Кәсіпорынның қаржылық менеджментінің мәселелері
Кәсіпорындағы қаржылық менеджмент ЖК Илебаева мысалында Диплом жұмысы
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1. КӘСІПОРЫННЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ МЕНЕДЖМЕНТІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ МАҢЫЗЫ
1.1 Кәсіпорындағы қаржылық менеджменттің ұйымдастыру түсінігі мен
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1.2 Нарықтық экономика жағдайындағы қаржы менеджменттің мақсаты және
міндеттері ... ... ... ..13
1.3 Қаржы менеджментінің ұйымдастыру саясатының мәні және
маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
2. КӘСІПОРЫННЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫНА ТАЛДАУ (ЖК ИЛЕБАЕВА)
2.1 Кәсіпорынның техникалық-экономикалық сипаттамасы ... ... .27
2. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын
талдау ... ... ... ... ... ... ... 3 3
3. Кәсіпорын қызметін қаржыландыру көздерін
басқару ... ... ..42
3. КӘСІПОРЫННЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ МЕНЕДЖМЕНТІН ҰЙЫМДАСТЫРУДАҒЫ МӘСЕЛЕЛЕРІ МЕН
ОЛАРДЫ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Кәсіпорынның қаржылық менеджментінің мәселелері ... ... ... 46
3.2 Қаржылық менеджмент ұйымдастырудың ерекшеліктері ... ...48
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 57
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ...59
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .61
КІРІСПЕ
Кәсіпорындағы қаржылық менеджментті ұйымдастыру - дегеніміз белгілі
жетістіктерге жету үшін объектіге мақсатты түрде әсер ету әдістерінің
жиынтығы.
Қаржылық менеджмент ұғымы – тиімді пайдалану мақсатымен кәсіпорынның
ақша ағынын, оның бүкіл қаражаттарының қозғалыс механизмін басқару жүйесі
болып табылады. Жалпы қаржы ресурстары ұғымы экономикалық теорияда да,
практикада да кеңінен қолданылады. Кәсіпорын капиталы – бұл пайда түсіретін
кәсіпорын мүлкінің қаржылары. Капитал - кәсіпорынды құру және дамытудың
басты экономикалық базасы. Қаржы жүйесінің бұл буынында нарық жағдайындағы
басқару ісі қаржы менеджменті деп аталды. Қаржы менеджменті - әлеуметтік-
экономикалық процестерді басқарудың негізгі құралы. Мен дипломдық жұмысымды
ЖК Илебаева-ның қаржылық жағдайын талдаумен толықтырдым.
Жеке кәсіпкер Илебаева кәсіпкерлік формасында коммерциялық ұйым
болып құрылған. Оның құрылу мақсаты және жұмыс істеуі бизнес жоспарда
толығымен қарастырылған. Оның негізгі мақсаты – пайда табу. ЖК Илебаева
арақ-шарап, сусын, тәтті тағам, шаруашылық заттарын таратушы болып қалада
және жақын аудандарда өз тұтынушыларын тапты.
Кәсіпорын стратегиясы болып келесілер табылады: тұтынушыларға толық
кешенді қызмет көрсетуді ұсыну, ассортиментті кеңейту, тарату нарығын
зерттеу, өнім бәсекелестік қабілетін арттыру, жеке тапсырыстарды орындау,
сауда желілерінің жұмысын бақылау.
ЖК Илебаева саясаты өндірілетін өнім және айналысқа түсетін
өнімдердің шығындарын төмендетуге негізделген. Бұл өз кезегінде нарықтың
максималды бөлігін жаулап алуға және баға бәсекелестігін қолдануға
мүмкіндік береді.
1. КӘСІПОРЫННЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ МЕНЕДЖМЕНТІНІҢ МӘНІ
1.1 Кәсіпорындағы қаржылық менеджменттің түсінігі мен құрылымы
Кәсіпорындағы қаржылық менеджмент дегеніміз – ол кәсіпорынның
қаржылық ресурстармен капитал айналымымен және қаржылық қатынастармен
басқару жүйесі. Қаржылық менеджмент әртүрлі көзқараста болады:
- функционалды көзқарас бойынша; қаржылық менеджмент ол басқару
жүйесі;
- институционалды көзқарас бойынша;қаржылық менеджмент ол басқару
органы;
- ұйымдастырушылық- құқықтық
қөзқарас бойынша ол кәсіпкерлікті реттеуші экономикалық категория ретінде
қарастырылады;
Қаржылық менеджменттік субъектілеріне жататындар қаржы қызметін
жүзеге асырушы мамандар тобын, және қаржылық менеджментдегі жерлер, ал
қаржылық менеджмент объектілеріне ақша қаражаттары, қаржылық ресурстар,
капитал айналымы және қаржылар жатады.
Нарықтық экономиканың қалыптасуы ауылшаруашылық өнімдерін өңдейтін
кәсіпорындардан ғылыми–техникалық прогресстің, кәсіпкерлік белсенділіктің
негізінде өндіріс тиімділігін арттыруды талап етеді.
Негізінде қаржы түсінігі ақша түсінігімен тығыз байланысты.
Бірақ, қаржы мен ақша ұғымдарының мағыналары тамырлас болса да, бұл
екеуінің анықтамасы екі түрлі.
Қаржы термині XIII-XV ғасырларда, ең ірі сауда орталықтарының бірі
болған Италия жерінде пайда болған. Ұғым “ақшалай төлем” деген мағынаны
берген еді. Бүгінгі таңда бұл термин субъектілердің қарым-қатынасын
білдіреді, дәлірек айтсақ, “ақшалай қатынас” түсінігімен дәлме-дәл келеді.
Осы мағынасына байланысты қаржының келесідей белгілері пайда болды:
1) ақшалай қатынастардың болуы, яғни ақша ғана қаржылық қызметтің
негізін құрайтындығы (ақша жоқ жерде, қаржы да болмайды);
2) екі субъектінің болуы, әрі екеуінің біреуінде ерекше міндеттердің
болуы (бұл субъектілердің біреуі – мемлекет);
3) ақшалай қатынас негізінде жалпымемлекеттік қорлардың ақшалай
қаржыларының қолданылуы;
4) бюджетке түскен қаражаттардың салықтар және өзге де төлемдердің
қалыптасуынсыз болмауы.
Берілген белгілер бойынша қаржыны ақшалай қатынастар жиынтығынан
мүлтіксіз бөліп қарастыруға болады. Мысалы, азаматтармен бөлшек саудада
болатын ақшалай қатынастарды қаржыға жатқызуға болмайды, себебі мұнда
мемлекет ақшалай қатынастарды азаматтық-заңдылық әдіс бойынша реттеп
отырады, яғни бұнда субъектілердің тең құқықтары негізгі белгісі болып
табылады.
Басқа да ақшалай қатынастардың тобына жеке тұлғалардың салық
төлеуін жатқызуға болады. Мұнда қаржының белгілерінің барлық түрлері
қатысады: салықтарды төлеу ақшалай формада жүреді; екі тең емес субъект
қатысады (жеке тұлға және мемлекет); берілген қатынастардың барлық
элементтерін мемлекет анықтайды, яғни оларды заң бойынша бекітеді, бақылау
жасайды.
Қаржылық менеджмент – елдегі әлеуметтік, экономикалық және саяси
мәселелерді шешуге жалпы мемлекеттік қорлардың ақшалай қаражатын құрайтын
және қолданатын ақшалай қатынастардың жиынтығы.
Қаржының пайда болуының қандай алғышарттары бар? Адамзат бұған
дейін ақшаны, тауарлы-ақшалай қатынастарды пайдаланған жоқ па? Неге тек
ғасырдың ортасында оған әсер ететін терминдер пайда болды?
Бірінші (алғашқы) алғышарт. Тек Орталық Еуропада монархиялық режим
сақтамаса да алғашқы буржуазиялық көтеріліс қорытындысы бойынша
монархтардың билігі қысқарды және мұнда ең маңыздысы мемлекет басшысы
қазынадан бас тартты. Мемлекет басшысы біркелкі ұстана алмаған ақшалай
қаражаттардың жалпымемлекеттік қоры – бюджет орнады.
Екінші алғы шарт. Бюджетті құру және қолдану - жүйелік түрді
ұстанды, яғни құрамымен, құрылысымен және заңдылық бекітумен мемлекеттің
кірістері мен шығыстарының жүйелері қалыптасты. Көптеген жылдар бойында
бюджеттің шығыс бөлігі мүлдем өзгерген жоқ. Тіпті сол кезде шығындардың
жұмсалуының бағыты көрсетілген болатын: әскери мақсатқа, басқаруға,
экономикаға, әлеуметтік қажеттілікке.
Үшінші алғышарт. Ақшалай формадағы салықтар мүліктік деңгейді
ұстанды. Бұл мақсатта тек мемлекеттік және ақшалай қатынастың даму
кезеңінде шығарылған өнімді бағасына байланысты тарату мүмкін болды.
Бөлініс қатынастары – қоғамдағы экономикадағы қатынастарының бөлігі: қаржы
да экономикалық категория болып табылады.
Кез-келген мемлекеттің қорлары мен ақшалай табыстың негізгі
материалдық көзі болып жалпы ұлттық өнім және оның негізгі бөлігі – ұлттық
табыс табылады. Қаржының көмегімен оны тарату және қайта тарату орындалады
және сонымен қатар өндіріске тікелей қатысы, тарату және пайдалану.
Мұнымен қоса, қаржы өндірістік қатынастың белгілі бір сферасын
түсіндіреді және ол базалық категорияға жатады.
Кейде экономистер қаржылық қатынастардың заң бойынша белгілі бір
актілермен бекітілетіндігіне қарамастан берілген қатынасты құрудағы
мемлекеттің орнын анықтайды және қаржыны категорияға жатқызады. Бірақ та
қаржыны біріншіден, экономикалық категория және содан кейін құқықтық
категория екендігін дәлелдей отырып құқықтық акт тек экономикалық
қатынастардың объективті мазмұнын тіркейді, яғни мемлекет, құқықтық формаға
қаржылық қатынастарды еліктіреді де олардың экономикалық объективті түрін
сақтай отырып оларға сәйкес мемлекеттік- биліктік форма береді.
Менеджмент дегеніміз белгілі жетістіктерге жету үшін объектіге
мақсатты түрде әсер етудің әдістерінің жиынтығы. Менеджмент адамның
қызметінің барлық сфераларына оның ішінде қаржылық сфераға да тән. Басқа
басқарушылық жүйедегі сияқты басқаруда оның объектілері, субьектілері
анықталады. Обьектілеріне қаржылық қатынастардың әртүрлі түрлері,
субьектілеріне басқаруды іске асыратын ұйымдастырушылық құрылымдар жатады.
Сфералары бойынша қаржылық қатынастар жіктеледі.
Қаржылық менеджмент кәсіпкерлік қызмет болып қарастырылады, яғни
қаржылық менеджердің мамандануына байланысты кәсіпорынның
қаржылық қызметі дамиды. Басқару жүйе ретінде қаржылық менеджментте
басқаратын ішкі жүйе, яғни субъект және басқарылатын ішкі жүйе, яғни
басқару объекті қарастырылады.
Кәсіпорындағы қаржылық менеджмент сферасында келесі функциялар
атқарылады:
1. Болжау;
2. Жоспарлау;
3. Ұйымдастыру;
4. Қайта өңдеу;
5. Тарату;
6. Бақылау.
Болжау функциясы деп мүмкін болатын көрсеткіштерге негізделе отырып
болашақтың көрінісін айқындауды айтады.
Жоспарлау функциясы – болжауға негізделе отырып болашаққа мақсат
анықтау. Жоспарлаудың келесі функциялары бар:
• Стратегиалық;
• Жалпы;
• Оперативті.
Стратегиялық жоспарлау – қаржы ресурстарын болашаққа ұзақ мерзімге
жоспарлау арқылы мақсатты қаржы ресурстар көлемін белгілеуді жоспарлау.
Жоспарлау материалдық еңбек және қаржы ресурстарын қаржылық көрсеткіштердің
өзара байланысын қамтамасыз етуі керек.
Оперативтік жоспарлау – қаржылық ресурстарды қайта тарату көмегімен
шығындарды минималды тиімділікке жету мақсатында және қалыптасқан қаржы
жағдайын жедел жоспарлау.
Ұйымдастыру функциясы – ол қаржылық қызметпен айналысатын
мамандардың және бөлімдердің бірыңғай әдістерге, принциптерге және
мақсаттарға бағындыру болып табылады. Ұйымдастыру басқарудың барлық
бөлімдерінің нақтылығын, қаржылық ақпараттың жұмысшыларының жауапкершілігін
білдіреді.
Қайта өңдеу функциясы - өндірістік процестің барлық этаптарын
керекті материалдық және қаржылық ресурстармен қамтамасыз ету болып
табылады.
Тарату функциясы – ол ақшалай қаражаттарды рационалды түрде
объектіге салу және қаржылық ресурстардың оптималды құрылымын қамтамасыз
етуді білдіреді.
Бақылау функциясы – жоспардың орындалуын қамтамасыз етеді, яғни
жоспарлау кезеңінде, сонымен қатар ақшалай қаржыларды қалыптастыру және
пайдалану процесінде шаруашылықты жүргізудегі қаржылық тәртіптің сақталуын
қамтамасыз етеді.
Қаржылық менеджменттің принциптері:
қаржылық ресурстармен қамтамасыз ету принципі – ұйымдастыру
функциясына байланысты болады.
- Стратегиялық бағытталу принципі – ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді,
яғни ағындағы қызметті бір бағытта жүзеге асырылуы қажет
- Жоспарлық принципі – болжау және жоспарлау функцияларынан шығатын
принцип.
- Әртараптандыру принципі – кәсіпорынның қаржылық тәуекелін басқарумен
байланысты болады. Әртараптандыру ол ақшалай қаражаттың бір-бірімен
байланысты емес объектілерге салу арқылы тәуекелдің дәрежесін
төмендету болады. Ол екі түрде жүзеге асрылуы мүмкін:
1) Көп бағытты қызметті жүзеге асыру, яғни кәсіпорын бір ғана қызметпен
айналыспай бірнеше қызметпен айналысады.
2) Портфелді стратегияны жүзеге асырған кезде өз қаржаттарын әртүрлі
эмитенттердің әртүрлі бағалы қағаздарына салу немесе өз қаржыларын
әртүрлі бағытқа жүзеге асырады.
Қаржылық менеджмент алдына қоятын негізгі бағыттары:
- қаржы мәселелеріне саяси тәлімдеме;
- басқарудың ғылымдылығы;
- басқарудағы демократия;
- басқарудағы экономикалық және әкімшілік әдістердің оңтайлы өзгеруі;
- басқарудағы жауапкершілік.
Нарықтық экономиканың қалыптасып дамуы жағдайындағы қаржыны басқару
шешімдерін негіздеуі, бүгінгі нашар пайдаланып жүрген әдістерді іске
асыруды, басқару функцияларын реттеудің, қаржы нарығын қалыптастыру
әдістерінің бір элементі ретіндегі қаржы ресурстарының есебін тауып
пайдалануды күшейтуді талап етеді.
1.2 Қаржылық стратегияның және тактиканың түсінігі
Кәсіпорынның нарықтағы жағдайы өзгеріссіз қалып отыр. Ерте ме, кеш
пе бәсекелестер пайда болады. Сондықтан да кәсіпорынның үнемі дамып отыруы
оның экономикалық өмір сүруінің қажетті шарты болып табылады. Даму жоспары
тек аз уақытқа ғана емес, ұзақ мерзімді перспективаға да жасалады.
Сондықтан да қаржылық менеджмент кәсіпорынның қаржылық стратегиясын жасай
отырып, бірқатар сұрақтарға жауап беруі керек.
Бұл сұрақтардың ең біріншісі келесідей: Кәсіпорынның перспективті
дамуы үшін қанша қаржы қажет? Бұл соманы және уақытты анықтау үшін қосымша
қаржылық салымдарға қажеттілік пен фирманың шаруашылық қызметінің маңызды
көрсеткіші арасындағы байланысты мақсатты түрде анықтау керек. Мысалы,
дамуға қажет қаржылар өткізу көлеміне байланысты деп сеніммен айтуға
болады. Бірақ бұлай үнемі бола бермейді. Егер де кәсіпорын бәсекелеспен
күресу үшін шығарылатын өнім немесе көрсетілетін қызмет сапасын жоғарылату
стратегиясын таңдаса, онда инвестицияға қажеттілікпен өткізу көлемі
арасындағы байланыс сақталады, өйткені сапаның жоғарлауы үнемі бағаның
жоғарлауына әкеледі. Ал бірақ бәсекелеспен күресу үшін өнім бағасын
төмендету немесе тұрақтандыру (инфляция кезінде) стратегиясы таңдап алынса,
өткізілген аса үлкен түсімді күтудің қажеті жоқ. Әртүрлі шараларды енгізу
шығарылатын өнімнің өзіндік құнын төмендетумен байланысты шығындар қажет
болады. Бұл кезде қаржыларды қажетсіну осы шығындар шамасымен анықталады.
Стратегиялық қаржылық жоспардың екінші сұрағы инвестициялау
көздеріне қатысты. Кәсіпорынның қаржылық жағдайының жалпы бағыты осы жобаны
қай көздер арқылы қаржыландыру керек екенін шешуге арналуы керек. Мұндай
қайнар көздердің үшеуін бөліп көрсетуге болады: меншікті, тартылған және
займ қаржылары.
Меншікті қаржылар кәсіпорын үшін неғұрлым қызықты, өйткені оның
тәуелсіздігі мен дербестігі деңгейін арттырады, қандай да бір тәуекелге
ұшырамайды, контрагенттер алдында кәсіпорын беделін арттырады. Бірақ
меншікті қаржылардың қалыптасуы екі шартпен анықталады: табыстардың болуы
және оларды капитализациялау үшін уақытты болуы. Негізінде коммерциялық
жобаны жүзеге асырудың екі шартының бірі үнемі бола бермейді. Әдетте
коммерциялық жобаны жасап, жүзеге асырғысы келгеннің меншікті қаржысы
болмайды, ал қаржысы бар адам оны өз бетінше жасағысы келмейді.
Инвестициялау үшін меншікті қаржыларды пайдалану тек ірі компаниялардың
ғана қолынан келеді. Бірақ олар үшін бизнес-жоспар мен оның қаржылық бөлімі
өз тартымдылығын жоғалтады.
Тартылған қайнар көздердің қаржысы бірінші орынды алады. Фирма
басшылығының акцияны қосымша шығаруы немесе бақылау пакеті арасында сатып
отыруы бірқатар инвесторлардың қаржыларын тартудың дәстүрлі тәсілі болып
табылады. Бірақ бұл кезде фирма басшылығы саналы түрде бірқатар қауіпке
барады. Олардың алғашқысы фирмаға билік етудің біршама бөлігін жоғалтып
алудан тұрады. Сонымен бірге бұқара арсында акцияна табысты тарату күрделі
міндет болып табылады. Ұсақ инвесторды жақсы жасалған бизнес-жоспармен
қарата алмайсыз, ол ірі инвесторлар өте ірі күшті қажет етеді. Сондықтан да
кәсіпорыннан акционерлік капиталды тарту үшін тағыды екі шартты ұстану
керек. Ұсақ инвесторларды оларға дивиденттер үнемі төленіп, осы
кәсіпорынның акциясының нарықтық бағалары төмендемейді деп сендіру керек,
өйткені тек осы факторлар ғана акцияларды ұсақ инвесторлар үшін тартымды
етеді. Ал ірі акционерлерді тарту үшін кәсіпорын оларға барынша ашық болу
керек. Көріп отырғанмыздай, акционерлік капиталды тартудың стратегиясын
таңдай отырып, кәсіпорын өзінің қаржылық менеджментін қайта ұйымдастыруда
оңай емес қадамдарға баруға мәжбүр болады.
Тартылған қаржылар ішкі көздерден де болуы мүмкін. Олардың ішінде
дәстүрлісі болып еңбек ақыға арналған қаржылар табылады. Өз жұмысшыларының
еңбек ақысы бойынша қарыздың оңтайлы деңгейін тауып, бекіткеннен кейін
кәсіпорын еңбекақы қорын жоғарылатқанда ол автоматты түрде инвестициялау
көзі ретінде пайдалануға болатын қарызды да ұлғайтады. Бұл кезде
қаржылардың барлығы айналым капиталына салымдар ретінде бағытталды, өйткені
оларсыз бірде-бір коммерциялық жоба өмір сүре алмайды.
Займдарды банкирлер мен облигацияшылардан алуға болады. Банкирлер
ссуда мен оның құнын қайтару туралы көп ойлайды. Несиені ұзақ мерзімге
инвестициялауда не қамтамасыз ете алады? Тәжірибелі әрі сақ банктерге
несиені уақытында қайтаруға кепілдік беру үшін кәсіпорын мүлкінен нені
салуға болады? Осы сияқты үлкен сұрақтарға олар банктерге ссуда алуға
бармастан бұрын кәсіпорын менеджерлері жауап берулері керек. Эмиссия
кезінде корпоративті облигациялар акцияларға ұқсас болады.
Жобаны қаржыландыру тәсілін таңдауға оның бағыттылығы әсер етуі
мүмкін. Әрекет ететін кәсіпорындарда өндірісті кеңейтумен байланысты
жобалар үшін несиелердің көмегімен қаржыландыру тиімді деп саналады.
Банкирлердің ойынша, бұл жердегі тәуекел үлкен емес, сәйкесінше несие құнын
төмендетуге болады. Сонымен бірге мұндай кәсіпорындарда оның сенімді
материалдық қамтамасыз етілуі болып табылатын активтер жетіп артылады. Ал
керісінше, жаңа кәсіпорындарды жасау, ірі техникалық жаңалықтарды жүзеге
асыру жобалар үшін пайлық немесе акционерлік капиталды тарту керек. Несиені
жабу үшін пайыз төлеу арқылы оны жабу қатаң жүргізіледі, ал бұл көптеген
кәсіпорындардың қолынан келмейді.
Қаржылық стратегия дегеніміз ол кәсіпорынның қаржылық ресурстарын
басқарумен байланысты ұзақ мерзімді қызмет. Кәсіпорынның стратегиясы
жоспарлы түрде жүзеге асырылады. Қаржылық стратегия жеке этаптарға, яғни
ішкі стратегияларға бөлінуі мүмкін. Стратегияның мақсаттары жүзеге
асырылғаннан кейін, кәсіпорынның стратегиясын қайтадан қарастырады. Яғни
оны өзгерту, жалғастыру, жақсартуы мүмкін. Қаржылық стратегия ішкі және
сыртқы болып бөлінеді.
Ішкі стратегия – кәсіпорынның қызмет ететін қуатын үлкейтуге,
негізгі капиталын кеңейтуге бағытталады.
Сыртқы стратегия – ол қаражаттарды кәсіпорындармен байланысты емес
объектілерге салу арқылы капиталын кеңейту. Ішкі стратегия ол мерзімді
қаржыландыру арқылы жүзеге асырылады, ал сыртқы стратегия бір уақытта
қаржыландыру арқылы жүзеге асырылуы мүмкін.
Қаржылық тактика – бұл стратегиялық мақсаттарды жүзеге асыру үшін
арналған қысқа мерзімді қызмет. Стратегия мен тактика арасында қарама –
қайшылықтар және бірлік бар. Қарама- қайшылығы: бір жағынан стратегияның
мақсатта бос ақшалай қаржыландыруда инвестициялық қызметке жіберу арқылы
кәсіпорынның ұзақ мерзімді рентабельдігін жоғарлату.
Тактиканың мақсаты – кәсіпорынның өтімділігін қамтамасыз етіп,
тактикамен бір бағытта қызмет ету. Қаржылық тактиканың негізгі мақсаты –
ағымдағы активтер мен пассивтерді тарту болып табылады.
1.3 Қаржы менеджментінің ұйымдастыру саясатының мәні және маңызы
Қаржылық саясат жалпы мемлекеттің экономикалық әлеуметтік саясаты
болып табылады және қаржы мен несие аймағында мемлекеттік қызметтің
концепциясы, қаржы-несие механизмі, сонымен қатар елдің қаржы-несие
саясатымен басқару.
Мемлекеттік қаржылық саясаттың негізін стратегиялық бағыттар
құрайды. Олар қаржының ұзақ мерзімді және орта мерзімді қолдану
перспективасын және негізгі мақсаттарға жетуді қарастырады. Қаржының
функциясынан іс жүзінде пайда болатын және елдің экономикалық әлеуметтік
дамуының сипатты белгісі болып табылады.
Әлеуметтік-экономикалық саясаттың басты мақсаттары:
- экономикалық өсудің тұрақтануы жүз жылдықтың соңына қарай жылына 5
пайыздан кем болмау керек;
- Экономикалық нарықты тиімді функциоландыруы үшін институционалдық
өзгерістердің комплексінің пайда болуы;
- Экспорт пен өндірістің прогрессивті структуралық қозғалысының
қамтамасыз етілуі;
- Табыстың өсуі және халықтың ұсынуы. Мемлекетпен белгіленген
стратегиялық бағыттар экономикалық ситуацияның тұрақты факторларды
бағалау және міндеттің тұрақты өсімге ауысуы негізделеді.Экономикалық
және әлеуметтік реформаның комплексті өткізуіне бағытталған,
мемлекеттік саясаттың позитивті процестері сату арқылы тіркеледі деп
күтілуде. Қаржылық саясат, қаржылық тұрақтандыру ұлттық валютаның
тұрақтылығын сақтауға, инвестициялық климаттың экономикада өзгеруіне
бағытталады.
Салық саясатының эффективті өткізілуі ұлттық экономиканың өсуіне
қажетті шарт. Салық реформасы салық жинауды жоғарлатуды және міндетті
төлемдерді барлық алымдардың жүйесін оңайлатуға бағытталған.
Қаржылық саясаттың маңызды мақсаттарына - қаржылық және
төлемдік тәртіпті күшейту, бюджеттік дағдарыстан шығу, инфляция деңгейінің
әрі қарай төмендеуі, кәсіпорындардың қайта құрылу реформалануын өткізуі
жатады.
Қаржы функциясынан және нақты жағдайдан шыға отырып, мемлекет
қаржылық саясатты өткізу процесінде қаржы-несие механизмінің
қалыптастастыруын іске асырады.
Қаржы-несие механизмі - басқару жүйесін және оның өндірісін
басқару теориясы категорияларының қолданылуы мен тиімді функциялануы
тікелей байланысты. Бірақ қаржы – несие механизмінің нақтылығын ашу
күрделі, өйткені заң бойынша қаржымен басқару толық зерттелген жоқ. Негізгі
жетістіктерді басқару - өндірістің жеткіліксіз бағалануында. Мұндай
жағдайлардың себептері өндіріске қаржы және несиенің бүкіл халық
шаруашылығына ықпал етудің күшейтетін актуалді мәселелердің шешіміне
әдістемелік жағынан нұсқау береді.
Ұйымдастырудың нақтылығы функцияларда ашылады. Ұйымдастыру
функциясы – бұл басқарудың белгілі бір қызметінің түрі, басқарушылық
еңбекті мамандандыру процесінде біріктірілген.
Оларға жататындар: жоспарлау, координация, ынталандыру және бақылау
. Қаржымен басқару сферасында басқару функциялары өзінің спецификалық
мазмұнын иеленеді.
Жоспарлау. Жоспарлау – бұл дамудың ғылыми көзқарасы және кеңейтілген
өндірістің жолдарын анықтау болып табылады. Қаржылық жоспарлау мемлекеттің
экономикалық жоспарлауының құрамдас бөлігі болып табылады. Ол бөлек
элементтердің өзара келісімін қамтамасыз етеді. Шығуы және шоғырландыру
болған шаруашылықтың ішкі резервтерінде әрекеттеседі. Қаржымен басқару
кезінде қаржылық жоспарлау жеткші және бағыттаушы рөлін атқарады және қаржы
– несие жүйесінің бөлек звеноларында қаржылық және несиелік ресурстардың
формаларын және тарату әдістерін бейнелейтін жоспардың негізінде пайда
болады.
Елдің негізгі қаржылық жоспары болып Қазақстанның мемлекеттік
бюджеті табылады, онда қаржылық ресурстардың үлкен бөлігі топталған. Ол
мемлекеттің ұйғарымына түскендер қаржылық саясаттың өткізілуіне арналған.
Жоспарлау кезеңінде мемлекеттік бюджеттің табыстарымен шығыстардың,
кәсіпорындардың қаржылық жоспары және ұлттық шаруашылықтың салалары
мүліктік және сақтандыру ұйымдарының қаржылық жоспары, несиелік жоспар
қажетті байланыс орнатады. Сонымен қатар қаржылық және несиелік жоспардың
көрсеткіштерін жоспарлау салық салуды реттеу құралы мемлекеттік бюджеттің
көрсеткіштерінен іс жүзінде тәуелді, сондықтан қаржылық жоспарлауда
бюджеттік жоспарлау орталық орын алады.
Кәсіпорындардың және шаруашылық ұйымдарының қаржымен басқару процесі
– басқа маңызды звеноның жалғыз қаржы – несие жүйесі - әр кәсіпорындардың
қаржылық жоспарды құрудан басталады, бизнес- жоспарға кіретін соңғы бөлім,
оның ішінде табыстар ақшалай формада көрінеді. Өндірістік және шаруашылық
қызметінің басқа түрлерінің шығындары және қаржылық нәтижелері: қаржылық
жоспарлар алдағы жоспарлы кезеңге ақшалай қорлардың қалыптасуы мен
шығындалуы қарастырылады және осы арқылы олардың қаржыларын басқару процесі
алдын ала анықталады.
Сақтандыру, несиелеу және басқа қаржы – несие жүйесінің басқаруы
қаржылық жоспарға сәйкес жүзеге асырылады. Сонымен қатар қаржылық жүйенің
әр звеносында басқару функциясы жетекші болып табылады.
Ұйым. Бұл қаржының басқару функциясын таңдауда және басқару
органдарының құрылу жүйесінде сипатталады, бағыну тәртіптері бойынша әр
ұйымның құқығының және міндетінің қаулысы болып табылады. Кең мағынада
берілген функция өндіріс нәтижесінің жақсаруын сонымен қатар жаңа әдістерді
өңдеу ықпалын болжайды. Мысалы: бюджетке таза табысты алу әдістерін таңдау,
қаржыландырудың әртүрлі формаларының сәйкес келуі, банктік қызметтердің
прогрессивті түрлерге енуі, ақшалай есептердің жандануы және тағы басқа.
Ұйымның орындау нәтижесінің функциясы басқару амалдарының структурасын
құруда нақтыланады және сәйкес жағдайларда тіркеледі, лауазымды нұсқауларда
және тағы басқа нормативті құжаттауда анықталады.
Координация. Қаржымен басқару саласында координация ақшалай
қаражаттардың шығындалған қорлары және қарастырылған жоспардың құрылу
сатысы диспропорцияларды алып тастауды, қаржылық ұйымдардың бірлік
әрекетінің қамтамасыз етілуін білдіреді. Бұл диспропорциялар шаруашылық
шарттардың өзгеруі нәтижесінде пайда болды. Осылайша, координация
кәсіпорындардың қаржысымен басқаруында қазіргі заманғы себептердің шығуы
қаржылық жоспардың орындамаушылығы және қаржылық кәсіпорындардың сауығуы
өндірісті өңдеу, өндірістің дамуында қаржыландырудың және несиелендірудің
қосымша қайнар көздерін іздестіру, сонымен қатар уақытша қаржылық
қиыншылықтардың жазылуы.
Ынталандыру. Берілген функцияны орындай отырып басқару органдары
адамдардың іскерлік белсенділігін, материалдық және рухани қажеттіліктермен
байланыстырады.
Қазіргі заманғы экономикалық шарттарда материалдық қызығушылықтың
қолданылуы объективті қажеттілік болып табылады. Жұмысшылардың ынталандыру
қызметі олардың қоғамдық, коллективтік және жеке көзқарастарының
қанағаттандырылуы жолымен өтеді. Қаржы - экономикалық жүйенің көзқарастары
экономикалық көзқарастармен және коммерциялық ұйымдармен, акционерлік
қоғамның акционерлерімен тығыз байланысты.
Қоғам өндірістің дамуы және мемлекеттің қаржылық саясатының
негізінде тиімді қалыптасуында, үй құрылысын қаржыландыру саласында, білім
және мәдениет деңгейінің жоғарлауының қызығушылығын танытты. Мемлекеттік
бюджетте осы қоғамдық қызығушылықтар кәсіпорындардың қаржылық ресурстарын
есептеу арқылы қанағаттандырылады. Осы мақсатпен халықтан салық салу
формасында адамдардың табыстарының бөлігі мемлекеттік бюджетке есептен
түседі.
Табыс алумен байланысты нарықтық жағдайда кәсіпкерлік қызметтің
негізгі мақсатынан шаруашылық ынталандыру объективті түрде басқару
функциясынан шығады. Нәтижесінде қызығушылық қаржы-шаруашылық қызметінде,
еңбекақы төлемінің өсуінде, акционерлік қоғамның акцияларымен дивиденттерді
алу, салық салу жүйесінің әділетті қалыптасуы, экономикалық мақсаттылық
пропорцияларды сақтау кәсіпорындардың таза табысын таратуда жинақтау және
тұтыну сипатталады.
Ынталандыру шаруашылық қызметтің нәтижесінде белгілі бір материалдық
жауапкершілікті білдіреді. Шаруашылық субъектілердің материалдық
жауапкершіліктің қаржылық әдістерінің өткізуі олардың жетекшілері және
жұмысшылары практикада әртүрлі болады.
Кәсіпорында материалдық жауапкершіліктің тура формасына пени,
айыппұлдар банктік ссудаларды уақытында жаппау, тәртіп бұзғанда алынады.
Эффективті емес қызмет кезінде кәсіпорынға банкроттық процедуралар
қолданылады. Шаруашылық заңдылығын бұзған кезде кәсіпорынның жетекшілеріне
айыппұл жүйесі қолданылады. Шаруашылық ұйымдарға және басқа кәсіпорындардың
жұмысшыларына айыппұлдар, сыйақыдан айыру, еңбек тәртібін бұзған кезде
жұмыстан шығару қолданады.
Бақылау - басқару функциясының сферасында қаржылық қатынастарда
ортақ мемлекеттік бақылаудың принциптері жүйесінде құрылды.
Қаржылық бақылаудың формалары мемлекеттік қаржылық саясаттың
талаптарымен анықталады. Мемлекеттің қаржылық жүйесі ақшалай қаражат
қорларының барлық түрлерін федеральді және региональді деңгейде, сонымен
қатар шаруашылық субъектілерінің жеке деңгейінде қамтиды. Сондықтан да
қаржылық бақылау көпдеңгейлі және жан – жақты болып табылады.
Мемлекеттік қаржылық бақылау мемлекеттің қаржылық саясатын өткізу
және оларға өзінің функцияларының экономикасымен байланыстыру үшін
арналады. Біріншіден, құрастыру - бюджеттік емес қорлар және барлық
деңгейлі бюджеттердің орындалуы, бекітілуі, сонымен қатар мемлекеттік
ұйымдардың және кәсіпорындардың қаржылық қызметіне бақылау болып табылады.
Экономиканың мемлекттік емес секторының қаржысына бақылау
мемлекетінің алдында ақшалай міндеттемелерді орындауға, ең алдымен салық
және міндетті салық төлеміне арналады. Заңдылықты сақтау және кәсіпорынға
берілген бюджеттік субсидиялар мен несиелер шығындалады, сонымен қатар
мемлекетпен белгіленген ережелер сақталады.
Қаржымен басқару жүйесінде қарастырылған функциялар тәуелсіз
көрінеді. Осылайша жоспарлау сатысында қаржылық жоспарды құру процесінде
шаруашылық резервтерінде және қаражаттардың эффективті түрде қолданылуы
бақылауда пайдаланылады. Бір кезде кәсіпорындардың қызметі қаржылық
жоспарды орындаумен ынталандырылады, ал қаржылық жоспардың нәтижесінде
шыққан резервтер жоспарға салынады.
Қаржымен басқару жүйесінде даму және жандандыру әдістерінің қаржы
мен несиенің экономикалық өсуіне қамтамасыз етілуіне үлкен көңіл бөлінеді.
Қаржылық әдісті басқару шешімдерін алған процесінде, қаржылық және
экономикалық ауытқулар тәсілдерінің ықпалын анықтауға болады. Қаржылық
әдістердің іс - әрекеті ақшалай қаржылардың білім және қолдану қорларында
сонымен қатар ресурстардың бақылау процесі кезінде эффективті қолданылуында
көрінеді.
Қаржы менеджментінің жоспарлау саясатының негізгі нысаны - бизнес
жоспар. Қазіргі кезде бизнес – жоспарлаудың қызметтері мынадай нысанда
орындалады:
- бизнес стратегиясы мен оның даму концепциясын құру құралы;
- шаруашылық қызметтің жаңа бағытын бағалау құралы;
- несие тарту құралы;
- сыбайлас тарту құралы.
Бірінші функция мәні кәсіпкерлік қызметтің жаңа бағыттарын жасау
болып табылады. Екінші функция мәні - кәсіпорын шаруашылық қызметін бақылау
мен талдауда бизнес – жоспарды қолдану. Үшінші қызметінде бизнес – жоспар
кәсіпорынның несие қабілетін бағалаушы болады. Банкте несие беру үшін
негізгі фактор болып бизнес – жоспар табылады. Банк кәсіпорындардан кепіл
түріндегі қамтамасыз етуді емес, дұрыс жасалған бизнес – жоспар сүрайды.
Төртінші қызметін орындауда кәсіпкерліктің жаңа түріне сыбайлас тарту
стимулы болады.
Бизнес – жоспардың екі негізгі түрі бар. Біріншісі – 7 бөлімнен
тұрады:
1. титул – кәсіпорын рәміздері көрсетіледі;
2. кәсіпорын қызметі мәнінің қысқаша мазмұны:
- жалпы мақсаттар, мақсатқа жету жолдары;
- бизнес концепциясы.
3. фирманың нақты жақын мақсаттары мен мақсатқа жету әдістері;
4 . нарық және бәсекелестік:
- нарық икемділігі;
- артықшылық;
- нарыққа шығу құны.
5. өнім – барлық өлшемдері, фирма көрсеткіштерін қызметтер мен
олардың саласы;
6. жарнама және өткізу жоспары;
7. қаржылар туралы мәліметтер;
Бизнес – жоспардың екінші түрі 10 бөлімнен тұрады:
1. титул - кәсіпорын рәміздері көрсетіледі;
2. кіріспе – жоба бойынша фирма қызметінің қысқаша мазмұны;
3. салаға салым жасау анализі;
4. ұсыныстың жоба мәні;
5. өндірістік жоспар;
6. маркетинг жоспары;
7. ұйымдастырушылық жоспар;
8. тәуекел деңгейін бағалау;
9. қаржылық жоспар: өтелу мерзімі;
10. қосымша.
Бұл модельдер негізінде оны құрудың нұсқаулары бар, олардың
мазмұны әртұрлі болады.
Бизнес – жоспардың көрсетілген түрлері онда қаржылық жоспар
маңызды орынға ие екенін көрсетеді. Себебі ол алдыңғы жоспарлау
кезеңдерінің ақшалай түрде жалпылауы болып табылады.
Бизнес–жоспардың бұл бөлігінің орналасуы:
- бизнес–жоспардың нұсқасының табыстық болжамы және анықталуы;
- болжанған бизнестің қаржылық потенциалын анықтау және болжау;
- бизнес–жоспар үшін қажет инвесторлардың мөлшері мен мерзімін анықтау
және болжау;
- шаруашылық субъектілерінің активтері мен пассивтерінің мөлшеріне
болжамдарын жасау.
Бизнес–жоспар 5 жылдан кем емес уақытқа құрылады. Бірінші жылға
квартал, айлар бойынша жоспар құрылады, ал қалған жылдарға бизнестің
негізгі нәтижелерінің болжамдары жасалады.
Бизнесжоспарда қаржылық жоспарлаудың екі түрі ажыратылады:
ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді.
Ұзақ мерзімді қаржылық жоспарлаудың негізі болып салық
сомаларын амортизациялық шығындарының, табыс болжамын, капиталды меншік
және қарыздыққа бөлу, бағалы қағаздарды шығару, несие алу мерзімдерін
таңдауды жүзеге асыруға мүмкіндік беретін капиталды қажетсінуді анықтау.
Қысқа мерзімді қаржылық жоспарлау жоспарлық қаржылық
көрсеткіштерді қысқа мерзімге ( жыл, квартал, ай) есептеуді білдіреді.
Қаржыларды жоспарлау басқа қызмет түрлері сияқты өз міндеттері мен
мақсатына ие.
Қаржыларды жоспарлау мақсаты болып ақшалай қаражаттардың түсу
мөлшері мен олардың жоспарлы кезінде шығарылуын анықтау табылады.
Жоспарлаудың міндеттері:
- шаруашылық процесті қажет ақша қаржыларымен қамтамасыз ету;
- бюджет, банк, сақтандыру органдары және тағы басқа шаруашылық
субъектілері мен қаржылық қатынас орнату. Бұл қаржылық қатынастар
түскен ақша мөлшерімен және берілген ақша көлемімен (салық, несие
пайызы, сақтандыру салымдары)өлшенеді;
- капиталды біріккен кәсіпкерлікке, бағалы қағаздарға салудың тиімді
жолдарын анықтау;
- ақша қаражатын құру мен пайдалануға бақылау жасау;
- ақша қаражатын үнемдеп қолдану есебінен табысты үлкейту.
Қаржылық жоспарлаудың маңызды мезеті жоспарлау стратегиясын
анықтау болып табылады. Қаржылық жоспарлаудың стратегиясы табыс көздерінің,
ақша түсу көздерінің, қаржылық жоспарды құрудың негізгі бағыттарын
білдіреді.
Шаруашылық субъектісі (кәсіпорын) әртүрлі өндірістер, цехтар,
қорлар, қызметтер (жөндеу), бөлімдер (қаржы, бухгалтерия) лаборатория,
дүкен және тағы басқа бөлім мүшелерден тұратын жүйе болып табылады.
Аталған бөлімшелердің табыс алуындағы орны түрлі екені анық. Мысалы,
шаруашылық субъектісі бухгалтериясыз болмайды, бірақ бухгалтериядан табыс
әкелуді талап етуге лаборатория жөндеу қызметінен де мұны сұрауға келмейді.
Шаруашылық субъектідегі қаржылық жоспарлаудың маңызды мазмұны болып
табыс және шығыс орталарын анықтау табылады.
Табыс орталығы – шаруашылық субъектілердің табыс әкелетін бөлімшесі,
ол профит деп аталады. (фр. табыс, пайда)
Шығыс орталығы – шаруашылық субъектілері шығындарын коммерциялық
емес, бірақ анықтау қызметінде маңызды рөл атқаратын бөлімшесі. Мысалы,
көптеген батыс фирмалары 80-ге 20 қағидасын капитал салғанда
қолданылады. Бұл қағида салынған капиталдың 20 пайызы 80 пайыздық табыс
әкелуі керектігін, ал қалған 80 пайызы 20 пайыздық табыс әкелуі керек
екенін білдіреді.
2. КӘСІПОРЫННЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫНА ТАЛДАУ (ЖК ИЛЕБАЕВА)
2.1 Кәсіпорынның техникалық-экономикалық сипаттамасы
ЖК Илебаева 1999 жылы таратушы фирма негізінде құрылған. Қазіргі
таңда ЖК Илебаева нан, арақ-шарап, сусын, тәтті тағам, шаруашылық
заттарын таратудан ірі кәсіпорындар қатарында.
Қазіргі таңда кәсіпорында жұмыс істейтін жұмысшылар саны 85 адам,
соның ішінде негізгі өндіріс жұмысшылары 49 адамды құрайды.
Кәсіпорын құрамыны келесідей бөлімдер кіреді:
1. Арақ-шарап
2. Сусын өнімдері
3. Шаруашылық заттары
4. Тәтті тағамдар
ЖК Илебаева шет елден және отандық жоғары сапалы технологиялық
құралдармен жабдықталған. Кәсіпорын құрылған күннен бастап онда өнімнің
сапасын бақылап отыратын ішкі фирмалық жүйе (лаборатория) жұмыс істейді.
Кәсіпорын стратегиясы:
• тұтынушыларға өнімдерді жеткізу, толық қызмет көрсету,
ассортиментті кеңейту;
• тұтынушы нарығын зерттеу, өнім бәсекелестігін жоғарылату, жеке
тапсырыстарды орындау;
• сауда жүйесінің жұмысын бақылау.
Фирма саясаты тауар айналымын және өндіріс шығындарын
азайту, бұл нарықтың көп бөлігін жаулап алуға көмектеседі.
Осы стратегияны жүзеге асыратын, барлық бөлімшелердің
қызметін байланыстыратын маркетинг бөлімі жұмыс істейді. Бұл бөлім фирманың
жарнама саясатымен айналысады және кәсіпорынның жұмысында жаңа бағыттарды
анықтау үшін нарықты зерттейді.
Кәсіпорын жоспары өнімді өткізу жоспарымен тығыз
байланысты.
Шикізат пен құралдарды жеткізушілер ЖШС Мұнайтрейринг,
ЖШС Гелиос, ЖШС Әділет, АМЗ – Семей, сонымен қатар Новосібірдегі Союз
продукт және тағы басқа ресейлік фирмалар.
Кәсіпорын арақ-шарап, шаруашылық заттарын, кондитер өнімдерін
қаламыздағы сауда нүктелеріне жеткізуді жеңілдету үшін маманданған
машиналар саябағы бар. Шығарылған өнімді тарату фирманың сауда нүктелері
арқылы жүзеге асырылады.
Бүгінгі таңда ЖК Илебаева нарыққа 120 әртүрлі өнім
түрлерін таратады. Кәсіпорынның барлық өнімдері экологиялық таза шикізаттан
дайындалады. Технологиялық процесстің үздіксіздігі және нан өнімдері мен
сүт өнімдерінің сақталу мерзімдерінің шектеулілігі аяқталмаған өнім
резервтерін қалыптастыруға мүмкіндік бермейді. Өнім сауда жүйелерінің
тәуліктік тапсырыстары бойынша өндіріледі.
Дайын өнім сапасын бақылауды стандартқа және республикалық
техникалық жағдайларға сай тәуліктік технологтар жүзеге асырады.
Жоғары сапалы өнімнің қажетті мөлшерін және ассортиментін
қамтамасыз ету үшін дайын өнімнің тағайындалған нормасын және өндірістің
технологиялық тәртібін қатаң сақтауға бағытталған өнімнің технологиялық
жоспары құрылады.
Өнімнің әрбір түрі үшін бекітілген технологиялық нұсқаулар
негізінде өндірістік рецептура, дайындау тәртібі және технологиялық
мөлшері анықталады. Технологиялық нұсқаны таңдау кезінде өнімнің жоғары
сапасы және тауарлық түрі шешуші мәнге ие болады.
ЖК Илебаева тұтынушылары болып қаланың 192 кәсіпкерлері,
дүкендері, дүңгіршектері және басқа да әріптестері, сонымен қатар қала
тұрғындары табылады.Кәсіпорын оларға өзінің өнімін жеткізеді және бірлесіп
жұмыс атқарады.Оның ішінде: Аймар, Смайл, Саясат сауда үйі, Мерей-
Адлен, Роза, Восход, Диафлор, Әйгерім, Нива, Жібек Жолы,
Семей сауда дүкендері, Арлан фирмасы, ЖШС Арбис, Экспресс,
Байжан, Наятиль-Нафис, ТПФ Арна, Семей–Коонтрог Аймар.
Кез - келген өндірістік кәсіпорында өндірістік шаруашылық
қызметті ұйымдастыру үшін басқарушылық құрылымның болатыны сөзсіз.
Ендігі кезекте ЖК Илебаева ұйымдастырушылық құрылымы: ол
жоғары маманданған арнайы білімі бар мамандармен қамтылған. Негізгі цех
жұмысшыларының үлкен өндірістік тәжірибесі және арнайы білімі бар.
Негізінен кәсіпорынды директор басқарады. Директорға
қарасты төрт орынбасар бар. Олар:
- өндіріске жауапты;
- техникалық сұрақтарға жауап беруші;
- коммерциялық сұрақтарға жауапты;
- экономикалық және қаржылық сұрақтарға жауаптылар.
Бірінші орынбасарының қарамағында өндірістік техникалық
лаборатория, тасымалдау цехы және шикізат тарату бөлімі кіреді. Ал екінші,
техникалық сұрақтарға жауапты орынбасарының бақылауында: өндірістік
техникалық бөлім, басты механик, құрылыс бөлімі (құрылыс цехы), басты
энергетик (жылу цехы, энергоцех). Ендігі орынбасары ол- коммерциялық
сұрақтарға жауап беруші. Оған мыналар қарасты: маркетинг бөлімі, дайын
өнімдер қоймасы, сауда бөлімі, ас бөлме.
Экономика және қаржы сұрақтарына жауап беруші
орынбасарына қарасты келесілер: экономика және қаржы бөлімі, бухгалтерия,
шикізат дайындау бөлімі, тасымалдау цехы.
Орындаушы директорға келесілер қарасты: бухгалтерия, заң
бөлімі, қамтамасыз ету бөлімі, жалпы бөлім, қауіпсіздік бөлім басқарушысы,
еңбек жағдайындағы қауіпсіздік, экология, күзету қызметі, өрт қауіпсіздігін
қорғау бөлімдері.
Ал мамандар бөлімі тікелей директорға жауап береді.
Осындай ұйымдастырушылық нәтижесінде кәсіпорын нарықтық
экономика жағдайында өз потенциалын сақтап қана қоймай, күннен – күнге
арттыруда. Бұл туралы екінші бөлімде технико – экономикалық көрсеткіштер
арқылы дәлелдеме айтылады.
Кәсіпорынның дамуының бірден – бір себебі, осы
кәсіпорындағы қызметкерлердің біліктілігінің нәтижесі. Яғни, сол
қызмеркерлер барлық ұйымдастыру істерінің иелері. Ол кесте 1-де
көрсетілген.
Кесте 1- ЖК Илебаева негізгі бөлімінің құрамы
Басқару аппараты 5 адам 3,9%
Технико- өндірістік қызметі 13 адам 10,4%
Есеп және қаржылық қызмет 4 адам 3,12%
Коммерциялық қызмет
Заң қызметі 3 адам 2,9%
Негізгі өндіріс 29 адам 21,6%
Көмекші өндіріс 30 адам 20,28%
Барлығы 85 адам 100%
Әрбір бөлімнің, цехтың қызметкерлері және жұмысшылары
өзара тығыз байланысты. Кәсіпорынның әрбір қызметкері, маманы, жұмысшысы
техникалық қауіпсіздік ережесін білуге міндетті.
Аталған кәсіпорында сызықтық және функционалды басқару
құрылымы қолданылады. Бірінші жағдайда басшылар арасындағы өзара ақпарат
алмасу болса, ал функционалды өзара бөлімшелер арасында тең дәрежеде
қолданылады. Кәсіпорынның басқару құрылымы ұйымдастырудың міндеті мен
мақсатын нақты айқындауы керек. Басқару органдары мен жұмысшылар бөлімінде
еңбекті тиімді бөлу қарастырылады. Басқару құрылымын қалыптастыруда маңызды
фактор болып технологиялық ақпараттың даму деңгейі табылады.
Ұйымның өндірістік, қаржылық және коммерциялық қызметтерінің орта
мерзімді және ұзақ мерзімді кешенді жоспарларды құруды басқарады.
Ұйым қызметінің барлық түрлерін экономикалық талдау жүргізіп,
материалдық, қаржылық және еңбектік ресурстарды тиімді пайдалану, еңбек
өнімділігін, шығарылатын өнімнің бәсекелестік қабілетін жоғарлату,
өндірістің рентабельділігін арттыру, пайданы көбейту, өндірістік емес
шығындарды азайту шараларын жүзеге асырады.
Негізгі техникалық- экономикалық көрсеткіштерін сипаттау үшін
кәсіпорынның ақырғы үш жылдық нәтижесін қарастырамын.
Кәсіпорын құралғаннан бері онда ішкі фирмалық сапасын бақылау жүйесі
бар. Ол өзінің өнімінің сапасын күннен – күнге жақсаруынан дәлел.
Еңбекті қорғау және техникалық қауіпсіздік бөлімі. Жалпы
басқарушылық және еңбекті қорғау бойынша жұмысты ұйымдастыру жауапкершілігі
кәсіпорынтың құрылымдық бөлімше бірінщі басшысына жүктеледі. Кәсіпорынта
еңбекті қорғау және техникалық қауіпсіздік және өрттен қорғау бөлімі
ұйымдастырылған.
Бас инженер кәсіпорын басшысының қол астында жұмыс
істегендіктен соның бұйрығымен жұмысқа алынады және босатылады. Бас инженер
өзінің жұмысын басқа жұмысшылармен келісіп атқарады. Бас инженердің негізгі
міндеттері:
• қауіпсіз еңбек шарттарын ұйымдастыру, еңбекті қолдану шарттарын
сақтау;
• қазіргі кездегі техниканы және алдыңғы қатарлы тәжірибені,
еңбекті қолдауды жетілдіру бойынша еңбекті қолдануда санитарлық
– гигиеналық тазалықты сақтау;
• еңбекті қорғау жұмысын өз бағытында қаржыландыруды бақылау;
• жұмысшылардың еңбекті қорғау туралы бөлімін бақылау;
• өртке қарсы іс – шараларды ұйымдастыру;
• оқыс жағдайларды зерттеуге қатысу;
• көлік құралдарын қауіпсіз қолдануға бақылау жасау;
• басшылардың берілген жұмысын орындай алмайтын тұлғаларды
жұмыстан босатуын сұрау.
Энергетикалық шаруашылық
Энергетикалық шаруашылықкәсіпорында өндірісте энергияны
үзіліссіз қамтамасыз етуге бағытталған. Оның негізгі міндеті болып
энергетикалық құрал – жабдықтарды дұрыс тасымалдау, жөндеу жұмыстарын
жүргізу, энергетикалық шаруашылықты дамытуға бағытталған іс – шараларды
іске асыру табылады. Шығындалатын энергия саны бойынша үлкен үлесті
двигательді және технологиялық бағыттарға жұмсалады. Кәсіпорынтың өнім
суыту, мұздату, сақтауда суық пен электр энергиясының көп мөлшері
жұмсалады. Шаруашылық және тұрмыстық мақсаттарда суық су, бу көп мөлшерде
шығындалады.
Энергетикалық шаруашылық құрамына жылу шаруашылығы, бу,
ауа желілірі сумен қамтамасыз ету және канализация, компрессор шаруашылығы,
өндірістік вентидизация, аккумулятор, трансформатор шаруашылығы
қарастырылған. Суық ауа үшін тоңазытқыш құрылғылары орнатылған. Олардың
міндеттеріне электр двигательдерге, компрессорлерге, насостарға қадағалау,
орнату кіреді.
Өндірісті механизациялау және автомизациялау, жылдам
технологиялық өндіріс электр физикалық әдістер, электр энергияның шығынын
көбейтеді. Жанар – жағар майды және электр энергияны тікелей жоғалтуды
алдын алу үшін құрал – жабдықтардың желілеріне бақылау жасалынып, сапалы
жөндеу жүргізіледі. Бұндай іс – шараларды іске асыру кезінде ыстық және
суық судың, электр энергияның, жанар – жағар майдың жоғалуы азаяды.
Ішкі көлік. Әкелінген және жеткізілетін жүктер тиеу және түсіру
операцияларына жатады. Материалды бағалықтардың көп бөлігі көбінесе цехтар
арасында тасымалдауға жатады. Жүктерді қабылдау және жіберу жұмыстары
қоймаларда, тоңазытқышта, кәсіпорын базасында іске асырылады.
Жөндеу цехы. Жөндеу жұмыстарына машиналарды бақылау, күту, сонымен
қатар тозған бөліктерді ауыстыру жатады. Нәтижесінде оларды ауыстыру және
қалпына келтіру машиналардың қалпына келтіру олардың қызмет көрсету
мерзімін ұзартады. Осы мақсатпен кәсіпорынта жоспарлы жөндеу
ұйымдастырылады. Жоспар жұмыс орнында құрал – жабдықтың жағдайына
бағытталған. Оны график бойынша жүргізеді. Ағымдық жөндеу ақауларды
жөндеуге, ұсақ бөлшектерді ауыстыруға арналған. Әртүрлі жөндеу жұмыстарын
орындау кезінде арнайы ведомость жазылады. Онда машинаның ақаулығы
толығымен көрсетіледі.
Қойма шаруашылығы. Кәсіпорынтың қойма шаруашылығы шикізат және
материалдық ресурстарды сақтауды қамтамасыз етеді. Қоймада шикізат,
негізгі, көмекші материалдар, дайын өнім, жанар – жағар май, материалды
бағалықтарды сақтау және қабылдау бойынша операциялар орындалады. Тарату
қоймалары негізгі және қабылдау бойынша операциялар орындалады. Тарату
қоймалары негізгі және қосымша материалдармен, ораммен, құралдармен
өндірістік қамтамасыз етуге бағытталған. Өндірістік қоймаларда (
тоңазытқыштар, жартылай фабрикаттарды сақтауға арнаған қоймалар) жартылай
фабрикаттар сақталады. Тарату қоймаларында (ет,май, ірімшікті сақтау үшін
тоңазытқыштар) дайын өнімді сақтауға қажет. Қоймадағы материалды
бағалықтарды сандық және сапалық бақылау арнайы талаптарға сай жүргізіледі.
2. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдауда бас бухгалтер есеп-
экономикалық бөлімшелерінің қызметін бақылап, қызмет нәтижелеріне жауапты
болады. Бөлімшелердің жұмыстарын қаржы-экономикалық қатынастарын реттеуге
бағыттап, әкімшілік сұрақтарды шешеді. Алғашқы есептік құжаттарды шоттардың
жоспарлы жұмысын дайындау мен оны іске асыру жұмыстарын басқарады, сонымен
қатар ішкі бухгалтерлік есеп беру құжаттарын іске асырады, шаруашылық
операцияларын жүргізуді бақылайды, бухгалтерлік мәләметтердің технологиялық
айналымын және құжат айналымын жүзеге асырады.
Бухгалтерлік есеп және есеп беру мәліметтері негізінде
кәсіпорынтың шаруашылық-қаржылық қызметінің экономикалық талдау жүргізуде
қатысады. Мақсаты- ішкі шаруашылық резервтерді анықтап, өндірістік емес
шығындарды жою болып табылады.
Өндіру және тарату шығындарын талдауда өндірістің және оның
құрылымының жалпы жиынтық шығынның деңгейі меңгеріледі. Талдауды жүргізу
үшін негізгі элементтер бойынша ақырғы үш жылдағы шығын көлемі меңгеріліп,
сонымен қатар тұрақты және ауыспалы шығындар қарастырылады.
Кәсіпорынның 2006 жылдың есептік шығындар деңгейі былтырғы
жылға қарағанда сәйкесінше 576555 мың теңге немесе 166,6 % - ке жоғары
болды. 2004 жылмен салыстырғанда 30809 мың теңгеге немесе 18,3% өсті. өсу
барлық түрлері бойынша , әсіресе материалды шығындар бойынша болды.
Ауыспалы және тұрақты шығындар сомасы да көбейді. Бірнеше шығындардың
құрылымы өзгерді. Материалды шығындардың және негізгі қорлардың
амортизациясының инфляцияға сәйкес жалақыға және тағы басқа жанама
шығындардың үлесі азайды. Жалпы шығындардың сомасы кәсіпорын бойынша өнім
өндіру көлемінен немесе өнім бірлігіне ауыспалы шығындар деңгейінен өнімді
шығарудың сомасының өзгеруінен мүмкін. Бұл аталған факторлардың әсер ету
есебі келесі кестеде көрсетілген.
Кестеде көрсетілгендей 2006 жылғы өндіріс көлемінің өсуі
2003 жылмен салыстырғанда 263,75 % - ке шығын сомасы 401601,6 мың теңгеге
өсті.
Өнім өндірудің құрылысының өзгеру есебінен шығын сомасы
76305,5 мың теңге төмендеді. Соған байланысты жалпы өнім өндіруде шығын
сыйымдылығының өнімдегі үлесі (торт, кондитерлік және нан өнімдері
төмендеді).
Кәсіпорынның ауыспалы шығындарының аралық үлесінің
төмендету деңгейі 179238 мың теңге көлемінде үнеммен байқалды. Бұл
кәсіпорынның өнімді өндірудің процесін ұйымдастырудың жағымды факторы болып
табылады. Өндірістің жалпы шығындар сомасының өзгерісі кесте 3-те
көрсетілген.
Тұрақты шығындар 2004 жылмен салыстырғанда 30587 мың теңгеге өсті.
Ол жалпы шығындардың өсуіне әкелді. Бұл іске қосылған жаңа және кеңейтілген
өндіріспен байланысты болып жанама және штаттық шығындарды көбейтті.
Соған байланысты 2004 жылғы жалпы шығындар сомасының деңгейі
176555 мың теңге. Оның ішінде өндіріс көлемінің өсу есебінде және өнім
өзгерісінде 325261,1 мың теңге. Жалпы өнімнің өзіндік құнының толық
есебінен 148 651 мың теңгеге өсті.
Кесте 4 - Өндірістік шығынның жалпы сомасының өзгерісінің
факторлы талдауы
Шығындар Сома Шығынның өзгеру факторы
мың теңге өнім шығару өнім ауыспалы тұрақты
көлемі құрылымы шығындар шығындар
2004ж. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1. КӘСІПОРЫННЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ МЕНЕДЖМЕНТІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ МАҢЫЗЫ
1.1 Кәсіпорындағы қаржылық менеджменттің ұйымдастыру түсінігі мен
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1.2 Нарықтық экономика жағдайындағы қаржы менеджменттің мақсаты және
міндеттері ... ... ... ..13
1.3 Қаржы менеджментінің ұйымдастыру саясатының мәні және
маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
2. КӘСІПОРЫННЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫНА ТАЛДАУ (ЖК ИЛЕБАЕВА)
2.1 Кәсіпорынның техникалық-экономикалық сипаттамасы ... ... .27
2. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын
талдау ... ... ... ... ... ... ... 3 3
3. Кәсіпорын қызметін қаржыландыру көздерін
басқару ... ... ..42
3. КӘСІПОРЫННЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ МЕНЕДЖМЕНТІН ҰЙЫМДАСТЫРУДАҒЫ МӘСЕЛЕЛЕРІ МЕН
ОЛАРДЫ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Кәсіпорынның қаржылық менеджментінің мәселелері ... ... ... 46
3.2 Қаржылық менеджмент ұйымдастырудың ерекшеліктері ... ...48
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 57
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ...59
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .61
КІРІСПЕ
Кәсіпорындағы қаржылық менеджментті ұйымдастыру - дегеніміз белгілі
жетістіктерге жету үшін объектіге мақсатты түрде әсер ету әдістерінің
жиынтығы.
Қаржылық менеджмент ұғымы – тиімді пайдалану мақсатымен кәсіпорынның
ақша ағынын, оның бүкіл қаражаттарының қозғалыс механизмін басқару жүйесі
болып табылады. Жалпы қаржы ресурстары ұғымы экономикалық теорияда да,
практикада да кеңінен қолданылады. Кәсіпорын капиталы – бұл пайда түсіретін
кәсіпорын мүлкінің қаржылары. Капитал - кәсіпорынды құру және дамытудың
басты экономикалық базасы. Қаржы жүйесінің бұл буынында нарық жағдайындағы
басқару ісі қаржы менеджменті деп аталды. Қаржы менеджменті - әлеуметтік-
экономикалық процестерді басқарудың негізгі құралы. Мен дипломдық жұмысымды
ЖК Илебаева-ның қаржылық жағдайын талдаумен толықтырдым.
Жеке кәсіпкер Илебаева кәсіпкерлік формасында коммерциялық ұйым
болып құрылған. Оның құрылу мақсаты және жұмыс істеуі бизнес жоспарда
толығымен қарастырылған. Оның негізгі мақсаты – пайда табу. ЖК Илебаева
арақ-шарап, сусын, тәтті тағам, шаруашылық заттарын таратушы болып қалада
және жақын аудандарда өз тұтынушыларын тапты.
Кәсіпорын стратегиясы болып келесілер табылады: тұтынушыларға толық
кешенді қызмет көрсетуді ұсыну, ассортиментті кеңейту, тарату нарығын
зерттеу, өнім бәсекелестік қабілетін арттыру, жеке тапсырыстарды орындау,
сауда желілерінің жұмысын бақылау.
ЖК Илебаева саясаты өндірілетін өнім және айналысқа түсетін
өнімдердің шығындарын төмендетуге негізделген. Бұл өз кезегінде нарықтың
максималды бөлігін жаулап алуға және баға бәсекелестігін қолдануға
мүмкіндік береді.
1. КӘСІПОРЫННЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ МЕНЕДЖМЕНТІНІҢ МӘНІ
1.1 Кәсіпорындағы қаржылық менеджменттің түсінігі мен құрылымы
Кәсіпорындағы қаржылық менеджмент дегеніміз – ол кәсіпорынның
қаржылық ресурстармен капитал айналымымен және қаржылық қатынастармен
басқару жүйесі. Қаржылық менеджмент әртүрлі көзқараста болады:
- функционалды көзқарас бойынша; қаржылық менеджмент ол басқару
жүйесі;
- институционалды көзқарас бойынша;қаржылық менеджмент ол басқару
органы;
- ұйымдастырушылық- құқықтық
қөзқарас бойынша ол кәсіпкерлікті реттеуші экономикалық категория ретінде
қарастырылады;
Қаржылық менеджменттік субъектілеріне жататындар қаржы қызметін
жүзеге асырушы мамандар тобын, және қаржылық менеджментдегі жерлер, ал
қаржылық менеджмент объектілеріне ақша қаражаттары, қаржылық ресурстар,
капитал айналымы және қаржылар жатады.
Нарықтық экономиканың қалыптасуы ауылшаруашылық өнімдерін өңдейтін
кәсіпорындардан ғылыми–техникалық прогресстің, кәсіпкерлік белсенділіктің
негізінде өндіріс тиімділігін арттыруды талап етеді.
Негізінде қаржы түсінігі ақша түсінігімен тығыз байланысты.
Бірақ, қаржы мен ақша ұғымдарының мағыналары тамырлас болса да, бұл
екеуінің анықтамасы екі түрлі.
Қаржы термині XIII-XV ғасырларда, ең ірі сауда орталықтарының бірі
болған Италия жерінде пайда болған. Ұғым “ақшалай төлем” деген мағынаны
берген еді. Бүгінгі таңда бұл термин субъектілердің қарым-қатынасын
білдіреді, дәлірек айтсақ, “ақшалай қатынас” түсінігімен дәлме-дәл келеді.
Осы мағынасына байланысты қаржының келесідей белгілері пайда болды:
1) ақшалай қатынастардың болуы, яғни ақша ғана қаржылық қызметтің
негізін құрайтындығы (ақша жоқ жерде, қаржы да болмайды);
2) екі субъектінің болуы, әрі екеуінің біреуінде ерекше міндеттердің
болуы (бұл субъектілердің біреуі – мемлекет);
3) ақшалай қатынас негізінде жалпымемлекеттік қорлардың ақшалай
қаржыларының қолданылуы;
4) бюджетке түскен қаражаттардың салықтар және өзге де төлемдердің
қалыптасуынсыз болмауы.
Берілген белгілер бойынша қаржыны ақшалай қатынастар жиынтығынан
мүлтіксіз бөліп қарастыруға болады. Мысалы, азаматтармен бөлшек саудада
болатын ақшалай қатынастарды қаржыға жатқызуға болмайды, себебі мұнда
мемлекет ақшалай қатынастарды азаматтық-заңдылық әдіс бойынша реттеп
отырады, яғни бұнда субъектілердің тең құқықтары негізгі белгісі болып
табылады.
Басқа да ақшалай қатынастардың тобына жеке тұлғалардың салық
төлеуін жатқызуға болады. Мұнда қаржының белгілерінің барлық түрлері
қатысады: салықтарды төлеу ақшалай формада жүреді; екі тең емес субъект
қатысады (жеке тұлға және мемлекет); берілген қатынастардың барлық
элементтерін мемлекет анықтайды, яғни оларды заң бойынша бекітеді, бақылау
жасайды.
Қаржылық менеджмент – елдегі әлеуметтік, экономикалық және саяси
мәселелерді шешуге жалпы мемлекеттік қорлардың ақшалай қаражатын құрайтын
және қолданатын ақшалай қатынастардың жиынтығы.
Қаржының пайда болуының қандай алғышарттары бар? Адамзат бұған
дейін ақшаны, тауарлы-ақшалай қатынастарды пайдаланған жоқ па? Неге тек
ғасырдың ортасында оған әсер ететін терминдер пайда болды?
Бірінші (алғашқы) алғышарт. Тек Орталық Еуропада монархиялық режим
сақтамаса да алғашқы буржуазиялық көтеріліс қорытындысы бойынша
монархтардың билігі қысқарды және мұнда ең маңыздысы мемлекет басшысы
қазынадан бас тартты. Мемлекет басшысы біркелкі ұстана алмаған ақшалай
қаражаттардың жалпымемлекеттік қоры – бюджет орнады.
Екінші алғы шарт. Бюджетті құру және қолдану - жүйелік түрді
ұстанды, яғни құрамымен, құрылысымен және заңдылық бекітумен мемлекеттің
кірістері мен шығыстарының жүйелері қалыптасты. Көптеген жылдар бойында
бюджеттің шығыс бөлігі мүлдем өзгерген жоқ. Тіпті сол кезде шығындардың
жұмсалуының бағыты көрсетілген болатын: әскери мақсатқа, басқаруға,
экономикаға, әлеуметтік қажеттілікке.
Үшінші алғышарт. Ақшалай формадағы салықтар мүліктік деңгейді
ұстанды. Бұл мақсатта тек мемлекеттік және ақшалай қатынастың даму
кезеңінде шығарылған өнімді бағасына байланысты тарату мүмкін болды.
Бөлініс қатынастары – қоғамдағы экономикадағы қатынастарының бөлігі: қаржы
да экономикалық категория болып табылады.
Кез-келген мемлекеттің қорлары мен ақшалай табыстың негізгі
материалдық көзі болып жалпы ұлттық өнім және оның негізгі бөлігі – ұлттық
табыс табылады. Қаржының көмегімен оны тарату және қайта тарату орындалады
және сонымен қатар өндіріске тікелей қатысы, тарату және пайдалану.
Мұнымен қоса, қаржы өндірістік қатынастың белгілі бір сферасын
түсіндіреді және ол базалық категорияға жатады.
Кейде экономистер қаржылық қатынастардың заң бойынша белгілі бір
актілермен бекітілетіндігіне қарамастан берілген қатынасты құрудағы
мемлекеттің орнын анықтайды және қаржыны категорияға жатқызады. Бірақ та
қаржыны біріншіден, экономикалық категория және содан кейін құқықтық
категория екендігін дәлелдей отырып құқықтық акт тек экономикалық
қатынастардың объективті мазмұнын тіркейді, яғни мемлекет, құқықтық формаға
қаржылық қатынастарды еліктіреді де олардың экономикалық объективті түрін
сақтай отырып оларға сәйкес мемлекеттік- биліктік форма береді.
Менеджмент дегеніміз белгілі жетістіктерге жету үшін объектіге
мақсатты түрде әсер етудің әдістерінің жиынтығы. Менеджмент адамның
қызметінің барлық сфераларына оның ішінде қаржылық сфераға да тән. Басқа
басқарушылық жүйедегі сияқты басқаруда оның объектілері, субьектілері
анықталады. Обьектілеріне қаржылық қатынастардың әртүрлі түрлері,
субьектілеріне басқаруды іске асыратын ұйымдастырушылық құрылымдар жатады.
Сфералары бойынша қаржылық қатынастар жіктеледі.
Қаржылық менеджмент кәсіпкерлік қызмет болып қарастырылады, яғни
қаржылық менеджердің мамандануына байланысты кәсіпорынның
қаржылық қызметі дамиды. Басқару жүйе ретінде қаржылық менеджментте
басқаратын ішкі жүйе, яғни субъект және басқарылатын ішкі жүйе, яғни
басқару объекті қарастырылады.
Кәсіпорындағы қаржылық менеджмент сферасында келесі функциялар
атқарылады:
1. Болжау;
2. Жоспарлау;
3. Ұйымдастыру;
4. Қайта өңдеу;
5. Тарату;
6. Бақылау.
Болжау функциясы деп мүмкін болатын көрсеткіштерге негізделе отырып
болашақтың көрінісін айқындауды айтады.
Жоспарлау функциясы – болжауға негізделе отырып болашаққа мақсат
анықтау. Жоспарлаудың келесі функциялары бар:
• Стратегиалық;
• Жалпы;
• Оперативті.
Стратегиялық жоспарлау – қаржы ресурстарын болашаққа ұзақ мерзімге
жоспарлау арқылы мақсатты қаржы ресурстар көлемін белгілеуді жоспарлау.
Жоспарлау материалдық еңбек және қаржы ресурстарын қаржылық көрсеткіштердің
өзара байланысын қамтамасыз етуі керек.
Оперативтік жоспарлау – қаржылық ресурстарды қайта тарату көмегімен
шығындарды минималды тиімділікке жету мақсатында және қалыптасқан қаржы
жағдайын жедел жоспарлау.
Ұйымдастыру функциясы – ол қаржылық қызметпен айналысатын
мамандардың және бөлімдердің бірыңғай әдістерге, принциптерге және
мақсаттарға бағындыру болып табылады. Ұйымдастыру басқарудың барлық
бөлімдерінің нақтылығын, қаржылық ақпараттың жұмысшыларының жауапкершілігін
білдіреді.
Қайта өңдеу функциясы - өндірістік процестің барлық этаптарын
керекті материалдық және қаржылық ресурстармен қамтамасыз ету болып
табылады.
Тарату функциясы – ол ақшалай қаражаттарды рационалды түрде
объектіге салу және қаржылық ресурстардың оптималды құрылымын қамтамасыз
етуді білдіреді.
Бақылау функциясы – жоспардың орындалуын қамтамасыз етеді, яғни
жоспарлау кезеңінде, сонымен қатар ақшалай қаржыларды қалыптастыру және
пайдалану процесінде шаруашылықты жүргізудегі қаржылық тәртіптің сақталуын
қамтамасыз етеді.
Қаржылық менеджменттің принциптері:
қаржылық ресурстармен қамтамасыз ету принципі – ұйымдастыру
функциясына байланысты болады.
- Стратегиялық бағытталу принципі – ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді,
яғни ағындағы қызметті бір бағытта жүзеге асырылуы қажет
- Жоспарлық принципі – болжау және жоспарлау функцияларынан шығатын
принцип.
- Әртараптандыру принципі – кәсіпорынның қаржылық тәуекелін басқарумен
байланысты болады. Әртараптандыру ол ақшалай қаражаттың бір-бірімен
байланысты емес объектілерге салу арқылы тәуекелдің дәрежесін
төмендету болады. Ол екі түрде жүзеге асрылуы мүмкін:
1) Көп бағытты қызметті жүзеге асыру, яғни кәсіпорын бір ғана қызметпен
айналыспай бірнеше қызметпен айналысады.
2) Портфелді стратегияны жүзеге асырған кезде өз қаржаттарын әртүрлі
эмитенттердің әртүрлі бағалы қағаздарына салу немесе өз қаржыларын
әртүрлі бағытқа жүзеге асырады.
Қаржылық менеджмент алдына қоятын негізгі бағыттары:
- қаржы мәселелеріне саяси тәлімдеме;
- басқарудың ғылымдылығы;
- басқарудағы демократия;
- басқарудағы экономикалық және әкімшілік әдістердің оңтайлы өзгеруі;
- басқарудағы жауапкершілік.
Нарықтық экономиканың қалыптасып дамуы жағдайындағы қаржыны басқару
шешімдерін негіздеуі, бүгінгі нашар пайдаланып жүрген әдістерді іске
асыруды, басқару функцияларын реттеудің, қаржы нарығын қалыптастыру
әдістерінің бір элементі ретіндегі қаржы ресурстарының есебін тауып
пайдалануды күшейтуді талап етеді.
1.2 Қаржылық стратегияның және тактиканың түсінігі
Кәсіпорынның нарықтағы жағдайы өзгеріссіз қалып отыр. Ерте ме, кеш
пе бәсекелестер пайда болады. Сондықтан да кәсіпорынның үнемі дамып отыруы
оның экономикалық өмір сүруінің қажетті шарты болып табылады. Даму жоспары
тек аз уақытқа ғана емес, ұзақ мерзімді перспективаға да жасалады.
Сондықтан да қаржылық менеджмент кәсіпорынның қаржылық стратегиясын жасай
отырып, бірқатар сұрақтарға жауап беруі керек.
Бұл сұрақтардың ең біріншісі келесідей: Кәсіпорынның перспективті
дамуы үшін қанша қаржы қажет? Бұл соманы және уақытты анықтау үшін қосымша
қаржылық салымдарға қажеттілік пен фирманың шаруашылық қызметінің маңызды
көрсеткіші арасындағы байланысты мақсатты түрде анықтау керек. Мысалы,
дамуға қажет қаржылар өткізу көлеміне байланысты деп сеніммен айтуға
болады. Бірақ бұлай үнемі бола бермейді. Егер де кәсіпорын бәсекелеспен
күресу үшін шығарылатын өнім немесе көрсетілетін қызмет сапасын жоғарылату
стратегиясын таңдаса, онда инвестицияға қажеттілікпен өткізу көлемі
арасындағы байланыс сақталады, өйткені сапаның жоғарлауы үнемі бағаның
жоғарлауына әкеледі. Ал бірақ бәсекелеспен күресу үшін өнім бағасын
төмендету немесе тұрақтандыру (инфляция кезінде) стратегиясы таңдап алынса,
өткізілген аса үлкен түсімді күтудің қажеті жоқ. Әртүрлі шараларды енгізу
шығарылатын өнімнің өзіндік құнын төмендетумен байланысты шығындар қажет
болады. Бұл кезде қаржыларды қажетсіну осы шығындар шамасымен анықталады.
Стратегиялық қаржылық жоспардың екінші сұрағы инвестициялау
көздеріне қатысты. Кәсіпорынның қаржылық жағдайының жалпы бағыты осы жобаны
қай көздер арқылы қаржыландыру керек екенін шешуге арналуы керек. Мұндай
қайнар көздердің үшеуін бөліп көрсетуге болады: меншікті, тартылған және
займ қаржылары.
Меншікті қаржылар кәсіпорын үшін неғұрлым қызықты, өйткені оның
тәуелсіздігі мен дербестігі деңгейін арттырады, қандай да бір тәуекелге
ұшырамайды, контрагенттер алдында кәсіпорын беделін арттырады. Бірақ
меншікті қаржылардың қалыптасуы екі шартпен анықталады: табыстардың болуы
және оларды капитализациялау үшін уақытты болуы. Негізінде коммерциялық
жобаны жүзеге асырудың екі шартының бірі үнемі бола бермейді. Әдетте
коммерциялық жобаны жасап, жүзеге асырғысы келгеннің меншікті қаржысы
болмайды, ал қаржысы бар адам оны өз бетінше жасағысы келмейді.
Инвестициялау үшін меншікті қаржыларды пайдалану тек ірі компаниялардың
ғана қолынан келеді. Бірақ олар үшін бизнес-жоспар мен оның қаржылық бөлімі
өз тартымдылығын жоғалтады.
Тартылған қайнар көздердің қаржысы бірінші орынды алады. Фирма
басшылығының акцияны қосымша шығаруы немесе бақылау пакеті арасында сатып
отыруы бірқатар инвесторлардың қаржыларын тартудың дәстүрлі тәсілі болып
табылады. Бірақ бұл кезде фирма басшылығы саналы түрде бірқатар қауіпке
барады. Олардың алғашқысы фирмаға билік етудің біршама бөлігін жоғалтып
алудан тұрады. Сонымен бірге бұқара арсында акцияна табысты тарату күрделі
міндет болып табылады. Ұсақ инвесторды жақсы жасалған бизнес-жоспармен
қарата алмайсыз, ол ірі инвесторлар өте ірі күшті қажет етеді. Сондықтан да
кәсіпорыннан акционерлік капиталды тарту үшін тағыды екі шартты ұстану
керек. Ұсақ инвесторларды оларға дивиденттер үнемі төленіп, осы
кәсіпорынның акциясының нарықтық бағалары төмендемейді деп сендіру керек,
өйткені тек осы факторлар ғана акцияларды ұсақ инвесторлар үшін тартымды
етеді. Ал ірі акционерлерді тарту үшін кәсіпорын оларға барынша ашық болу
керек. Көріп отырғанмыздай, акционерлік капиталды тартудың стратегиясын
таңдай отырып, кәсіпорын өзінің қаржылық менеджментін қайта ұйымдастыруда
оңай емес қадамдарға баруға мәжбүр болады.
Тартылған қаржылар ішкі көздерден де болуы мүмкін. Олардың ішінде
дәстүрлісі болып еңбек ақыға арналған қаржылар табылады. Өз жұмысшыларының
еңбек ақысы бойынша қарыздың оңтайлы деңгейін тауып, бекіткеннен кейін
кәсіпорын еңбекақы қорын жоғарылатқанда ол автоматты түрде инвестициялау
көзі ретінде пайдалануға болатын қарызды да ұлғайтады. Бұл кезде
қаржылардың барлығы айналым капиталына салымдар ретінде бағытталды, өйткені
оларсыз бірде-бір коммерциялық жоба өмір сүре алмайды.
Займдарды банкирлер мен облигацияшылардан алуға болады. Банкирлер
ссуда мен оның құнын қайтару туралы көп ойлайды. Несиені ұзақ мерзімге
инвестициялауда не қамтамасыз ете алады? Тәжірибелі әрі сақ банктерге
несиені уақытында қайтаруға кепілдік беру үшін кәсіпорын мүлкінен нені
салуға болады? Осы сияқты үлкен сұрақтарға олар банктерге ссуда алуға
бармастан бұрын кәсіпорын менеджерлері жауап берулері керек. Эмиссия
кезінде корпоративті облигациялар акцияларға ұқсас болады.
Жобаны қаржыландыру тәсілін таңдауға оның бағыттылығы әсер етуі
мүмкін. Әрекет ететін кәсіпорындарда өндірісті кеңейтумен байланысты
жобалар үшін несиелердің көмегімен қаржыландыру тиімді деп саналады.
Банкирлердің ойынша, бұл жердегі тәуекел үлкен емес, сәйкесінше несие құнын
төмендетуге болады. Сонымен бірге мұндай кәсіпорындарда оның сенімді
материалдық қамтамасыз етілуі болып табылатын активтер жетіп артылады. Ал
керісінше, жаңа кәсіпорындарды жасау, ірі техникалық жаңалықтарды жүзеге
асыру жобалар үшін пайлық немесе акционерлік капиталды тарту керек. Несиені
жабу үшін пайыз төлеу арқылы оны жабу қатаң жүргізіледі, ал бұл көптеген
кәсіпорындардың қолынан келмейді.
Қаржылық стратегия дегеніміз ол кәсіпорынның қаржылық ресурстарын
басқарумен байланысты ұзақ мерзімді қызмет. Кәсіпорынның стратегиясы
жоспарлы түрде жүзеге асырылады. Қаржылық стратегия жеке этаптарға, яғни
ішкі стратегияларға бөлінуі мүмкін. Стратегияның мақсаттары жүзеге
асырылғаннан кейін, кәсіпорынның стратегиясын қайтадан қарастырады. Яғни
оны өзгерту, жалғастыру, жақсартуы мүмкін. Қаржылық стратегия ішкі және
сыртқы болып бөлінеді.
Ішкі стратегия – кәсіпорынның қызмет ететін қуатын үлкейтуге,
негізгі капиталын кеңейтуге бағытталады.
Сыртқы стратегия – ол қаражаттарды кәсіпорындармен байланысты емес
объектілерге салу арқылы капиталын кеңейту. Ішкі стратегия ол мерзімді
қаржыландыру арқылы жүзеге асырылады, ал сыртқы стратегия бір уақытта
қаржыландыру арқылы жүзеге асырылуы мүмкін.
Қаржылық тактика – бұл стратегиялық мақсаттарды жүзеге асыру үшін
арналған қысқа мерзімді қызмет. Стратегия мен тактика арасында қарама –
қайшылықтар және бірлік бар. Қарама- қайшылығы: бір жағынан стратегияның
мақсатта бос ақшалай қаржыландыруда инвестициялық қызметке жіберу арқылы
кәсіпорынның ұзақ мерзімді рентабельдігін жоғарлату.
Тактиканың мақсаты – кәсіпорынның өтімділігін қамтамасыз етіп,
тактикамен бір бағытта қызмет ету. Қаржылық тактиканың негізгі мақсаты –
ағымдағы активтер мен пассивтерді тарту болып табылады.
1.3 Қаржы менеджментінің ұйымдастыру саясатының мәні және маңызы
Қаржылық саясат жалпы мемлекеттің экономикалық әлеуметтік саясаты
болып табылады және қаржы мен несие аймағында мемлекеттік қызметтің
концепциясы, қаржы-несие механизмі, сонымен қатар елдің қаржы-несие
саясатымен басқару.
Мемлекеттік қаржылық саясаттың негізін стратегиялық бағыттар
құрайды. Олар қаржының ұзақ мерзімді және орта мерзімді қолдану
перспективасын және негізгі мақсаттарға жетуді қарастырады. Қаржының
функциясынан іс жүзінде пайда болатын және елдің экономикалық әлеуметтік
дамуының сипатты белгісі болып табылады.
Әлеуметтік-экономикалық саясаттың басты мақсаттары:
- экономикалық өсудің тұрақтануы жүз жылдықтың соңына қарай жылына 5
пайыздан кем болмау керек;
- Экономикалық нарықты тиімді функциоландыруы үшін институционалдық
өзгерістердің комплексінің пайда болуы;
- Экспорт пен өндірістің прогрессивті структуралық қозғалысының
қамтамасыз етілуі;
- Табыстың өсуі және халықтың ұсынуы. Мемлекетпен белгіленген
стратегиялық бағыттар экономикалық ситуацияның тұрақты факторларды
бағалау және міндеттің тұрақты өсімге ауысуы негізделеді.Экономикалық
және әлеуметтік реформаның комплексті өткізуіне бағытталған,
мемлекеттік саясаттың позитивті процестері сату арқылы тіркеледі деп
күтілуде. Қаржылық саясат, қаржылық тұрақтандыру ұлттық валютаның
тұрақтылығын сақтауға, инвестициялық климаттың экономикада өзгеруіне
бағытталады.
Салық саясатының эффективті өткізілуі ұлттық экономиканың өсуіне
қажетті шарт. Салық реформасы салық жинауды жоғарлатуды және міндетті
төлемдерді барлық алымдардың жүйесін оңайлатуға бағытталған.
Қаржылық саясаттың маңызды мақсаттарына - қаржылық және
төлемдік тәртіпті күшейту, бюджеттік дағдарыстан шығу, инфляция деңгейінің
әрі қарай төмендеуі, кәсіпорындардың қайта құрылу реформалануын өткізуі
жатады.
Қаржы функциясынан және нақты жағдайдан шыға отырып, мемлекет
қаржылық саясатты өткізу процесінде қаржы-несие механизмінің
қалыптастастыруын іске асырады.
Қаржы-несие механизмі - басқару жүйесін және оның өндірісін
басқару теориясы категорияларының қолданылуы мен тиімді функциялануы
тікелей байланысты. Бірақ қаржы – несие механизмінің нақтылығын ашу
күрделі, өйткені заң бойынша қаржымен басқару толық зерттелген жоқ. Негізгі
жетістіктерді басқару - өндірістің жеткіліксіз бағалануында. Мұндай
жағдайлардың себептері өндіріске қаржы және несиенің бүкіл халық
шаруашылығына ықпал етудің күшейтетін актуалді мәселелердің шешіміне
әдістемелік жағынан нұсқау береді.
Ұйымдастырудың нақтылығы функцияларда ашылады. Ұйымдастыру
функциясы – бұл басқарудың белгілі бір қызметінің түрі, басқарушылық
еңбекті мамандандыру процесінде біріктірілген.
Оларға жататындар: жоспарлау, координация, ынталандыру және бақылау
. Қаржымен басқару сферасында басқару функциялары өзінің спецификалық
мазмұнын иеленеді.
Жоспарлау. Жоспарлау – бұл дамудың ғылыми көзқарасы және кеңейтілген
өндірістің жолдарын анықтау болып табылады. Қаржылық жоспарлау мемлекеттің
экономикалық жоспарлауының құрамдас бөлігі болып табылады. Ол бөлек
элементтердің өзара келісімін қамтамасыз етеді. Шығуы және шоғырландыру
болған шаруашылықтың ішкі резервтерінде әрекеттеседі. Қаржымен басқару
кезінде қаржылық жоспарлау жеткші және бағыттаушы рөлін атқарады және қаржы
– несие жүйесінің бөлек звеноларында қаржылық және несиелік ресурстардың
формаларын және тарату әдістерін бейнелейтін жоспардың негізінде пайда
болады.
Елдің негізгі қаржылық жоспары болып Қазақстанның мемлекеттік
бюджеті табылады, онда қаржылық ресурстардың үлкен бөлігі топталған. Ол
мемлекеттің ұйғарымына түскендер қаржылық саясаттың өткізілуіне арналған.
Жоспарлау кезеңінде мемлекеттік бюджеттің табыстарымен шығыстардың,
кәсіпорындардың қаржылық жоспары және ұлттық шаруашылықтың салалары
мүліктік және сақтандыру ұйымдарының қаржылық жоспары, несиелік жоспар
қажетті байланыс орнатады. Сонымен қатар қаржылық және несиелік жоспардың
көрсеткіштерін жоспарлау салық салуды реттеу құралы мемлекеттік бюджеттің
көрсеткіштерінен іс жүзінде тәуелді, сондықтан қаржылық жоспарлауда
бюджеттік жоспарлау орталық орын алады.
Кәсіпорындардың және шаруашылық ұйымдарының қаржымен басқару процесі
– басқа маңызды звеноның жалғыз қаржы – несие жүйесі - әр кәсіпорындардың
қаржылық жоспарды құрудан басталады, бизнес- жоспарға кіретін соңғы бөлім,
оның ішінде табыстар ақшалай формада көрінеді. Өндірістік және шаруашылық
қызметінің басқа түрлерінің шығындары және қаржылық нәтижелері: қаржылық
жоспарлар алдағы жоспарлы кезеңге ақшалай қорлардың қалыптасуы мен
шығындалуы қарастырылады және осы арқылы олардың қаржыларын басқару процесі
алдын ала анықталады.
Сақтандыру, несиелеу және басқа қаржы – несие жүйесінің басқаруы
қаржылық жоспарға сәйкес жүзеге асырылады. Сонымен қатар қаржылық жүйенің
әр звеносында басқару функциясы жетекші болып табылады.
Ұйым. Бұл қаржының басқару функциясын таңдауда және басқару
органдарының құрылу жүйесінде сипатталады, бағыну тәртіптері бойынша әр
ұйымның құқығының және міндетінің қаулысы болып табылады. Кең мағынада
берілген функция өндіріс нәтижесінің жақсаруын сонымен қатар жаңа әдістерді
өңдеу ықпалын болжайды. Мысалы: бюджетке таза табысты алу әдістерін таңдау,
қаржыландырудың әртүрлі формаларының сәйкес келуі, банктік қызметтердің
прогрессивті түрлерге енуі, ақшалай есептердің жандануы және тағы басқа.
Ұйымның орындау нәтижесінің функциясы басқару амалдарының структурасын
құруда нақтыланады және сәйкес жағдайларда тіркеледі, лауазымды нұсқауларда
және тағы басқа нормативті құжаттауда анықталады.
Координация. Қаржымен басқару саласында координация ақшалай
қаражаттардың шығындалған қорлары және қарастырылған жоспардың құрылу
сатысы диспропорцияларды алып тастауды, қаржылық ұйымдардың бірлік
әрекетінің қамтамасыз етілуін білдіреді. Бұл диспропорциялар шаруашылық
шарттардың өзгеруі нәтижесінде пайда болды. Осылайша, координация
кәсіпорындардың қаржысымен басқаруында қазіргі заманғы себептердің шығуы
қаржылық жоспардың орындамаушылығы және қаржылық кәсіпорындардың сауығуы
өндірісті өңдеу, өндірістің дамуында қаржыландырудың және несиелендірудің
қосымша қайнар көздерін іздестіру, сонымен қатар уақытша қаржылық
қиыншылықтардың жазылуы.
Ынталандыру. Берілген функцияны орындай отырып басқару органдары
адамдардың іскерлік белсенділігін, материалдық және рухани қажеттіліктермен
байланыстырады.
Қазіргі заманғы экономикалық шарттарда материалдық қызығушылықтың
қолданылуы объективті қажеттілік болып табылады. Жұмысшылардың ынталандыру
қызметі олардың қоғамдық, коллективтік және жеке көзқарастарының
қанағаттандырылуы жолымен өтеді. Қаржы - экономикалық жүйенің көзқарастары
экономикалық көзқарастармен және коммерциялық ұйымдармен, акционерлік
қоғамның акционерлерімен тығыз байланысты.
Қоғам өндірістің дамуы және мемлекеттің қаржылық саясатының
негізінде тиімді қалыптасуында, үй құрылысын қаржыландыру саласында, білім
және мәдениет деңгейінің жоғарлауының қызығушылығын танытты. Мемлекеттік
бюджетте осы қоғамдық қызығушылықтар кәсіпорындардың қаржылық ресурстарын
есептеу арқылы қанағаттандырылады. Осы мақсатпен халықтан салық салу
формасында адамдардың табыстарының бөлігі мемлекеттік бюджетке есептен
түседі.
Табыс алумен байланысты нарықтық жағдайда кәсіпкерлік қызметтің
негізгі мақсатынан шаруашылық ынталандыру объективті түрде басқару
функциясынан шығады. Нәтижесінде қызығушылық қаржы-шаруашылық қызметінде,
еңбекақы төлемінің өсуінде, акционерлік қоғамның акцияларымен дивиденттерді
алу, салық салу жүйесінің әділетті қалыптасуы, экономикалық мақсаттылық
пропорцияларды сақтау кәсіпорындардың таза табысын таратуда жинақтау және
тұтыну сипатталады.
Ынталандыру шаруашылық қызметтің нәтижесінде белгілі бір материалдық
жауапкершілікті білдіреді. Шаруашылық субъектілердің материалдық
жауапкершіліктің қаржылық әдістерінің өткізуі олардың жетекшілері және
жұмысшылары практикада әртүрлі болады.
Кәсіпорында материалдық жауапкершіліктің тура формасына пени,
айыппұлдар банктік ссудаларды уақытында жаппау, тәртіп бұзғанда алынады.
Эффективті емес қызмет кезінде кәсіпорынға банкроттық процедуралар
қолданылады. Шаруашылық заңдылығын бұзған кезде кәсіпорынның жетекшілеріне
айыппұл жүйесі қолданылады. Шаруашылық ұйымдарға және басқа кәсіпорындардың
жұмысшыларына айыппұлдар, сыйақыдан айыру, еңбек тәртібін бұзған кезде
жұмыстан шығару қолданады.
Бақылау - басқару функциясының сферасында қаржылық қатынастарда
ортақ мемлекеттік бақылаудың принциптері жүйесінде құрылды.
Қаржылық бақылаудың формалары мемлекеттік қаржылық саясаттың
талаптарымен анықталады. Мемлекеттің қаржылық жүйесі ақшалай қаражат
қорларының барлық түрлерін федеральді және региональді деңгейде, сонымен
қатар шаруашылық субъектілерінің жеке деңгейінде қамтиды. Сондықтан да
қаржылық бақылау көпдеңгейлі және жан – жақты болып табылады.
Мемлекеттік қаржылық бақылау мемлекеттің қаржылық саясатын өткізу
және оларға өзінің функцияларының экономикасымен байланыстыру үшін
арналады. Біріншіден, құрастыру - бюджеттік емес қорлар және барлық
деңгейлі бюджеттердің орындалуы, бекітілуі, сонымен қатар мемлекеттік
ұйымдардың және кәсіпорындардың қаржылық қызметіне бақылау болып табылады.
Экономиканың мемлекттік емес секторының қаржысына бақылау
мемлекетінің алдында ақшалай міндеттемелерді орындауға, ең алдымен салық
және міндетті салық төлеміне арналады. Заңдылықты сақтау және кәсіпорынға
берілген бюджеттік субсидиялар мен несиелер шығындалады, сонымен қатар
мемлекетпен белгіленген ережелер сақталады.
Қаржымен басқару жүйесінде қарастырылған функциялар тәуелсіз
көрінеді. Осылайша жоспарлау сатысында қаржылық жоспарды құру процесінде
шаруашылық резервтерінде және қаражаттардың эффективті түрде қолданылуы
бақылауда пайдаланылады. Бір кезде кәсіпорындардың қызметі қаржылық
жоспарды орындаумен ынталандырылады, ал қаржылық жоспардың нәтижесінде
шыққан резервтер жоспарға салынады.
Қаржымен басқару жүйесінде даму және жандандыру әдістерінің қаржы
мен несиенің экономикалық өсуіне қамтамасыз етілуіне үлкен көңіл бөлінеді.
Қаржылық әдісті басқару шешімдерін алған процесінде, қаржылық және
экономикалық ауытқулар тәсілдерінің ықпалын анықтауға болады. Қаржылық
әдістердің іс - әрекеті ақшалай қаржылардың білім және қолдану қорларында
сонымен қатар ресурстардың бақылау процесі кезінде эффективті қолданылуында
көрінеді.
Қаржы менеджментінің жоспарлау саясатының негізгі нысаны - бизнес
жоспар. Қазіргі кезде бизнес – жоспарлаудың қызметтері мынадай нысанда
орындалады:
- бизнес стратегиясы мен оның даму концепциясын құру құралы;
- шаруашылық қызметтің жаңа бағытын бағалау құралы;
- несие тарту құралы;
- сыбайлас тарту құралы.
Бірінші функция мәні кәсіпкерлік қызметтің жаңа бағыттарын жасау
болып табылады. Екінші функция мәні - кәсіпорын шаруашылық қызметін бақылау
мен талдауда бизнес – жоспарды қолдану. Үшінші қызметінде бизнес – жоспар
кәсіпорынның несие қабілетін бағалаушы болады. Банкте несие беру үшін
негізгі фактор болып бизнес – жоспар табылады. Банк кәсіпорындардан кепіл
түріндегі қамтамасыз етуді емес, дұрыс жасалған бизнес – жоспар сүрайды.
Төртінші қызметін орындауда кәсіпкерліктің жаңа түріне сыбайлас тарту
стимулы болады.
Бизнес – жоспардың екі негізгі түрі бар. Біріншісі – 7 бөлімнен
тұрады:
1. титул – кәсіпорын рәміздері көрсетіледі;
2. кәсіпорын қызметі мәнінің қысқаша мазмұны:
- жалпы мақсаттар, мақсатқа жету жолдары;
- бизнес концепциясы.
3. фирманың нақты жақын мақсаттары мен мақсатқа жету әдістері;
4 . нарық және бәсекелестік:
- нарық икемділігі;
- артықшылық;
- нарыққа шығу құны.
5. өнім – барлық өлшемдері, фирма көрсеткіштерін қызметтер мен
олардың саласы;
6. жарнама және өткізу жоспары;
7. қаржылар туралы мәліметтер;
Бизнес – жоспардың екінші түрі 10 бөлімнен тұрады:
1. титул - кәсіпорын рәміздері көрсетіледі;
2. кіріспе – жоба бойынша фирма қызметінің қысқаша мазмұны;
3. салаға салым жасау анализі;
4. ұсыныстың жоба мәні;
5. өндірістік жоспар;
6. маркетинг жоспары;
7. ұйымдастырушылық жоспар;
8. тәуекел деңгейін бағалау;
9. қаржылық жоспар: өтелу мерзімі;
10. қосымша.
Бұл модельдер негізінде оны құрудың нұсқаулары бар, олардың
мазмұны әртұрлі болады.
Бизнес – жоспардың көрсетілген түрлері онда қаржылық жоспар
маңызды орынға ие екенін көрсетеді. Себебі ол алдыңғы жоспарлау
кезеңдерінің ақшалай түрде жалпылауы болып табылады.
Бизнес–жоспардың бұл бөлігінің орналасуы:
- бизнес–жоспардың нұсқасының табыстық болжамы және анықталуы;
- болжанған бизнестің қаржылық потенциалын анықтау және болжау;
- бизнес–жоспар үшін қажет инвесторлардың мөлшері мен мерзімін анықтау
және болжау;
- шаруашылық субъектілерінің активтері мен пассивтерінің мөлшеріне
болжамдарын жасау.
Бизнес–жоспар 5 жылдан кем емес уақытқа құрылады. Бірінші жылға
квартал, айлар бойынша жоспар құрылады, ал қалған жылдарға бизнестің
негізгі нәтижелерінің болжамдары жасалады.
Бизнесжоспарда қаржылық жоспарлаудың екі түрі ажыратылады:
ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді.
Ұзақ мерзімді қаржылық жоспарлаудың негізі болып салық
сомаларын амортизациялық шығындарының, табыс болжамын, капиталды меншік
және қарыздыққа бөлу, бағалы қағаздарды шығару, несие алу мерзімдерін
таңдауды жүзеге асыруға мүмкіндік беретін капиталды қажетсінуді анықтау.
Қысқа мерзімді қаржылық жоспарлау жоспарлық қаржылық
көрсеткіштерді қысқа мерзімге ( жыл, квартал, ай) есептеуді білдіреді.
Қаржыларды жоспарлау басқа қызмет түрлері сияқты өз міндеттері мен
мақсатына ие.
Қаржыларды жоспарлау мақсаты болып ақшалай қаражаттардың түсу
мөлшері мен олардың жоспарлы кезінде шығарылуын анықтау табылады.
Жоспарлаудың міндеттері:
- шаруашылық процесті қажет ақша қаржыларымен қамтамасыз ету;
- бюджет, банк, сақтандыру органдары және тағы басқа шаруашылық
субъектілері мен қаржылық қатынас орнату. Бұл қаржылық қатынастар
түскен ақша мөлшерімен және берілген ақша көлемімен (салық, несие
пайызы, сақтандыру салымдары)өлшенеді;
- капиталды біріккен кәсіпкерлікке, бағалы қағаздарға салудың тиімді
жолдарын анықтау;
- ақша қаражатын құру мен пайдалануға бақылау жасау;
- ақша қаражатын үнемдеп қолдану есебінен табысты үлкейту.
Қаржылық жоспарлаудың маңызды мезеті жоспарлау стратегиясын
анықтау болып табылады. Қаржылық жоспарлаудың стратегиясы табыс көздерінің,
ақша түсу көздерінің, қаржылық жоспарды құрудың негізгі бағыттарын
білдіреді.
Шаруашылық субъектісі (кәсіпорын) әртүрлі өндірістер, цехтар,
қорлар, қызметтер (жөндеу), бөлімдер (қаржы, бухгалтерия) лаборатория,
дүкен және тағы басқа бөлім мүшелерден тұратын жүйе болып табылады.
Аталған бөлімшелердің табыс алуындағы орны түрлі екені анық. Мысалы,
шаруашылық субъектісі бухгалтериясыз болмайды, бірақ бухгалтериядан табыс
әкелуді талап етуге лаборатория жөндеу қызметінен де мұны сұрауға келмейді.
Шаруашылық субъектідегі қаржылық жоспарлаудың маңызды мазмұны болып
табыс және шығыс орталарын анықтау табылады.
Табыс орталығы – шаруашылық субъектілердің табыс әкелетін бөлімшесі,
ол профит деп аталады. (фр. табыс, пайда)
Шығыс орталығы – шаруашылық субъектілері шығындарын коммерциялық
емес, бірақ анықтау қызметінде маңызды рөл атқаратын бөлімшесі. Мысалы,
көптеген батыс фирмалары 80-ге 20 қағидасын капитал салғанда
қолданылады. Бұл қағида салынған капиталдың 20 пайызы 80 пайыздық табыс
әкелуі керектігін, ал қалған 80 пайызы 20 пайыздық табыс әкелуі керек
екенін білдіреді.
2. КӘСІПОРЫННЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫНА ТАЛДАУ (ЖК ИЛЕБАЕВА)
2.1 Кәсіпорынның техникалық-экономикалық сипаттамасы
ЖК Илебаева 1999 жылы таратушы фирма негізінде құрылған. Қазіргі
таңда ЖК Илебаева нан, арақ-шарап, сусын, тәтті тағам, шаруашылық
заттарын таратудан ірі кәсіпорындар қатарында.
Қазіргі таңда кәсіпорында жұмыс істейтін жұмысшылар саны 85 адам,
соның ішінде негізгі өндіріс жұмысшылары 49 адамды құрайды.
Кәсіпорын құрамыны келесідей бөлімдер кіреді:
1. Арақ-шарап
2. Сусын өнімдері
3. Шаруашылық заттары
4. Тәтті тағамдар
ЖК Илебаева шет елден және отандық жоғары сапалы технологиялық
құралдармен жабдықталған. Кәсіпорын құрылған күннен бастап онда өнімнің
сапасын бақылап отыратын ішкі фирмалық жүйе (лаборатория) жұмыс істейді.
Кәсіпорын стратегиясы:
• тұтынушыларға өнімдерді жеткізу, толық қызмет көрсету,
ассортиментті кеңейту;
• тұтынушы нарығын зерттеу, өнім бәсекелестігін жоғарылату, жеке
тапсырыстарды орындау;
• сауда жүйесінің жұмысын бақылау.
Фирма саясаты тауар айналымын және өндіріс шығындарын
азайту, бұл нарықтың көп бөлігін жаулап алуға көмектеседі.
Осы стратегияны жүзеге асыратын, барлық бөлімшелердің
қызметін байланыстыратын маркетинг бөлімі жұмыс істейді. Бұл бөлім фирманың
жарнама саясатымен айналысады және кәсіпорынның жұмысында жаңа бағыттарды
анықтау үшін нарықты зерттейді.
Кәсіпорын жоспары өнімді өткізу жоспарымен тығыз
байланысты.
Шикізат пен құралдарды жеткізушілер ЖШС Мұнайтрейринг,
ЖШС Гелиос, ЖШС Әділет, АМЗ – Семей, сонымен қатар Новосібірдегі Союз
продукт және тағы басқа ресейлік фирмалар.
Кәсіпорын арақ-шарап, шаруашылық заттарын, кондитер өнімдерін
қаламыздағы сауда нүктелеріне жеткізуді жеңілдету үшін маманданған
машиналар саябағы бар. Шығарылған өнімді тарату фирманың сауда нүктелері
арқылы жүзеге асырылады.
Бүгінгі таңда ЖК Илебаева нарыққа 120 әртүрлі өнім
түрлерін таратады. Кәсіпорынның барлық өнімдері экологиялық таза шикізаттан
дайындалады. Технологиялық процесстің үздіксіздігі және нан өнімдері мен
сүт өнімдерінің сақталу мерзімдерінің шектеулілігі аяқталмаған өнім
резервтерін қалыптастыруға мүмкіндік бермейді. Өнім сауда жүйелерінің
тәуліктік тапсырыстары бойынша өндіріледі.
Дайын өнім сапасын бақылауды стандартқа және республикалық
техникалық жағдайларға сай тәуліктік технологтар жүзеге асырады.
Жоғары сапалы өнімнің қажетті мөлшерін және ассортиментін
қамтамасыз ету үшін дайын өнімнің тағайындалған нормасын және өндірістің
технологиялық тәртібін қатаң сақтауға бағытталған өнімнің технологиялық
жоспары құрылады.
Өнімнің әрбір түрі үшін бекітілген технологиялық нұсқаулар
негізінде өндірістік рецептура, дайындау тәртібі және технологиялық
мөлшері анықталады. Технологиялық нұсқаны таңдау кезінде өнімнің жоғары
сапасы және тауарлық түрі шешуші мәнге ие болады.
ЖК Илебаева тұтынушылары болып қаланың 192 кәсіпкерлері,
дүкендері, дүңгіршектері және басқа да әріптестері, сонымен қатар қала
тұрғындары табылады.Кәсіпорын оларға өзінің өнімін жеткізеді және бірлесіп
жұмыс атқарады.Оның ішінде: Аймар, Смайл, Саясат сауда үйі, Мерей-
Адлен, Роза, Восход, Диафлор, Әйгерім, Нива, Жібек Жолы,
Семей сауда дүкендері, Арлан фирмасы, ЖШС Арбис, Экспресс,
Байжан, Наятиль-Нафис, ТПФ Арна, Семей–Коонтрог Аймар.
Кез - келген өндірістік кәсіпорында өндірістік шаруашылық
қызметті ұйымдастыру үшін басқарушылық құрылымның болатыны сөзсіз.
Ендігі кезекте ЖК Илебаева ұйымдастырушылық құрылымы: ол
жоғары маманданған арнайы білімі бар мамандармен қамтылған. Негізгі цех
жұмысшыларының үлкен өндірістік тәжірибесі және арнайы білімі бар.
Негізінен кәсіпорынды директор басқарады. Директорға
қарасты төрт орынбасар бар. Олар:
- өндіріске жауапты;
- техникалық сұрақтарға жауап беруші;
- коммерциялық сұрақтарға жауапты;
- экономикалық және қаржылық сұрақтарға жауаптылар.
Бірінші орынбасарының қарамағында өндірістік техникалық
лаборатория, тасымалдау цехы және шикізат тарату бөлімі кіреді. Ал екінші,
техникалық сұрақтарға жауапты орынбасарының бақылауында: өндірістік
техникалық бөлім, басты механик, құрылыс бөлімі (құрылыс цехы), басты
энергетик (жылу цехы, энергоцех). Ендігі орынбасары ол- коммерциялық
сұрақтарға жауап беруші. Оған мыналар қарасты: маркетинг бөлімі, дайын
өнімдер қоймасы, сауда бөлімі, ас бөлме.
Экономика және қаржы сұрақтарына жауап беруші
орынбасарына қарасты келесілер: экономика және қаржы бөлімі, бухгалтерия,
шикізат дайындау бөлімі, тасымалдау цехы.
Орындаушы директорға келесілер қарасты: бухгалтерия, заң
бөлімі, қамтамасыз ету бөлімі, жалпы бөлім, қауіпсіздік бөлім басқарушысы,
еңбек жағдайындағы қауіпсіздік, экология, күзету қызметі, өрт қауіпсіздігін
қорғау бөлімдері.
Ал мамандар бөлімі тікелей директорға жауап береді.
Осындай ұйымдастырушылық нәтижесінде кәсіпорын нарықтық
экономика жағдайында өз потенциалын сақтап қана қоймай, күннен – күнге
арттыруда. Бұл туралы екінші бөлімде технико – экономикалық көрсеткіштер
арқылы дәлелдеме айтылады.
Кәсіпорынның дамуының бірден – бір себебі, осы
кәсіпорындағы қызметкерлердің біліктілігінің нәтижесі. Яғни, сол
қызмеркерлер барлық ұйымдастыру істерінің иелері. Ол кесте 1-де
көрсетілген.
Кесте 1- ЖК Илебаева негізгі бөлімінің құрамы
Басқару аппараты 5 адам 3,9%
Технико- өндірістік қызметі 13 адам 10,4%
Есеп және қаржылық қызмет 4 адам 3,12%
Коммерциялық қызмет
Заң қызметі 3 адам 2,9%
Негізгі өндіріс 29 адам 21,6%
Көмекші өндіріс 30 адам 20,28%
Барлығы 85 адам 100%
Әрбір бөлімнің, цехтың қызметкерлері және жұмысшылары
өзара тығыз байланысты. Кәсіпорынның әрбір қызметкері, маманы, жұмысшысы
техникалық қауіпсіздік ережесін білуге міндетті.
Аталған кәсіпорында сызықтық және функционалды басқару
құрылымы қолданылады. Бірінші жағдайда басшылар арасындағы өзара ақпарат
алмасу болса, ал функционалды өзара бөлімшелер арасында тең дәрежеде
қолданылады. Кәсіпорынның басқару құрылымы ұйымдастырудың міндеті мен
мақсатын нақты айқындауы керек. Басқару органдары мен жұмысшылар бөлімінде
еңбекті тиімді бөлу қарастырылады. Басқару құрылымын қалыптастыруда маңызды
фактор болып технологиялық ақпараттың даму деңгейі табылады.
Ұйымның өндірістік, қаржылық және коммерциялық қызметтерінің орта
мерзімді және ұзақ мерзімді кешенді жоспарларды құруды басқарады.
Ұйым қызметінің барлық түрлерін экономикалық талдау жүргізіп,
материалдық, қаржылық және еңбектік ресурстарды тиімді пайдалану, еңбек
өнімділігін, шығарылатын өнімнің бәсекелестік қабілетін жоғарлату,
өндірістің рентабельділігін арттыру, пайданы көбейту, өндірістік емес
шығындарды азайту шараларын жүзеге асырады.
Негізгі техникалық- экономикалық көрсеткіштерін сипаттау үшін
кәсіпорынның ақырғы үш жылдық нәтижесін қарастырамын.
Кәсіпорын құралғаннан бері онда ішкі фирмалық сапасын бақылау жүйесі
бар. Ол өзінің өнімінің сапасын күннен – күнге жақсаруынан дәлел.
Еңбекті қорғау және техникалық қауіпсіздік бөлімі. Жалпы
басқарушылық және еңбекті қорғау бойынша жұмысты ұйымдастыру жауапкершілігі
кәсіпорынтың құрылымдық бөлімше бірінщі басшысына жүктеледі. Кәсіпорынта
еңбекті қорғау және техникалық қауіпсіздік және өрттен қорғау бөлімі
ұйымдастырылған.
Бас инженер кәсіпорын басшысының қол астында жұмыс
істегендіктен соның бұйрығымен жұмысқа алынады және босатылады. Бас инженер
өзінің жұмысын басқа жұмысшылармен келісіп атқарады. Бас инженердің негізгі
міндеттері:
• қауіпсіз еңбек шарттарын ұйымдастыру, еңбекті қолдану шарттарын
сақтау;
• қазіргі кездегі техниканы және алдыңғы қатарлы тәжірибені,
еңбекті қолдауды жетілдіру бойынша еңбекті қолдануда санитарлық
– гигиеналық тазалықты сақтау;
• еңбекті қорғау жұмысын өз бағытында қаржыландыруды бақылау;
• жұмысшылардың еңбекті қорғау туралы бөлімін бақылау;
• өртке қарсы іс – шараларды ұйымдастыру;
• оқыс жағдайларды зерттеуге қатысу;
• көлік құралдарын қауіпсіз қолдануға бақылау жасау;
• басшылардың берілген жұмысын орындай алмайтын тұлғаларды
жұмыстан босатуын сұрау.
Энергетикалық шаруашылық
Энергетикалық шаруашылықкәсіпорында өндірісте энергияны
үзіліссіз қамтамасыз етуге бағытталған. Оның негізгі міндеті болып
энергетикалық құрал – жабдықтарды дұрыс тасымалдау, жөндеу жұмыстарын
жүргізу, энергетикалық шаруашылықты дамытуға бағытталған іс – шараларды
іске асыру табылады. Шығындалатын энергия саны бойынша үлкен үлесті
двигательді және технологиялық бағыттарға жұмсалады. Кәсіпорынтың өнім
суыту, мұздату, сақтауда суық пен электр энергиясының көп мөлшері
жұмсалады. Шаруашылық және тұрмыстық мақсаттарда суық су, бу көп мөлшерде
шығындалады.
Энергетикалық шаруашылық құрамына жылу шаруашылығы, бу,
ауа желілірі сумен қамтамасыз ету және канализация, компрессор шаруашылығы,
өндірістік вентидизация, аккумулятор, трансформатор шаруашылығы
қарастырылған. Суық ауа үшін тоңазытқыш құрылғылары орнатылған. Олардың
міндеттеріне электр двигательдерге, компрессорлерге, насостарға қадағалау,
орнату кіреді.
Өндірісті механизациялау және автомизациялау, жылдам
технологиялық өндіріс электр физикалық әдістер, электр энергияның шығынын
көбейтеді. Жанар – жағар майды және электр энергияны тікелей жоғалтуды
алдын алу үшін құрал – жабдықтардың желілеріне бақылау жасалынып, сапалы
жөндеу жүргізіледі. Бұндай іс – шараларды іске асыру кезінде ыстық және
суық судың, электр энергияның, жанар – жағар майдың жоғалуы азаяды.
Ішкі көлік. Әкелінген және жеткізілетін жүктер тиеу және түсіру
операцияларына жатады. Материалды бағалықтардың көп бөлігі көбінесе цехтар
арасында тасымалдауға жатады. Жүктерді қабылдау және жіберу жұмыстары
қоймаларда, тоңазытқышта, кәсіпорын базасында іске асырылады.
Жөндеу цехы. Жөндеу жұмыстарына машиналарды бақылау, күту, сонымен
қатар тозған бөліктерді ауыстыру жатады. Нәтижесінде оларды ауыстыру және
қалпына келтіру машиналардың қалпына келтіру олардың қызмет көрсету
мерзімін ұзартады. Осы мақсатпен кәсіпорынта жоспарлы жөндеу
ұйымдастырылады. Жоспар жұмыс орнында құрал – жабдықтың жағдайына
бағытталған. Оны график бойынша жүргізеді. Ағымдық жөндеу ақауларды
жөндеуге, ұсақ бөлшектерді ауыстыруға арналған. Әртүрлі жөндеу жұмыстарын
орындау кезінде арнайы ведомость жазылады. Онда машинаның ақаулығы
толығымен көрсетіледі.
Қойма шаруашылығы. Кәсіпорынтың қойма шаруашылығы шикізат және
материалдық ресурстарды сақтауды қамтамасыз етеді. Қоймада шикізат,
негізгі, көмекші материалдар, дайын өнім, жанар – жағар май, материалды
бағалықтарды сақтау және қабылдау бойынша операциялар орындалады. Тарату
қоймалары негізгі және қабылдау бойынша операциялар орындалады. Тарату
қоймалары негізгі және қосымша материалдармен, ораммен, құралдармен
өндірістік қамтамасыз етуге бағытталған. Өндірістік қоймаларда (
тоңазытқыштар, жартылай фабрикаттарды сақтауға арнаған қоймалар) жартылай
фабрикаттар сақталады. Тарату қоймаларында (ет,май, ірімшікті сақтау үшін
тоңазытқыштар) дайын өнімді сақтауға қажет. Қоймадағы материалды
бағалықтарды сандық және сапалық бақылау арнайы талаптарға сай жүргізіледі.
2. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдауда бас бухгалтер есеп-
экономикалық бөлімшелерінің қызметін бақылап, қызмет нәтижелеріне жауапты
болады. Бөлімшелердің жұмыстарын қаржы-экономикалық қатынастарын реттеуге
бағыттап, әкімшілік сұрақтарды шешеді. Алғашқы есептік құжаттарды шоттардың
жоспарлы жұмысын дайындау мен оны іске асыру жұмыстарын басқарады, сонымен
қатар ішкі бухгалтерлік есеп беру құжаттарын іске асырады, шаруашылық
операцияларын жүргізуді бақылайды, бухгалтерлік мәләметтердің технологиялық
айналымын және құжат айналымын жүзеге асырады.
Бухгалтерлік есеп және есеп беру мәліметтері негізінде
кәсіпорынтың шаруашылық-қаржылық қызметінің экономикалық талдау жүргізуде
қатысады. Мақсаты- ішкі шаруашылық резервтерді анықтап, өндірістік емес
шығындарды жою болып табылады.
Өндіру және тарату шығындарын талдауда өндірістің және оның
құрылымының жалпы жиынтық шығынның деңгейі меңгеріледі. Талдауды жүргізу
үшін негізгі элементтер бойынша ақырғы үш жылдағы шығын көлемі меңгеріліп,
сонымен қатар тұрақты және ауыспалы шығындар қарастырылады.
Кәсіпорынның 2006 жылдың есептік шығындар деңгейі былтырғы
жылға қарағанда сәйкесінше 576555 мың теңге немесе 166,6 % - ке жоғары
болды. 2004 жылмен салыстырғанда 30809 мың теңгеге немесе 18,3% өсті. өсу
барлық түрлері бойынша , әсіресе материалды шығындар бойынша болды.
Ауыспалы және тұрақты шығындар сомасы да көбейді. Бірнеше шығындардың
құрылымы өзгерді. Материалды шығындардың және негізгі қорлардың
амортизациясының инфляцияға сәйкес жалақыға және тағы басқа жанама
шығындардың үлесі азайды. Жалпы шығындардың сомасы кәсіпорын бойынша өнім
өндіру көлемінен немесе өнім бірлігіне ауыспалы шығындар деңгейінен өнімді
шығарудың сомасының өзгеруінен мүмкін. Бұл аталған факторлардың әсер ету
есебі келесі кестеде көрсетілген.
Кестеде көрсетілгендей 2006 жылғы өндіріс көлемінің өсуі
2003 жылмен салыстырғанда 263,75 % - ке шығын сомасы 401601,6 мың теңгеге
өсті.
Өнім өндірудің құрылысының өзгеру есебінен шығын сомасы
76305,5 мың теңге төмендеді. Соған байланысты жалпы өнім өндіруде шығын
сыйымдылығының өнімдегі үлесі (торт, кондитерлік және нан өнімдері
төмендеді).
Кәсіпорынның ауыспалы шығындарының аралық үлесінің
төмендету деңгейі 179238 мың теңге көлемінде үнеммен байқалды. Бұл
кәсіпорынның өнімді өндірудің процесін ұйымдастырудың жағымды факторы болып
табылады. Өндірістің жалпы шығындар сомасының өзгерісі кесте 3-те
көрсетілген.
Тұрақты шығындар 2004 жылмен салыстырғанда 30587 мың теңгеге өсті.
Ол жалпы шығындардың өсуіне әкелді. Бұл іске қосылған жаңа және кеңейтілген
өндіріспен байланысты болып жанама және штаттық шығындарды көбейтті.
Соған байланысты 2004 жылғы жалпы шығындар сомасының деңгейі
176555 мың теңге. Оның ішінде өндіріс көлемінің өсу есебінде және өнім
өзгерісінде 325261,1 мың теңге. Жалпы өнімнің өзіндік құнының толық
есебінен 148 651 мың теңгеге өсті.
Кесте 4 - Өндірістік шығынның жалпы сомасының өзгерісінің
факторлы талдауы
Шығындар Сома Шығынның өзгеру факторы
мың теңге өнім шығару өнім ауыспалы тұрақты
көлемі құрылымы шығындар шығындар
2004ж. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz