Голитен ірі қарасының тұқымы

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 34 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ
Кіріспе 1
Ірі қарамалының арнайы сүтті тұқымдарының сипаттамасы 5
Қара-ала ірі қарасының тұқымы 6
Голитен ірі қарасының тұқымы 6
Әулие – ата асыл тұқымды ірі қарасы 6
Эстонияның қара-ала ірі қарасы 7
Адал аграрлық компаниясына қысқаша ақпараттық мәліметтер 7
Ірі қара малды азықтандыру 10
Жұмыстың әдістемелігі 11
Жұмыста пайдаланатын нормасын сілтемі 12
Зерттеу әдістері. 15
Табиғатты қорғау. 36
Жерді қорғау. 36
Суды қорғау. 37
Қорытынды. 38
Қолданылған әдебиеттер: 39

Кіріспе

Сүт - өте бағалы өнім. Олай дейтініміз, организмге оның құрамдас
бөлігінің 95-98% сіңеді. Сүт, сондай-ақ, амин қышқылдарының, макро және
микроэлементтердің, витаминдердің таптырмайтын көзі.
Сүт өсімдік және мал өнімдерімен қосылып, адам тағамының, биологиялық
құндылығын арттырады. Себебі, сүт организмге түсетін көректік заттардың
жалпы көлемін ғана арттырып қоймай, май, белок, углевод, миниралды
тұздармен, сондай-ақ витаминдермен бірге отырып, организмге сіңу үшін өте
қолайлы жағдай тұғызады.
Өнімнің сапасы және өнімді тасымалдаушы адамдардың жауапкершілігі
төмен болғандықтан тұтынұшылардың сенімі және өнеркәсіпке деген ықылыстары
өте нашар болады. Міне, сондықтан тіпті өте жақсы өнім бола турса да,
олардың бағалары тым төмен бағаларымен сатылады. Біз білеміз,
сертификатталған өнім, әсіресе сертификаттау органымен рыноққа ұсынымса,
онда оның бағасы қайда жоғары болады жоғары екенін өнімнің түрі мен
сұранысқа байланысты. Кейде бұл айырмашылық 10 есе арттады. Сол кезде
сертификаттау туралы сұрақ туындайды.
Өнімге қойылатын талаптарға байланысты, оның сертификатталды әр түрлі
шарттарда жүреді, ашып айтқанда әр түрлі сертификатта схемалар бойынша.
Біздің республикамызда 10 схема бар, оның ішінде 2-і жаңа, ал бесінші мен
алтыншы схемалар сана жүйесі мен өндірісті сертификаттауды қарастырады.
Мынандай сұрақ туындайды: ен алдымен нені сертификаттау дұрыс-өнімді
жоқ сана жүйесін бе? Әрине, тұтынушыға жүйе емес, саналы өнім немесе қызмет
керек.
Сана жүйесін сертификаттау екі мақсатта жүргізіледі, сана жүйесінің
сертификатауын қарастырады және бәсекелестікте және өнімнің сенімділігінде
маңызды роль атқарады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты

Сүт фермасындағы сүт өндірісінің өмірлік сатыларынан жеке
элементтердің бағасы.
Зерттеу жұмысы:
1. Дипломдық жұмыстың тақырыбы бойынша нормалық құжаттарды жүйелендіру.
2. Сүт өндірісіндегі табиғи-климаттық шарттарға мінездеме беру.
3. Сүтті бағыттағы сиырлар табынуы асым тұқымды және өнімділік санасына
мінездеме беру.
4. Фермадағы сүт өндіру технологиялық процестерге қойылатын талаптар.
5. Стандарт талаптарына сәйкес сүттің саналық көрсеткіштері.
Әдебиетке шолу

Сиыр сүтінің құрамы мен қасиеттері.
Сүт белогы табиғаттағы ең толық бағалы белок болып есептелінеді.
Организмдегі сүт белогы 100 % дейін қорытылады, сіңімділігі 98%-ке дейін
барады. Сүт белогымен салыстырғанда өсімдік белогының сіңімділігі 70-80%
қана болады. Сүт белогы, әсіресе, нан, макарон, жармаларға қосқанда олардан
жасалған тағамдардың қорытылу санасы артады. Сондай-ақ сүт белогы толық
бағалылылғы оның құрамындағы амин қышқылдарымыу қажетік мөлшерде үндесуінде
жатыр. Сүт белогының массалық үлесі 3,3-3,4 % [1].
Сүт қанты лактоза деп те аталады. Осы сүт қанты табиғатта тек сүттен
басқа қосылыстарда болмайтын углеводтың бір түрі. Сүт қанты глюкоза мен
галактозадан тұрады. Ол қызылша қантынан тәтті болмайды. Лактозаның жас
нәресте үшін маңызы өте зор. Организмде лактоза глюкоза мен галактозаға
ажырап, энергия көзі ретінде қызмет етеді [2].
Микроорганизмдердің әсерімен сүт қанты ашиды, сол кезде әр түрлі
қышқылдар (сүт қышқылы, май, пропион қышқылдары), спирттер (этим, бутли,
т.б.) және күкірт қышқыл газдары пайда болады.
Микроорганизхмдердің түріне қалай сүт қышқылын, спирт қышқылын,
пропион қышқылын және май қышқылын түзе ашиды.
Сүттің сүт қышқылн түзіп, ашуы әр түрлі ірімшіктер, айран, сүзбе тағы
басқа өнімдер дайындағанда пайдаланылады.
Сиыр сүтінің құрамында 6% дейін сүт майы болады. Сүт майы әр түрлі
май қышқылдары мен глицериннен тұрады. Сондай-ақ сүт майының құрамында
қалыққан және қанықаған май қышқылдары бар. Сиыр сүтінің майында басқа мал
майына қарағанда төменгі молекулалы (май, капрон, лаурин, каприн) май
қышқылдары көп кездеседі. Бұлар сары майға жағымды иіс беріп, тамақтың
маңызын арттырады. Сүт майындағы алмастыруға келмейтін лином, минен,
арахидон май қышқылдары организмдегі түзілмейтін, тек қана сүт тағамдарымен
келеді.
Осы май қышқылдары мен Ғ витаминінің арасы бірдей деп те есептеуге
болады. Арахидон май қышқылы простогландының организмдегі құрылуына көмек
етеді, ал простогланда қан қысмының төмендеуіне, нерв жүйесінің, жыныс
органдары қызметінің дұрыс жұмыс жасауына көмектеседі [3].
Сүтте адам организміне жететін барлық минералды заттар бар. Минералды
заттар организмде ферменттердің жұмысын реттеуге, клеткаларға керекті
заттардың алмасуына көмек теседі. Сүттің құрамындағы кальций мен фосфор жас
жүйе мен жас төндер сүйектерінің өсуіне, олардың тістрінің, қатаюына
мүмкіндік береді. Жас нәрестелер мен жас төпдер 75% кальций мен 50%
фосфорды анасының сүтінен қабылдайды. Өзімізге белгілі, агер организмде
кальций мен фосфор жетіспесе, сүйек жұмсарып, адам остемаляцияға малдыға
бастайды.
Фосфр тек сүйектің ғана құрамында болып қоймай, етте де, нерв
клеткаларында да, қанда да, тағы сал сияқты организмнің кез-келген тусында
болады. Ол нуклеин қышқылдары мен қосылып ДНК, РНК құрамына кіреді де
белоктын организмдегі құрылуына қатысады [4].
Организмдегі барлық биохимиялық процестерге қатысатын
микроэлементтердің көбі сүттің құрамында болады. Олар: темір, цинк,
марганец, йод, молибден, мыс, фтор, бром, алюминний, бор, қорғасын, күміс,
титан, никель, нитий, кадьмий тағы басқалар.
Микроэлементтердің жетіспеушілігінен организмнің зат алмасу процесі
бұзылмады [5].
Витаминде организмнің дұрыс қалыптасып, одан арғы қалыпты тіршілігі
үшін өте қажетті заттардың бірі. Организмге өте аз мөлшерде қажет
болғанмен, әрбір витамин өзіне тән реакцияларға қатынасады. Витаминдердің
организмдегі аздығына жас балалар өте сезімтал болады. Олар витамин
жетіспесе, тез шаршап, жиі ашуланады, тәбеті де нашарлап кетеді. Үлкен
адамдардың витаминге деген тәуіліктік қажеттілігі мынандай: А витаминіне –
0,19 м2, Е витаминіне – 25 мг, В1 витаминіне – 1,0-1,5 мг. В2 витаминіне –
1,3-1,7 мг. РР витаминіне 10-20 мг, В6 витаминіне 1,4-2,0 мг, В12
витаминіне 5-6 мг. С витаминніне 40-80 мг, биотин витаминіне 0,14 мг. т.б.
Ферметтерді биокатализатор деп те атайды. Олар, белоктадың майдың
углеводтардың үлкен бөлшектерін кішкентай бөлшектерге дейін ыдыратуға
қатысады. Кей кездерге энергия да бөліп шығарады.
Ферменттердің сүтті өңдеу, сақтау процестеріндегі маңызы да зор.
Кейбір ферменттердің мөлшері арқылы сүттің тазалығын да білуге болады [7].
Сүт түсінің ақ, аздап сарғыштау болатынын бұрын айттық. Ол шыны
ыдыстың ішінде күндізгі жарықта жақсы крінеді. Сүттің иісі әр түрлі
жануардың өзіне тән, жағымды болатыны жайлы да оқырман жақсы біледі. Сүттің
иісін жабық тұрған ыдыстың қақпағын, тағынын ашып анықтайды. Сүттің дәмі
аздап тәтті келеді. Оны анықтау үшін бір жұтып 200С сүтті ұртап, тілімді
ұшынан бастап түбіне дейін жойып өтеді. Содан соң ауа жұтып, жайлап
мұрынмен шығарады. Сүттің консистенциясы бір қалықты болуы керек [6].

Ірі қарамалының арнайы сүтті тұқымдарының сипаттамасы

Тірілей салмағы басқа топтарға қарағанда онша үлкен емес, дене бітімі
мықты, сөлекет келсе, сүйегі жеңіл, дене еті симарлау. Терісі жұқа, ал ас
қорыту мүшелері өте жақсы жетіліген. Сүтті сиырдың тұқымына қарай орташа
тірімей салмағы 460 кг-нан 500 кг дейін жетсе, ұша шығымы 40-45%,
сиырларының сүтінің орташа майлылығы 3,6-3,8 %, ал әр сиырдан орташа 3000-
4500 кг сүт сауда. Сүтті ірі қара тұқымдарының ішінде ең көп тарағаны
голландиялық қара-ала тұқымы [8].
Голландия ірі қарасының туқымы. Голландиялық қара-ала сиырының тұқымы
өті ірі, дене бітімі мен сүйегі мықты, еті жақсы жетілген, дене бітімі
әдемі сиырларының тірімей орташа салмағы 550-600 кг, бұқаларінікі 800-1000
кг, орташа сүтті, 5200 кг, майлылығы 4,1 %, белогы 3,32-3,55 %, бұзауларынң
тұғандағы орташа салмағы 36-42 кг. бұл тұқым тез өсіл дамиды және еттілік
қасиеті жақсы. Бордақыланғаннан кейінгі ұша шығымы 55-60 % жетеді.

Қара-ала ірі қарасының тұқымы

Қара-ала ірі қарасы сүтті тұқымға жатқандықтан сүттілігі өте жоғары,
дене бітімі мықты, сырттан қарағанда әдемі, түсі қара-ала. Сиырлардың
тірімей салмағы 550-650 кг, бұқаларының 850-900 кг, кейбір бұқалары 1100 кг
жетеді, ұша шығымы 50-55%. Асым тұқымды мал заводтарында сиырларының орташа
сүттілігі 5500-6700 кг болса, майылылығы 3,8-40 %, ал сүтінің белогі 3,15-
3,40 %.

Голитен ірі қарасының тұқымы

Голитен сиырларының орташа тірімей салмағы 670 кг нан 700 кг дейін,
бұқаларінікі 960 кг нан 1250 кг дейін. Еркек бұзауларының салмағы 38-42 кг.
голитен малының сыртқы бітімі сүтті тұқымға ұқсайды. Биіктік шоғы орташа
144 см, бұқаларының 158-160 см. Голитен сиырмарының желіні тостақан немесе
қазақ тәрізді, әрі желіні өте аумақты, соған байланысты тәулігіне 2 рет
қана саууға болады, сауу жылдамдығы 2,37 кгмин. Бұл тұқымның дене бітімі
мықты, түсі қара-ала, бұл тұқымды түсі қызыл ала сиырларда кездеседі.

Әулие – ата асыл тұқымды ірі қарасы

Дене тұлғасы жағынан голландия ірі қарасына ұқсайды. Орташа сүт
өнімділігі сауу маусымы үш және одан да көп ірі қараларынікі 2500-3500 кг-
ға дейін, ал сүттерінің майлылығы 3,8-4,1. Үлкен ірі қараларының орташа
тірімей салмағы 550 кг-ға дейін жетеді.

Эстонияның қара-ала ірі қарасы

Бұл тұқым сүтті тұқымға жатады. Кеуде, бел, арқа ашыртқалары түзу,
ұзын әрі сымбатты. Еті орташа дамыған. Желіні үлкен, әрі аумақты, терісі
жұмсақ. Үлкен ірі қараларының тірімей орташа салмағы 500-550 кг, ал жақсы
табындарда 600 кг-ға дейін. Бұқаларының салмағы 900-1000 кг-ға дейін,
сүттілігі орташа 3500-4000 кг, майлылығы 3,8-3,9%.

Швиц асыл тұқымды ірі қарамалы
Бұл тұқым сүтті етті бағытқа жатады. Сиырлардың орташа сүттілігі 4200-
5100 кг. Денесі ірі, сырт кішіні жақсы, әрі женімі жақсы дамыған.

Алатау ірі қала малы
Сүтті етіні тұқымға жатады. Ол Қазақстан мен Қырғызстанның өңтүстік-
шығысында жергілікті қазақ және қырғыз ірі қара малын Швиц және Кастрома
ірі қара малының тұқымымен шағылыстыру ақылы өсірілік шығарылған.
Ірі қаралырының сүттілігі 2800-3500 кг, сүттің майлылығы 3,8-4,0%.
Сүтті сиыры көп. Ірі қара малының тірімей салмағы 500-550 кг ал бұқалары
850-1040 кг жатады [9].

Адал аграрлық компаниясына қысқаша ақпараттық мәліметтер

1932 жылы құрылған Әссери-Копперативтік басқаманың басында Соломонов
Яков Макарович тұрды. Ол кооперативтік шаруашылықтың ең бірінші директоры
болып тағайындалды, оған төменгі Каменка, Атабас, Ақбұлақ аймақтары кірді.
Сонымен Ақсай атты ауыл пайда болды. 1934 жылы Қазақ НКВД-ның
қарамағындағы шаруашылық болды. Барлық шаруашылық шал саны 30 жылқы, 14 бас
сиыр болды. Саманнан жаңадан сүт фермасын салды.
1960 жылы бастап жаңадан үйлер салып, малдарды асылдандыру жұмысымен
айналысты. Шаруашылықта картоп, көкөніс, дәмді дақындар өсірді. Таулы
аймақтардан алма, жеміс-жидек жиналды. Мал шаруашылығында шошқа, тауық,
сиыр, қоян өсірді. Совхозда екі трактор болды, кейбір жұмыстарды жылдың
күшімен атқарды. Жаңадан үйлер, құрылыстар санына бастады. 1950 жылға дейін
шаруашылықта үш өндірістік бөлім болған, біреуі бақша, ал қалған екеуі сүт
өндірістік ірі қара салы 497 бас соның ішінде сиыр саны 220 бас болды.
1960-1970 жж. дейін шаруашылық бірнеше рет ол оның дамуына теріс
әсерін тигізді. 1970 жылдары жағдай турақталды.
Совхозға көп жылға пайдалану үшін жер бөлінді, соның ішінде
ауылшарушылықта пайдаланатын. Ол жерлерде картоп т.б. көкөністер мен
қосымша сүтті бағыттағы малды өсіру үшін керекті азық түрлерін өсірді.
Үлкен қалаға жақын орналасқандықтан және ауа-райы сүт шаруашылығымен
айналысуына қалайлы болды. Сонымен қатар совхоз Адал асыл тұқымды ірі
қара мал түрлерін өсірумен жұмыс істейді дайындады.
Жайлы жер аз болғандықтан ірі қара малды жыл бойы қарада устайды.
1961 жылы совхоз сиырларға жасын беде, шөп беріп, осындай азықтандырудың
нәтижесінде сауым көбейді. Буқашықтар салмақ қосты. Осымен қатар азықтық
базалы зерттеу мен оны тұрақтандыру жұмыстары жүргізіледі.
Асыл совхозында 1971 жылы бас зоотехник Шамшур П.П. мен ғылыми
дәреже ауылшаруашылық ғылымының кандидаты атағын алу үшін диссертация
қорғалды. Оның мәселені алатау асыл тұқымды ірі қала малын шығару болды.
(майлылығы 3,7%, тірі салмағы 450-475 кг).
1976 жылы Қазақ ССР-ның ауыл шаруашылық министрлігінің бұйрығы
бойынша Ақсай совхозды Мемлекеттік асым тұқымды зауыт Ақсай болып
ауыстырылды.
1995 жылы мауысым айында Ақсай Акционерлік қоғам болып ауыстырылды,
ал 1999 жылы желтоқсаннан бастап жауапкершілігі шектеулі серіктестік (ЖШС)
Асыл тұқымды зауыт Ақсай болды (мемлекеттік тіркеу куәлігі №30229-1910
ЖСШ 22.12.1999 ж дап бастап).
ЖШС Ақсай мал өнімдерін және азықтық түрлерін шығарудағы фермерлік
шаруашылық.
Негізгі жұмыс бағыттары болып мыналар саналады:
- ІҚМ асыл тұқымдарын шығару;
- Сүтті өндіру және өткізу;
- Өзінің азықтық базасын өндіру;
- Өсімдік өнімдерін өндіру;
-Ауыл шаруашылық өнімдерін өңдеу
ЖШС Ақсай қарамағында қазіргі кезде 67 адам істейді.

Ауа-райы
Жаңбар дұрыс жауамағандықтан, топырақтын ылғалдылығының төмендігінен
және ауа температурасының жоғарғылығынан шөп жаздың орта шеңінде күйіп
кетеді.
Шаруашылық территориясы екінші таумыдала аймаққа жатады.
Судың негізгі көзі болып таудан көптеген арықтармен өзендермен ағып
келетін су саналады. Жер асты сулар 5-6 м тереңдікте орналасқан.
Қыста ауа-райы салқын кейде жылы болады. Қалын қар тек қараманың аяқ
жағында жауады.
Шаруашылықтың таулы аймағында дәлді дақымдар, көкөніс, азықтық
дақымдар, картоп өсіріледі. Жүзін мен жеміс те жақсы өседі.
Малды өсірген кезде ең бір басты фактор болып малды дұрыс азықтандыру
саналады.
Ал дұрыс азықтандыру үшін егін шаруашылығы болуы тиіс.
Кесте бойынша қарағанда шабындық жер көлемі 1-3%, одан өте көп шауып
алуға болмайды, сондықтан шөпті сатып алуға тиіс.
Бар жер көлемінен суарылатын жер 2000 кг-30%, 2001-12%, 2002-30%,
құрайды. Шарушылық жерлері 95%, 100%, құрайды, ол шарушылыққа тән.
Шаруашылық жері құрылымында негізгі орын шабындық алады (жылдар бойы
68%-76%), жайылым 20-29%. Осыған қарап біз шаруашылықта асыл тұқымды ірі
қара малын өсіруге жер көлемі жеткілікті деп айтта аламыз.

Адал компанияны жер көлемінің құрылымы
1-кесте

Барлық жер көлемі 2003 2004 2005
Шаруашылық жері 5004 3484 5261
жабындық 3283 2372 3993
151 81 75
Жайылым 1030 1030 1293
Барлық жер көлемі 5261 3741 5261
Суарылатын жер 1565 464 1565
Басқа жер 257 257 -

Ірі қара малды азықтандыру

Азықтандыру – ол адаммен ұйымдастырылып, реттеліп және бақыланып
отырыматын, ауыл шаруашылық жануары мен құстардын тамақтандыруы.
Сауылатын сиырларды азықтандыру. Әр табиғи климаттық және биохимиялық
ауылдардағы жануарлардың мекендеуіне байланысты, аудандардың белгілі бір
жағдайларымен экономикалық мүмкіндіктеріне сәйкес жануарларды
азықтандырудың белгілі бір түрін құрастырып жасайды. Рацион жануардың
қажеттілігіне сәйкес анықталып бір тәуілікте жануарға беретін желінің
құрамы мен мөлшері. Жемнің нақтылы нормаларында 24 сіңімді рацион
көрсеткіштерін ескеру керек. Нормадан табуда әрбір жем бірлігіне 95-105 гр
сіңетін протеин, 75-105 гр қант, 110-160 в крахмал, 30-40 гр май, 1,5-2,5
гр магний, 2,1-2,8 гр күкірт, микроэлементтер мен витаминдер болу керек.
Азықтандыру нормасын физиологиялық жағдайыға байланысты анықтайды.
Буаз сиырларға лактацияның соңғы 2 айында азық нормасын 5-10% көбейту
керек. Алғышқы бұзаулаған сиырларда сауын маусымының бастапқы 2 айында 10-
12 күннен сүттілігі 4-6 кг-ға өсу есебімен азықтандыру нормасын көбейтіп
отырады.
Жас сиырлардын күнделікті салмақ қосып өсуіне 5,0 к бірлік (34 мДж)
сауын сүтін арттыру үшін беріледі. Жоғары өнімді алғашқы бузаулаған сиырлар
үшін олардың сүтінің артуын ескере отырп рацион құрастырады.
Қысқы мерзімдегі рацион құрылымына пішен жазғы егістік сабаны (100 кг
тірі массаға 1-3 кг) пішендеме, сүрмелі (100 кг массаға 4-5 кг) түйнек
тамырлас жемістер (100 кг тірі массаға 5-6) кіреді. Бір тәуліктегі 10 кг
сауын сүттің әрбір килограммына 200-250 гр, ал егер сауын сүтті жоғарыласа,
онда әрбір килограмға 300-500 гр концентраттық азық қосылады.
Жоспар бойынша 5000 кг сүт алатын суалу кезеңіндегі буаз сиырлардың 1
тәуліктік рационы 5 кг пішен, 7 кг дәмді буршақ пішендемесі, 12 кг сүрмеш,
5 кг түйенек тамыр жетістері, 2-2,5 кг концетрацияланған азықтар 70 гр
тузы, 30 гр азықтың фосфат, күкірт зақымдымыс, хлорлы кобальт, калий иоды.
Жақсы уақытта 40-50 кг көп үстеме жем немесе жаймауда азықталады және 2-2,5
кг концентрацияланған азықпен азықтандырылады.

Жұмыстың әдістемелігі

Жұмысты орындау үшін осындай материалдарды пайдаландық:
-зоотехникалық есептің журналдары;
- сүт сауу тәсімдері;
-фирмада сүт алудағы пайдаланатын жабдықтары. (АДМ-8 агрегаты, сүт танкі
вакуум насосы).

Жұмыста пайдаланатын нормасын сілтемі

Сүт және сүт өнімдеріне нормалық сілтеме

1. МЕМСТ 3622-68 Сүт және сүт өнімдері. Үйгіні талдау және оны сылауға
дайындау.
2. МЕМСТ 3623-78. Сүт және сүт өнімдері. Пастериенді анықтау әдісі.
3. МЕМСТ 3624-92 Сүт және сүт өнімдері. Қышқылдықты анықтаудағы
тейріметрлік әдісі.
4. МЕМСТ 3625-84. Сүт және сүт өнімдері. Тығыздықты анықтау әдісі.
5. МЕМСТ 3626-73 Сүт және сүт өнімдері. Құрғаз зат пен ылғандықты анықтау
әдістері.
6. МЕМСТ 3628-78. Сүт өнімдері. Қантылықты анықтау әдісі.
7. МЕМСТ 3627-84. Сүт өнімдері. Хлорлы натрийді анықтау әдісі.
8. МЕМСТ 3629-47. Сүт өнімдері. Спиртті анықтау әдісі.
9. МЕМСТ 5867-90. Сүт және сүт өнімдері. Майды анықтау әдісі.
10. МЕМСТ 8218-89. Сүт тазалығын анықтау әдісі.
11. МЕМСТ 9225-84. Сүт және сүт өнімдері. Микробиологиялық анализдеудік
әдістері.
12. МЕМСТ 1392-84. Дайындалатын сүт және кілегей. Қабылдау ережесі, үлгі
алу және оны тексеруге дайындау.
13. МЕМСТ 22760-77. Сүт өнімдері. Майды анықтаудағы гравиметрлік әдісі.
14. МЕМСТ 23327-78. Сүт өнімдері. Белокты анықтау әдісі.
15. МЕМСТ 23452-79 Сүт өнімдері. Хлорорганикалық мөлшерін анықтау
әдістері.
16. МЕМСТ 23453-90. Сүт. Саматикалық клеткалардың санын анықтау.
17. МЕМСТ 24065-80 Сүт. Соданы анықтау әдісі.
18. МЕМСТ 24066-80. Сүт. Амиакты анықтау әдісі.
19. МЕМСТ 24067-80. Сүт. Су тотығын анықтау әдісі.
20. МЕМСТ 25101-82. Сүт. Қату нүктесін анықтау әдісі.
21. МЕМСТ 25179-90. Сүт. Белокты анықтау әдісі.
22. МЕМСТ 25228-82. Кілегей мен сүт.
23. МЕМСТ 26754-85. Сүт рН-ты анықтау әдісі.
24. МЕМСТ 26809-86. Сүт және сүт өнімдері. Қабылдау ережесі, үлгі алу және
оны анализдеуге дайындау.
25. МЕМСТ 26754-85. Сүт. Температураны өлшеу әдісі.
26. МЕМСТ 27940-88. Сүт және сүт өнімдері. Жалпы бактерия санын анықтаудағы
әдісі.
27. МЕМСТ 30305.1-95. Қайнатылған сүт консервілері.
28. МЕМСТ 29245-91. Сүт консервілері. Органоментік және физикалық
көрсеткіштерді анықтау әдісі.

Терминдер мен анықтамалар
Сана жөніндегі жетекшілік-өндірістің сана жүйесін көрсететін және
сана санасындағы саясатты баяндайтын құжат.
Ақау-обьектінің қауіпсіздік талаптарына қатысты орындалатын
талаптардың немесе берілген тапсырманың орындалуы.
Бақылау-дәйектердің негізінде және жасалынған тексеру процесінің
фактісінің анықталуы.
Объективті дәлел - өлшеу, бақылау, сынау, нәтижесінде алынған
фактілер негізінде дәлелдей алатын және дәлелденетін ақпарат.
Хабарлау – сәйкес емес жағдайлардың пайда болуының алдын-алу
мақсатындағы сарапшы-аудитордың жасаған бақылауы.
Өндіріс – белгілі бір өнім түрін дайындауға арналған технологиялық
жүйе мен қамтамасыз ету жүйелерініңі жиынтығы және олардың жұмысы.
Технологиялық процесс – бір заттың жұмысын анықтайтын, қызметінің
өзгеруін қамтитын өндірістік процестің бір бөлігі.
Технологиялық операция – бір жұмыс орнында орындалатын біткен
технологиялық процестің бір бөлігі.
Арнайы процесс - өнімді сынау, бақылау арқылы нәтижесін көруге
болмайды, кемшіліктері - өнімді қолданғанда ғана шығатын процесс түрі.
Ескерту – бұл процестерге мыналар жатады: сварка, термикалық өңдеу,
лайка, құю.
Технологиялық құжат – графиктің немесе текстік құжат, онда бөлек
немесе бірнеше құжаттар жиынтығы технилогиялық процесс немесе өнімдерді
өндіру операцияларының орындалуын анықтайды.
Технологиялық құралдармен жабдықтандыру – технологиялық процестерді
іске асыру үшін қажетті өндіріс құралдарының жиынтығы.
Технологиялық құрал-жабдықтар – белгілі бір технологиялық процесті
орындау үшін қажетті материалдар, оларға әсер ететін құралдар.
Өндірісті тексеру программасы – белгілі бір ережелерге бағынатын
объектілер мен процедуралар мен өндірісті тексеру мерзімі, тексеру нәтижесі
бойынша қабылдаған шешім ережелері көрсетілетін құжат.

Зерттеу әдістері.

Сүттің органолептикалық көрсеткіштерін анықтау.
Сүттің органолептикалық көрсеткіштеріне түсі, иісі, консистенциясы,
дәмі жатады. Бағалауды жарық, температурасы бір қалыпты, жағымсыз иісі,
қаты дыбысы жоқ бөлмеде өткізеді.
Сүттің түсін таза шыны цилиндр, комбада анықтайды. Жаңа сауылған
сүттің түсі ақшыл, аздап сарғыштау болады. Сүттің түсінің сарғыш болуы оның
құрамында майдың және каратиннің болуына байланысты.
Сүттің дәмін ауызға азғантай ұсрттап, тілдің түбіне дейін шапйқап
байқайды. Таза сүтің дәмі азап тіттә, жұмсақ егер сиыр дәмі шығатын азық
жесе, онда сүттен сол азықтың дәмі шығады.
Сүтің иісін бөлменің бірқалыптф температурасына анықтацды. Жаңа
сауылған сүттің иісінің жағымдылығы, әрбір малдың түріне тән болады.
Иісінің өзгеруі көбінесе жеген азыққа, егілген дәріге немесе сауылған
жердің тазалығына байланысты.
Сүттің консистенциясы сұтті таза цилиндр немесе комбада шайқап немесе
бір-біріне құйып анықтайды. Таза сүттің консистенциясы бірқалыпты, комбаның
ішкі қабырғасынан аққанда бір қалыпты із қалдырады. Егер сүт табиғи
ьолмаса комбаның жанында түйіршік қалады.

Сүттің физикалық қасиетін анықтау
Сүтің физикалық қасиеттеріне тығыздығы, қату, қайнату температурасы,
бетік керілуі, тұтқырлығы электр тоғын жылу өткізгіштігі жатады.
Тығыздығы (МЕМСТ 3625-71) Сүттің тығыздығы 1,030 гм немесе 30
ареометрдің градус (А0) өлшеміне тән.Сүттің тығыздыңы оның құрамындағы
химиялық заттардың тығыздығына байланысты, мысалы: майдың тығыздығы – 0,92
см2; белоктың-1,39; минералды заттрадың – 2,85; лактозаның – 1,6 гм2.
Сондықтан зоотехникалық факторлардың немесе сүті жасанды қоспалар
қосу есебінен тығыздығы не жоғары, не төмен болуы мүмкін.
Тәжірибе: тік цилиндрге 200 мм сүт құямыз. Оған сүт ареометрін
цилиндрдің қабырғасына тигізбей, түбіне жетпейтіндей етіп батырамыз.
Ареометрдің доғары шкаласынан сүттің температурасын анқытаймыз, ал төменгі
шкаласынан тығыздығын анықтаймыз.
Сүттің тығыздығы кілегейін қалқып алғанда немесе басқа тұз, мода, ұн,
крахмал ерітінділерін қосқанда көбейеді де, ал су, май т.б., жеңіл затар
қосқанда тығыздығы азаяды.

Сүттің химиялық құрамын анықтау.
Сүттің майлылығын (МЕМСТ-5867-67). Гербердің қышқылдық тәсілімен
анықтау.
1. Таза май өлшегіш (Бутериметр) аламыз.
2. Май өлшегіштерді қара қарандашпен көмірлейміз. Жұмсақтауын алып жақсы
жабылғанын тексереміз.
3. Мойына тимейтін етіп автоматпен 10 мл тығыздығы 1,82-1,81 күкірт
қышқылын (H2SO4) құямыз.
4. Үстіне клеткамен 10,77 мл сүт құямыз.
5. Қосылған ерітіңдегі 1 мл изоамин спиртін құямыз.
6. Май өлшегішті тығынмен берік етіп тығындаймыз.
7. Май өлшегішті сілкелемей аударып, араластырып, ішіндегі сүттің ақ
белогын түгел еріту керек.
8. Май өлшегішті ерітіндісімен бірге тығынан төмен қаратып 65-700С-тағы
су ваннасына 5 минутқа қоямыз.
9. Сүт центрофугасына май өлшегіштерді бір-бірімен теңдік қалпын
сақтайтындай етіп орналастырып, қақпағын мұқият жауып, 5 минут
айналдырамыз.
10. Центрофугадаг алған май өлшегішті, қайтадан су ваннасына 5 минутқа
қоямыз. (65-700С).
11. Су ваннасынан алынған май өлшегішті май мен ерітіндінің шекарасына 0-
дан бастап қарап, оның үлкен бір бөлшегі 1% ал кішкене өлшемдері 0,1%
майлылыққа тең деп есептеп барлық майдың мөлшерін есептейміз.
Егер бір сүттен екі мәрте майлылық анықтайтын болсақ, онда екеуінің
арасындағы айырмашылық 0,05%-аспауы керек.

Сүттің құрамындағы құрғақ затты, майсыз құрғақ зат қалдықтарын анықтау
(МЕМСТ 3626-78).
1. Амоминийден жасалған стаканға екі дөңгелекғң дәкені салып, кептіргіш
шкафқа 1050С температурада 20-30 минуттай уақыт кептіріп, эксикатар
қойып салқындатамыз.
2. Салқындатылған стаканды өлшеп, салмағын жазып аламыз. Оған 3 мл сүтті
құйып қайтара өлшейміз де, салмағын жазып аламыз.
3. Сүтті бар стаканды 1050С температурада 60 минутқа кептіргіш шкафқа
орналастырамыз.
4. Сүтімен кептірілген стаканды кептіргіш шкафтан алып, эксикатарда
салқындатып, бір қалыпты салмағы анықтағанға дейін бірнеше рет
өлшейміз.
5. Құрғақ сүт мөлшерін мына формула арқылы анықтаймыз:
Қ
а- дәкесі бар стаканның кептіргеннен кейінгі салмағы (г);
б- дәкесі бар стаканның сүт құйып кепрітгенге дейінгі салмағы (г);
в-стакан, дәке және сүттің кептірілгеннег кейінгі салмағы, г.

Сүт құрамының табиғылығын тексеру.
Сүттің табиғи құрамын бұрмалаушылық фермаларда, шаруашылықтарда су,
көк сүт, крахмал, ұн қосу, болмаса кілегейін қалқып алу арқылы орындалады.
2 кесте Сүттің құрамын бұрмалауды анықтау.
Көрсеткіштер Күдікті сүтке қосылған
су көп сүт Су және сүт
Тығыздығы Төмендейді Жоғарлайды өзгермеуі мүмкін
Майлылығы Төмендейді Төмендейді өте төмендейді
Белогы Төмендейді Жағарлайды өзгермеуі мүмкін
Казеині Аздап төмендейді Жағарлайды өзгеріссіз қалуы
мүмкін
Құрғақ зат Аздып төмендейді өзгермеуі мүмкін өзгеріссіз қалуы
мүмкін

Сүтің қышқылдығын қайнату тәсілімен анықату.
Пробиркаға бірнеше милиметр сүт құйып, оны спиртовкаға не
электроплитаға қойып қайнатамыз, қайнаған кезде 25-260Т қышқылдылығы бар
сүт іріп кетеді. Бұл тәсіл ашыған сүтпен жаңа сауылған сүтті қосып
қышқылдығын нормаға келтірілгенін анықтау үшін қолданылады.

Сүттің бактериялық ластануын анықтау.
Сүттік бактериялық ластануын МЕМСТ 8225-84 Сүт және сүт тағамдары
микробиологиялықұ зерттеулер әдісі бойынша анықталады. Ол редуктазаның
метилен көгімен ағарту, резазурин әдісімен анықталады. Бұл әдіс
микробтардың редуктаза ферментінің метилен көгіндегі оттегі (О2)
молекуласын қосып алуға пайдаланылады. Метилен көгімен оттегі молекуласы
неғұрлым тез ағаратын болса, микробтар саны да соғұрлым көп балғаны.

Адал сүт өндіру технологиясының қысқаша сипаттамасы.
Сүтті бағыттағы сиыр өсірудегі басты мақсат барынша аса жоғары саналы
сүт өндіру. Сиырдың сүттілігі 305 күнде сауылған және тәулігіне ең көп
шыққан сүт мөлшеріне қарай анықталады. Сондықтан сиырдың сауылу мерзімі
қысқа болса, ондай сиырдың пайдасы аз.
Сиырдың сүтілігі оның тұқымына азықыландыру жағдайына, күтіміне,
жасына, қондылығы, тірілей салмағына, сауылған мерзіміне және уақытылы
саууына байланысты келеді.
Сиырлар мен олардың ұрпақтарының асыл тұқымдық қасиетін және оларды
пайдалану барысындағы экономикалық тиімділікті айқындау үшін алдымен
зоотехникалық есепті жолға қою керек.
3 кесте Адал өндірістік көрсеткіштері
Көрсеткіштер Жылдар
2000 2001 2002
1 2 3 4
Барлығы 1779 1774 1556
Соның інішде ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.