Кәсіпорынның қаржылық стратегиясын жоспарлау және басқару

Дипломдық жұмыс. Кәсіпорынның қаржылық стратегиясын жоспарлау және басқару

Кіріспе

І-тарау. Кәсіпорынның қаржылық стратегиясын жоспарлау және

жүзеге асыру . . . 3

1. Қаржылық стратегия және тактика . . .
2. Қаржылық стратегияны жоспарлаудың мәні және функциялары . . . 3
3. Стратегиялық жоспардың жүзеге асуын басқару және бағалау . . . 11
4. Қаржылық стратегияның құрылымы, мақсаты мен міндеттері . . . 18

ІІ-тарау. Кәсіпорынның қаржылық стратегиясына талдау . . . 29

1. Кәсіпорынның қаржылық жағдайы және оны талдау . . . 29
2. Баланс активтерінің құрамы мен құрылымының динамикасын талдау . . . 32
3. Кәсіпорынның табыстылығын және табыстылықтың абсолютті көрсеткіштерін талдау . . . 45

ІІІ-тарау. Қазақстан Республикасындағы кәсіпорындардың қаржылық стратегиясының мәселелері және оны дамыту тенденциялары, жолдары.

1. Қазақстан Республикасындағы кәсіпорынның қаржылық стратегиясын қалыптастыру мен дамытудың мәселелері . . . 60
2. Нарықтық қатынастар жағдаыйндағы Қазақстан Республикасы кәсіпорындарындағы қаржылық стратегияның даму жағдайы . . . 69
3. Кәсіпорынның қаржылық статегиясын басқаруды жетілдіру жолдары . . . 73

Қорытынды . . . 86

Қолданылған әдебиеттер . . . 87

Кіріспе

Қаржылық стратегия дегеніміз - ол кәсіпорынның қаржылық ресурстарын басқарумен байланысты ұзақ мерзімді қызмет. Кәсіпорынның стратегиясы жоспарлы түрде жүзеге асырылады. Қаржылық стратегия жеке этаптарға, яғни ішкі стратегияларға бөлінуі мүмкін. Стратегияның мақсаттары жүзеге асырылғаннан кейін, кәсіпорынның стратегиясын қайтадан қарастырады. Яғни оны өзгерту, жалғастыру, жақсартуы мүмкін. Қаржылық стратегия ішкі және сыртқы болып бөлінеді.

Ішкі стратегия - кәсіпорынның қызмет ететін қуатын үлкейтуге, негізгі капиталын кеңейтуге бағытталады.

Сыртқы стратегия - ол қаражаттарды кәсіпорындармен байланысты емес объектілерге салу арқылы капиталын кеңейту. Ішкі стратегия ол мерзімді қаржыландыру арқылы жүзеге асырылады, ал сыртқы стратегия бір уақытта қаржыландыру арқылы жүзеге асырылуы мүмкін.

Қаржылық тактика - бұл стратегиялық мақсаттарды жүзеге асыру үшін

арналған қысқа мерзімді қызмет. Стратегия мен тактика арасында қарама - қайшылықтар және бірлік бар. Қарама-қайшылығы: бір жағынан стратегияның мақсатта бос ақшалай қаржыландыруда инвестициялық қызметке жіберу арқылы кәсіпорынның ұзақ мерзімді рентабельдігін жоғарылату.

Нарықтық экономика оған қатысушылардың барлығынан ой жүйесі мен өзгеше іс-әрекетті талап етеді. Ол зауыт қоймалары мен ашық алаңдарда, материалдар мен шикізаттың қисапсыз қорларының көгеріп, тот басып жатуына, яғни миллиондаған теңгенің доғарылып, бекерге ысырап болуына жол бере алмайды. Кәсіпорын мүлкіне салынған әрбір теңге жаңа табыс әкелу үшін осы қорларды қозғалысқа келтіреді. Жасанды көрсеткіш пен жоспар үшін жұмыс істеу келмеске кетеді.

Н. Назарбаевтың «Қазақстан-2030» ел дамуының 2030 жылға дейінгі кезеңге арналған стратегиялық бағдарламасында Қазақстан экономикасының даму жолдары анық көрсетілген. Шетелдік инвесторлар мен ішкі жинақ бюджетінің деңгейі жоғары болатын ашық нарықтық экономика негізінде экономикалық өрлеу. Негізгі қағидалары: мемлекеттің белсенді рөлін сақтай отырып, оның экономикаға араласуын шектеу, макроэкономиканы орнықтыру, экономикалыұқ өрлеуді қамтамасыз ету экномиканың нақты секторын сауықтыру, күшті әлеуметтік саясат жүргізу, қатан қазыналық және монетарлық шектеулер жағдайына бағаны ырықтандыру, ашық экономика мен еркін сауда қатынасын орату, энергетикалық және табиғи қорды одан әрі жалғастыру, шетелдік инвестицияларды қорғау.

Қазіргі уақытта болып жатқан нарықтық қатынастар кәсіпорындардың шаруашылықты жүргізуші субъект ретінде құқық жағдайларын едәуір нығайтып, олардың көптеген өңдірістік және бюджеттік мәселелерді өз бе-тінше шешуіне мол мүмкіншілік ашты. Атап айтқанда, ішкі және сыртқы рынокта білікті серікті таңдауға қол жетті, өйткені болашақтағы бірлескен іс-әрекеттің тиімділігі көбінесе осыған байланысты болады. Кәсіпорындар бұрынғыдай жоғарғы жақтың жөн сілтеуімен емес, контрагенттерді (жабдықтаушы, сатып алушы, мердігер, банк жане т. б. ) қазіргі кезде өз қалауы бойынша алады. Олардың өздеріне іскер серіктерді қаншалықты дәд және қатесіз таңдауымен нарықтық қатынастар негізінде

мүмкіндігінше тез және дұрыс бағдар тауып, оны

ұстануына қарай жұмыстарының тиімділігі әр түрлі

болады. Басқаша сөзбен айтқанда, шаруашылықты жүргізуші субъектілердің қызметінің жетістіктері басқару деңгейіне, қабылданған шешімдердің объективтілігі нақтылығы, шұғылдығы мен ғылыми негізделуіне тікелей тәуелді. Үйлесімді шешімдердің қабылдануы, мате-

риалдық, еңбек және қаржы ресурстарын тиімді пайдаланып, еліміздің экономикалық өсуіне бағытталатыныбелгілі.

Нарық жағдайында кәсіпорынның өміршеңдігінің кепілі мен жай-күйінің орнықтылығының негізі оның қаржы тұрақтылығы болып табылады. Ол ақша қаражатын еркін орын алмастыра отырып қолданып, тиімді пайдалану жолымен өнімді өндіру мен сатудың үздіксіз процесін қамтамасыз ете алатын өзінің қаржы ресурстары жағдайын көрсетеді.

Кәсіпорынның бюджеттік тұрақтылығын бағалау, объективті, ғылыми негізделген және үйлесімді басқару, өндірістік, әсіресе қаржылық шешімдер қабылдау үшін оның қаржылық жағдайын талдау қажет. Тек терең және ұқыпты талдау негізінде ғана оның қызметін объективті бағалап, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын нығайту немесе жақсарту және оның іскерлік белсеңділігін арттыруға бағытталған басқару шешімде-рін қабылдау үшін, басшылыққа нақты ұсыныстар беруге болады.

І- тарау. Кәсіпорынның қаржылық стратегиясын жоспарлау және жүзеге асыру.

1. 1Қаржылық стратегия және тактика

Кәсіпорынның нарықтағы жағдайы өзгеріссіз қалып отыр. Ерте ме, кеш пе бәсекелестер пайда болады. Сондықтан да кәсіпорынның үнемі дамып отыруы оның экономикалық өмір сүруінің қажетті шарты болып табылады. Даму жоспары тек аз уақытқа ғана емес, ұзақ мерзімді перспективаға да жасалады. Сондықтан да қаржылық менеджмент кәсіпорынның қаржылық стратегиясын жасай отырып, бірқатар сұрақтарға жауап беруі керек.

Бұл сұрақтардың ең біріншісі келесідей: «Кәсіпорынның перспективті дамуы үшін қанша қаржы қажет?» Бұл соманы және уақытты анықтау үшін қосымша қаржылық салымдарға қажеттілік пен фирманың шаруашылық қызметінің маңызды көрсеткіші арасындағы байланысты мақсатты түрде анықтау керек. Мысалы, дамуға қажет қаржылар өткізу көлеміне байланысты деп сеніммен айтуға болады. Бірақ бұлай үнемі бола бермейді. Егер де кәсіпорын бәсекелеспен күресу үшін шығарылатын өнім немесе көрсетілетін қызмет сапасын жоғарылату стратегиясын тандаса, онда инвестицияға қажеттілікпен өткізу көлемі арасындағы байланыс сақталады, өйткені сапаның жоғарлауы үнемі бағаның жоғарлауына әкеледі. Ал бірақ бәсекелеспен күресу үшін өнім бағасын төмендету немесе тұрақтандыру (инфляция кезінде) стратегиясы тандап алынса, өткізілген аса үлкен түсімді күтудің қажеті жоқ. Әртүрлі шараларды енгізу шығарылатын өнімнің өзіндік құнын төмендетумен байланысты шығындар қажет болады. Бұл кезде қаржыларды қажетсіну осы шығындар шамасымен анықталады.

Стратегиялық қаржылық жоспардың екінші сұрағы инвестициялау көздеріне қатысты. Кәсіпорынның қаржылық жағдайының жалпы бағыты осы жобаны қай көздер арқылы қаржыландыру керек екенін шешуге арналуы керек. Мұндай қайнар көздердің үшеуін бөліп, керсетуге болады: меншікті, тартылған және займ қаржылары. [1]

Меншікті қаржылар кәсіпорын үшін неғүрлым қызықты, өйткені оның тәуелсіздігі мен дербестігі деңгейін арттырады, қандай да бір тәуекелге ұшырамайды, контрагенттер алдында кәсіпорын беделін арттырады. Бірақ меншікті қаржылардың қалыптасуы екі шартпен анықталады: табыстардың болуы және оларды капитализациялау үшін уақытты болуы. Негізінде коммерциялық жобаны жүзеге асырудың екі шартының бірі үнемі бола бермейді. Әдетте коммерциялық жобаны жасап, жүзеге асырғысы келгенің меншікті қаржысы болмайды, ал қаржысы бар адам оны өз бетінше жасағысы келмейді. Инвестициялау үшін меншікті қаржыларды пайдалану тек ірі компаниялардың ғана қолынан келеді. Бірақ олар үшін бизнес-жоспар мен оныың қаржылық бөлімі өз тартымдылығын жоғалтады.

Тартылған қайнар көздердің қаржысы бірінші орынды алады. Фирма басшылығының акцияны қосымша шығаруы немесе бақылау пакеті арасында сатып отыруы бірқатар инвесторлардың қаржыларын тартудың дәстүрлі тәсілі болып табылады. Бірақ бұл кезде фирма басшылығы саналы түрде бірқатар қауіпке барады. Олардың алғашқысы фирмаға билік етудің біршама белігін жоғалтып алудан тұрады. Сонымен бірге бұқара арсында акцияна табысты тарату күрделі міндет болып табылады. Ұсақ инвесторды жақсы жасалған бизнес-жоспармен қарата алмайсыз, ол ірі инвесторлар өте ірі күшті қажет етеді. Сондықтан да кәсіпорыннан акционерлік капиталды тарту үшін тағыды екі шартты ұстану керек. Ұсақ инвесторларды оларға дивиденттер үнемі төленіп, осы кәсіпорынның акциясының нарықтық бағалары төмендемейді деп сендіру керек, өйткені тек осы факторлар ғана акцияларды ұсақ инвесторлар үшін тартымды етеді. Ал ірі акционерлерді тарту үшін кәсіпорын оларға барынша ашық болу керек. Көріп отырғанмыздай, акционерлік капиталды тартудың стратегиясын таңдай отырып, кәсіпорын өзінің қаржылық менеджментін қайта ұйымдастыруда оңай емес қадамдарға баруға мәжбүр болады.

Тартылған қаржылар ішкі көздерден де болуы мүмкін. Олардың
ішінде дәстүрлісі болып еңбек ақыға арналған қаржылар табылады. Өз жұмысшыларының еңбек ақысы бойынша қарыздың оңтайлы деңгейін
тауып, бекіткеннен кейін кәсіпорын еңбек ақы қорын жоғарылатқанда
ол автоматты түрде инвестициялау көзі ретінде пайдалануға болатын
қарызды да ұлғайтады. Бұл кезде қаржылардың барлығы айналым
капиталына салымдар ретінде бағытталды, өйткені оларсыз бірде-бір ;
коммерциялық жоба өмір сүре алмайды.

Займдарды банкирлер мен облигацияшылардан алуға болады. Банкирлер ссуда мен оның құнын қайтару туралы көп ойлайды. Несиені ұзақ мерзімге инвестициялауда не қамтамасыз ете алады? Тәжірибелі әрі сақ банктерге несиені уақытында қайтаруға кепілдік беру үшін кәсіпорын мүлкінен нені салуға болады? Осы сияқты үлкен сұрақтарға олар банктерге ссуда алуға бармастан бұрын кәсіпорын менеджерлері жауап берулері керек. Эмиссия кезінде корпоративті облигациялар акцияларға ұқсас болады.

Жобаны қаржыландыру тәсілін тандауға оның бағыттылығы әсер етуі мүмкін. Әрекет ететін кәсіпорындарда өндірісті кеңейтумен байланысты жобалар үшін несиелердің көмегімен қаржыландыру тиімді деп саналады. Банкирлердің ойынша, бұл жердегі тәуекел үлкен емес, сәйкесінше несие құнын төмендетуге болады. Сонымен бірге мұндай кәсіпорындарда оның сенімді материалдық қамтамасыз етілуі болып табылатын активтер жетіп артылады. Ал керісінше, жаңа кәсіпорындарды жасау, ірі техникалық жаңалықтарды жүзеге асыру жобалар үшін пайлық немесе акционерлік капиталды тарту керек. Несиені жабу үшін пайыз төлеу арқылы оны жабу қатаң жүргізіледі, ал бұл көптеген кәсіпорындардың қолынан келмейді.

Қаржылық стратегия дегеніміз - ол кәсіпорынның қаржылық ресурстарын басқарумен байланысты ұзақ мерзімді қызмет. Кәсіпорынның стратегиясы жоспарлы түрде жүзеге асырылады. Қаржылық стратегия жеке этаптарға, яғни ішкі стратегияларға бөлінуі мүмкін. Стратегияның мақсаттары жүзеге асырылғаннан кейін, кәсіпорынның стратегиясын қайтадан қарастырады. Яғни оны өзгерту, жалғастыру, жақсартуы мүмкін. Қаржылық стратегия ішкі және сыртқы болып бөлінеді.

Ішкі стратегия - кәсіпорынның қызмет ететін қуатын үлкейтуге, негізгі капиталын кеңейтуге бағытталады.

Сыртқы стратегия - ол қаражаттарды кәсіпорындармен байланысты емес объектілерге салу арқылы капиталын кеңейту. Ішкі стратегия ол мерзімді қаржыландыру арқылы жүзеге асырылады, ал сыртқы стратегия бір уақытта қаржыландыру арқылы жүзеге асырылуы мүмкін.

Қаржылық тактика - бұл стратегиялық мақсаттарды жүзеге асыру үшін арналған қысқа мерзімді қызмет. Стратегия мен тактика арасында қарама - қайшылықтар және бірлік бар. Қарама-қайшылығы: бір жағынан стратегияның мақсатта бос ақшалай қаржыландыруда инвестициялық қызметке жіберу арқылы кәсіпорынның ұзақ мерзімді рентабельдігін жоғарылату.

Тактиканың мақсаты - кәсіпорынның өтімділігін қамтамасыз етіп, тактикамен бір бағытта қызмет ету. Қаржылық тактиканың негізгі мақсаты - ағымдағы активтер мен пассивтерді тарту болып табылады.

1. 2 Қаржылық стратегияны жоспарлаудың мәні және функциялары .

Стратегиялық жоспарлау кәсіпорынның өз мақсаттарына жетуі үшін тағайындалған арнайы стратегияларды жасауға алып келетін жетекшімен қабылданған шешімдер мен қозғалыстардан тұрады.

Келісу стратегиялық жоспарлау процесінің басқару шешімдерін қабылдауға көмектесетін құрал болып табылады. Оның міндеті - ұйымдағы жаңа енгізулер мен өзгертулерді жеткілікті дәрежеде қамтамасыз ету. Ол стратегиялық жоспарлау процесі шеңберінде басқару қызметінің 4 негізгі түрін көрсетеді. Олар:

• ресурстарды бөлу;
• сыртқы ортаға бейімделу;
• ішкі бірігу;
• ұйымдық стратегияны алдын ала көру.

Стратегияның мәні. "Стратегия" сөзі гректің"stategos", "генерал өнері" сөзінен шыққан. Бұл терминнің әскери шығуы таң қалдырмау керек. "Stategos" Александр Македонскийге әлемді жаулап алуға көмектескен.

Стратегия - кәсіпорынның мақсаткерлігінің жүзеге асуын және мақсаттарына жетуін қамтамасыз етуге тағайындалған жан-жақты кешенді жоспар. [2]

Тактика тапсырылған мақсаттар мен параметрлерге жақындауды қамтамасыз ететін жолдарды анықтайды. Бұдан шығатын деңгейлер немесе жоспар түрлері:

• Стратегиялық жоспарлау - кәсіпорынның болашақтағы даму жоспары. Ол тапсырылған параметрлерден тұрады. Стратегиялық жоспарлау жетекшілермен бекітілген жалпы стратегиялық міндеттерден басталады. Стратегиялық жоспар ертеңгі күн позициясымен жоспарлауға көмектеседі, бейімділік процесі, оның нәтижесінде қабылданған басқару шешімдерін түзетіп отырады, оның орындалуын үнемі бақылайды.

Стратегиялық жоспарлаудың тиімділігі үшін кәсіпорынның сыртқы және ішкі ортасында болашақтағы жағдайын анық және алдын ала көру керек. Бұл үшін ірі кәсіпорындарда мәліметтерді талдау жүйелері арқылы бағаланып отыратын ақпараттық жүйелер құрылады. Стратегия әрқашан да маңызды мәселелердің шешімімен байланысты. Бұларға негізгі мақсаттар мен көрсеткіштер жатады: сату көлемі, өсу қарқыны, пайда, нарықтағы үлес, капитал құрылымы, девиденттер, өнім сапасының деңгейі, фирманың тұрақтылығы, әлеуметтік мақсаттар.

• Тактикалық жоспар - қазіргі уақыттағы міндет-
терді шешуге байланысты көрсеткіштерге жету амалы.

• Оперативті жоспарлау - жоспардың жылдам өзгерісі.
• Зерттеу жұмысының жоспары, өндірісті, өнімді жоспарлау.
• Қызметшілерді жоспарлау.

Негізделетін шешімдердің стратегиясы

Кез келген кәсіпорынның ұзақ мерзімді жетістігі жоғарғы жетекшінің дұрыс таңдалған стратегиялық бейімімен анықталады, адамдың ресурстарды ашатын кәсіпорынның жетекшісі негізделген шешімдердің стратегиясынан хабардар болуы керек. Сонымен қатар фирмалар өндірісті жаңартады. Жұмысты орындаудың жақсы әдістері мен тың нәрсеге ақшасын салады, жақсы оқытылған сенімді ұжымның дамуы мен өсуін инвестициялайды, қайталанатын бизнеске ұқсас қызмет көрсетеді, жалғастырылатын бағдарлама негізінде неғұрлым тиімді жұмыс амалдарын тапқандары үшін қызметкерлерін марапаттайды, еңбектің өнімділігінің кілті сапа екендігін анықтайды, үнемі жаңа және жақсырақ тауарлар шығаруға қаражат бөледі.

Негізделетін шешімдердің стратегиясы - бизнес сферасындағы маңызды стратегия, ұйымның 10-15 жылғы дамуы мен басты мақсатын анықтайды.

Кәсіпорынның жоғарғы жетекші өнері стратегиялық жоспарлаудағы қабілеттерімен анықталады. Стратегиялық ойлайтын топ-менеджерлер сыртқы жағдайларды алдын-ала көруге қабілетті және өз ресурстарын өз уағында қолдануға бейім.

Тиімді менеджментте стратегияны жасауда әр түрлі қозғалыс күштерін қолданады:

• жаңа нарықты іздеу;
• жаңа өнімді және қызмет көрсетулерді жасау;
• тұтынушы үшін сервисті жақсарту;
• технологияны жасау;
• өнімнің мүмкіндіктерін жақсарту;
• сату әдістерін жақсарту;
• тарату әдістерін жақсарту;
• табиғи ресурстарды алу;
• капиталдық салымдар мен пайданы қайтаруды көбейту.

Американдық және жапондың кәсіпорындар стратегиялық жоспарлауы кәсіпорынның бес жылдық жоспарлауынан маңыздырақ, өйткені нақты құрылған стратегиялар басталады. [3]

Кәсіпорын қызметкерлеріне негізделген шешімдерді қабылдау қабілетін дамыту үшін озық топ-менеджерлер:

• Ұзақ уақыт бойы жұмысшыларды бағалайды, жұмысшылардың стратегиялық мақсатқа жетуіне көмектеседі;
• Әр түрлі басқару деңгейлеріндегі менеджерлерге зейнетке шыққанда немесе жұмыстан шыққанда ғана қолма-қол қаражатқа айналатын несиелік акциялар түрінде сыйақы береді;

• Орындаудың нақты мерзімдерінде жаңа тауарларды өндіруді, жасауды, негізгі зерттеулерді инвестициалайды;
• Кәсіпорын үлкен жетістікке жеткенде жұмысшыларға бонустар төлейді.

Шешім қабылдауда сәтсіздікті болдырмау және бас-қарушы шешімдерін қозғалысқа түсіру үшін ақпаратты неғұрлым толық жинау және мына сұрақтарға жауап беру қажет:

• Шешім туралы кімнің білуі тиіс?
• Қандай іс-әрекеттерді қолдану қажет?
• Оларды кім қолдану керек?
• Осы іс-әрекеттердің орындалуын қолдау үшін жетекші не істеу керек?

Бұл үшін басқару шешімдерінің әрқайсысын реттеу арқылы қандай баламалар бар екенін ойластыру қажет. Егер баламаларды нақты талдау керек болса, балансты амал қолдану қажет.

Жоспарлау процесінде негізгі теоретикалық негіздемелерді ұстану қажет, оларға жоспарлаудың үздіксіздігі, ғылымилық, кәсіпорынның барлық ресурстарын ұтымды қолдануын көздеушілік, жетекші звенолардың принципі және олардың жүзеге асуының басымдылығы, өзара байланыс пен бірігу принципі жатады.

Кәсіпорында жоспарлаудың әр түрлі әдістері қолданылады:

1. Баланстық - баланстың мына түрлері құрылатын

• халықшаруашылық деңгейде кеңінен қолданылады:

материалды (отын, электроэнергия, жабдық және т. б. баланстар) ;

Не негізделген шешім болып табылады?

• еңбектік (жұмыс күшінің балансы) ;

• қаржылық (ақшалай табыс пен шығыс балансы, бухгалтерлік баланс, кассалық жоспар және т. б. ) .

2. Нормативті әдісті жоспарлауда кәсіпорынның ре-
сурстарын қолданудың нормативтері мен норма жүйесі қолданылады (шикізат пен материалдар шығысының нормасы, қызмет көрсету нормалары, еңбек сыйымдылығы, санақ нормасы, машина мен жабдықтарды қолдану нормативтері, өндіріс циклінің ұзақтығы, шикізат қоры, аяқталмаған өндірістің шикізат, материалдар, отын қоры) . Бұл әдіс егер прогресивті нормативті база құрылса ғана жақсы қолданылады, демек нормалар мен нормативтер жаңа техника мен технологияны енгізетін жоспарлы шараларды есепке алып қарастыру, сонымен қатар еңбекті өндіруді ұйымдастыруды жақсарту. [4. 5Б]

3. Бағдарламалы - мақсатты әдіс, көбінесе ҒТП жос-
парлауда қолданылады, ол төмендегі жағдайларда кө-
мектеседі:

• кәсіпорынның ресурстарын маңызды ғылыми-техникалық бағдарламалар арқылы орындауға бағыттауға;
• идеядан өндіріске енгізгенге дейін тура жоспарлауды қамтамасыз етуге;
• ғылыми-техникалың бағдарламалардың жүзеге асуын кәсіпорынның экономикалық және әлеуметтік даму жоспарымен байланыстыруға;

4. Технико-экономикалық факторлар бойынша әдіс
өндіріс шығындарын жоспарлауда және өнімді өткізген-
де, өндірістік бағдарламаны және кәсіпорынның эконо-
микалық және әлеуметтік даму жоспарларының бөлім-
дерін жоспарлауда қолданылады. Жоспарлаудың бұл
әдісінде келесі факторлар ескеріледі:

• Техникалық (жаңа техника мен технологияны, жаңа материалдарды енгізу, кәсіпорынның техникалық қарулануы және т. б. ) ;
• Шығарылатын өнімнің ассортиментін, атауын, өндіруін ұйымдастыруды жақсарту;
• Инфляция;

• Кәсіпорын мен өндіріс спецификасына байланыс-
ты ерекше факторлар.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс