazmanag Басқарма мүшелері
ersview2"іт Болатханқызы Абдулина Нәйла Құрманбекқызы
АрыстанбековаHYPERLINK ҚарабаевHYPERLINK
"http:www.halykbank.kzkazmanag "http:www.halykbank.kzkazmanag e
ersview3" HYPERLINK rsview10" ДHYPERLINK
"http:www.halykbank.kzkazmanag "http:www.halykbank.kzkazmanag e
ersview3"КамиляHYPERLINK rsview10"әурен Сапаралыұлы
"http:www.halykbank.kzkazmanag КішкімбаеваHYPERLINK
ersview3" Валерьевна "http:www.halykbank.kzkazmanag e
Сатылғанов Қайрат Алпамысұлы rsview11" СHYPERLINK
ЕлемесовHYPERLINK "http:www.halykbank.kzkazmanag e
"http:www.halykbank.kzkazmanag rsview11"әуле Бахыткерейқызы
ersview5" Асқар Раушанұлы СатыбалдинHYPERLINK
Кристоф Рель "http:www.halykbank.kzkazmanag e
Фрэнк HYPERLINK rsview13" Марат Сағындықұлы
"http:www.halykbank.kzkazmanag Смағұлов Асқар Сағидоллаұлы
ersview7"Кайларс Өскімбаев Қожамұрат Беиісұлы
Рейтингтер
Халық Банкінің 2009 жылдың 25 мамырындағы жағдайға сәйкес рейтингтері
Moody's Investors Service
Ba2 Шетел валютасындағы ұзақ мерзімді депозиттер
Not prime Шетел валютасындағы қысқа мерзімді депозиттер
D- Қаржылық тұрақтылық рейтингі
Стабильный Рейтинг болжамы
Standard and Poor`s
В+ Контрагенттің ұзақ мерзімді рейтингі
B Контрагенттің қысқа мерзімді рейтингі
Жағымсыз Рейтинг болжамы
Fitch Ratings
B+ Шетел валютасындағы эмитенттің дефолт ұзақ мерзімді рейтингі
B Шетел валютасындағы қысқа мерзімді рейтинг
DЕ Жеке рейтинг
5 Қолдау рейтингі
Жағымсыз Ұзақ мерзімді рейтингке болжамы
Мемлекеттің республикамыздағы ең ірі 4 банктің акционерлерінің
құрамына кіруі туралы келісімге қол жеткізілді. Үкімет отырысында осындай
мәлімдеме жасаған Премьер-Министр Кәрім Мәсімов, 4 банктің менеджментімен
тиісті уағдаластыққа қол жеткізіліп, өзара түсіністік туралы меморандум
дайындалғанын атап айтты.
Үкімет отырысында Премьер-Министр Кәрім Мәсімов мемлекеттің
республикамыздағы ең ірі 4 банктің акционерлерінің құрамына кіруі туралы
келісімге қол жеткізілгендігін хабарлады
Мемлекеттің республикамыздағы ең ірі 4 банктің акционерлерінің құрамына
кіруі туралы келісімге қол жеткізілді. Бұл туралы Үкімет отырысында Премьер-
Министр Кәрім Мәсімов мәлім етті.
Қазанның 28-інде Үкімет отырысында біз Ұлттық банкпен, Қаржы
нарығын қадағалау агенттігімен бірлесіп еліміздегі жүйе құрушы 4 банкке,
атап айтқанда, Қазақстан халық банкі, Қазкоммерцбанк, Альянс банк,
ТұранӘлемБанкі қаржыларын ұлғайту туралы ұсыныс жасаған болатынбыз. Соңғы
екі аптаның ішінде келіссөздер жүргізуші команда - Самұрық-Қазына қоры,
Қаржы министрлігі, Ұлттық банк, Қаржы нарығын қадағалау агенттігі осы 4
банкпен келіссөздер жүргізді. Кеше банктердің акционерлері, менеджменті,
Үкімет, Қаржы нарығын қадағалау агенттігі, Самұрық-Қазына қоры арасында
түбегейлі қол жеткізді. Яғни, барлық 4 тарап өзара келісімге келді, деді
Премьер-Министр.
Оның айтуынша, тиісті келісімге Үкімет тарапынан Қаржы министрлігі
қол қоятын болады. Осы орайда К. Мәсімов Үкімет тарапынан келіссөз
жүргізуші командаға алғысын жеткізе келе, қазіргі жағдайда экономиканы
дамыту үшін мұның аса маңызды қадам болғандығын атап көрсетті.
Еліміздің банк секторын тұрақтандыру шарасы аясында мемлекеттің
республикамыздағы ең ірі 4 банктің капиталын ұлғайтуға қажетті қаражат
мөлшері анықталды. Бұл туралы Үкімет отырысында Самұрық-Қазына әл-ауқат
қорының басқарма төрағасы Қайрат Келімбетов мәлім етті.
Мемлекет басшысының, Премьер-Министрдің тапсырмаларына сәйкес
Самұрық-Қазына қоры Қазкоммерцбанк, Халық банкі, Альянс банк және
ТұранӘлемБанкімен келіссөздер жүргізді. Осы 4 банктің менеджментімен
тиісті уағадаластыққа қол жеткізілді. Өзара түсіністік туралы меморандум
дайындалды. Бұл құжатқа банктер тарапынан қол қойылды. Банктермен
келіссөздердің негізгі шарты мынадай: қарапайым және артықшылықты
акцияларды сатып алу және субординарлық заемдарды ұсыну арқылы капиталды
қаржыландыру сомасы анықталды. Оған сәйкес мемлекет тарапынан банктердің
капиталын қаржыландыру көлемі Халық банкі бойынша – 500 млн. доллардан,
Альянс банк бойынша – 370 млн. доллардан,Қазкоммерцбанк бойынша – 300
млн. доллардан кем емес, ал ТұранӘлемБанкі бойынша – 2,3 млрд. доллар
қаржыны құрайды, деді Үкімет отырысында Қ.Келімбетов.
Оның айтуынша, сатып алынатын акциялардың құны олардың нарықтық құны
бойынша анықталады. Ал орналастырудың түпкілікті бағасы банктердің
директорлар кеңесінің шешіміне сәйкес белгіленеді.
Көрсетілген сомаларға қарапайым және артықшылықты акциялар, сондай-ақ
ұсынылатын субординарлық заемдар сатып алынатын болады. Ғаламдық
депозиттерді ұстаушы қазіргі акционерлерге банктер шығаратын қарапайым
акцияларды конвертациялауға құқық беріледі. Бұл ретте ірі акционерлермен
жаңа эмиссиялардың акцияларын сатып алуға арналған өздерінің құқықтарын
жүзеге асырудан бас тартуды Самұрық-Қазына қорының пайдасына беру туралы
уағадаластыққа қол жеткізді. Өз тарапынан Самұрық-Қазына қоры аталмыш
акционерлерге банктердің сатып алынатын акцияларын алуға артықшылықтық
құқық ұсынатын болады. Самұрық-Қазына қоры банктердің операциялық
қызметіне араласпайды, - дедіҚ.Келімбетов.
Оның айтуынша, 4 банктің ірі акционерлерімен, менеджментімен
барынша егжей-тегжейлі келісімге қол қою бұл бағыттың келесі кезеңі болып
табылады. Онда мемлекеттің банктердің капиталына кіруі мен шығуы,
экономиканы қолдау аясындағы бірлескен ынтымақтастықтың әлеуетті бағыты,
Самұрық-Қазына қорымен банктердің өзара қарым-қатынасы туралы түбегейлі
мәселелер реттелмек.
Осы отырыста Үкімет мемлекет пен жоғарыдағы 4 банк арасында өзара
түсіністік туралы меморандумға қол қоюды мақұлдады.
1.Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру
Банктің атқарымдық бөлімшелерін фронт-офиске және бэк-офиске бөлу
тұжырымдамасы. Бухгалтерлік есеп жүйесі дегеніміз, банктің ұйымдастырылуына
бақылау жасауға және жоспарлау үшін басшыларға қажетті қаржылық және
экономикалық ақпараттарды дайындау мақсатында мәліметтерді жинау мен өңдеу
жүзеге асырылатын, басшыларға арналған ақпараттық жүйені білдіреді.
Бухгалтерлік есеп жүйесінің негізгі сапалық сипаттарына келесілер
жатады:
- тиімді өнделген ақпарат;
- өз уақытында алынған есептік құжаттамалар;
- дәлдіктің жоғары деңгейлі болуы;
- алаяқтық мүмкіндіктерін барынша азайту.
Бұл сипаттарға ие болу үшін, олар тәуелсіз болу керек, яғни жекелеген
бөлімше немесе департамент түрінде құрылған бухгалтерлік есеп қызметін
ұйымдастыруды талап етеді.
Бухгалтерлік есеп бөлімшелерінің мінсіз құрылымы жоқ, дегенмен де оның
барлық банктерге тән жалпы сипаттамалары болады:
- банктің барлық ресми шоттарын жүргізу;
- тиісті ережелерді жасау және қабылдау;
- тиісті рәсімдердің көмегімен есеп мәліметтерін құрастырушы барлық
бөлімшелерге нұсқаулар беру;
* бухгалтерлік есеп ережелері мен рәсімдерінің сақталуына
бақылау жасауға механизмдерді іске қосу және олардың орындалуын
қамтамасыз ету.
Бухгалтерлік есеп және есептілік үдерісі операциялардың қаржылық
нәтижелерін көруге және операцияларды жоспарлау үшін, олардың барысын
қадағалап отыру үшін қажетті қаржыларды басқару бойынша ақпараттарды алуға
сол сияқты осы операцияларды ары қарай жетілдіру барысында өзгерістер
енгізуге мүмкіндік береді.
Бухгалтерлік есеп жүйесі банктің ұйымдастырылуының негізгі тірегі болып
табылады. Бухгалтерлік есептің дамыған жүйесі банк үшін өте маңызды,
өйткені ағымдағы шешімдерді қабылдау сәтінде, ол айтарлықтай шамада
қаржылық ұйымдастыруға сүйенеді.
Есеп жүйесі дегеніміз, есеп мәліметтерін қаржылық ақпаратқа қайта
өңдейтін, өзара байланысты элементтердің жиыны.
Есеп жүйесіне келесідей элементтер кіруі мүмкін:
- бухгалтерлік есеп бөлімшесі;
- жұмыс бөлімшелеріндегі есеп бөлімшелері;
- филиалдардағы есеп бөлімшелері;
- есеп мәліметтерін өңдеуші орталық;
- ішкі аудит бөлімшесі.
Банктердегі бэк-офистің құрамында бухгалтерлік есеп және есептілік
Департаменті құрылады. Департаменттің негізгі міндеті -Банктегі
бухгалтерлік есеп пен есептілік саласындағы бірыңғай әдістемелік саясатты
қамтамасыз ету, банктің қызметі жөніндегі қаржылық және ішкі есептілікті
құрастыру және оны банк басшыларына, Ұлттық банк пен басқа да мемлекеттік
органдарға ұсыну.
Департамент өз қызметін, Қазақстан Республикасының қолданыстағы
заңдарын, Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің нормативті актілерін
басшылыққа ала отырып, Банк жарғысының ережелеріне, Банк басқармасының
шешімдеріне, Банк басқармасы төрағасының бұйрықтары мен өкімдеріне сәйкес
жүзеге асырады.
Оның құзырына кіретін мәселелер бойынша департаментінің барлық
жарлықтарын банктің құрылымдық бөлімшелері мен барлық департаменттер
міндетті түрде орындауы керек.
Бухгалтерлік есеп пен есептілік департаменті, операцияларды
аналитикалық есепте бейнелеу мен жүзеге асыру бойынша өкіметтілік пен
жауапкершілік-құқықтарын тікелей оның жүзеге асыратын банк бөлімшелеріне
бере отырып, шоттар жоспары бойынша операциялардың синтетикалық есебіне
жауапкершілікте болады.
2.1. Қысқа мерзімді активтер: ақша қаражаттары және олардың эквиваленттері.
БАНК КАССАСЫНАН ҚОЛМА-ҚОЛ АҚШАЛАРДЫ ҚАБЫЛДАУ ЖӘНЕ БЕРУ ЕСЕБІ
АҚ Халық банк үшін қолма-қол ақшаларды басқару қаржы нарығының
күрделілігіне байланысты маңызды жағдай болып табылады және оның атқарымдық
міндеттеріне кіреді. Сенімділікті қамтамасыз ету (қолма-қол ақшаларды
қабылдау, жалған ақшаларды тану), сондай-ақ иелік ету, нақты валютаны
айырбастау және сату қызметтері несие мекемелерінің міндеттеріне кіреді.
Сөйтіп банкте көптеген төлем тәртіптері жүзеге асырылады. Клиенттер , заңды
тұлғалар, кәсіпкерлер қолма-қол ақшаларды өздерінің есеп айырысу шотына
төлемдерді жүргізу мақсатында салады, ал мысалы, жеке тұлғалар қолма-қол
ақшаларды депозиттік шотқа олар бойынша пайыз (сыйақы) алу үшін салады.
Кассалық операциялар - бұл банк клиенттерінің ақшалары мен
құндылықтарын қабылдап-өткізу бойынша банктік операциялар. Басқаша
айтқанда, барлық кәсіпорындар мен мекемелер, олардың меншік түріне
байланыссыз өз ақшаларын банкте сақтайды және банктің клиентке қолма-қол
ақшалай есеп айырысуын жүргізу бойынша қызмет көрсетуі - бұл кассадан
ақшаны беру, қабылдау және сақтау.
Екінші деңгейдегі банктердің кассалық операцияларды жетілдіру тәртібі
1999 жылғы 15 қарашадағы №394 Қазақстан Республикасының екінші деңгейдегі
банктерінің кассалық операцияларын жүргізу ережелеріне сәйкес жүргізіледі.
Олар бойынша келесілер қарастырылған:
- кассалық операцияларды жүргізудің жалпы тәртібі;
- ақшаны жеткізу және сақтау тәртібі;
- ақшаның төлем қабілеттілігін анықтау тәртібі;
- зақымданған банкноттар мен ақаулы тиындарды айырбастау және жою
тәртібі.
Банктерде клиенттерге кассалық қызмет көрсету, қолма-қол ақшаларды
өңдеу және кассалық жүмыстарды ұйымдастыру ісін жүргізу үшін келесі
бөлімшелер кұрылады: кіріс, шығыс, кіріс-шығыс кассалары, қайта есептеу
кассасы, кешкі касса және т.б. Банктер банктік зандылықтарға сәйкес
касеалық және басқа да банктік операцияларды жүзеге асыру үшін банк
орналаспаған жерден де есеп-кассалық бөлімшелерді ашуға кұқылы.
Кассалық операцияларды жүргізудің жалпы принципі кассирдің құндылықтар
мен қолма-қол ақшаны қабылдау және беру операцияларын кіріс және шығыс
кассалық құжаттарға сәйкес рәсімделген бухгалтерлік белім қызметкерлерінің
үкімі негізінде жүзеге асыруына бағытталады. Әрбір кассирді жұмысқа
қабылдау кезінде толық материалдық жауапкершілік туралы келісімшарт
жасалады. Жұмыс күнінің басында операциялық касса кассирлері касса
меңгерушісінен аванс ретінде белгілі бір қолма-қол ақша сомасын алады және
жұмыс күні соңында оны пайдаланғандығы туралы есеп береді. Бір күн ішіндегі
барлық кассалық операциялар аяқталғаннан кейін кассирлер бухгалтерия
қызметкерлерінің мәліметтері мен өзі жүргізген операцияларының жалпы
сомасын салыстырып, одан кейін құндылықтар мен қолма-қол ақшаларды ақша
қоймасына өткізеді. Кассалық операциялар бойынша барлық құжаттар банк
мекемесінің бухгалтериясында алдын ала тексерілгеннен кейін кассирлерге
түседі.
Клиенттерден олардың шоттарына есепке алуға арналған, банк кассасына
қолма-қол ақшаларды қабылдау кіріс кассалық құжаттармен жүргізіледі.
Басқа құндылықтарды қабылдау баланстан тыс ордерлермен рәсімделеді.
Клиент банкноттар мен тиындар тізімдемесімен бірге толтырылған кіріс
кассалық құжатты бухгалтерия қызметкеріне өткізеді, ол кіріс кассалық
құжаттьщ дұрыс толтырылуын тексереді, оны рәсімдейді және кіріс бойынша
кассалық журналда ақша сомасын көрсету үшін құжаттарды бухгалтер-
бақылаушыға өткізеді. Өз кезегінде бухгалтер-бақылаушы кіріс кассалық
кұжатты қабылдағаннан кейін операция жүргізген қызметкердің қольш және оның
растығын тексереді, онда көрсетілген соманың сәйкестігін, сонымен қатар осы
кұжатта көрсетілген соманың растығын салыстырады, содан кейін кіріс бойынша
бас журналға қол қойып тіркейді.
Кассир кіріс кассалық құжаттарды тексергеннен кейін клиентті шақырып,
одан көрсетілген соманы қабылдап алады. Содан кейін құжатта көрсетілген
соманы нақты сомамен салыстырып, сәйкес келген жағдайда кассир құжатқа
қолын қойып, түбіртекке немесе кіріс ордерінің көшірмесіне мөр қойып, оны
ақша салған тұлғаға береді. Егер өткізілген ақша мен көрсетілген сома
арасында сәйкессіздік байқалса, онда өткізілген құжат қайта рәсімделіп,
кассалық журналға өзгерістер енгізіледі. Кассир қолма-қол ақшаны
қабылдағаннан кейін Хабарландырудан түбіртекті және ордер кесіп алады
және түбіртекті ақша енгізушіге береді, ал кассир қолымен расталған ордер
ақшаның нақты түсуін кіріс бойынша кассалық журналда белгілейтін және
келесі күні көшірмемен бірге клиентке берілетін бухгалтерия қызметкеріне
бағытталады. Осыдан, клиенттер шотына енгізілген сомалар бойынша соңғыларға
екі құжат ұсынылады — түбіртек және ордер. Бөлек операциялар бойынша
ақшалардың банк кассасына түсуі Кіріс кассалық ордерлерді жасау жолымен
рәсімделуі мүмкін.
Егер клиент белгілі бір себептерге байланысты ақшаны кассаға өткізбеген
жағдайда, онда кассир көрсетілген соманы касса журналынан сызып тастау үшін
бухгалтер-бақылаушыға кіріс кассалық құжаттарды қайтарады, ал құжаттардың
өзі жойылады.
Жұмыс күнінің соңында кассир кіріс кассалық құжат негізінде бір күн
ішіндегі кассалық айналым және құндылықтардың қалдығы туралы есешілік
анықтамасын жасап, олардағы мәліметтерді нақты қабылданған сомамен
салыстырады. Анықтамаға кассир қолын қояды және онда керсетілген кассалық
айналым кассалық журналдағы жазбалармен салыстырылады.
Кассир жұмыс күнінің соңында касса меңгерушісіне анықтама және кіріс
құжаттарымен бірге қабылданған ақшаларды буып-түйіп өткізеді.Кассир нақты
құндылықтар мен есептілік құжаттар арасындағы сәйкессіздікті анықтағаннан
кейін касса меңгерушісіне хабарлайды, ал нақты сәйкессіздік бойынша акт
жасалады.
Касса меңгерушісі қабылданған соманы анықтама және кіріс құжаттарымен
салыстырып, қолын қояды. Сонымен қатар жұмыс күні ішінде қабылданған барлық
ақша сомалары операциялық кассаға кірістеліп, сол жұмыс күні ішінде
клиенттердің сәйкес шоттарына есептелуі қажет.
Басқа да құндылықтарды беру баланстан тыс ордерлермен рөсімделеді.
Жоғарыда айтылғандай, касса меңгерушісі шығыс операцияларын жүзеге
асыру үшін кассирлерге қажетті соманы есептеп береді. Одан кейін касса
меңгерушісі операциялық кассада ақша қалдығын тексеруі және күн басындағы
есеп бойынша операциялық кассадағы қолма-қол ақшалар мен басқа да
құндылықтардың есебі кітапшасындағы мәліметтермен сәйкестігіне көз жеткізуі
қажет.
Клиент қолма-қол ақша алу үшін толтырылған кассалық құжаттарды өзіне
қызмет көрсетуші бухгалтерия қызметкеріне ұсынады, ол сәйкес тексеру және
рәсімдеу жүргізгеннен кейін шығыс бойынша кассалық журналда чек сомасын
немесе шығыс кассалық ордерді жазу үшін оларды кассирге, бухгалтер-
бақылаушыға өткізеді. Және клиентке ақшалай чектен бақылау маркасын береді,
ал чектің өзін бухгалтерия қызметкерлері кассирге еткізеді. Шығыс
құжаттарын алғаннан кейін, бухгалтер-бақылаушы келесілерді жүргізуге
міндетті:
- банктің ақшалай құжаттарына қол қоюға өкілеттілігі бар жауапты
тұлғалардың қолын растап, тексеру;
- санмен көрсетілген соманы жазбаша көрсетілген сомамен салыстыру;
- клиенттің лауазымды тұлғаларының қолын және олардың растығын
тексереді.
Кейін шығыс кассалық құжаттар кассирге өткізіледі, ол келесілерді
тексереді:
- қолма-қол ақша алу кезінде клиенттердің құжаттағы қолын және
клиенттің жеке куәлігін тексереді;
- берілетін қолма-қол ақша сомасын салыстырады;
- кассаға ұсынылатын бақылау маркасының нөмірін ақшалай чектегі
нөмірмен салыстырып, оған бақылау маркасын жабыстырады.
- клиент көзінше берілетін, дайын ақша сомасын қайта есептеп береді
және шығыс құжатына қолын қояды.
Клиент қолма-қол ақша қаражатын касса бақылаушысының қатысуымен қайта
есептеуге құқылы. Қайта есептеу нәтижесінде қолма-қол ақша жетіспеушілігі
немесе артықшылығы байқалған кезде, қажет болған жағдайда акт жасалады.
Жетіспеген соманы жетіспеушілікке жол берген касса қызметкері клиентке
қайтарады.
Жұмыс күнінің соңында кассир есепке қабылданған қолма-қол ақша сомасын
шығыс құжаттар сомасы және қолма-қол ақша қалдықтарымен салыстырады,
содан кейін бір күн ішіндегі кассалық айналым және құндылықтардың қалдығы
туралы есешілік анықтамасын құрайды, қолын қояды және кассалық айналымды
бухгалтер-бақылаушының кассалық журналындағы жазбалармен салыстырады.
Салыстырьш тексеру касса журналында кассирдің және кассир анықтамасында
бухгалтер-бақылаушылар қолдарымен рәсімделеді. Сәйкессіздік анықталған
жағдайда кассир ол туралы касса меңгерушісіне хабарлап, түсінікхат жазып,
нақты сәйкессіздік бойынша акт жасайды. Сол күні кем шыққан ақша сомасын
кассир өзі өтеуі қажет, егер бұл мүмкін болмаған жағдайда кассир
жетіспеушілікті өтеудің нақты мерзімін көрсетіп міңдеттеме толтыруы қажет.
Егер шығыс операцияларын касса меңгерушісі орындаса, онда бір күн ішіндегі
кассалық айналым және құндылықтардың қалдығы туралы есешілік анықтамасы
жасалмайды, ал шығыс бойынша барлық айналымдар бір күн ішіндегі кассалық
айналым туралы жиынтық анықтамаға енгізіледі.
Кассир қолма-қол ақша мен бір күн ішіндегі шығыс кассалық құжаттар
қалдығын есептілік анықтамасымен бірге касса меңгерушісіне қабылданған және
өткізілген ақша есебінің кітабына қол қою арқылы өткізеді. Меңгеруші
тексеріп, есептілік анықтамасына қолын қойып, оны касса күніндегі
құжаттарға тіркеп тігу үшін жібереді.
Кассир кассалық айналымды операциялық қызметкерлердің кассалық
журналымен салыстырғаннан кейін касса меңгерушісіне қолда бар ақша
қалдықтарын анықтама және кассалық құжаттармен бірге белгіленген тәртіпте
өткізеді. Касса меңгерушісі кассирден ақшаны, есептілік анықтамасы мен
кұжаттарды қабылдағаннан кейін операциялық қызметкерлердің кассир
анықтамаларында көрсетілген кассалық айналым сомаларының расталғандығын
және ақша қалдықтары анықтамасының дұрыс шығарылғандығын тексереді. Содан
кейін операциялық касса кассирлерінің есептілік анықтамасының мәліметтері
мен қайта есептеу кассасының қабылдаған ақша сомасы туралы журналдағы
жазбалары бойынша,сондай-ақ олардың өзі қабылдап өткізетін ақша құжаттары
бойынша жиынтық анықтаманы жасайды және олардың нәтижелерін бухгалтерлік
есеп мәліметтерімен салыстырады. Салыстырып тексеру бір күндік кассалық
құжаттарда сақталатын анықтамада бухгалтерия қызметкерінің қолымен
рәсімделеді. Қойма меңгерушісі бір күн ішіндегі кассалық айналымды
салыстырғаннан кейін ақша кірісі мен шығысының жалпы сомасын кітапқа
енгізіп, келесі күні касса қалдығын шығарады. Кассадағы ақша қалдығы мен
бухгалтерия мәліметтері арасында алшақтық кезінде алшақтық себебін
анықтауға шара қолдану үшін құндылықтардың сақталуына жауапты міндетті
тұлғаларға хабарлау қажет. Егер олар расталса, онда акт толтырылады.
КАССА ТЕКСЕРУІ (РЕВИЗИЯ)
Құндылықтардың сақталуын қамтамасыз ету және кассалық қызметті дұрыс
ұйымдастыру үшін банк мекемесіндегі кассалық операциялар жүйелі түрде
бақыланып немесе тексеріліп отырады.
АҚ Халық банк кассасында сақталатын барлық банкноттар, шақа (монета)
және басқа да құндылықтар келесі жағдайларда жүргізілетін дүркін-дүркін
тексерістен етіп отыруы қажет:
- тоқсанына бір реттен сирек емес, оның ішінде 1 қаңтар жағдайы бойынша
жыл сайын;
- лауазымды және материалдық жауапты тұлғалар ауысқан кезде;
- банк басшылығының қарауы бойынша (құндылықтар және тағы басқаларға
тексеріс жүргізу).
Барлық құндылықтарды сондай дәйектілікпен тосыннан бір күнде тексеруден
өткізу талам-таражға салу мен ақша және құндылықтардың кем шығуын жасыру
мүмкіндіктерінен айыру болған болар еді. Сол күні тексеру мақсатымен және
ұрлауды жасыру мүмкіндігі мен құндылықтардың және ақшаның кем шығуын
болдырмайтын негізде жүзеге асырылады. Осындай тексеріс кезінде барлық
құндылықтардың қолда болуы, олардың банктің есеп мәліметтеріне сәйкес
келуі, сақтау тәртібі белгіленіп, сонымен қатар касса жұмысындағы
жетіспеушіліктер анықталады.
Банк басшысы тексеру жүргізу үшін жазбаша өкім шығарады, оның негізінде
комиссия кұрылады. Тексеруді құндылықтарға байланысты операцияларды
жүргізумен байланысы жоқ, Қазақстан Республикасының екінші деңгейдегі
банктерінде кассалық операцияларды жүргізу тәртібін және кассалық жұмыс
бойынша Ұлттық банктің басқа да нормативтік-құкыктық актілерін жақсы
білетін қызметкер ғана жүргізе алады.
Тексеру міндетті түрде материалдық жауапты тұлғаның қатысуымен
жүргізіледі, егер ол тұлғалар қатыспаған жағдайда актіде ол туралы ерекше
белгіленеді. Жасалған акт комиссияның барлық мүшелері және материалдық
жауапты тұлғалардың қолымен расталады. Тексеру нәтижесі бойынша жасалатын
актілерде касса жұмысында анықталған жетіспеушіліктері көрсетіледі, есеп
мәліметтері мен нақты құндылыктар арасында анықталган сәйкессіздіктер
келтіріледі, анықталған жетіспеушіліктердің орңын толтыру үшін ұсыныстар
беріледі.
Банкте тексеруді жүргізу мен құндылықтарды тексеру банк клиенттеріне
дұрыс кассалық қызмет көрсетуді бұзбауы қажет. Тексеруді дұрыс ұйымдастыру
мен жүргізу тәртібін орындауға тексеру басшысы жауапты.
Ақша және басқа да құндылықтардың кем немесе артық шығуын тексерушілер
актіде көрсетулері қажет, одан басқа тексеруді жүргізушілер сәйкессіздік
себептерін анықтап, сәйкес шаралар қабылдайды.
Кассалық операцияларды тексеру кезінде қолма-қол ақшалардың
жетіспеушілігі немесе артықшылығы аныкталуы мүмкін. Ол жағдайларда
кемшіліктер мен артыкшылыктарға акт жасалады.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ВАЛЮТАЛЫҚ ОПЕРАЦИЯЛАРДЫ РЕТТЕУ
АҚ Халық банктің сыртқы экономикалық қызметі тауарлар мен әрекеттерді
экспорттау-импорттау,Қазақстан Республикасының аумағында шетел валютасында
оларды өткізу, еліміздің ішінде бейрезидент тұлғалардың шаруашылықпен
айналысудағы тауарлық емес сипаттағы мәміле кезінде теңге және шетел
валютасында банктік операцияларды жүзеге асырумен байланысты.
Әрбір егеменді мемлекетте заңды төлем құралы ретінде сол елдің ұлттық
валютасы қолданылады. Сондықтан сыртқы сауда, қызмет, несие, инвестиция,
мемлекетаралық төлемдер бойынша есеп айырысудың қажетті жағдайы төлеуші
немесе сатып алушылар шетел валютасын сатып алу немесе сату нысанында бір
валютаны басқа валютаға айырбастау болып табылады. 21 ҚЕХС сәйкес валюталық
операция - бұл шетел валютасында деноминацияланатын немесе ондағы есепті
талап ететін операция.
Валюталық нарықтар-шетел валюталарын, сұраныс пен ұсыныс негізінде
қалыптасқан бағам бойынша ұлттық валютағасатып алып-сататын немесе айырбас
жүргізілетін ресми орталықтар.
Валютаны айырбастау операциялары ежелде ауыстыру ісі ны-санында ерте
заманда және орта ғасырларда пайда болып, бірақ қазіргі түсініктегі
валюталық нарық XIX ғасырда қалыптасты. Олар келесідей негізгі
ерекшеліктермен сипатталады:
• байланыстың электронды құралын кеңінен қолдану және олар бойынша есеп
айырысуларды жүзеге асыруда шаруашылық қызметті интернационалдандыру
негізінде валюталық нарықты интернационалдандыру күшейеді;
• операциялар барлық елдер түпкірінде тәулік ішінде үздіксіз
жасалынады;
• валюталық операциялар техникасы сәйкестендірілген, есеп айырысулар
банктің корреспонденттік есепшоты арқылы жүргізіледі;
• валюталық және несиелік тәуекелді сақтандыру мақсатында валюталық
операциялардың кең көлемде дамуы;
• алып-сатарлық және төрелік операциялар коммерциялык мәмілемен
байланысты валюталық операциялардан біршама асып түседі; олардың
қатысушыларының саны бірден өсті және олардың құрамына банктер мен ұлт
аралық корпорациялардан (¥АК) басқа заңды және жеке тұлғалар да жатады;
• тұрақты экономикалық жағдайларға тәуелсіз өздерінің биржалық
тауарларына байланысты тенденциясы бар валюталық бағамының тұрақсыздығы.
Атқарымдық көзқарас тұрғысынан валюталық нарық келесілерді қамтиды:
• халықаралық есеп айырысулардың уақытылы жүзеге асырылуы;
• валюталық және несиелік тәуекелді сақтандыру;
• әлемдік валюталық несиелік және қаржылық нарықтардың өзара байланысы;
• банк, кәсіпорын, мемлекеттің валюталық резервтерінің әрта-
раптандырылуы (диверсификациясы);
• валюталық бағамды реттеу;
• қатысушылардың валюталық бағам айырмасы ретінде алатын алып-сатарлық
пайдасы;
• экономиканы мемлекеттік реттеуге бағытталған валюталық саясатты
жүргізу.
Институционалдық көзқарас тұрғысынан валюталық нарық -бұл банктердің,
брокерлік фирмалардың, корпорациялардың, әсіресе ұлт аралық
корпорациялардың (ҮАТ) жиынтығы. Банктер банкаралық нарықта өзара және
тауарлы-өнеркәсіп клиентурасымен 85-95% валюталық мәмілелер жасайды.
Валюталық қатынастың субъектілеріне Қазақстан Республикасының резидент
және бейрезидент тұлғалары жатады.
Валюталық реттеулердің объектілері валюталық құндылықтармен
жүргізілетін операциялар болып табылады. Оларға: шетел валютасы және бағалы
қағаздар (акция, облигация, төлем құжаттары, қарыздық міндеттеме, қымбат
металдар) жатады.
Валюталық құндылықтармен жүргізілетін операциялар екі түрге бөлінеді:
ағымдағы валюталық операциялар, олардың құрамына елден валюта аудару және
керісінше валюта қабылдау, саудалық сипатқа жатпайтын аударымдар және тура
инвестициялар, қаржылық несиелер және т.б. капитал қозғалысымен байланысты
операциялар жатады.
Шетел валютасыңда банктік операциялар жүргізуге лицензияларды Ұлттық
банк шексіз мерзімге береді және атаулы болып табылады, яғни үшінші
тұлғаларға берілмейді. Банк валюталық операциялардың лицензияда көрсетілген
жағдайда және келесілерге сәйкес жүргізуге құқы бар:
• шетел валютасындағы қаражаттарды заңды және жеке тұлғалардың шотына
және салымына орналастыруға және қабылдауға;
• банктер мен ұйымдарға шетел валютасында несие және қарыздарды
тарту және ұсыну;
• заңды және жеке тұлғалардан шетел валютасындағы төлем құжаттарын
сатып алу және сатуды жүзеге асыру;
• валюталарды сатып-алу сатуды жүргізу;
• шетел мемлекеттерінің банктерімен корреспонденттік қатынастарды
белгілеу;
• өз клиенттеріне шетел валютасында кассалық қызмет көрсету;
• шетел валютасында саудалық және саудалық емес операциялар бойынша
есеп айырысуды жүзеге асыру;
• халықаралық банктік тәжірибеге сәйкес басқа да операцияларды жүзеге
асыру.
Валюталық операцияларды жүзеге асыруға құқық берілген банктер уәкілетті
деп аталады. Валюта нарығында банктің рөлін анықтайтын негізгі фактор
банктің көлемі, оның репутациясы, бөлімшелермен филиалдардың шетелдік
желісінің даму деңгейі, жасалатын халықаралық банктік есеп айырысудың
көлемі болып табылады. Сондай-ақ банк және оның валюта саясаты орналасқан
орындарда кезең сайын енгізілетін валюталық шектеулер, телекстік және
телефондық байланыс жағдайы маңызды рөл атқарады.
2000 жылдың сәуірінен бастап Ұлттық банк теңгенің еркін қалқымалы
бағамын белгіледі. Ол Ұлттық банк қатысуынсыз валюталық нарықта сұраныс
және ұсыныс негізінде ұлттық валюта бағамын құрылуын болжайды. Бұндай
жағдайда валюталық реттеудің маңызы кенеттен өседі, негізгі міндеттері
келесілер болып табылады:
• Қазақстан Республикасының аумағында жүргізілетін валюталық
операциялардың жүргізілу тәртібі мен қағидаларьш анықтайтын нормативтік
кұқықтық актілерді шығару, валюталық операциялар субъектінің кұқықтары мен
міндеттері. валюталық заңдылықтарды бұзғаны үшін жауапкершілік;
• валюта заңдылықтарының орындалуын бақылау (валюталык бақылау);
• валюталық нарық, жүргізілген валюталық операциялар көлемін және
құрылымының жағдайын талдау.
Валюталық реттеу мәселелерін шешу үшін Қазақстан Респу-бликасының
Ұлттық банкі келесі негізгі әдістерді қолданады:
• валюталық операциялар объектілері мен субъектілерін, валюталық
операциялар субъектілерінің кұқықтары мен міндеттерін, жіктелуін, валюталық
құндылықтармен айналысу тәртібін белгілеуді анықтайтын валюталық
операцияларды жүргізу тәртібін белгілеу;
• сипатына, субъектісіне, объектісіне, көлеміне байланысты белгілі
валюталық операцияларды жүргізуге шектеу енгізу;
• шетел валютасын пайдаланатын қызметтерді лицензиялау;
• валюталық операцияларды тіркеу;
• валютальщ операциялар туралы есептемені жинау және талдау;
• валюталық заңдылықтардың орындалуын бақылау;
• валюталық реттеу мәселелері бойынша халықаралық байланыс. (Қазақстан
1992 жылдың ортасынан бастап халықаралық валюта қорының (ХВҚ) мүшесі болып
табылады, ал 1996 жылдың 16 шілдесінен бастап ХВҚ келісім баптарының VIII
бабына енді, онда мемлекеттердің өздерінің валюталарының
айырбасталымдылығын қамтамасыз ету міндеттері қарастырылған, яғни ағымдағы
валюталық операциялар бойынша шектеулер енгізбеу).
Валюталық реттеудің негізін құраушы жүйе валюталық бақылау болып
табылады. Валюталық бақылаудың мақсаты - Қазақстан Республикасының резидент
және бейрезидент тұлғаларының валюталық операция жүргізу кезінде
заңдылықтарды сақтауын қамтамасыз ету. Валюталық бақылаудың негізгі
бағыттары:
• заңдылықтарға сәйкес жүргізілетін валюталық операциялардың
сәйкестігін анықтау және оларды жүзеге асыру үшін қажетті лицензиялар мен
куәліктердің болуы;
• шетел валютасындағы төлемдердің шарт жағдайына сәйкестігін тексеру;
• валюталық операциялар бойынша есеп жүргізу және есеп берудің
толықтығын және объективтігін тексеру.
Валюталық қатынастарды реттеу кезінде негізгі рөлді арнайы валюталық
заңдылықтар атқарады. Қазақстан Республикасында валюталық реттеудің негізгі
органы республиканың заңдылықтарына сәйкес валюталық реттеудің қызметтерін
атқаратын Ұлттық банк болып табылады. Үкімет және басқа да мемлекеттік
органдар валюталық реттеудің заңдылықтарына сәйкес өз құзыретінің шегінде
жүргізеді. Валюталық реттеу бойынша негізгі нормативтік актілер 1998 жылдың
24 желтоқсаныңца Валюталық реттеу туралы заңға толықтырулар мен
қосымшалар енгізілген заң болып табылады(2 тіркеме). Ол Қазақстан аумағында
жүргізілетін валюталық операциялардың принциптері мен тәртібін валюталық
операция субъектілерінің кұқықтары мен міндеттерін, валюталық зандылықтар
бұзылуының жауапкершілігін анықтайды. Валюталық бақылау агенттері ретінде
валюталық операцияларды жүргізу кезінде валюталық заңдылықтардың орындалуын
бақылау міндеті жүктелген уәкілетті банктер мен банктік емес қаржылық
мекемелер болып табылады.
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында келесідей валюталық шектеулер
қолданылады:
• резиденттер арасында жүргізілетін операциялар бойынша барлық төлемдер
тек қазақстандық валютада жүргізілуі керек, тек Ұлттық банктің нормативтік
құқықтық актілерінде, салық және кеден зандылықтарыңда көрсетілген
жағдайлардан басқа;
• шетел валютасын сатып алуға, сатуға және айырбастау өкілетті банктер
мен банктік операциялардың бөлек түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардан тыс
жерде жүргізуге болмайды:
• қызмет және тауар үшін төлем ретінде және несие ретінде резиденттер
алатын шетел валютасы, олардың өкілетті банктеріндегі шоттарына міндетті
түрде есепке алынуы керек.
Сонымен қатар, Қазақстан Республикасы Президенті халықаралык
міндеттемелерді орындау мақсатында және күтпеген жағдайлардың туындау
кезінде кез келген валюталық операцияларды шектеуге және тоқтатуға құқылы.
Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан Республикасы Ұлттық банк
туралы заңды күші бар Жарғысына сәйкес ҚР Ұлттық банк шетел валютасында
операциялар жүргізуге қажетті шектеулерді енгізуге оның ішіне осындай
операциялардың көлемі немесе сыйақылар мөлшерлемесінің деңгейі кіреді құқы
бар. Қазақстан Республикасының Валюталық реттеу туралы Заңына сәйкес
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі резиденттердің экспорттық
операцияларына валюталық төлем және экспорттық валюталық түсімді міндетті
сату тәртібіне шек қоя алады. Сонғысы нақты уақытта уақытша тоқтатылған.
ВАЛЮТАЛЫҚ ОПЕРАЦИЯЛАРДЫҢ
ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ЕСЕБІ
Свифт электрондық байланыс құралының, банкаралық электронды
аударымдар жүйесінің, мысалы, АҚШ-та ЧИПС, Лонданда ЧАПС және т.с.с,
компьютерлік өңдеудің кең таралуы бүгіннен ертеңге дейін немесе ертеңнен
келесі күнге дейінгі бір күндік депозиттерді орналастыру операцияларын тез
жүзеге асыру үшін айтарлықтай мүмкіндік береді. Алайда дәстүрлі валюталық
операция негізінде спот мәмілесі және базалық бағам ретінде телеграфты
аударым бағамы деп аталатын спот бағамы танылып қалады. Осы бағам
негізінде валюталық нарықта басқа мәміле бағамдары анықталады: мерзімдікте
сол сияқты валютаны жеткізудің қысқа мерзіміндегі бір реттік мәмілеге
арналған бағам.
Жедел ұсынумен байланысты валюталық операциялар валюталық позицияның ең
мерзімді элементі болып табылады және белгілі бір тәуекелді өз мойнына
алады. Банктер спот операциясының көмегі арқылы өз клиенттерінің шетел
валютасындағы кажеттіліктерін қамтамасыз етеді, капиталдардың, оның ішінде
капыл1 ақшалардың бір валютадан басқаға ауыстыра отырып төрелік және алып-
сатарлык операцияларды жүзеге асырады.
Шетел валютасындағы мерзімді мәмілелер (форвардтық, фьючерстік) — шарт
жасаган кезде тіркелген бағам бойынша шетел валютасының сомасын белгіленген
уақыттан кейін алып келуі туралы екі жақтың келісуі арқылы жасалынатын
валюталық мәміле. Осы анықтамадан мерзімдік валюталық операциялардың екі
ерекшелігі байқалады:
1. шарт жасау уақыты мен мәмілені орындау арасында интервал бар, яғни
валютаны жеткізу. Ол мәмілені жасау күнінен бастап кезең соңы ретінде
(мерзімі 1-2 апта, 1, 2, 3, 6, 12 ай және 5 жылға дейін) немесе мерзім
шегіңдегі кез келген кезең.
2. операция белгілі мерзімнен кейін жасалса да, валюта бағамы мәміле
жасалған кезде тіркеледі.
Спот және форвард мәмілесі бойынша валюта бағамының арасындағы
айырма мерзімді мәміле бағамы төмен кезде, спот бағамы бойынша жеңілдік
(дисконт - dis немесе депорт - D) ретінде немесе егер жоғары болған кезде
сыйақы ретінде анықталады. Сыйақы мерзімі бойынша жасалған мәміледе валюта
қолма-қол операцияға қарағанда кымбат айырбасталады дегенді білдіреді.
Дисконт, форвард операциялары бойынша валюта бағамы қолма-қолға қарағанда
төмен екендігін білдіреді. Жалпы алғанда, жеңілдік немесе сыйақы көлемі
спот бағамына қарағанда тұрақты. Сондыктан банк аралық нарықта мерзімді
мәмілелердің бағамын белгілеу кезінде көбінесе сыйакымен дисконт
анықталады. Валютаны жанама белгілеу кезінде дисконт қосылады, ал сыйакы
спот бағамынан шегеріледі. Сыйақы және дисконт әдісі бойынша емес, сандық
белгіде белгіленетін мерзімді мәміле бойынша валюта бағамы аутрайт бағамы
деп аталады.
Шетел валютасында жасалатын мерзімді мәмілелер келесі мақсаттарға
жүргізіледі:
• коммерциялык мақсаттағы валюта айырбасталымы, валюталық түсімдерді
валюталық тәуекелді сақтандыру үшін қажет төлемдерді сатып алуы немесе
сатуы;
• валютальіқ бағамының төмендеуіне байланысты болатын шығындардан
шекарадан тыс жерде және тікелей және қоржындық капитал салымдарын
сақтандыру;
• бағам айырмасы есебінен алып-сатарлық пайда алу.
Вялюталық опцион сатып алу-сату (лат. оріtо, орtіоns -таңдау) -
келісілген мерзім аяқталғанға дейін мәмілені жасау кезінде белгіленген
бағам бойынша белгілі бір валюта көлемін тараптардың бір жағы сатып алу-
сату мәмілесі кезінде сатып алу (саll мәмілесі - сатып алушы опционы)
немесе сату (put мәмілесі -сатушы опционы) құқығын таңдауға мүмкіндік
беретін белгіленген комиссияны (сыйақы) төлеу шарты кезіндегі келісім.
Опцион жағдайындағы мәмілелер банк үшін тәуекелі жоғары, сондықтан ол
клиентке аз табысты бағамын белгілейді. Опцион бойынша сыйақы мөлшері
опциондық шарттың аяқталу күніндегі жедел мәміле бойынша валюта бағамының
есебі арқылы анықталады. Опционды мәмілелер сыйақы көлемінен асып түсетін,
бағамдық ауытқулар кезінде тиімді болады. Негізінен валюталы опцион
валюталық тәуекелді сақтандыру үшін қолданылады. Опциондармен тек қана
банкаралық нарықта ғана емес, сонымен қатар биржаларда қор және тауар
биржасында саудаласады.
Жетпісінші жылдардан бастап батыс елдерінде қалқымалы валюталық бағамға
өту барысында валюталық фъючерстер дамыды. Валюталық фъючерс - мәмілеге
отыру кезіңде алдын ала белгі-ленген бағам бойынша белгілі бір мерзімге
белгілі бір валютаның стандарттық көлемін сатып алу немесе сату
міңдеттемесін білдіре-тін келісім. Стандарттық шарттарда барлық жағдайлар
реттелген: сома, мерзім, кепілді депозит, есеп айырысу тәсілі.
Фъючерстермен сауда жасау клирингтік үй арқылы жүзеге асырылады: ол әрбір
сатып алушы үшін сатушы, ал әрбір сатушы үшін сатып алушы болып табылады.
Қолма-қол және мерзімді операцияларға сәйкес валюталық мәміленің әр
түрлі своп мәмілесі болып табылады. Своп (ағылшын. swар - айырбастау) -
бұл белгілі бір мерзімге сол валюталармен бір уақыты шартты мәміле бойынша
жедел жеткізу жағдайындағы екі валюталық сатылу-сатып алуын қарастыратын
валюталық операция болып табылады. Своп операциясы бойынша қолма-қол
мәміле спот бағамы бойынша жүзеге асырылады. Сонымен бірге клиент қолма-
қол мәміле бойынша сатушы және сатып алушы бағамының ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
* Жалпы бөлім
Тақырып 1. Мекеменің жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... ... .2
Тақырып 2. Мекеменің есеп-аналитикалық қызметі ... ... ...6
* Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру
Тақырып 1. Ақша қаражаттары және олардың эквиваленттері ... 11
Тақырып 2. Дебиторлық операциялардың
бухгалтерлік есебін ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
Тақырып 3. Инвестиция есебі, негізгі құралдар және материалды емес
активтер есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28
Тақырып 4. Міндеттемелер есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...33
Тақырып 5. Еңбекақы және оның төлемінің есебі ... ... ... ... ... ..34
Тақырып 6. Капитал және резервтер есебі ... ... ... ... ... ... ... ... -
Тақырып 7. Шығындарының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..-
Тақырып 8. Қаржылық есептілікті ұсыну ... ... ... ... ... ... ... ... 36
* Жылдық түгендеу жүргізу
* Аналитикалық жұмыс
* Салық салу
* Аудит
КІРІСПЕ
Өндірістік тәжірибені өту орны АҚ Халық Банк Қазақстан валюталық
операцияларды тексеру бөлімі.
Өндірістік (диплом алды) практика- шығарушы кафедраның оқытушысының
жетекшілігімен, мамандар мен мекеменің тиісті бөлімшелерінің жетекшілерімен
орындалатын студенттің өзіндік жұмысы.
Практика ұзақтығы, оқу процесінің кестесі бойынша күндізгі оқу
бөлімінің студенттері үшін 20 апта 100 күн құрайды.
Т.Рысқұлов атындағы Қазақ Экономикалық университетінің Аудит және
талдау кафедрасының жеке тапсырмасына сәйкес өндірістік тәжірибенің
негізгі мақсаттары:
- жоғары оқу орнында мамандық бойынша алған теориялық білімді
экономикалық қызметті ұйымдастыру саласында бекіту;
- кәсіпорында немесе ұйымда, фирмада бар есептік және оперативтік
деректерді талдау әдісіндегі практикалық тұрғыда дағдылану;
- қаржы қатынастары мәселелеріне қатысты статистикалық материалдарды
жинау мен зерттеу әдістемесін үйрену болып табылады.
Көзделген мақсатқа сәйкес аталған тәжірибенің міндеті:
• Ұйымды немесе кәсіпорынды және оның бөлімдерінің қызметін бағалай
алуды, сол ұйымның немесе кәсіпорынның құжаттарын орындауды
үйрену;
• Жоғары оқу орнында алған теория, методология және экономикалық
әрекеттерді фирма, кәсіпорын, ведомства деңгейінде теориялық
білімді бекіту;
• Есепті дайындауға қажетті материалдарды жинау, өңдеу және
дайындау.
Сондай-ақ өндірістік тәжірибе студенттер үшін жоғары білікті мамандарды
дайындаудың негізгі бөлігі болып табылады.
Жалпы бөлім
Биыл Қазақстан Халық Банкінің құрылғанына 86 жыл. Қазақстан Халық
Банкінің тарихы - бұл Қазақстан аумағындағы жинақ жүйесінің құрылу және
даму тарихы
Қазақстан Халық Банкі акционерлік қоғамының негізі қайта құрылған
Қазақстан Республикасы Жинақ банкінің базасында қаланған.
Еліміздегі алғашқы жинақ кассасы сонау 1923 жылы, төңкеріс жылдарынан
кейінгі жаңа экономикалық қарым-қатынастар қалыптаса бастаған кезеңде,
Ақтөбе қаласында ашылған болатын, кейіннен ұжымдандыру (коллективтендіру)
және индустрияландыру науқандары жүргізілген тұста, 1936 жылы, Алматы
қаласында КСРО Жинақ банкінің филиалы ашылды. Нақты 1923 жылдан бастап
жинақ жүйесін дамытудың және көпшілікке таратудың жаңа белесі басталды.
Ақтөбедегі жинақ кассасы ашылғаннан кейін небәрі 4 жылдың ішінде
республикадағы мұндай кассалар саны 335-ке жетті. 1929 жылы Республикалық
жинақ кассасы құрылып, ол Қазақстандағы барлық кассалар қызметіне жалпы
басшылықты іске асырды. Кейінгі жылдары олардың саны біршама ұлғайып
отырды. Касса салымшыларының қатарына жұмысшыларды, қызметкерлер мен
колхозшыларды неғұрлым көбірек тарту мақсатында жинақ кассаларын тікелей
зауыт-фабрикалардың өзінде, колхоз-совхоздарда, байланыс мекемелерінде және
басқа да кәсіпорындар мен ұйымдарда ашу қолға алынды.
Социалистік қоғамда қалыптасқан әлеуметтік-экономикалық және қаржылық
қатынастардың өзі әрбір кеңес азаматының Жинақ банкі салымшылары қатарына
қосылуына ықпал етті. Халыққа қызмет көрсетудің орасан зор ауқымы жүйесі
қаражат жинақтауға және банк ісінің қалыптасқан тарихи дәстүрлерін
Қазақстан аумағында да бекітуге қолайлы жағдай туғызды.
Жинақ кассалары сонымен қатар мемлекеттік заем облигацияларының, басқа
да бағалы қағаздардың кепілі бойынша мерзімді несиелер берумен айналысты.
Оларға қор операцияларын, басқа да бірқатар қаржылық және банктік
операцияларды жүргізуге рұқсат етілді.
Бұл кезеңдегі жинақ ісінде мемлекеттік кредит беру қалыптасып,
біртіндеп дами бастады. Ол жылдары сегіз рет мемлекеттік заем шығарылды,
оның үшеуі – натуралдық заем түрінде болды да, ал екеуі алтынмен есептелді.
Натуралдық заемдар (астықпен, қантпен) мен алтынмен есептелетін заемдар
реформа кезеңіне дейін шығарылды.
1960 жылдың аяғына қарай жинақ кассаларындағы салымшылар саны 1 770
мың адамға жетті, ал салым ақшаның көлемі 322,7 млн сомды құрады, салымның
бір адамға шаққандағы орташа мөлшері 182 сом болды. Жинақ кассаларының саны
1950-1960 жылдар аралығында 1,8 есеге өсіп, 1960 жылдың аяғында 2805-ке
жетті.
Қазақстандағы жинақ ісі мен жинақ кассалары желісінің кеңінен
қанат жаюы ең алдымен еліміздегі тың және тыңайған жерлердің игерілуі
нәтижесінде халық шаруашылығының қарқынды дамуымен, еңбекшілердің
материалдық тұрмыс жағдайының айтарлықтай жақсаруымен байланысты болды. Тек
1955 жылдың өзінде еліміз бойынша салымшылар шоттарының 44,1 пайызы, ал
салымдар қалдығының 44 пайызы тың жерлерді игеру жаппай жүргізілген
солтүстік өңірдегі Көкшетау, Қостанай, Солтүстік Қазақстан, Ақмола,
Павлодар облыстарының үлесіне тиді (М.Д. Жолдасбеков, Незаменимые услуги,
Алматы,1986 ж.).
60-жылдардың басында жинақ кассаларында тұрғындардан пәтер,
коммуналдық және басқа қызметтер ақысын қабылдау операцияларын жүргізу
қолға алынды. Сонымен бірге жинақ кассаларының құзырына зауыт-
фабрикалардың, жергілікті кәсіподақ комитеттерінің, өзара көмек
кассаларының және шаруашылық қызметпен айналыспайтын қоғамдық ұйымдардың
ағымдағы шоттарын жүргізу берілді. Жинақ кассаларының жұмысшылар мен
қызметкерлердің, сондай-ақ колхозшылардың жалақысынан ақша сомасын қатаң
еріктілік қағидатын сақтай отырып, шоттар мен салымдарға қолма-қолсыз
аудару операциялары көбірек қолданыла бастады.
Жинақ жүйесінің одан әрі дамуы үшін ақша бірлігін күшейтудің маңызы
зор болды. Алайда 1961 жылы жүргізілген реформа айналымдағы ақша массасын
бақылау және ақша шығаруды шектеу шарасы ретінде ойластырылғанымен,
көздеген мақсатқа қол жеткізілмеді, ол үшін бүкіл шаруашылық құрылымы қайта
өзгертілуге тиіс еді, сондықтан аталған реформа ақша белгілерін ауыстырумен
және сомның жаңа бағамын белгілеумен ғана шектелді. 1963 жылдан бастап
жинақ кассалары Қаржы министрлігінің құрамынан шығарылып, Мемлекеттік банк
қарамағына берілді, халық салымдарының қаржысы бұдан былай банктің кредит
ресурсын толықтыруға жұмсалатын болды. 60-жылдардың аяғында жинақ ісінің
нағыз даму шегіне жетіп, көркейген кезеңі болды: дәл сол жылдары халық
шаруашылығына кредит беруге күрделі капитал қаражаты жіберілді, ал оның
негізгі көзін тұрғындардың кассалардағы жинақ салымдары құрады.
1988 жылғы банктік реформа бойынша банк жүйесін екі деңгейге көшіру
көзделді: орталық банк және арнаулы банктер. Мемлекеттік еңбек жинақ
кассалары КСРО Жинақ банкіне айналдырылып, халыққа және заңды тұлғаларға
қызмет көрсететін мемлекеттік арнаулы банк болып құрылды.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздік пен егемендікке қол
жеткізуімен жинақ ісінің дамуында үшінші қайта құру кезеңі басталды – дәл
осы кезден бастап Қазақстан Халық Банкінің құрылымдық банкингке және
функционалдық қайта бағдарлауға негізделген ісі қолға алынды.
1990 жылдың желтоқсанынан бастап Қазақстан өзінің нарықтық экономика
талаптарына жауап бере алатын банк жүйесін құруға кірісті. 1991 жылдың
қаңтарында-ақ Қазақ ССР-індегі банктер және банк қызметі туралы деген заң
қабылданды, мұның өзі тәуелсіз Қазақстанның банк ісіндегі реформа жұмысының
алғашқы қадамы болған еді.
Мемлекеттік тәуелсіздігіміз ресми түрде жарияланған соң бір жылдан кейін,
1992 жылы, Қазақстан Республикасының Жинақ банкі құрылды, оның заңды
түрдегі ресми құқық иеленушісі бүгінгі Қазақстан Халық Банкі болды.
1993 жылы Жинақ банкі Қазақстан Республикасының Үкіметіне қарайтын
дербес заңды құрылым - Қазақстан Халық Банкі болып ұйымдастырылды.
Ал 1995 жылы Банк жабық тұрпаттағы Акционерлік қоғам болып қайта
құрылды. Қайта құру рәсімі банк басшылығын ауыстырумен, жұмыс стилін
түпкілікті өзгертумен ұштастырылды. Жаңа басшылық банк жұмысына әмбебап
қызмет көрсету қағидатын негіз етіп алды және бүгінгі күнге дейін банк
қызметі түрлерін барынша кеңейтуді, банкингтегі ақпараттық-коммуникативтік
технологиялардың соңғы жетістіктерін пайдалануды барынша қолдап әрі
дәйектілікпен іске асырып келеді.
1995 жылдың аяғында-ақ Қазақстан Халық Банкі республикадағы аса ірі
операциялық банк болып танылды. Қазіргі уақытта Банк қаржы рыногындағы
өзінің сол айқындамасынан ауытқымай, қол жеткізген жетістіктерін сақтап
қалуға ұмтылып келеді.
1998 жылдың шілдесінде акционерлердің жалпы жиналысының шешімімен Банк
жабық тұрпаттағы акционерлік қоғамнан Үкіметтің қатысуы 100 пайызды
құрайтын Қазақстан Халық жинақ банкі ашық акционерлік қоғамы болып қайта
құрылды.
Сол жылы Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулыларына, оның ішінде
1998 жылдың 6 шілдесінде шыққан № 644 Қазақстан Акционерлік Халық жинақ
банкін 1998-2001 жылдары кезең-кезеңмен жекешелендірудің негізгі бағыттары
туралы деген қаулысына сәйкес акционерлік қоғам капиталын ұлғайту
бағытында жұмыс жүргізілді.
2001 жылдың қараша айында өткен сауда-саттық аукционында Қазақстан
Үкіметі өзіне тиесілі 33,33%-ды құрайтын акцияларды бақылау пакетін және
оған қоса бір акцияны сатты.
Халық Банкінің бүгінгі тарихы – бұл оны жекешелендіру және құрылымдық
қайта құру процесі ғана емес. Бұл жаңа банктік технологияларды үздіксіз
ендіру, қызметтер спектрін кеңейту процесі, жинақ салымдары жүйесін жаңа
талаптар бойынша толық сақтауға және жетілдіруге бағытталған ауқымды
стратегия, филиалдық инфрақұрылымы дамыған сатылас біріктірілген банктік
құрылымды жасау процесі. Бұл қазіргі заманғы ақпараттық-коммуникативтік
технологияларды ескере отырып Қазақстан Халық Банкінің басты міндеттерін –
зейнетақы, жалақы төлеу, салықтық, коммуналдық және басқа да төлемдерді
қабылдау, шағын және орта кәсіпорындар мен мемлекеттік мекемелерге есеп
айырысу-кассалық қызмет көрсету міндеттерін шешуге бағдар жасау процесі.
( 1 тіркеме)
Басшылық
Директорлар кеңесі Басқарма
Директорлар кеңесінің Төрағасы Басқарма Төрайымы
Павлов Александр Сергеевич Шаяхметова ҮHYPERLINK
Директорлар кеңесінің мүшелері "http:www.halykbank.kzkazmanag e
Шаяхметова ҮHYPERLINK rsview8"мHYPERLINK
"http:www.halykbank.kzkazmanag "http:www.halykbank.kzkazmanag e
ersview2"мHYPERLINK rsview8"іт Болатханқызы
"http:www.halykbank.kzkazmanag Басқарма мүшелері
ersview2"іт Болатханқызы Абдулина Нәйла Құрманбекқызы
АрыстанбековаHYPERLINK ҚарабаевHYPERLINK
"http:www.halykbank.kzkazmanag "http:www.halykbank.kzkazmanag e
ersview3" HYPERLINK rsview10" ДHYPERLINK
"http:www.halykbank.kzkazmanag "http:www.halykbank.kzkazmanag e
ersview3"КамиляHYPERLINK rsview10"әурен Сапаралыұлы
"http:www.halykbank.kzkazmanag КішкімбаеваHYPERLINK
ersview3" Валерьевна "http:www.halykbank.kzkazmanag e
Сатылғанов Қайрат Алпамысұлы rsview11" СHYPERLINK
ЕлемесовHYPERLINK "http:www.halykbank.kzkazmanag e
"http:www.halykbank.kzkazmanag rsview11"әуле Бахыткерейқызы
ersview5" Асқар Раушанұлы СатыбалдинHYPERLINK
Кристоф Рель "http:www.halykbank.kzkazmanag e
Фрэнк HYPERLINK rsview13" Марат Сағындықұлы
"http:www.halykbank.kzkazmanag Смағұлов Асқар Сағидоллаұлы
ersview7"Кайларс Өскімбаев Қожамұрат Беиісұлы
Рейтингтер
Халық Банкінің 2009 жылдың 25 мамырындағы жағдайға сәйкес рейтингтері
Moody's Investors Service
Ba2 Шетел валютасындағы ұзақ мерзімді депозиттер
Not prime Шетел валютасындағы қысқа мерзімді депозиттер
D- Қаржылық тұрақтылық рейтингі
Стабильный Рейтинг болжамы
Standard and Poor`s
В+ Контрагенттің ұзақ мерзімді рейтингі
B Контрагенттің қысқа мерзімді рейтингі
Жағымсыз Рейтинг болжамы
Fitch Ratings
B+ Шетел валютасындағы эмитенттің дефолт ұзақ мерзімді рейтингі
B Шетел валютасындағы қысқа мерзімді рейтинг
DЕ Жеке рейтинг
5 Қолдау рейтингі
Жағымсыз Ұзақ мерзімді рейтингке болжамы
Мемлекеттің республикамыздағы ең ірі 4 банктің акционерлерінің
құрамына кіруі туралы келісімге қол жеткізілді. Үкімет отырысында осындай
мәлімдеме жасаған Премьер-Министр Кәрім Мәсімов, 4 банктің менеджментімен
тиісті уағдаластыққа қол жеткізіліп, өзара түсіністік туралы меморандум
дайындалғанын атап айтты.
Үкімет отырысында Премьер-Министр Кәрім Мәсімов мемлекеттің
республикамыздағы ең ірі 4 банктің акционерлерінің құрамына кіруі туралы
келісімге қол жеткізілгендігін хабарлады
Мемлекеттің республикамыздағы ең ірі 4 банктің акционерлерінің құрамына
кіруі туралы келісімге қол жеткізілді. Бұл туралы Үкімет отырысында Премьер-
Министр Кәрім Мәсімов мәлім етті.
Қазанның 28-інде Үкімет отырысында біз Ұлттық банкпен, Қаржы
нарығын қадағалау агенттігімен бірлесіп еліміздегі жүйе құрушы 4 банкке,
атап айтқанда, Қазақстан халық банкі, Қазкоммерцбанк, Альянс банк,
ТұранӘлемБанкі қаржыларын ұлғайту туралы ұсыныс жасаған болатынбыз. Соңғы
екі аптаның ішінде келіссөздер жүргізуші команда - Самұрық-Қазына қоры,
Қаржы министрлігі, Ұлттық банк, Қаржы нарығын қадағалау агенттігі осы 4
банкпен келіссөздер жүргізді. Кеше банктердің акционерлері, менеджменті,
Үкімет, Қаржы нарығын қадағалау агенттігі, Самұрық-Қазына қоры арасында
түбегейлі қол жеткізді. Яғни, барлық 4 тарап өзара келісімге келді, деді
Премьер-Министр.
Оның айтуынша, тиісті келісімге Үкімет тарапынан Қаржы министрлігі
қол қоятын болады. Осы орайда К. Мәсімов Үкімет тарапынан келіссөз
жүргізуші командаға алғысын жеткізе келе, қазіргі жағдайда экономиканы
дамыту үшін мұның аса маңызды қадам болғандығын атап көрсетті.
Еліміздің банк секторын тұрақтандыру шарасы аясында мемлекеттің
республикамыздағы ең ірі 4 банктің капиталын ұлғайтуға қажетті қаражат
мөлшері анықталды. Бұл туралы Үкімет отырысында Самұрық-Қазына әл-ауқат
қорының басқарма төрағасы Қайрат Келімбетов мәлім етті.
Мемлекет басшысының, Премьер-Министрдің тапсырмаларына сәйкес
Самұрық-Қазына қоры Қазкоммерцбанк, Халық банкі, Альянс банк және
ТұранӘлемБанкімен келіссөздер жүргізді. Осы 4 банктің менеджментімен
тиісті уағадаластыққа қол жеткізілді. Өзара түсіністік туралы меморандум
дайындалды. Бұл құжатқа банктер тарапынан қол қойылды. Банктермен
келіссөздердің негізгі шарты мынадай: қарапайым және артықшылықты
акцияларды сатып алу және субординарлық заемдарды ұсыну арқылы капиталды
қаржыландыру сомасы анықталды. Оған сәйкес мемлекет тарапынан банктердің
капиталын қаржыландыру көлемі Халық банкі бойынша – 500 млн. доллардан,
Альянс банк бойынша – 370 млн. доллардан,Қазкоммерцбанк бойынша – 300
млн. доллардан кем емес, ал ТұранӘлемБанкі бойынша – 2,3 млрд. доллар
қаржыны құрайды, деді Үкімет отырысында Қ.Келімбетов.
Оның айтуынша, сатып алынатын акциялардың құны олардың нарықтық құны
бойынша анықталады. Ал орналастырудың түпкілікті бағасы банктердің
директорлар кеңесінің шешіміне сәйкес белгіленеді.
Көрсетілген сомаларға қарапайым және артықшылықты акциялар, сондай-ақ
ұсынылатын субординарлық заемдар сатып алынатын болады. Ғаламдық
депозиттерді ұстаушы қазіргі акционерлерге банктер шығаратын қарапайым
акцияларды конвертациялауға құқық беріледі. Бұл ретте ірі акционерлермен
жаңа эмиссиялардың акцияларын сатып алуға арналған өздерінің құқықтарын
жүзеге асырудан бас тартуды Самұрық-Қазына қорының пайдасына беру туралы
уағадаластыққа қол жеткізді. Өз тарапынан Самұрық-Қазына қоры аталмыш
акционерлерге банктердің сатып алынатын акцияларын алуға артықшылықтық
құқық ұсынатын болады. Самұрық-Қазына қоры банктердің операциялық
қызметіне араласпайды, - дедіҚ.Келімбетов.
Оның айтуынша, 4 банктің ірі акционерлерімен, менеджментімен
барынша егжей-тегжейлі келісімге қол қою бұл бағыттың келесі кезеңі болып
табылады. Онда мемлекеттің банктердің капиталына кіруі мен шығуы,
экономиканы қолдау аясындағы бірлескен ынтымақтастықтың әлеуетті бағыты,
Самұрық-Қазына қорымен банктердің өзара қарым-қатынасы туралы түбегейлі
мәселелер реттелмек.
Осы отырыста Үкімет мемлекет пен жоғарыдағы 4 банк арасында өзара
түсіністік туралы меморандумға қол қоюды мақұлдады.
1.Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру
Банктің атқарымдық бөлімшелерін фронт-офиске және бэк-офиске бөлу
тұжырымдамасы. Бухгалтерлік есеп жүйесі дегеніміз, банктің ұйымдастырылуына
бақылау жасауға және жоспарлау үшін басшыларға қажетті қаржылық және
экономикалық ақпараттарды дайындау мақсатында мәліметтерді жинау мен өңдеу
жүзеге асырылатын, басшыларға арналған ақпараттық жүйені білдіреді.
Бухгалтерлік есеп жүйесінің негізгі сапалық сипаттарына келесілер
жатады:
- тиімді өнделген ақпарат;
- өз уақытында алынған есептік құжаттамалар;
- дәлдіктің жоғары деңгейлі болуы;
- алаяқтық мүмкіндіктерін барынша азайту.
Бұл сипаттарға ие болу үшін, олар тәуелсіз болу керек, яғни жекелеген
бөлімше немесе департамент түрінде құрылған бухгалтерлік есеп қызметін
ұйымдастыруды талап етеді.
Бухгалтерлік есеп бөлімшелерінің мінсіз құрылымы жоқ, дегенмен де оның
барлық банктерге тән жалпы сипаттамалары болады:
- банктің барлық ресми шоттарын жүргізу;
- тиісті ережелерді жасау және қабылдау;
- тиісті рәсімдердің көмегімен есеп мәліметтерін құрастырушы барлық
бөлімшелерге нұсқаулар беру;
* бухгалтерлік есеп ережелері мен рәсімдерінің сақталуына
бақылау жасауға механизмдерді іске қосу және олардың орындалуын
қамтамасыз ету.
Бухгалтерлік есеп және есептілік үдерісі операциялардың қаржылық
нәтижелерін көруге және операцияларды жоспарлау үшін, олардың барысын
қадағалап отыру үшін қажетті қаржыларды басқару бойынша ақпараттарды алуға
сол сияқты осы операцияларды ары қарай жетілдіру барысында өзгерістер
енгізуге мүмкіндік береді.
Бухгалтерлік есеп жүйесі банктің ұйымдастырылуының негізгі тірегі болып
табылады. Бухгалтерлік есептің дамыған жүйесі банк үшін өте маңызды,
өйткені ағымдағы шешімдерді қабылдау сәтінде, ол айтарлықтай шамада
қаржылық ұйымдастыруға сүйенеді.
Есеп жүйесі дегеніміз, есеп мәліметтерін қаржылық ақпаратқа қайта
өңдейтін, өзара байланысты элементтердің жиыны.
Есеп жүйесіне келесідей элементтер кіруі мүмкін:
- бухгалтерлік есеп бөлімшесі;
- жұмыс бөлімшелеріндегі есеп бөлімшелері;
- филиалдардағы есеп бөлімшелері;
- есеп мәліметтерін өңдеуші орталық;
- ішкі аудит бөлімшесі.
Банктердегі бэк-офистің құрамында бухгалтерлік есеп және есептілік
Департаменті құрылады. Департаменттің негізгі міндеті -Банктегі
бухгалтерлік есеп пен есептілік саласындағы бірыңғай әдістемелік саясатты
қамтамасыз ету, банктің қызметі жөніндегі қаржылық және ішкі есептілікті
құрастыру және оны банк басшыларына, Ұлттық банк пен басқа да мемлекеттік
органдарға ұсыну.
Департамент өз қызметін, Қазақстан Республикасының қолданыстағы
заңдарын, Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің нормативті актілерін
басшылыққа ала отырып, Банк жарғысының ережелеріне, Банк басқармасының
шешімдеріне, Банк басқармасы төрағасының бұйрықтары мен өкімдеріне сәйкес
жүзеге асырады.
Оның құзырына кіретін мәселелер бойынша департаментінің барлық
жарлықтарын банктің құрылымдық бөлімшелері мен барлық департаменттер
міндетті түрде орындауы керек.
Бухгалтерлік есеп пен есептілік департаменті, операцияларды
аналитикалық есепте бейнелеу мен жүзеге асыру бойынша өкіметтілік пен
жауапкершілік-құқықтарын тікелей оның жүзеге асыратын банк бөлімшелеріне
бере отырып, шоттар жоспары бойынша операциялардың синтетикалық есебіне
жауапкершілікте болады.
2.1. Қысқа мерзімді активтер: ақша қаражаттары және олардың эквиваленттері.
БАНК КАССАСЫНАН ҚОЛМА-ҚОЛ АҚШАЛАРДЫ ҚАБЫЛДАУ ЖӘНЕ БЕРУ ЕСЕБІ
АҚ Халық банк үшін қолма-қол ақшаларды басқару қаржы нарығының
күрделілігіне байланысты маңызды жағдай болып табылады және оның атқарымдық
міндеттеріне кіреді. Сенімділікті қамтамасыз ету (қолма-қол ақшаларды
қабылдау, жалған ақшаларды тану), сондай-ақ иелік ету, нақты валютаны
айырбастау және сату қызметтері несие мекемелерінің міндеттеріне кіреді.
Сөйтіп банкте көптеген төлем тәртіптері жүзеге асырылады. Клиенттер , заңды
тұлғалар, кәсіпкерлер қолма-қол ақшаларды өздерінің есеп айырысу шотына
төлемдерді жүргізу мақсатында салады, ал мысалы, жеке тұлғалар қолма-қол
ақшаларды депозиттік шотқа олар бойынша пайыз (сыйақы) алу үшін салады.
Кассалық операциялар - бұл банк клиенттерінің ақшалары мен
құндылықтарын қабылдап-өткізу бойынша банктік операциялар. Басқаша
айтқанда, барлық кәсіпорындар мен мекемелер, олардың меншік түріне
байланыссыз өз ақшаларын банкте сақтайды және банктің клиентке қолма-қол
ақшалай есеп айырысуын жүргізу бойынша қызмет көрсетуі - бұл кассадан
ақшаны беру, қабылдау және сақтау.
Екінші деңгейдегі банктердің кассалық операцияларды жетілдіру тәртібі
1999 жылғы 15 қарашадағы №394 Қазақстан Республикасының екінші деңгейдегі
банктерінің кассалық операцияларын жүргізу ережелеріне сәйкес жүргізіледі.
Олар бойынша келесілер қарастырылған:
- кассалық операцияларды жүргізудің жалпы тәртібі;
- ақшаны жеткізу және сақтау тәртібі;
- ақшаның төлем қабілеттілігін анықтау тәртібі;
- зақымданған банкноттар мен ақаулы тиындарды айырбастау және жою
тәртібі.
Банктерде клиенттерге кассалық қызмет көрсету, қолма-қол ақшаларды
өңдеу және кассалық жүмыстарды ұйымдастыру ісін жүргізу үшін келесі
бөлімшелер кұрылады: кіріс, шығыс, кіріс-шығыс кассалары, қайта есептеу
кассасы, кешкі касса және т.б. Банктер банктік зандылықтарға сәйкес
касеалық және басқа да банктік операцияларды жүзеге асыру үшін банк
орналаспаған жерден де есеп-кассалық бөлімшелерді ашуға кұқылы.
Кассалық операцияларды жүргізудің жалпы принципі кассирдің құндылықтар
мен қолма-қол ақшаны қабылдау және беру операцияларын кіріс және шығыс
кассалық құжаттарға сәйкес рәсімделген бухгалтерлік белім қызметкерлерінің
үкімі негізінде жүзеге асыруына бағытталады. Әрбір кассирді жұмысқа
қабылдау кезінде толық материалдық жауапкершілік туралы келісімшарт
жасалады. Жұмыс күнінің басында операциялық касса кассирлері касса
меңгерушісінен аванс ретінде белгілі бір қолма-қол ақша сомасын алады және
жұмыс күні соңында оны пайдаланғандығы туралы есеп береді. Бір күн ішіндегі
барлық кассалық операциялар аяқталғаннан кейін кассирлер бухгалтерия
қызметкерлерінің мәліметтері мен өзі жүргізген операцияларының жалпы
сомасын салыстырып, одан кейін құндылықтар мен қолма-қол ақшаларды ақша
қоймасына өткізеді. Кассалық операциялар бойынша барлық құжаттар банк
мекемесінің бухгалтериясында алдын ала тексерілгеннен кейін кассирлерге
түседі.
Клиенттерден олардың шоттарына есепке алуға арналған, банк кассасына
қолма-қол ақшаларды қабылдау кіріс кассалық құжаттармен жүргізіледі.
Басқа құндылықтарды қабылдау баланстан тыс ордерлермен рәсімделеді.
Клиент банкноттар мен тиындар тізімдемесімен бірге толтырылған кіріс
кассалық құжатты бухгалтерия қызметкеріне өткізеді, ол кіріс кассалық
құжаттьщ дұрыс толтырылуын тексереді, оны рәсімдейді және кіріс бойынша
кассалық журналда ақша сомасын көрсету үшін құжаттарды бухгалтер-
бақылаушыға өткізеді. Өз кезегінде бухгалтер-бақылаушы кіріс кассалық
кұжатты қабылдағаннан кейін операция жүргізген қызметкердің қольш және оның
растығын тексереді, онда көрсетілген соманың сәйкестігін, сонымен қатар осы
кұжатта көрсетілген соманың растығын салыстырады, содан кейін кіріс бойынша
бас журналға қол қойып тіркейді.
Кассир кіріс кассалық құжаттарды тексергеннен кейін клиентті шақырып,
одан көрсетілген соманы қабылдап алады. Содан кейін құжатта көрсетілген
соманы нақты сомамен салыстырып, сәйкес келген жағдайда кассир құжатқа
қолын қойып, түбіртекке немесе кіріс ордерінің көшірмесіне мөр қойып, оны
ақша салған тұлғаға береді. Егер өткізілген ақша мен көрсетілген сома
арасында сәйкессіздік байқалса, онда өткізілген құжат қайта рәсімделіп,
кассалық журналға өзгерістер енгізіледі. Кассир қолма-қол ақшаны
қабылдағаннан кейін Хабарландырудан түбіртекті және ордер кесіп алады
және түбіртекті ақша енгізушіге береді, ал кассир қолымен расталған ордер
ақшаның нақты түсуін кіріс бойынша кассалық журналда белгілейтін және
келесі күні көшірмемен бірге клиентке берілетін бухгалтерия қызметкеріне
бағытталады. Осыдан, клиенттер шотына енгізілген сомалар бойынша соңғыларға
екі құжат ұсынылады — түбіртек және ордер. Бөлек операциялар бойынша
ақшалардың банк кассасына түсуі Кіріс кассалық ордерлерді жасау жолымен
рәсімделуі мүмкін.
Егер клиент белгілі бір себептерге байланысты ақшаны кассаға өткізбеген
жағдайда, онда кассир көрсетілген соманы касса журналынан сызып тастау үшін
бухгалтер-бақылаушыға кіріс кассалық құжаттарды қайтарады, ал құжаттардың
өзі жойылады.
Жұмыс күнінің соңында кассир кіріс кассалық құжат негізінде бір күн
ішіндегі кассалық айналым және құндылықтардың қалдығы туралы есешілік
анықтамасын жасап, олардағы мәліметтерді нақты қабылданған сомамен
салыстырады. Анықтамаға кассир қолын қояды және онда керсетілген кассалық
айналым кассалық журналдағы жазбалармен салыстырылады.
Кассир жұмыс күнінің соңында касса меңгерушісіне анықтама және кіріс
құжаттарымен бірге қабылданған ақшаларды буып-түйіп өткізеді.Кассир нақты
құндылықтар мен есептілік құжаттар арасындағы сәйкессіздікті анықтағаннан
кейін касса меңгерушісіне хабарлайды, ал нақты сәйкессіздік бойынша акт
жасалады.
Касса меңгерушісі қабылданған соманы анықтама және кіріс құжаттарымен
салыстырып, қолын қояды. Сонымен қатар жұмыс күні ішінде қабылданған барлық
ақша сомалары операциялық кассаға кірістеліп, сол жұмыс күні ішінде
клиенттердің сәйкес шоттарына есептелуі қажет.
Басқа да құндылықтарды беру баланстан тыс ордерлермен рөсімделеді.
Жоғарыда айтылғандай, касса меңгерушісі шығыс операцияларын жүзеге
асыру үшін кассирлерге қажетті соманы есептеп береді. Одан кейін касса
меңгерушісі операциялық кассада ақша қалдығын тексеруі және күн басындағы
есеп бойынша операциялық кассадағы қолма-қол ақшалар мен басқа да
құндылықтардың есебі кітапшасындағы мәліметтермен сәйкестігіне көз жеткізуі
қажет.
Клиент қолма-қол ақша алу үшін толтырылған кассалық құжаттарды өзіне
қызмет көрсетуші бухгалтерия қызметкеріне ұсынады, ол сәйкес тексеру және
рәсімдеу жүргізгеннен кейін шығыс бойынша кассалық журналда чек сомасын
немесе шығыс кассалық ордерді жазу үшін оларды кассирге, бухгалтер-
бақылаушыға өткізеді. Және клиентке ақшалай чектен бақылау маркасын береді,
ал чектің өзін бухгалтерия қызметкерлері кассирге еткізеді. Шығыс
құжаттарын алғаннан кейін, бухгалтер-бақылаушы келесілерді жүргізуге
міндетті:
- банктің ақшалай құжаттарына қол қоюға өкілеттілігі бар жауапты
тұлғалардың қолын растап, тексеру;
- санмен көрсетілген соманы жазбаша көрсетілген сомамен салыстыру;
- клиенттің лауазымды тұлғаларының қолын және олардың растығын
тексереді.
Кейін шығыс кассалық құжаттар кассирге өткізіледі, ол келесілерді
тексереді:
- қолма-қол ақша алу кезінде клиенттердің құжаттағы қолын және
клиенттің жеке куәлігін тексереді;
- берілетін қолма-қол ақша сомасын салыстырады;
- кассаға ұсынылатын бақылау маркасының нөмірін ақшалай чектегі
нөмірмен салыстырып, оған бақылау маркасын жабыстырады.
- клиент көзінше берілетін, дайын ақша сомасын қайта есептеп береді
және шығыс құжатына қолын қояды.
Клиент қолма-қол ақша қаражатын касса бақылаушысының қатысуымен қайта
есептеуге құқылы. Қайта есептеу нәтижесінде қолма-қол ақша жетіспеушілігі
немесе артықшылығы байқалған кезде, қажет болған жағдайда акт жасалады.
Жетіспеген соманы жетіспеушілікке жол берген касса қызметкері клиентке
қайтарады.
Жұмыс күнінің соңында кассир есепке қабылданған қолма-қол ақша сомасын
шығыс құжаттар сомасы және қолма-қол ақша қалдықтарымен салыстырады,
содан кейін бір күн ішіндегі кассалық айналым және құндылықтардың қалдығы
туралы есешілік анықтамасын құрайды, қолын қояды және кассалық айналымды
бухгалтер-бақылаушының кассалық журналындағы жазбалармен салыстырады.
Салыстырьш тексеру касса журналында кассирдің және кассир анықтамасында
бухгалтер-бақылаушылар қолдарымен рәсімделеді. Сәйкессіздік анықталған
жағдайда кассир ол туралы касса меңгерушісіне хабарлап, түсінікхат жазып,
нақты сәйкессіздік бойынша акт жасайды. Сол күні кем шыққан ақша сомасын
кассир өзі өтеуі қажет, егер бұл мүмкін болмаған жағдайда кассир
жетіспеушілікті өтеудің нақты мерзімін көрсетіп міңдеттеме толтыруы қажет.
Егер шығыс операцияларын касса меңгерушісі орындаса, онда бір күн ішіндегі
кассалық айналым және құндылықтардың қалдығы туралы есешілік анықтамасы
жасалмайды, ал шығыс бойынша барлық айналымдар бір күн ішіндегі кассалық
айналым туралы жиынтық анықтамаға енгізіледі.
Кассир қолма-қол ақша мен бір күн ішіндегі шығыс кассалық құжаттар
қалдығын есептілік анықтамасымен бірге касса меңгерушісіне қабылданған және
өткізілген ақша есебінің кітабына қол қою арқылы өткізеді. Меңгеруші
тексеріп, есептілік анықтамасына қолын қойып, оны касса күніндегі
құжаттарға тіркеп тігу үшін жібереді.
Кассир кассалық айналымды операциялық қызметкерлердің кассалық
журналымен салыстырғаннан кейін касса меңгерушісіне қолда бар ақша
қалдықтарын анықтама және кассалық құжаттармен бірге белгіленген тәртіпте
өткізеді. Касса меңгерушісі кассирден ақшаны, есептілік анықтамасы мен
кұжаттарды қабылдағаннан кейін операциялық қызметкерлердің кассир
анықтамаларында көрсетілген кассалық айналым сомаларының расталғандығын
және ақша қалдықтары анықтамасының дұрыс шығарылғандығын тексереді. Содан
кейін операциялық касса кассирлерінің есептілік анықтамасының мәліметтері
мен қайта есептеу кассасының қабылдаған ақша сомасы туралы журналдағы
жазбалары бойынша,сондай-ақ олардың өзі қабылдап өткізетін ақша құжаттары
бойынша жиынтық анықтаманы жасайды және олардың нәтижелерін бухгалтерлік
есеп мәліметтерімен салыстырады. Салыстырып тексеру бір күндік кассалық
құжаттарда сақталатын анықтамада бухгалтерия қызметкерінің қолымен
рәсімделеді. Қойма меңгерушісі бір күн ішіндегі кассалық айналымды
салыстырғаннан кейін ақша кірісі мен шығысының жалпы сомасын кітапқа
енгізіп, келесі күні касса қалдығын шығарады. Кассадағы ақша қалдығы мен
бухгалтерия мәліметтері арасында алшақтық кезінде алшақтық себебін
анықтауға шара қолдану үшін құндылықтардың сақталуына жауапты міндетті
тұлғаларға хабарлау қажет. Егер олар расталса, онда акт толтырылады.
КАССА ТЕКСЕРУІ (РЕВИЗИЯ)
Құндылықтардың сақталуын қамтамасыз ету және кассалық қызметті дұрыс
ұйымдастыру үшін банк мекемесіндегі кассалық операциялар жүйелі түрде
бақыланып немесе тексеріліп отырады.
АҚ Халық банк кассасында сақталатын барлық банкноттар, шақа (монета)
және басқа да құндылықтар келесі жағдайларда жүргізілетін дүркін-дүркін
тексерістен етіп отыруы қажет:
- тоқсанына бір реттен сирек емес, оның ішінде 1 қаңтар жағдайы бойынша
жыл сайын;
- лауазымды және материалдық жауапты тұлғалар ауысқан кезде;
- банк басшылығының қарауы бойынша (құндылықтар және тағы басқаларға
тексеріс жүргізу).
Барлық құндылықтарды сондай дәйектілікпен тосыннан бір күнде тексеруден
өткізу талам-таражға салу мен ақша және құндылықтардың кем шығуын жасыру
мүмкіндіктерінен айыру болған болар еді. Сол күні тексеру мақсатымен және
ұрлауды жасыру мүмкіндігі мен құндылықтардың және ақшаның кем шығуын
болдырмайтын негізде жүзеге асырылады. Осындай тексеріс кезінде барлық
құндылықтардың қолда болуы, олардың банктің есеп мәліметтеріне сәйкес
келуі, сақтау тәртібі белгіленіп, сонымен қатар касса жұмысындағы
жетіспеушіліктер анықталады.
Банк басшысы тексеру жүргізу үшін жазбаша өкім шығарады, оның негізінде
комиссия кұрылады. Тексеруді құндылықтарға байланысты операцияларды
жүргізумен байланысы жоқ, Қазақстан Республикасының екінші деңгейдегі
банктерінде кассалық операцияларды жүргізу тәртібін және кассалық жұмыс
бойынша Ұлттық банктің басқа да нормативтік-құкыктық актілерін жақсы
білетін қызметкер ғана жүргізе алады.
Тексеру міндетті түрде материалдық жауапты тұлғаның қатысуымен
жүргізіледі, егер ол тұлғалар қатыспаған жағдайда актіде ол туралы ерекше
белгіленеді. Жасалған акт комиссияның барлық мүшелері және материалдық
жауапты тұлғалардың қолымен расталады. Тексеру нәтижесі бойынша жасалатын
актілерде касса жұмысында анықталған жетіспеушіліктері көрсетіледі, есеп
мәліметтері мен нақты құндылыктар арасында анықталган сәйкессіздіктер
келтіріледі, анықталған жетіспеушіліктердің орңын толтыру үшін ұсыныстар
беріледі.
Банкте тексеруді жүргізу мен құндылықтарды тексеру банк клиенттеріне
дұрыс кассалық қызмет көрсетуді бұзбауы қажет. Тексеруді дұрыс ұйымдастыру
мен жүргізу тәртібін орындауға тексеру басшысы жауапты.
Ақша және басқа да құндылықтардың кем немесе артық шығуын тексерушілер
актіде көрсетулері қажет, одан басқа тексеруді жүргізушілер сәйкессіздік
себептерін анықтап, сәйкес шаралар қабылдайды.
Кассалық операцияларды тексеру кезінде қолма-қол ақшалардың
жетіспеушілігі немесе артықшылығы аныкталуы мүмкін. Ол жағдайларда
кемшіліктер мен артыкшылыктарға акт жасалады.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ВАЛЮТАЛЫҚ ОПЕРАЦИЯЛАРДЫ РЕТТЕУ
АҚ Халық банктің сыртқы экономикалық қызметі тауарлар мен әрекеттерді
экспорттау-импорттау,Қазақстан Республикасының аумағында шетел валютасында
оларды өткізу, еліміздің ішінде бейрезидент тұлғалардың шаруашылықпен
айналысудағы тауарлық емес сипаттағы мәміле кезінде теңге және шетел
валютасында банктік операцияларды жүзеге асырумен байланысты.
Әрбір егеменді мемлекетте заңды төлем құралы ретінде сол елдің ұлттық
валютасы қолданылады. Сондықтан сыртқы сауда, қызмет, несие, инвестиция,
мемлекетаралық төлемдер бойынша есеп айырысудың қажетті жағдайы төлеуші
немесе сатып алушылар шетел валютасын сатып алу немесе сату нысанында бір
валютаны басқа валютаға айырбастау болып табылады. 21 ҚЕХС сәйкес валюталық
операция - бұл шетел валютасында деноминацияланатын немесе ондағы есепті
талап ететін операция.
Валюталық нарықтар-шетел валюталарын, сұраныс пен ұсыныс негізінде
қалыптасқан бағам бойынша ұлттық валютағасатып алып-сататын немесе айырбас
жүргізілетін ресми орталықтар.
Валютаны айырбастау операциялары ежелде ауыстыру ісі ны-санында ерте
заманда және орта ғасырларда пайда болып, бірақ қазіргі түсініктегі
валюталық нарық XIX ғасырда қалыптасты. Олар келесідей негізгі
ерекшеліктермен сипатталады:
• байланыстың электронды құралын кеңінен қолдану және олар бойынша есеп
айырысуларды жүзеге асыруда шаруашылық қызметті интернационалдандыру
негізінде валюталық нарықты интернационалдандыру күшейеді;
• операциялар барлық елдер түпкірінде тәулік ішінде үздіксіз
жасалынады;
• валюталық операциялар техникасы сәйкестендірілген, есеп айырысулар
банктің корреспонденттік есепшоты арқылы жүргізіледі;
• валюталық және несиелік тәуекелді сақтандыру мақсатында валюталық
операциялардың кең көлемде дамуы;
• алып-сатарлық және төрелік операциялар коммерциялык мәмілемен
байланысты валюталық операциялардан біршама асып түседі; олардың
қатысушыларының саны бірден өсті және олардың құрамына банктер мен ұлт
аралық корпорациялардан (¥АК) басқа заңды және жеке тұлғалар да жатады;
• тұрақты экономикалық жағдайларға тәуелсіз өздерінің биржалық
тауарларына байланысты тенденциясы бар валюталық бағамының тұрақсыздығы.
Атқарымдық көзқарас тұрғысынан валюталық нарық келесілерді қамтиды:
• халықаралық есеп айырысулардың уақытылы жүзеге асырылуы;
• валюталық және несиелік тәуекелді сақтандыру;
• әлемдік валюталық несиелік және қаржылық нарықтардың өзара байланысы;
• банк, кәсіпорын, мемлекеттің валюталық резервтерінің әрта-
раптандырылуы (диверсификациясы);
• валюталық бағамды реттеу;
• қатысушылардың валюталық бағам айырмасы ретінде алатын алып-сатарлық
пайдасы;
• экономиканы мемлекеттік реттеуге бағытталған валюталық саясатты
жүргізу.
Институционалдық көзқарас тұрғысынан валюталық нарық -бұл банктердің,
брокерлік фирмалардың, корпорациялардың, әсіресе ұлт аралық
корпорациялардың (ҮАТ) жиынтығы. Банктер банкаралық нарықта өзара және
тауарлы-өнеркәсіп клиентурасымен 85-95% валюталық мәмілелер жасайды.
Валюталық қатынастың субъектілеріне Қазақстан Республикасының резидент
және бейрезидент тұлғалары жатады.
Валюталық реттеулердің объектілері валюталық құндылықтармен
жүргізілетін операциялар болып табылады. Оларға: шетел валютасы және бағалы
қағаздар (акция, облигация, төлем құжаттары, қарыздық міндеттеме, қымбат
металдар) жатады.
Валюталық құндылықтармен жүргізілетін операциялар екі түрге бөлінеді:
ағымдағы валюталық операциялар, олардың құрамына елден валюта аудару және
керісінше валюта қабылдау, саудалық сипатқа жатпайтын аударымдар және тура
инвестициялар, қаржылық несиелер және т.б. капитал қозғалысымен байланысты
операциялар жатады.
Шетел валютасыңда банктік операциялар жүргізуге лицензияларды Ұлттық
банк шексіз мерзімге береді және атаулы болып табылады, яғни үшінші
тұлғаларға берілмейді. Банк валюталық операциялардың лицензияда көрсетілген
жағдайда және келесілерге сәйкес жүргізуге құқы бар:
• шетел валютасындағы қаражаттарды заңды және жеке тұлғалардың шотына
және салымына орналастыруға және қабылдауға;
• банктер мен ұйымдарға шетел валютасында несие және қарыздарды
тарту және ұсыну;
• заңды және жеке тұлғалардан шетел валютасындағы төлем құжаттарын
сатып алу және сатуды жүзеге асыру;
• валюталарды сатып-алу сатуды жүргізу;
• шетел мемлекеттерінің банктерімен корреспонденттік қатынастарды
белгілеу;
• өз клиенттеріне шетел валютасында кассалық қызмет көрсету;
• шетел валютасында саудалық және саудалық емес операциялар бойынша
есеп айырысуды жүзеге асыру;
• халықаралық банктік тәжірибеге сәйкес басқа да операцияларды жүзеге
асыру.
Валюталық операцияларды жүзеге асыруға құқық берілген банктер уәкілетті
деп аталады. Валюта нарығында банктің рөлін анықтайтын негізгі фактор
банктің көлемі, оның репутациясы, бөлімшелермен филиалдардың шетелдік
желісінің даму деңгейі, жасалатын халықаралық банктік есеп айырысудың
көлемі болып табылады. Сондай-ақ банк және оның валюта саясаты орналасқан
орындарда кезең сайын енгізілетін валюталық шектеулер, телекстік және
телефондық байланыс жағдайы маңызды рөл атқарады.
2000 жылдың сәуірінен бастап Ұлттық банк теңгенің еркін қалқымалы
бағамын белгіледі. Ол Ұлттық банк қатысуынсыз валюталық нарықта сұраныс
және ұсыныс негізінде ұлттық валюта бағамын құрылуын болжайды. Бұндай
жағдайда валюталық реттеудің маңызы кенеттен өседі, негізгі міндеттері
келесілер болып табылады:
• Қазақстан Республикасының аумағында жүргізілетін валюталық
операциялардың жүргізілу тәртібі мен қағидаларьш анықтайтын нормативтік
кұқықтық актілерді шығару, валюталық операциялар субъектінің кұқықтары мен
міндеттері. валюталық заңдылықтарды бұзғаны үшін жауапкершілік;
• валюта заңдылықтарының орындалуын бақылау (валюталык бақылау);
• валюталық нарық, жүргізілген валюталық операциялар көлемін және
құрылымының жағдайын талдау.
Валюталық реттеу мәселелерін шешу үшін Қазақстан Респу-бликасының
Ұлттық банкі келесі негізгі әдістерді қолданады:
• валюталық операциялар объектілері мен субъектілерін, валюталық
операциялар субъектілерінің кұқықтары мен міндеттерін, жіктелуін, валюталық
құндылықтармен айналысу тәртібін белгілеуді анықтайтын валюталық
операцияларды жүргізу тәртібін белгілеу;
• сипатына, субъектісіне, объектісіне, көлеміне байланысты белгілі
валюталық операцияларды жүргізуге шектеу енгізу;
• шетел валютасын пайдаланатын қызметтерді лицензиялау;
• валюталық операцияларды тіркеу;
• валютальщ операциялар туралы есептемені жинау және талдау;
• валюталық заңдылықтардың орындалуын бақылау;
• валюталық реттеу мәселелері бойынша халықаралық байланыс. (Қазақстан
1992 жылдың ортасынан бастап халықаралық валюта қорының (ХВҚ) мүшесі болып
табылады, ал 1996 жылдың 16 шілдесінен бастап ХВҚ келісім баптарының VIII
бабына енді, онда мемлекеттердің өздерінің валюталарының
айырбасталымдылығын қамтамасыз ету міндеттері қарастырылған, яғни ағымдағы
валюталық операциялар бойынша шектеулер енгізбеу).
Валюталық реттеудің негізін құраушы жүйе валюталық бақылау болып
табылады. Валюталық бақылаудың мақсаты - Қазақстан Республикасының резидент
және бейрезидент тұлғаларының валюталық операция жүргізу кезінде
заңдылықтарды сақтауын қамтамасыз ету. Валюталық бақылаудың негізгі
бағыттары:
• заңдылықтарға сәйкес жүргізілетін валюталық операциялардың
сәйкестігін анықтау және оларды жүзеге асыру үшін қажетті лицензиялар мен
куәліктердің болуы;
• шетел валютасындағы төлемдердің шарт жағдайына сәйкестігін тексеру;
• валюталық операциялар бойынша есеп жүргізу және есеп берудің
толықтығын және объективтігін тексеру.
Валюталық қатынастарды реттеу кезінде негізгі рөлді арнайы валюталық
заңдылықтар атқарады. Қазақстан Республикасында валюталық реттеудің негізгі
органы республиканың заңдылықтарына сәйкес валюталық реттеудің қызметтерін
атқаратын Ұлттық банк болып табылады. Үкімет және басқа да мемлекеттік
органдар валюталық реттеудің заңдылықтарына сәйкес өз құзыретінің шегінде
жүргізеді. Валюталық реттеу бойынша негізгі нормативтік актілер 1998 жылдың
24 желтоқсаныңца Валюталық реттеу туралы заңға толықтырулар мен
қосымшалар енгізілген заң болып табылады(2 тіркеме). Ол Қазақстан аумағында
жүргізілетін валюталық операциялардың принциптері мен тәртібін валюталық
операция субъектілерінің кұқықтары мен міндеттерін, валюталық зандылықтар
бұзылуының жауапкершілігін анықтайды. Валюталық бақылау агенттері ретінде
валюталық операцияларды жүргізу кезінде валюталық заңдылықтардың орындалуын
бақылау міндеті жүктелген уәкілетті банктер мен банктік емес қаржылық
мекемелер болып табылады.
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында келесідей валюталық шектеулер
қолданылады:
• резиденттер арасында жүргізілетін операциялар бойынша барлық төлемдер
тек қазақстандық валютада жүргізілуі керек, тек Ұлттық банктің нормативтік
құқықтық актілерінде, салық және кеден зандылықтарыңда көрсетілген
жағдайлардан басқа;
• шетел валютасын сатып алуға, сатуға және айырбастау өкілетті банктер
мен банктік операциялардың бөлек түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардан тыс
жерде жүргізуге болмайды:
• қызмет және тауар үшін төлем ретінде және несие ретінде резиденттер
алатын шетел валютасы, олардың өкілетті банктеріндегі шоттарына міндетті
түрде есепке алынуы керек.
Сонымен қатар, Қазақстан Республикасы Президенті халықаралык
міндеттемелерді орындау мақсатында және күтпеген жағдайлардың туындау
кезінде кез келген валюталық операцияларды шектеуге және тоқтатуға құқылы.
Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан Республикасы Ұлттық банк
туралы заңды күші бар Жарғысына сәйкес ҚР Ұлттық банк шетел валютасында
операциялар жүргізуге қажетті шектеулерді енгізуге оның ішіне осындай
операциялардың көлемі немесе сыйақылар мөлшерлемесінің деңгейі кіреді құқы
бар. Қазақстан Республикасының Валюталық реттеу туралы Заңына сәйкес
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі резиденттердің экспорттық
операцияларына валюталық төлем және экспорттық валюталық түсімді міндетті
сату тәртібіне шек қоя алады. Сонғысы нақты уақытта уақытша тоқтатылған.
ВАЛЮТАЛЫҚ ОПЕРАЦИЯЛАРДЫҢ
ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ЕСЕБІ
Свифт электрондық байланыс құралының, банкаралық электронды
аударымдар жүйесінің, мысалы, АҚШ-та ЧИПС, Лонданда ЧАПС және т.с.с,
компьютерлік өңдеудің кең таралуы бүгіннен ертеңге дейін немесе ертеңнен
келесі күнге дейінгі бір күндік депозиттерді орналастыру операцияларын тез
жүзеге асыру үшін айтарлықтай мүмкіндік береді. Алайда дәстүрлі валюталық
операция негізінде спот мәмілесі және базалық бағам ретінде телеграфты
аударым бағамы деп аталатын спот бағамы танылып қалады. Осы бағам
негізінде валюталық нарықта басқа мәміле бағамдары анықталады: мерзімдікте
сол сияқты валютаны жеткізудің қысқа мерзіміндегі бір реттік мәмілеге
арналған бағам.
Жедел ұсынумен байланысты валюталық операциялар валюталық позицияның ең
мерзімді элементі болып табылады және белгілі бір тәуекелді өз мойнына
алады. Банктер спот операциясының көмегі арқылы өз клиенттерінің шетел
валютасындағы кажеттіліктерін қамтамасыз етеді, капиталдардың, оның ішінде
капыл1 ақшалардың бір валютадан басқаға ауыстыра отырып төрелік және алып-
сатарлык операцияларды жүзеге асырады.
Шетел валютасындағы мерзімді мәмілелер (форвардтық, фьючерстік) — шарт
жасаган кезде тіркелген бағам бойынша шетел валютасының сомасын белгіленген
уақыттан кейін алып келуі туралы екі жақтың келісуі арқылы жасалынатын
валюталық мәміле. Осы анықтамадан мерзімдік валюталық операциялардың екі
ерекшелігі байқалады:
1. шарт жасау уақыты мен мәмілені орындау арасында интервал бар, яғни
валютаны жеткізу. Ол мәмілені жасау күнінен бастап кезең соңы ретінде
(мерзімі 1-2 апта, 1, 2, 3, 6, 12 ай және 5 жылға дейін) немесе мерзім
шегіңдегі кез келген кезең.
2. операция белгілі мерзімнен кейін жасалса да, валюта бағамы мәміле
жасалған кезде тіркеледі.
Спот және форвард мәмілесі бойынша валюта бағамының арасындағы
айырма мерзімді мәміле бағамы төмен кезде, спот бағамы бойынша жеңілдік
(дисконт - dis немесе депорт - D) ретінде немесе егер жоғары болған кезде
сыйақы ретінде анықталады. Сыйақы мерзімі бойынша жасалған мәміледе валюта
қолма-қол операцияға қарағанда кымбат айырбасталады дегенді білдіреді.
Дисконт, форвард операциялары бойынша валюта бағамы қолма-қолға қарағанда
төмен екендігін білдіреді. Жалпы алғанда, жеңілдік немесе сыйақы көлемі
спот бағамына қарағанда тұрақты. Сондыктан банк аралық нарықта мерзімді
мәмілелердің бағамын белгілеу кезінде көбінесе сыйакымен дисконт
анықталады. Валютаны жанама белгілеу кезінде дисконт қосылады, ал сыйакы
спот бағамынан шегеріледі. Сыйақы және дисконт әдісі бойынша емес, сандық
белгіде белгіленетін мерзімді мәміле бойынша валюта бағамы аутрайт бағамы
деп аталады.
Шетел валютасында жасалатын мерзімді мәмілелер келесі мақсаттарға
жүргізіледі:
• коммерциялык мақсаттағы валюта айырбасталымы, валюталық түсімдерді
валюталық тәуекелді сақтандыру үшін қажет төлемдерді сатып алуы немесе
сатуы;
• валютальіқ бағамының төмендеуіне байланысты болатын шығындардан
шекарадан тыс жерде және тікелей және қоржындық капитал салымдарын
сақтандыру;
• бағам айырмасы есебінен алып-сатарлық пайда алу.
Вялюталық опцион сатып алу-сату (лат. оріtо, орtіоns -таңдау) -
келісілген мерзім аяқталғанға дейін мәмілені жасау кезінде белгіленген
бағам бойынша белгілі бір валюта көлемін тараптардың бір жағы сатып алу-
сату мәмілесі кезінде сатып алу (саll мәмілесі - сатып алушы опционы)
немесе сату (put мәмілесі -сатушы опционы) құқығын таңдауға мүмкіндік
беретін белгіленген комиссияны (сыйақы) төлеу шарты кезіндегі келісім.
Опцион жағдайындағы мәмілелер банк үшін тәуекелі жоғары, сондықтан ол
клиентке аз табысты бағамын белгілейді. Опцион бойынша сыйақы мөлшері
опциондық шарттың аяқталу күніндегі жедел мәміле бойынша валюта бағамының
есебі арқылы анықталады. Опционды мәмілелер сыйақы көлемінен асып түсетін,
бағамдық ауытқулар кезінде тиімді болады. Негізінен валюталы опцион
валюталық тәуекелді сақтандыру үшін қолданылады. Опциондармен тек қана
банкаралық нарықта ғана емес, сонымен қатар биржаларда қор және тауар
биржасында саудаласады.
Жетпісінші жылдардан бастап батыс елдерінде қалқымалы валюталық бағамға
өту барысында валюталық фъючерстер дамыды. Валюталық фъючерс - мәмілеге
отыру кезіңде алдын ала белгі-ленген бағам бойынша белгілі бір мерзімге
белгілі бір валютаның стандарттық көлемін сатып алу немесе сату
міңдеттемесін білдіре-тін келісім. Стандарттық шарттарда барлық жағдайлар
реттелген: сома, мерзім, кепілді депозит, есеп айырысу тәсілі.
Фъючерстермен сауда жасау клирингтік үй арқылы жүзеге асырылады: ол әрбір
сатып алушы үшін сатушы, ал әрбір сатушы үшін сатып алушы болып табылады.
Қолма-қол және мерзімді операцияларға сәйкес валюталық мәміленің әр
түрлі своп мәмілесі болып табылады. Своп (ағылшын. swар - айырбастау) -
бұл белгілі бір мерзімге сол валюталармен бір уақыты шартты мәміле бойынша
жедел жеткізу жағдайындағы екі валюталық сатылу-сатып алуын қарастыратын
валюталық операция болып табылады. Своп операциясы бойынша қолма-қол
мәміле спот бағамы бойынша жүзеге асырылады. Сонымен бірге клиент қолма-
қол мәміле бойынша сатушы және сатып алушы бағамының ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz