Шаруашылық қызметінің аудиті
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖәНЕ ҒЫЛЫММИНИСТРЛІГІ
Х.ДОСМҰХАМЕДОВ атындағы АТЫРАУ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
ЭКОНОМИКА, ҚАРЖЫ ЖӘНЕ БАСҚАРУ ФАКУЛЬТЕТІ
ҚАРЖЫ, НЕСИЕ ЖәНЕ БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕП КАФЕДРАСЫ
Қорғауға жіберілді
Қаржы, несие және бухгалтерлік
есеп
кафедрасының меңгерушісі м.а
__________
_____ _______________2006 ж.
Дипломдық жұмыс
Тақырыбы: Мемлекеттік мекемелерде қаржылық бақылауды ұйымдастыру
Орындаған:
Ғылыми жетекші:
Атырау,2006
ЖОСПАР
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 ТАРАУ ҚАРЖЫЛЫҚ БАҚЫЛАУДЫҢ МӘНІ, МАЗМҰНЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ӘДІСТЕРІ
1.1 Қаржылық бақылаудың мәні мен маңызы
1.2 Аудиторлық
бақылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...12
1.3 Қаржылық бақылаудың
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
2 ТАРАУ ҚАРЖЫЛЫҚ БАҚЫЛАУДЫҢ ҚЫЗМЕТІ ЖӘНЕ ПРИНЦИПТЕРІ МЕН СТАНДАРТТАРЫ
2.1 Қаржылық бақылау
қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...21
2.2 Қаржылық бақылаудың принциптері мен
стандарттары ... ... ... ... ... ... 25
2.3 Қаржылық бақылаудың атқарымдық
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...31
2.4 Мемлекеттік қаржылық бақылау
органдары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..35
3 ТАРАУ МЕМЛЕКЕТТIК ҚАРЖЫЛЫҚ БАҚЫЛАУ
3. 1. Сыртқы бақылауды ұйымдастыру негіздері
3. 2. Iшкі бақылауды ұйымдастыру негіздері
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
Пайдаланған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..54
Қосымшалар
Кіріспе.
Қаржылық бақылау—белгілі бір сферада қолданылатын және
мақсатты бағыттағы қызметі болады да белгіленген түрмен әдіс
қодану арқылы экономикалық субъектілердің іс қимылдары мен қаржысын
тексеретін шаралар жиынтығы болып табылады. Қаржылық бақылаудың
ерекшелігі оның ақша формасында жүзеге асатындығынан тұрады. Қаржы
министрлігінде қаржылық бақылау комитеті қызмет етеді. Бұл комитет
министрліктерге, ведомстваларға, басқару органдарына, тәртіп сақтау
органдарына, қорғаныс кәсіпорындарына және т.б. ревизиялауды
жүргізеді. Қаржы ресурстарын пайдаланудың тиімділігін арттыруға
жағдай жасайтын, күнделікті жағдайда қаржы бақылауды қолдану арқылы
ерекше оның орны білінеді. Осыдан қаржылық бақылаудың мақсаты
мемлекеттік қаржы саясатын табысты іске асуына ықпалсыз болады.
Қаржылық бақылаудың сипаттамасы субъектілер түріне әдістерінің
өткізілу уақытына, бақылауды жүргізу амалдарына немесе тәсілдеріне
негізделген
Диплом жұмысын жазудағы негізгі міндетім
Мемлекеттің, ұйымдардың және халықтың алдындағы қаржы міндеттерінің
орындалуын тексеру.
1) Шаруашылық субъектілердің иелігіндегі ақша ресурстарының дұрыс
пайдалануын тексеру.
2) Қаржылық операцияларының есеп айырысулардың жүзеге асыру
тәртіптерінің сақталуын тексеру.
3) Өндірістің ішкі резервтерін айқындау.
4) Қаржы тәртіптің бұзылуын болдырмау және алдын алу.
Диплом жұмысын жазудағы негізгі мақсатым
Қаржылық бақылаудың негізгі атқарымы—оның бақылау тексеру
атқарымымен сипатталады, қаржы ресурстарын қолдануға және
мемлекеттік меншікті пайдалануға заңдылықтардың орындалмауын
бұзушылықтың себемтерін талдау және жаңа құқық бұзу істерін
болдырмау үшін ұсыныстарын даярлайды.
Диплом жұмысының өзектілігі Аудиторлық бақылау
келісім—шарттың негізінде кәсіпорынның, компанияның, банктің және
т.б. қаржылық шаруашылық қызметінің жағдайын тәуелсіз аудиторлық
фирманың тексеруі. Аудиторлық фирмалар жалғыз тексеру ғана емес
кеңес беру қызметін орындайды. Аудиторлық фирмалар аудиторлық
қызметті жүргізуге мемлекеттік органдардан арнайы рұқсат алады.
Қаржылық бақылаудың негізгі әдісі ревизия болып табылады. Ревизияны
жүргізу үшін бағдарлама жасалады. Онда ревизияның объектісі мен
мақсаты көрсетіледі. Сондай-ақ тақырып пен негізгі мәселелері
қарастырылады.
Диплом жұмысынцың маңыздылығы Республикалық бюджеттің
атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің отырысында Ақтөбе
облысының 15 ұйымында жүргізілген кешенді бақылау іс-шараларының
қорытындылары жасалды. Есеп комитеті бақылау барысында бюджетке
тиесілі қаржылардың толық және уақытылы түсуін, бюджет қаржысының
тиімді пайдаланылуын қамтамасыз етуде заң талаптарының бұрмаланып,
бақылау нысандары қызметін ұйымдастыруда елеулі кемшіліктерге жол
берілгенін анықтады.
Қаржылық бақылаудың ұйымдастыру—құрылымдық жүйесінде ең басты
ұстамы, оның дұрыс жұмыс істеу принйиптерін қалыптастыру,
міндеттерін анықтау зат пен әдістерін таңдау, іс шара мен істеу
мүмкіндіктерін бекіту болып табылады. Бюджеттерді қарастыру мен
бекіту парламент пен маслихаттардың қызметтері. Бюджеттің орындалуын
бақылауды жоғарыда аталған екеуі де жүргізіледі.
Диплом жұмысының зерттеу пәні, қаржылық бақылаудың мәні, мазмұны және
оның әдістері,аудиторлық бақылау,қаржылық бақылаудың әдістері,қаржылық
бақылаудың қызметі және принциптері мен стандарттары,қаржылық бақылау
қызметі принциптері мен стандарттары қаржылық бақылаудың атқарымдық
жүйесі мемлекеттік қаржылық бақылау органдары,мемлекеттiк қаржылық
бақылау, Сыртқы бақылауды ұйымдастыру негіздері,Iшкі бақылауды ұйымдастыру
негіздері
Диплом жұмысының зерттеу объектісі, қаржылық бақылау және мемлекеттік
бақылау органдары болып келеді.
Диплом жұмысының жұмыстың құрылымы кіріспе, үш тарау, қорытынды және
пайдаланылған әдебиеттерден тұрады.
Диплом жұмысынның көлемі 52 беттен тұрады.
1 ТАРАУ ҚАРЖЫЛЫҚ БАҚЫЛАУДЫҢ МӘНІ, МАЗМҰНЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ӘДІСТЕРІ
1. Қаржылық бақылаудың мәні мен маңызы
2.
Мемлекеттік қаржылық бақылау—әкімшілік аппараттың бөліп алынған
іс-қимылын бақылау емес, мемлекеттік басқару органдары мен
жергілікті өзін-өзі басқару органдарының барлық қаржы шаруашылық
іс-қимылдарын және мемлекет және өзін өзі басқару органдарындағы
қаражат қозғалысының уақытылығы мен заңдылығы, мемлекеттік және
жергілікті жердегі өзін-өзі басқару органдарының меншікті
қолдануын бақылайды.
Қаржылық бақылаудың объектісі болып мемлекеттік қаржылық
ресурстарының құрылу және пайдалану процестері есептеледі.
Мемлекеттік қаржылық бақылаудың негізгі міндеттері—мемлекеттің
қаржылық ресурстарын және мемлекеттің меншігінің мақсатты және
тиімді пайдалану болады.[5]
1. Қаржылық бақылау мемлекеттік өкілеттік және жергілікті
өзін-өзі басқару органдарының бір түрі ретінде көрінеді.
2. Қаржылық бақылау жүргізу қаржылық-өндірістік қатынастарды
мемлекттік реттеудің түрі болып табылады.
3. Қаржылық бақылау барлық қаржы функцияларымен басқару
жүйесімен байланысты болған жағдайды іскер болады.
4. Қаржылық бақылау—экономикалық субъектілердің
нормативтік—құқықтық нормаларды сақтаудың әдісі.
Қаржылық бақылаудың мәні мен мағынасын дұрыс түсіну
көптеген себептер бойынша маңызды.
Жақсы ұйымдастырылған және басқарылған, халықтың тұмыс
деңгейін көтеруге және экономиканы дамытуда нақты мақсаттарға жетуге
бағытталған жағдайда ғана қаржылар табысты қызмет жасайды. Қатал,
әрі тиімді қаржылық бақылаусыз қаржылық тәртіпті нығайтуға қол
жеткізу мүмкін емес. Қаржылық бақылаудың барлық құралдарын қолданып
жоятын, нарықтық экономикаға көшер кезде пайда болатын, қаржылық
бұзушылықтың бұрын белгісіз небір қитұрғы әдістері шыққан уақытта
аса маңызға ие болады.
Осы уақытта мемлекетке қалыпты жұмыс істеп және дамуына
мүмкіндік беретін, қаржылық бақылаудың жаңа әрі икемді түрлері
пайдаланылады.
Осы мақсаттар орындалу үшін қаржылық бақылаудың мәнін нақты
дәл білу керек, алайда біздің елімізде мемлекеттік қаржылық
бақылаудың заңды бекітілген мәнінің түсінігі жоқ.
Ресей Федерациясының мемлекеттік қаржылық бақылауын
ұйымдастырудағы және түсінігін анықтауда бірінші нормативтік құқықтық
акт болып, Президенттің 25 шілде 1996 жылғы №1095 Ресей
Федерациясында мемлекеттік қаржылық бақылауды қамтамасыз ету шаралары
туралы жарлығы кірді.
Ресей Федерациясындағы мемлекеттік қаржылық бақылау
федералдық бюджеттің және федералдық бюджеттік емес қорлардың
орындалуын , ақша айналымының ұймдасуын, несие ресурстарының
пайдалануын , ішкі және сыртқы қарыздардың, мемлекеттік резервтер
жәйін, қаржылық жеңілдіктер мен артықшылықтар болуын қадағалайды.
2000 жылдың 1 қаңтарынан күшіне енген Ресей
Федерациясының, Бюджет кодексінің XI бөлімі Мемлекеттік және
муниципальдық қаржылық бақылау деп аталады.
Бюджет кодексін қабылдаумен мемлекеттің қаржылық іс-
қимылының және оның ішінде мемлекеттік қаржының бақылаудың
құқықтық базасын жасауда алға қарай қадам жасайды.
Ресей Федерациясындағы мемлекеттік қаржылық бақылау қаржылық
ресурстардың құрылуын, бөлінуі және мақсатты, әрі тиімді
қолданылуын және мемлекеттік және муниципальды меншіктің заңды әрі
орынды пайдаланылуын құқықтық нормалармен реттейтін қызмет деп
қарастыру керек. Мұндай қызметтің мақсаты бұзу фактілерін табу
ғана емес, бақылау арқылы мекемелерде оларды болдырмау болып
табылады.
Басқару жүйесіндегі кез келген бақылау жұмысы мақсат қоюдан
басталады.
Қаржылық бақылаудың мақсаты болып:
Қаржы ресурстары мен меншіктіктің тиімді әрі мақсатқа сай құқық
аясында, бірегей қаржылық және ақша саясатын жүргізуін қамтамасыз
ету және тиімсіз пайдалануын, талам-таражға салынуына жол бермеу.
Нарықтық экономика кезеңінде қаржылық бақылаудың ролінің
артуы қаржы ағымдарының көбеюінен болады. Қаржының өзі тауар-ақша
айналымын құру және қозғалысын бақылайтын құрал ретінде өз алдына
мағынағы ие болады.
Күнделікті қолданыста заттық және қаржылық қатынастар
астасып жатады. .[2]
Қаржы ресурстарын пайдаланудың тиімділігін арттыруға жағдай
жасайтын, күнделікті жағдайда қаржылық бақылауды қолдану арқылы
ерекше оның орны білінеді. Осыдан қаржылық бақылаудың мақсаты
мемлекеттік қаржы саясатын табысты іске асуына ықпал ету болады.
Мемлекеттік қаржылық бақылаудың міндеттері болып:
-бюджеттің және бюджеттік емес қорлардың құрылуы мен
қолданылуының дұрыстығы;
-мемлекеттік және жергілікті өзін-өзі басқару органдардың қаржылық
ресурстарын мақсатқа сай әрі тиімді пайдалануын, мемлекеттік және
муниципальдық меншіктің құқық аясында әрі орынды пайдалану жәйін
тексеру;
-бухгалтерлік есеп жүргізудің дұрыстығы және есеп қисаптардың
шынайылығы;
-салық салу, валюталық, кедендік, банктік қызмет төңірегіндегі
заңдылықтардың орындалуын қадағалау:
Бұл айтылған тізбе мемлекеттік қаржылық бақылаудың барлық
міндеттерін қамтымайды, өйткені қаржылық заңдылықтардың өзгеруіне
байланысты бұл міндеттер нақтыланады және өзгеріп отырады.
3. Аудиторлық бақылау
Қаржылық бақылаудың сипаттамасы субъектілер түріне бақылау
әрекеттерінің өткізілу уақытына, бақылауды жүргізу амалдарына немесе
тәсілдеріне негізделген. Осы белгілерінен шыға отырып, қаржылық
бақылауды үш бағыт бойынша бөлуге болады:
1) Түрлері;
2) Формалы;
3) Жүзеге асыру әдістері.
Субъектілеріне байланысты қаржылық бақылаудың төмендегідей
түрлері болады:
-Мемлекеттік қаржылық бақылау;
-Ведомствалық қаржылық бақылау;
-Шаруашылық ішіндегі бақылау.
Уақытына байланысты қаржылық бақылаудың келесі түрлері
болады:
-Алдын ала
-Ағымдағы
-Кезекті.
Алдын ала қаржылық бақылау ақша қорларын құру, бөлу және
пайдалану операциялары жүзеге асқанға дейін жүргізіледі. Бұл
жағдайда бектілуге және орныдалуға жататын құжаттар тексеріледі.
Ағымдағы қаржылық бақылау ақша операцияларын жүзеге асыру
процесіндегі бақылауларын жүзеге асыру процесіндегі бақылау.
Кезектегі қаржылық бақылау—қаржылық операцияларды жүзеге
асырғаннан кейін жүргізілетін бақылау. Бұл жағдайда қаржылық тәртіп
жағдайлары анықталады және оны бұзу жағдайлары айқындалады.
Мемлекеттік қаржылық бақылау—заңдылықпен анықталған билікке
сәйкес мемлекетті өкімет және жергілікті өзін-өзі басқару органдары
атқаратын бақылау.
Ведомствалық қаржылық бақылау—министрліктер мен ведомствалардың
бақылау, тексеру басқармалары жүргізетін қаржылық бақылау. .[5]
Шаруашылық ішіндегі бақылау—мекемелер мен кәсіпорынның қаржы-
экономикалық қызметімен жүргізілетін қаржылық бақылау.Бұл жағдай
бақылау объектісі болып экономикалық субъектінің қаржы іс қимылы
алынады.
Бағынышсыз қаржылық бақылау—аудитпен жүргізетін бақылау.
Мұндай бақылауды жүргізудің мақсаты экономикалық субъектілердің
бухгальтерлік есеп жобасын шынайылығын анықтау және жүргізген
қаржылық және шаруашылық операцияларының заңдылық және нормативті-
құқықтық актілермен сәйкестігі болып табылады.
Аудиторлық бақылау келісім-шарттың негізінде кәсіпорынның,
компанияның, банктің және т.б. қаржылық шаруашылық қызметінің
жағдайын тәуелсіз аудиторлық фирманың тексеруі.
Аудитор мен аудиторлық фирмалар өз қызметтерін жүзеге
асырғанда заңдық нормативтік актілер талабын басшылыққа алады.
Аудит келесі сабақтаса жүргізілетін атылармен жүргізіледі:
1. Жоспарлау;
2. Аудит объектісі жөнінде ақпаратты алу және оны бағалау;
3. Аудит процедурасына белгілі бір қадамдар жасау және бағдарламаны
дайнындау;
4. Тексеру және бақылау жүйесінің сауалнамасы;
5. Аудит процедурасын жүргізу;
6. Аудиторлық түйін жасау:
Аудиторлық қызметтің нәтижесі аудиторлық түйін болып
табылады. Аудиторлық түйін дегеніміз—шаруашылық субъектінің
бухгалтерлерінің есептерінің баланстарының және басқа да құжаттарының
қойылатын талаптарға сәйкес келуі туралы толық ақпаратты
мазмұндайтын аудитормен куәландырған ресми құжат.
Аудиторлық фирмалар жалғыз тексеру ғана емес кеңес беру
қызметін орындайды. Аудиторлық фирмалар аудиторының қызметті жүргізуге
мемлекеттік органдардан арнайы рұқсат алады.
Ақпараттарды қолдануға қатысы бойынша аудиттің екі түрі
бар:
1) ішкі аудит;
2) сыртқы аудит:
Ішкі аудит дегеніміз—мекеменің меншік иелерінің қызығушылығы
бойынша ұйымдастырылған ішкі құжаттардың бухгалтерлік есептің
бекітілген ереже талаптарына сәйкестігін бақылау үшін жүргізілетін
аудит.
Сыртқы аудит дегеніміз—тәуелсіз аудиторлық фирма немесе
аудитормен жүргізетін қызмет.
Заң талабына қытысы бойынша аудит міндетті және
бастамашылық болып бөлінеді. Міндетті аудит дегеніміз—мемлекетпен
реттеледі. Қазақстан Республикасында міндетті аудитке жататындар:
банктер, несиелік серіктестіктер, банкпен операцияның жекелеген
түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар, бағалы қағаздар нарығындпа қызмет
ететін ұйымдар, сақтандыру ұйымдары, жинақтаулы зейнетақы қоры,
зейнетақы активтерін басқарушы компаниялар, инвестициялық қорлар,
шетелге қатысты мекемелер. Бастамашылық аудит дегеніміз—кәсіпорынның
бастамашылдығымен жүргізіледі.
Объектісі бойынша аудит төмендегідей бөлінеді:
-банктік;
-Сақтандыру ұйымдардың аудиті;
-Биржа инвестициялық аудит;
-Жалпы аудит;
-Мемлекеттік аудит.
Белгілеуі бойынша аудит жеті түрге бөлінеді:
1. Қаржылық есеп аудару;
2. Салықтық аудиті;
3. Талапқа сай аудиті,
4. Бағалық аудиті;
5. Басқару аудиті;
6. Шаруашылық қызметінің аудиті;
7. Арнаулы аудит.
1.3 Қаржылық бақылаудың әдістері
Қаржылық бақылау алуан түрлі әдістермен жүргізіледі. Нақты
әдісті қолдану бірқатар факторларға байланысты. Мысалы: Шаруашылық
орган қызметінің формасына, бақылау объектісі мен мақсаттарға және
т.б.
Қаржылық бақылаудың төмендегідей әдістері қолданылады:
• Ревизиялар;
• Тексерулер;
• Қаржылық жоспарлар жобасы;
• Арыздар;
• Қаржылық шаруашылық қызмет туралы есептерді қарастыру:
• Лауазымды тұлғалардың баяндамаларын, ақпараттарын таңдау.
Құжаттың ревизия жүргізуде қарама-қарсы тексеріс ақша құжаттары
мен материалдық құндылықтарды түгендеу, сандық есепті қалпына
келтіру және т.б. қаржылық бақылаудың негізгі әдісі ревизия
болып табылады. .[3]
Кәсіпорынның, ұйымның, мекеменің өткен белгілі бір кезеңге
қаржылық шаруашылық қызметті толықтай зерттеу болып табылады.
Тексеру объектісіне байланысты ревизияның келесі түрлері болады:
1. Құжаттық;
2. Факторлық;
3. Толық;
4. Іріктеме;
Ұйымдастыру белгісі бойынша 3 түрі бар:
1. Жоспарлы;
2. Жоспардан тыс;
3. Кешенді:
Құжаттық ревизияны—жүргізуде құжаттар және бастапқы ақша
құжаттары тексеріледі.
Факторлық ревизия—тек құжаттарды ғана емес сонымен бірге
ақшалар мен материалдық құндылықтардың бар болуын тексереді.
Толық ревизия—кәсіпорынның, ұйымның, мекеменің, белгілі бір
кезеңге барлық қызметін тексеру.
Іріктеме ревизия қаржы шаруашылық қызметтің қандайда бір
жеке тұсын тексеруге бағытталған. Тақырыптың ревизия бірнеше
біртектес кәсіпорындарда жүргізіледі.
Ревизия амалдары төмендегідей:
• Материалдық құндылықтарын түгендеу,
• Кассадағы ақша қаражаттарының болуын тексеру;
• Тексеріліп отырған объекті қызметінің есепті көрсеткіштерін
жоспарлы және нормативті көрсеткіштермен салыстыру.
Ревизияны жүргізу үшін бағдарлама жасалады. Онда ревизияның
объектісі мен мақсаты көрсетіледі. Сондай-ақ тақырып пен негізгі
мәселелері қарастырылады.
Қаржылық бақылау тиімді жүргізілу үшін оны ұтымды
ұйымдастыра білу керек. Жалпы мемлекеттік қаржылық бақылауды
мемлекеттік билік және басқару органдары жүзеге асырады. Қазақстан
Республикас Парламентінің 2 палатасында да арнайы мамандандырылған
жұмысшы органдар бар. Осы органдар қаржы бюджет қызметі өрісіндегі
мемлекеттік бюджеттің құжаттарының жұмсалуына бақылау жүргізіледі.
Қазақстан Республикасының елбасы шығарған жарлықтары, қаулылары және
өкімдерінің орындалуына бақылауды ұйымдастыру үшін Президент
ақпаратында бақылау бөлімі болады. Елбасыға тікелей бағынатын және
есеп беретін Республика бюджетінің орындалуына бақылау бойынша
есептік комитет құрылады. Ол мемлекеттік орган болып табылады. Ол
комитеттің міндеттері мен қызметтері мыналар:
✓ Республика бюджетінің орындалуы бойынша заңдар мен нормативтік
актілердің орындалуына бақылау;
✓ Мемлекет басшысының Республикалық бюджетті орындалуымен
байланысты мәселелері бойынша тапсырмаларды орныдау;
✓ Республика бюджетіне қаражаттардың түсуін және олардың
пайдалану заңдылығын бақылау;
✓ Республика парламентіне қарауға Республика бюджетінің орындалуы
туралы есепті ұсыну.
Қаржы министрлігінде қаржылық бақылау комитеті қызмет етеді.
Бұл комитет министрліктерге, ведомсталарға, басқару органдарына,
тәртіп сақтау органдарына, қорғаныс кәсіпорындарына және т.б.
ревизиялауды жүргізеді. 2001 жылдың басында құрылған қаржы позициясы
келесі қызметтер мен операцияларды орындайды.
Қаржы операцияларымен байланысты қылмыс пен құқық
бұзушылықты айқындайды. Сонымен бірге мемлекеттік қаржылық бақылауды
қазынашылық органдар да жүзеге асырады. Салық және қаржы органдары
мемлекет кірістері мен шығындарына бақылау жүргізеді. Салық органдары
бақылауды жүргізу барысында құқық бұзушылықты байқаған жағдайда
экономикалық санкциялар қолдана алады. Жоғарыда аталғандардан басқа
қоғамдық бақылау жүргізу орындары болады. Олар: кәсіподақтар, саяси
партиялар, жастар ұйымдары т.б. Шаруашылық ішіндегі бақылауды
шаруашылық субъектілердің құрылымдық бөлімшелері жүзеге асырады.
Қаржылық бақылау әдістері--әр түрлі болады, негізінен
тексеру, жай тексеріс, зерттеу, талдау. .[7]
Тексеру—тексеріс кезіндегі шаруашылық және қаржылық
операциялардың қажеттілігі мен тиімділігін және оны жүзеге асыру
кезіндегі заңдылықты жауапты адамдардың істерінің негізділігі мен
заңға сәкестігін анықтайтын құжаттық және нақтылық тексерудің
міндетті бақылау істерінің жүйесі болып табылады.
Жай тексеріс—бірен-саран бақылау немесе тексерген адамның
белгілі бір бөлігін зерттеу.
Талдау—нәтижелілігіне және тиімділігіне жалпы баға беру
мақсатында құжаттарды егжей-тегжейлі зерттеу арқылы жүзеге асатын
қаржылық бақылаудың бір түрі болып табылады.
Зерттеу—тексеру объектісінің шаруашылық қызметінің белгілі
бір бағыттары мен сұрақтарын бақылау органдарының жанасуы. Бақылау
процесі—тиісті принциптерді, түрлерді, бақылау әдістері мен техникасын
пайдалана отырып, белгілі бақылауды жүзеге асыру арқылы ең тиімді
әдістермен кепілді түрде жету жолындағы бақылау субъектісінің іс-
қимылы болады.
Бақылау шараларын ұйымдастыру процестерін төмендегідей бір-
бірімен байланысты кезеңдерге бөлуге болады:
• Бақылау шараларын жоспарлау;
• Тексерістің тақырыбын сәйкес құқықтық-нормативтік базасын білу
керектігін бақылау шараларын өткізуге дайындық;
• Бағдарлама жасақтау; бақылау объектісіндегі бақылау жұмыстарының
бағдары;
• Сұрастырылған материалдарды құжаттармен және нақты тексеріс;
• Бақылау шараларының материалдарын жүйеге келтіру;
• Ант жасау;
• Бақылау шараларының материалдарынжәне ұсыныстарыншешісу және
талқылау;
Бақылау шаралаының материалдарына байланысты ұсыныстардың
орындалуына мемлекеттік қаржылық бақылау орнату.
Бақылаудың нәтижесіне әсер ететін бақылау жүйесінің маңызды
элементі болып—бақылау шараларына мемлекеттік қаржылық бақылауға
техника мен қазіргі технологияны қолдану аталады. Бұл жерде
техникалық әдістерді және бақылау іс-қимылындағы тактиканы қолдану
болып отыр.
Бақылау шараларын өткізу, оны құжаттау арнайы
инструкцияларда, ережелерде, жазылған олардың құжаттау тәртібі мен
әдісін сақтандыру арқылы белгілі талаптарға сай жүргізіледі.
Қаржылық бақылау жүйесінің негізгі элементі болып—бақылау
жүргізудің керекті деректерін жинау және өңдеу болып табылады.
Бақылау—тексеру жұмысын жүргізудің маңызды ережесі--өткізілген шаралар
мен шығындалған заттардың нәтижесін егжей-тегжейлі құжатқа түсіруге
болады. Бақылау нәтижесі тек тексерушілердің кәсіби деңгейіне ғана
байланысты емес, сонымен бірге бақылау шараларын жүргізу күн
тәртібіне де байланысты болады.
Бақылау нәтижесіне айрықша әсер ететін факторлар болып:
1. Бақылау жүргізуші мамандардың білім деңгейі;
2. Бақылау жүргізуге негіз болатын, бақылау объектісі жөніндегі
деректердің толықтығы мен шынайылығы;
3. Бақылау іс-шараларын орындауға құқық беретін нормативті құқықтық
және ғылыми-әдістемелік камтамасысыз ету
2 ТАРАУ ҚАРЖЫЛЫҚ БАҚЫЛАУДЫҢ ҚЫЗМЕТІ ЖӘНЕ ПРИНЦИПТЕРІ МЕН СТАНДАРТТАРЫ
2.1 Қаржылық бақылау қызметі
Қаржылық бақылаудың мақсаттары мен міндеттері жалпы
мемлекеттік бақылаудың бөлігі ретінде, тексеру объектісінң қаржы-
шаруашылық қызметтерінің жәйін зерттеу, оның қызметінің кемшілік
тұстарын, оның себептерін анықтау, тиісті түзетулер енгізу, сүйтіп
тиімділігін арттыру болып табылады.
Қаржылық бақылаудың күнделікті қолданыстағы мәні қаржылық
бақылаудың қызметі болып табылады.
Қаржылық бақылау органдарының бақылау қызметін жүзеге асыруы
қаржылық бақылау мен қаржының бақылау қызметін қатар қойып
салыстыруға негіз бола алмайды. .[5]
Қаржылық бақылау экономиканы өз алдына басқаратын қызмет
болады, басқа қызметтерді жоққа шығармайды, олардың тиімді
пайдалануына ықпал етеді.
Қаржылық бақылаудың негізгі атқарымы, оның бақылау-тексеру
атқарымымен сипатталады, қаржы ресурстарын қолдануда және мемлекеттік
меншікті пайдалануда заңдылықтардың орындалмауын бұзушылықтың
себептерін талдау жаңа құқық бұзу істерін болдырмау үшін
ұсыныстарын даярлайды.
Дүниежүзілік күнделікті қолданылымда қабылданған мемлекеттік
қаржы бақылауының қызметі болып:
• Бюджеттік қаражаттардың түсу көздерін бақылау;
• Бюджеттік қаражаттың шығындарын бақылау;
• Мемлекеттік және муниципалдық меншіктің қолданылуының
тиімділігін, оны жекешелендіруді, ұлт меншігіне айналдыруды
бақылау;
• Мемлекеттік және муниципалдық бюджеттен тыс қорлардың
қолданылуын бақылау;
• Бюджеттік қаражаттардың, банктердегі және басқа несие-қаржы
мекемелерінде, мемлекеттік және муниципалдық бюджеттен тыс
қорлардың айналымын бақылау;
• Дотация алудың және салық төлемдеріндегі жеңілдіктердің
қолданылуының заңдылығы мен тиімділігін бақылау;
• Қаржыны артық пайдаланудың жолын кесу.
Қаржылық бақылаудың қызметі қолданудың мөлшері тиісті
бақылау органдарының заңдылық және нормативті-құқықты актілерінде
келтірілген болады.
Қаржының екі қызметі бар:
1. бөлу;
2. бақылау.
Бөлу қызметінің көмегімен жалпы немес жиынтық қоғамдық өнім
және ұлттық табыс бөлінеді және қайта бөлінеді. Қоғамдық өнімді
бөлудің 1-ші және келесі немесе қайта бөлу түрлері болады. Қайта
бөлу процессі шаруашылық субъектілерге қатысты жүреді. Бөлу қызметі
арқылы қаржы белгілі бір қоғам қажеттіліктерін қанағаттандырады.
Қаржының 1-ші айқындамасын жақтаушылар осы бөлу қызметі арқылы
қаржы ұдайы өндірудің басқа сатыларына әсер етеді деп есептейді.
Қаржының келесі қызметі бақылау қызметі. Бақылау қызметін барлық
айқындамалардың жақтаушылары айқындайды.
Қаржының бақылау қызметі қаржы көрсеткіштердің қызметімен
жүзеге асады. Қаржы көрсеткіштері нәтижесін білдіреді. Қаржы
көрсететін зерттеу және талдау өндірістің тиімділіг жөнінде,
қызметтің соңғы нәтижелері жөнінде пайымдауға мүмкіндік береді.
Қаржылық бақылау қызметін қаржылық бақылаушы айқындайды. Қаржылық
бақылау дегеніміз—бақылау қызметін іс жүзінде қолдану одан басқа
ұдайы өндіру қызметі, өндірістік қорлардың айналуына қатысу қызметі
және ынталандыру қызметтері де бар. Қаржылық бақылау қызметі басқа
қызметтермен тығыз байланыста болады.
Ішкі бақылау қызметі Қазақстан Республикасының заңдарына
сәйкес орталық мемлекеттік орган басшысының шешімімен құрылады. Ішкі
бақылау қызметін құруға рұқсат беретін мемлекеттік органдардың
тізбесін Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайды. Ішкі бақылау
қызметі орталық меншіктік органның басшысына есеп береді,
мемлекеттік органның басқа құрылымдық бөлімшелерінен ұйымдастыру және
функционалдық жағынан тәуелсіз болады.
Ішкі бақылау қызметі: .[1]
1) бақылау жоспарын жасайды;
2) орталық мемлекеттік органның басшысына ішкі бақылау жүргізу
жоспарының орындалуы жөнінде есепті табыс етеді.
Ішкі бақылау қызметі бар мемлекеттік орган ішкі бақылау
жөніндегі орталық уәкілетті органға бақылау жоспарларын, олардың
орындалуы туралы есептерді және ішкі бақылау жүргізу нәтижелерін ол
белгіленген нысандар мен мерзімдер бойынша табыс етеді.
Ішкі бақылау жүргізу жоспарлар туралы есептер мен
ақпараттарды табыс ету туралы талаптар ол туралы ақпарат
мемлекеттің құпияларға жататын шығыстарды бақылаумен байланысты
жағдайларға қолданылмайды.
Ішкі бақылау қызметі—мемлекеттік органда және оның аумақтық
бөлімшелері мен ведомствалық бағыныстағы ұйымдарында ішкі бақылау
жүргізуге құқылы және ішкі бақылау жөніндегі орталық уәкілетті
органнан консультациялар алуға құқылы.
2. Қаржылық бақылаудың принциптері мен стандарттар
Қаржылық бақылауды жүргізу құпиялылық режимін қамтамасыз ету
ескеріле отырып, тәуелсіздік, объективтілік, анықтық, ашықтық,
құзыреттілік, жариялылық принциптері міндетті түрде сақталып, жүзеге
асырылады.
Тәуелсіздік принципі—мемлекеттік қаржылық бақылау
органдарының, мәслихаттардың, тексеру комиссияларының, ішкі бақылау
қызметтерінің және олардың қызметкерлері мен мүшелерінің
тәуелсіздігіне, бақылау функцияларын жүзеге асыру негізінде олардың
жүргізіп жатқан бақылау іс-шараларының тәуелсіздігіне нұқсан
келтіретін кез келген араласушылыққа жол бермеу. .[12]
Бақылаудың объективтілік принципі—бақылауды Қазақстан
Республикасының заңдарына, мемлекеттік қаржылық бақылау стандарттарына
қатаң сәйкестілікпен жүргізу мүдделер қақтығысына жол бермеу,
бақылау нәтижелері бойынша анықталған және құжаттармен расталған
фактілер негізінде ғана шешімдер қабылдау.
Бақылау нәтижелерінің анықтық принципі—бақылау нәтижелерін
бухгалтерлік, банктік құжаттармен және мемлекеттік қаржылық бақылау
объектісінің өзге де құжаттарымен растау.
Бақылаудың ашықтық принципі—бақылау нәтижелерін баяндаудың
айқындығы, мемлекеттік қаржылық бақылау органдарының, мәслихаттардың,
тексеру комиссияларының Қазақстан Республикасының Президентіне,
Қазақстан Республикасының Парламентіне, Қазақстан Республикасының
Үкіметіне, мәслихаттарға есеп беретіндігі.
Жариялылық принципі—құпиялық режимін,қызметтік, коммерциялық
немесе заңмен қозғалатын өзге де құпияны қамтамасыз етуді ескере
отырып, бақылау нәтижелерін ескере отырып, бақылау нәтижелерін
жариялау.
Құзіреттілік принципі—мемлекеттік қаржылық бақылау органдары,
ішкі бақылау қызметтері қызметкерлерінің, мәслихаттардың тексеру
комиссиялары мүшелерінің бақылауды сапалы жүзеге асыруы үшін қажетті
кәсіби білімдер мен дағдылардың жиынтығы.
Қаржылық бақылауға қойылатын бірыңғай талаптар мемлекеттік
қаржылық бақылау стандарттарымен айқындалады.
Қаржылық бақылау стандарттарын Республикалық бюджеттің
атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитеті ішкі бақылау жөніндегі
орталық уәкілетті органмен бірлесе отырып әзірлейді және оларды
Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитеті
бекітеді.
Қаржылық бақылау стандарттарын мемлекеттік қаржылық бақылау
органдары, мәслихаттардың тексеру комиссиялары, ішкі бақылау
қызметтері, олардың қызметкерлері мен мүшелері орындауға міндетті.
Қаржылық бақылау мынадай үлгілерге бөлінеді:
• сәйкестігіне бақылау жасау—мемлекеттік қаржылық бақылау объектісі
қызметінің Қазақстан Республикасы заңдарының талаптарына
сәйкестігін бағалау; .[15]
• қаржылық есептілікті бағалау—қаржылық бақылау объектісінің
қаржылық есептілікті жасауының және табыс етуінің анықтығын,
негізділігін және уақыттылығын бағалау;
• тиімділікті бақылау—мемлекеттік қаржылық бақылау объектісінің
республикалық немесе жергілікті бюджет қаражаттарын, мемлекет
активтерін, мемлекет кепілдігін берген қарыздарды, мемлекеттік
мекемелердің тауарларды өткізуінен түскен ақшаны үнемділікпен,
нәтижелілікпен және өнімділікпен пайдалануын тексеру мен
бағалау.
Қаржылық бақылау төмендегідей түрлердегідей жүзеге асырылады:
1. Кешенді бақылау—мемлекеттік қаржылық бақылау объектісінің нақты
кезеңдегі қызметін жекелеген мәселелер бойынша жаппай әдіспен
тексеру және бағалау.
2. Тақырыптық бағалау—мемлекеттік қаржылық бақылау объектісінің
нақты кезеңдегі қызметін жекелеген мәселелер бойынша жаппай
әдіспен тексеру және бағалау.
3. Үстеме бақылау—мемлекеттік қаржылық бақылау объектісіне қатысты
ақпарат алу қажеттілігіне байланысты үшінші тұлғаларды бақылау,
ол операциялардың бірдейлігіне қарай бір-бірімен өзара
байланысты құжаттарды салыстырып қарауды білдіреді.Үстеме бақылау
тек қана мемлкеттік қаржылық бақылаудың негізгі объектісімен
өзара қатынастар мәселелері бойынша және тексеріліп отырған
мәселе шеңберінде жүргізіледі.
Мемлекеттік қаржылық бақылау—мемлекеттік қаржылық бақылау
объектілерінің республикалық және жергілікті бюджеттердің атқарылуы,
олардың атқарылуы бойынша есепке алу мен есептілік
жүргізу,олардың атқарылуын бағалау, мемлекеттің гранттарын,
активтерін, мемлекет кепілдігін берген қарыздарды мемлекеттік
мекемелердің тауарды өткізуден түсетін өз иелігінде қалатын
ақшаны пайдалану бөлімдегі қызметтің Қазақстан Республикасының
заңдарына сәйкестігін тексеру. Осыған сәйкес төмендегідей ұғымдар
пайдаланылады:
1. Сыртқы бақылау—Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау
жөніндегі есеп комитеті, мәслихаттардың тексеру комиссиялары
жүзеге асыратын мемлекеттік қаржылық бақылау;
2. Ішкі бақылау—ішкі бақылау жөніндегі орталық уәкілетті орган
және ішкі бақылау қызметтері жүзеге асыратын мемлекеттік
қаржылық бақылау;
3. Бюджет қаражатын нысансыз пайдалану бюджеттік қаражаттарды
бюджеттік бағдарламалық және бюджеттік бағдарламаны іске
асыру жүзеге асырылатын норматвтік құқықтық актілерде
көзделмеген іс-шараларға пайдалану;
4. Негізсіз пайдалану—бюджеттік қаражатты, гранттарды, мемлекет
кепілдік берген қарыздарды мемлекеттік мекемелердің тауарларды
өткізуден түсетін, өз иелігінде қалатын ақшаны, мемлекет
активтерін Қазақстан Республикасының заңдарын бұза отырып
пайдалану;
5. Бюджет қаражатын тиімді пайдаланбау—республикалық және
жергілікті бюджеттерді атқару кезінде тиімділік пен
нәтижелілік принципін сақтау;
6. Мемлекеттік қаржылық бақылау объектілері—Қазақстан
Республикасының Үкіметі, жергілікті атқарушы органдар, бюджетке
түсетін түсімдерді алуға және бақылауға жауапты мемлекеттік
органдар, республикалық және жергілікті бюджеттерден
қаржыландырылатын мемлекеттік мекемелер, олардың ведомствалық
бағыныстағы ұйымдарды, бюджеттік қаражатты алушылар,
мемлекеттің гранттарын, активтерін мемлекет кепілдік берген
қарыздарды пайдаланатын және заңды тұлғалар;
7. Мемлекеттік қаржылық бақылау органдары—Республикалық бюджеттің
атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитеті және ішкі бақылау
жөніндегі орталық уәкілетті орган;
8. Ішкі бақылау қызметі—мемлекеттік органның , оның аумақтық
бөлімшелері мен ведомствалық бағыныстағы ұйымдарының
республикалық және жергілікті бюджеттерді атқаруына,
мемлекеттің гранттарының, активтерінің, мемлекеттік мекемлердің
тауарларды өткізуден түсетін өз иелігінде қалатын ақшаның
пайдалануын бақылауды өз құзіреті шегінде жүзеге асыратын
орталық мемлекеттік орган бөлімшесі;
9. Қаржылық есептілік—есеп Қазақстан Республикасының заң
актілерінде өзгеше көзделмесе, нысаны мен көлемін бюджетті
атқару жөніндегі орталық уәкілетті орган айқындайтын
мемлекеттік мекемелердің қаржылық жағдайы, қызметінің
нәтижелері және олардың қаржылық жағдайындағы өзгерістер
туралы ақпарат.
Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп
комитетінің қаулысы—Республикалық бюджеттің атқарылуы жніндегі есеп
комитетінің отырысында алқалы негізде қабылданатын және оның
бақылау нәтижелері бойынша барлық актілерінің қолданылуын
растайтын құжат. Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау
жөніндегі есеп комитетінің қаулысын ол арналған барлық мемлекеттік
орагандар, ұйымдар және лауазымды адамдарға орындауға міндетті.
Қорытынды—Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау
жөніндегі есеп комитетінің және мәслихаттың тексеру комиссиясының
бақылау кезінде жасайтын құжат.
Бақылау жүргізу туралы есеп—белгілі бір уақыт кезеңі
ішіндегі бақылау бойынша жүргізілетін жұмыс нәтижелері туралы құжат.
3. Қаржылық бақылаудың атқарымдық жүйесі
Қаржылық бақылау жүйесі бақылаудағы объектілерге тікелей
әсер ететін жан-жақты элементтермен сипатталады. Қаржылық бақылау
жүйесінің элементтер құрамы өзара тығыз байланысты. Өйткені
элементтер бірін-бірі толықтырады, не бірінен-бірі шығады.
Қаржылық бақылаудың ұйымдастыру—құрылымдық жүйесінде ең басты
ұсынымды, оның дұрыс жұмыс істеу принциптерін қалыптастыру,
міндеттерін анықтау, зат пен әдістерін таңдау, іс—шара мен істеу
мүмкіндіктерін бекіту болып табылады.Бақылау органдарының қызмет
істеуі ұйымдастыру және әдістемелік бағыттағы шарттар жиынтығын
анықтайды, бақылау объектілері мен субъектілерін, бақылау жұмысынң
шектерін, бақылау органдарының міндеттері мен құқықтарын, бақылау
кезеңдерін, тексеру әдістемелерін, бақылау органдарының жұмыстарының
сәйкестігін анықтайды. Мемлекеттік бақылау органдарының жұмыстары
жоғарыда аталған шарттар жиынтығы тиісті заңдылықтар шеңберінде
болуы тиіс. .[7]
Қаржылық бақылаудың негізгі элементтері болып:
Бақылау субъектісі;
Бақылау объектісі;
Бақылау нәрсесі;
Бақылау принциптері;
Бақылау әдісі (әдістемесі)
Бақылау техникасы және технологиясы;
Бақылау процесі;
Бақылау жүргізуге керекті деректерді жинау және өңдеу;
Бақылау нәтижесі және оған кететін шығындар;
Бақылау қорытындысы бойынша шешім қабылдайтын субъект,
Бақылау қорытындысы бойынша шешім қабылдау:
Шынайы нәтижелерін анықтау процесінде бақылаудың барлық элементтері
өзара байланыста бірігіп жүзеге асады. Бақылау субъектілері
түпкілікті дерек емес, өйткен бақылау объектісі олардың қызмет түрі
тұрақты өзгерісте болады. Бұл тұрғыдан келгенде бақылау
субъектілерінің осы замандық түрі аса бағалы болады деп
Вознесекский Э.А. есептейді.
Бақылау субъктісі (кім бақылайды) –бақылау атқарымыністеуші тиісті
мекеме. Өзінің қызметінде бақылау субъектісі бақылау объектісінің
мінез жағдайын, бақылау әдістерін, оның нәрсесін, бақылау объектісін
және бақылау түрін анықтайды.
Бақылау субъектісінің міндеттері бақылау органдарын құрғандағы
мақсаттарына сәйкес және одан туындайтын болады.
Бақылау объектісі (кімді бақылайды) бақылау субъектілеріне
байланысты анықталады.
Мысалы: Ел аумағындағы мемлекеттік қаржылық бақылау болып,
ұйымдастыру—құқықтық түрлері мен формасына байланыссыз федеральдық
бюджетті алушылар (пайдаланушылар), атқарушы өкіметтің федеральдық
органдары несие-ақша мекемелері, мемлекеттер мен азаматтардың
қаржыларын тартатын инвестициялық институттар мемлекеттік қаржылық
бақылаудың объектілері болады.
Қаржылық бақылау нені тексереді—бақылау объектісінң мән-
жәйінің негізгі мінездемесі және сипаты. Мемлекеттік қаржылық
бақылаудың тікелей жұмысы болып бюджет процесінің бүкіл кезеңдері
шығады (бюджетті құру, қарастыру, бекіту орындалуы, оның орындалуы
жөніндегі есепті құру және бекіту) бюджетке салықтық және басқа
төлемдерден түсімдер, бюджеттен тыс қорларға аударымдар, бухгалтерлік
есеп-қисап жұмысынң қойылуы, мақсатты бюджеттік қорлар, дотациялар,
көмек қаражаттар, жәрдем қаражаттар, трансферттар, бюджеттік несиелер
т.б. болады.
Қаржылық бақылаудың принциптері—бақылауды ұйымдастырудың
ғылыми жасақталған, іс жүзінде бақылаудан өткен саяси, ұйымдастыру
және құқықтық негіздері болып табылады, қаржы сферасында бақылау
қызметінің бір мақсатқа бағытталуын, жалпы ережелерін анықтайды және
тиімділігін қамтамасыз етеді.
Қазіргі заманғы өркениетті әрбір мемлекет ұмтылатын,
мемлекеттік қаржылық бақылаудың дүниежүзінде көп жылдық тәжірибе
негізінде жасақталған негізі бар.Оған егемендік, объективтік,
біліктілік, ашық айту кіреді. Мемлекеттік, тіпті муниципалдық
деңгейдеде қаржылық бақылау органдарының басыбайлығы заңдылықпен
бекітілген болуға тиіс. Бақылаушы органның басыбайлығы ешкімге
бағынбайтын өзіндік қаржысы арқылы жүзеге асады.
Объективтілік пен біліктілік деп тексеру қызметінің
бекітілген стандарттарына негізделген жоғары кәсіби жұмыс деңгейімен,
контролермен заңдылықтарды сөзсіз орындауын айтады.
Ашық айту деп бүкіл халықтық ақпарат құралдары мен
қоғаммен бақылау органдарының тұрақты байланысын айтады. Өздерінің
қаражаттырының қолданылуы жөніндегі ақпаратты білуге тиісті салық
төлеушілердің, адамдардың мүддесін тікелей не жанама қорғайтыны
қаржылық бақылау органдарына тән. Осындай негізгі принциптерден
басқалар да шығады, атап айтқанда: жүйелілік пен жоспарлылық, ымыра
келу мен жеке басқару, нәтижелілік, бақылау субъектілерінің сатып
алынбауы, түрлі бақылау органдарының өзара келісіп жұмыс істеуі,
қаражаттарды қолдануда және құруда тікелей не жанама байланыстарын
жоққа шығарудың мүмкін еместігі принципі, қаржылық тәртіптер мен
қаржылық санкциялар принципі, қаржылық бақылаудың шұғылдығы мен
іскерлік принципі.
4. Мемлекеттік қаржылық бақылау органдары
Мемлекеттік қаржылық бақылау органдарының іс-қимылы заңдар
мен заң актілерімен бекітілген құқықтық нормалар арқылы жүргізіледі.
Мемлекеттік қаржылық бақылау органдарының құқықтық базасы
Ресей Федерациясының Ата заңының 101 және 104 бабтарының тиісті
Тармақтары, Ресей Федерациясының бюджеттік кодексі, 31 желтоқсан 1997
жылғы Ресей Федерация үкімі туралы, 11 қаңтар 1995 жыл Ресей
Федерациясының Есеп палаты туралы, 1992 жылы 2 желтоқсандағы Ресей
Федерациясының Орталық банкі туралы, Ресей Федерациясының жергілікті
өзін-өзі басқару органдарының қаржылары туралы 25 ақпан 1997 жыл
сияқты федеральдық заңдар, 1995 жылы 25 ақпандағы №1095 Ресей
Федерациясы Президентінің жарлығы Ресей Федерациясындағы мемлекеттік
қаржылық бақылауды қамтамсыз ету туралы, 1998 жылы 6 мамырындағы
Ресей Федерациясы Үкіметінің №388 қаулысы Ресей Федерациясының
аумақтық бақылау-тексеру органдары туралы құрайды.
Мемлекеттік қаржылық бақылаудың жәйі салықтық және ақша
заңдылықтарында да, келен кодексінде де көрініс тапты.
Одан басқа мемлекеттік және муниципалдық қаржылық бақылаудың
билігі Ресей Федерациясының субъектілерінің бақылау органдары туралы
заңдармен, жергілікті жерлердегі өзін-өзі басқару органдарының
құқықтық актілерімен мемлекеттік және муниципалдық қаржылық бақылау
органдарының тиісті атқарушы өкіметінің нормативтік құқықтық
актілерімен анықталады.
Ресей Федерациясының федералдық деңгейінде мемлекеттік
қаржылық бақылау органдары Есептеу палатасымен, қаржы Министрлігімен
Ресей Федерациясының субъектілеріндегі федеральды қазынашылдығының
бас басқармасы және оның органдарымен, Ресей Федерациясының
субъектілеріндегі Қаржы Минитрлігіндегі бақылау тексеру басқармасымен
мемлекеттік қаржылық бақылау мен аудит Департаментімен, Салықтар мен
жинаулар Министрлігімен, Мемлекеттік кеден комитеттерімен, Ресей
Банкімен, Ресей Федерациясының субъектілерінің өкімет органдарының
бақылау-тексеру қызметімен атқарылады да, бюджеттік қаражаттың түсуі
мен шығуын, бюджеттен тыс қорлардың және мемлекеттік меншіктің
тиімді пайдалануын бақылайды. .[14]
Басқа сөзбен айтқанда қазіргі кезеңдегі Ресейдің қаржы
бақылау органдары қалыптасқан нарықтық экономикалы елдердегі
мемлекеттің қаржылық бақылау органдарының ұйымдастыру құрылымына
сәйкес келе бастады.
Мемлекеттік қаржылық бақылау объектінің басшысы:
1. бақылаудың мақсатын, уақытын және ұзақтығын, оның нәтижелерін,
тұжырымдары мен ұсыныстарын білуге;
2. Тиісінше Респудликалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі
есеп комитетінің, мәслихатының, тексеру комиссиясының тапсырмасын,
ішкі бақылау жөніндегі орталық өкіметті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Х.ДОСМҰХАМЕДОВ атындағы АТЫРАУ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
ЭКОНОМИКА, ҚАРЖЫ ЖӘНЕ БАСҚАРУ ФАКУЛЬТЕТІ
ҚАРЖЫ, НЕСИЕ ЖәНЕ БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕП КАФЕДРАСЫ
Қорғауға жіберілді
Қаржы, несие және бухгалтерлік
есеп
кафедрасының меңгерушісі м.а
__________
_____ _______________2006 ж.
Дипломдық жұмыс
Тақырыбы: Мемлекеттік мекемелерде қаржылық бақылауды ұйымдастыру
Орындаған:
Ғылыми жетекші:
Атырау,2006
ЖОСПАР
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 ТАРАУ ҚАРЖЫЛЫҚ БАҚЫЛАУДЫҢ МӘНІ, МАЗМҰНЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ӘДІСТЕРІ
1.1 Қаржылық бақылаудың мәні мен маңызы
1.2 Аудиторлық
бақылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...12
1.3 Қаржылық бақылаудың
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
2 ТАРАУ ҚАРЖЫЛЫҚ БАҚЫЛАУДЫҢ ҚЫЗМЕТІ ЖӘНЕ ПРИНЦИПТЕРІ МЕН СТАНДАРТТАРЫ
2.1 Қаржылық бақылау
қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...21
2.2 Қаржылық бақылаудың принциптері мен
стандарттары ... ... ... ... ... ... 25
2.3 Қаржылық бақылаудың атқарымдық
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...31
2.4 Мемлекеттік қаржылық бақылау
органдары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..35
3 ТАРАУ МЕМЛЕКЕТТIК ҚАРЖЫЛЫҚ БАҚЫЛАУ
3. 1. Сыртқы бақылауды ұйымдастыру негіздері
3. 2. Iшкі бақылауды ұйымдастыру негіздері
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
Пайдаланған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..54
Қосымшалар
Кіріспе.
Қаржылық бақылау—белгілі бір сферада қолданылатын және
мақсатты бағыттағы қызметі болады да белгіленген түрмен әдіс
қодану арқылы экономикалық субъектілердің іс қимылдары мен қаржысын
тексеретін шаралар жиынтығы болып табылады. Қаржылық бақылаудың
ерекшелігі оның ақша формасында жүзеге асатындығынан тұрады. Қаржы
министрлігінде қаржылық бақылау комитеті қызмет етеді. Бұл комитет
министрліктерге, ведомстваларға, басқару органдарына, тәртіп сақтау
органдарына, қорғаныс кәсіпорындарына және т.б. ревизиялауды
жүргізеді. Қаржы ресурстарын пайдаланудың тиімділігін арттыруға
жағдай жасайтын, күнделікті жағдайда қаржы бақылауды қолдану арқылы
ерекше оның орны білінеді. Осыдан қаржылық бақылаудың мақсаты
мемлекеттік қаржы саясатын табысты іске асуына ықпалсыз болады.
Қаржылық бақылаудың сипаттамасы субъектілер түріне әдістерінің
өткізілу уақытына, бақылауды жүргізу амалдарына немесе тәсілдеріне
негізделген
Диплом жұмысын жазудағы негізгі міндетім
Мемлекеттің, ұйымдардың және халықтың алдындағы қаржы міндеттерінің
орындалуын тексеру.
1) Шаруашылық субъектілердің иелігіндегі ақша ресурстарының дұрыс
пайдалануын тексеру.
2) Қаржылық операцияларының есеп айырысулардың жүзеге асыру
тәртіптерінің сақталуын тексеру.
3) Өндірістің ішкі резервтерін айқындау.
4) Қаржы тәртіптің бұзылуын болдырмау және алдын алу.
Диплом жұмысын жазудағы негізгі мақсатым
Қаржылық бақылаудың негізгі атқарымы—оның бақылау тексеру
атқарымымен сипатталады, қаржы ресурстарын қолдануға және
мемлекеттік меншікті пайдалануға заңдылықтардың орындалмауын
бұзушылықтың себемтерін талдау және жаңа құқық бұзу істерін
болдырмау үшін ұсыныстарын даярлайды.
Диплом жұмысының өзектілігі Аудиторлық бақылау
келісім—шарттың негізінде кәсіпорынның, компанияның, банктің және
т.б. қаржылық шаруашылық қызметінің жағдайын тәуелсіз аудиторлық
фирманың тексеруі. Аудиторлық фирмалар жалғыз тексеру ғана емес
кеңес беру қызметін орындайды. Аудиторлық фирмалар аудиторлық
қызметті жүргізуге мемлекеттік органдардан арнайы рұқсат алады.
Қаржылық бақылаудың негізгі әдісі ревизия болып табылады. Ревизияны
жүргізу үшін бағдарлама жасалады. Онда ревизияның объектісі мен
мақсаты көрсетіледі. Сондай-ақ тақырып пен негізгі мәселелері
қарастырылады.
Диплом жұмысынцың маңыздылығы Республикалық бюджеттің
атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің отырысында Ақтөбе
облысының 15 ұйымында жүргізілген кешенді бақылау іс-шараларының
қорытындылары жасалды. Есеп комитеті бақылау барысында бюджетке
тиесілі қаржылардың толық және уақытылы түсуін, бюджет қаржысының
тиімді пайдаланылуын қамтамасыз етуде заң талаптарының бұрмаланып,
бақылау нысандары қызметін ұйымдастыруда елеулі кемшіліктерге жол
берілгенін анықтады.
Қаржылық бақылаудың ұйымдастыру—құрылымдық жүйесінде ең басты
ұстамы, оның дұрыс жұмыс істеу принйиптерін қалыптастыру,
міндеттерін анықтау зат пен әдістерін таңдау, іс шара мен істеу
мүмкіндіктерін бекіту болып табылады. Бюджеттерді қарастыру мен
бекіту парламент пен маслихаттардың қызметтері. Бюджеттің орындалуын
бақылауды жоғарыда аталған екеуі де жүргізіледі.
Диплом жұмысының зерттеу пәні, қаржылық бақылаудың мәні, мазмұны және
оның әдістері,аудиторлық бақылау,қаржылық бақылаудың әдістері,қаржылық
бақылаудың қызметі және принциптері мен стандарттары,қаржылық бақылау
қызметі принциптері мен стандарттары қаржылық бақылаудың атқарымдық
жүйесі мемлекеттік қаржылық бақылау органдары,мемлекеттiк қаржылық
бақылау, Сыртқы бақылауды ұйымдастыру негіздері,Iшкі бақылауды ұйымдастыру
негіздері
Диплом жұмысының зерттеу объектісі, қаржылық бақылау және мемлекеттік
бақылау органдары болып келеді.
Диплом жұмысының жұмыстың құрылымы кіріспе, үш тарау, қорытынды және
пайдаланылған әдебиеттерден тұрады.
Диплом жұмысынның көлемі 52 беттен тұрады.
1 ТАРАУ ҚАРЖЫЛЫҚ БАҚЫЛАУДЫҢ МӘНІ, МАЗМҰНЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ӘДІСТЕРІ
1. Қаржылық бақылаудың мәні мен маңызы
2.
Мемлекеттік қаржылық бақылау—әкімшілік аппараттың бөліп алынған
іс-қимылын бақылау емес, мемлекеттік басқару органдары мен
жергілікті өзін-өзі басқару органдарының барлық қаржы шаруашылық
іс-қимылдарын және мемлекет және өзін өзі басқару органдарындағы
қаражат қозғалысының уақытылығы мен заңдылығы, мемлекеттік және
жергілікті жердегі өзін-өзі басқару органдарының меншікті
қолдануын бақылайды.
Қаржылық бақылаудың объектісі болып мемлекеттік қаржылық
ресурстарының құрылу және пайдалану процестері есептеледі.
Мемлекеттік қаржылық бақылаудың негізгі міндеттері—мемлекеттің
қаржылық ресурстарын және мемлекеттің меншігінің мақсатты және
тиімді пайдалану болады.[5]
1. Қаржылық бақылау мемлекеттік өкілеттік және жергілікті
өзін-өзі басқару органдарының бір түрі ретінде көрінеді.
2. Қаржылық бақылау жүргізу қаржылық-өндірістік қатынастарды
мемлекттік реттеудің түрі болып табылады.
3. Қаржылық бақылау барлық қаржы функцияларымен басқару
жүйесімен байланысты болған жағдайды іскер болады.
4. Қаржылық бақылау—экономикалық субъектілердің
нормативтік—құқықтық нормаларды сақтаудың әдісі.
Қаржылық бақылаудың мәні мен мағынасын дұрыс түсіну
көптеген себептер бойынша маңызды.
Жақсы ұйымдастырылған және басқарылған, халықтың тұмыс
деңгейін көтеруге және экономиканы дамытуда нақты мақсаттарға жетуге
бағытталған жағдайда ғана қаржылар табысты қызмет жасайды. Қатал,
әрі тиімді қаржылық бақылаусыз қаржылық тәртіпті нығайтуға қол
жеткізу мүмкін емес. Қаржылық бақылаудың барлық құралдарын қолданып
жоятын, нарықтық экономикаға көшер кезде пайда болатын, қаржылық
бұзушылықтың бұрын белгісіз небір қитұрғы әдістері шыққан уақытта
аса маңызға ие болады.
Осы уақытта мемлекетке қалыпты жұмыс істеп және дамуына
мүмкіндік беретін, қаржылық бақылаудың жаңа әрі икемді түрлері
пайдаланылады.
Осы мақсаттар орындалу үшін қаржылық бақылаудың мәнін нақты
дәл білу керек, алайда біздің елімізде мемлекеттік қаржылық
бақылаудың заңды бекітілген мәнінің түсінігі жоқ.
Ресей Федерациясының мемлекеттік қаржылық бақылауын
ұйымдастырудағы және түсінігін анықтауда бірінші нормативтік құқықтық
акт болып, Президенттің 25 шілде 1996 жылғы №1095 Ресей
Федерациясында мемлекеттік қаржылық бақылауды қамтамасыз ету шаралары
туралы жарлығы кірді.
Ресей Федерациясындағы мемлекеттік қаржылық бақылау
федералдық бюджеттің және федералдық бюджеттік емес қорлардың
орындалуын , ақша айналымының ұймдасуын, несие ресурстарының
пайдалануын , ішкі және сыртқы қарыздардың, мемлекеттік резервтер
жәйін, қаржылық жеңілдіктер мен артықшылықтар болуын қадағалайды.
2000 жылдың 1 қаңтарынан күшіне енген Ресей
Федерациясының, Бюджет кодексінің XI бөлімі Мемлекеттік және
муниципальдық қаржылық бақылау деп аталады.
Бюджет кодексін қабылдаумен мемлекеттің қаржылық іс-
қимылының және оның ішінде мемлекеттік қаржының бақылаудың
құқықтық базасын жасауда алға қарай қадам жасайды.
Ресей Федерациясындағы мемлекеттік қаржылық бақылау қаржылық
ресурстардың құрылуын, бөлінуі және мақсатты, әрі тиімді
қолданылуын және мемлекеттік және муниципальды меншіктің заңды әрі
орынды пайдаланылуын құқықтық нормалармен реттейтін қызмет деп
қарастыру керек. Мұндай қызметтің мақсаты бұзу фактілерін табу
ғана емес, бақылау арқылы мекемелерде оларды болдырмау болып
табылады.
Басқару жүйесіндегі кез келген бақылау жұмысы мақсат қоюдан
басталады.
Қаржылық бақылаудың мақсаты болып:
Қаржы ресурстары мен меншіктіктің тиімді әрі мақсатқа сай құқық
аясында, бірегей қаржылық және ақша саясатын жүргізуін қамтамасыз
ету және тиімсіз пайдалануын, талам-таражға салынуына жол бермеу.
Нарықтық экономика кезеңінде қаржылық бақылаудың ролінің
артуы қаржы ағымдарының көбеюінен болады. Қаржының өзі тауар-ақша
айналымын құру және қозғалысын бақылайтын құрал ретінде өз алдына
мағынағы ие болады.
Күнделікті қолданыста заттық және қаржылық қатынастар
астасып жатады. .[2]
Қаржы ресурстарын пайдаланудың тиімділігін арттыруға жағдай
жасайтын, күнделікті жағдайда қаржылық бақылауды қолдану арқылы
ерекше оның орны білінеді. Осыдан қаржылық бақылаудың мақсаты
мемлекеттік қаржы саясатын табысты іске асуына ықпал ету болады.
Мемлекеттік қаржылық бақылаудың міндеттері болып:
-бюджеттің және бюджеттік емес қорлардың құрылуы мен
қолданылуының дұрыстығы;
-мемлекеттік және жергілікті өзін-өзі басқару органдардың қаржылық
ресурстарын мақсатқа сай әрі тиімді пайдалануын, мемлекеттік және
муниципальдық меншіктің құқық аясында әрі орынды пайдалану жәйін
тексеру;
-бухгалтерлік есеп жүргізудің дұрыстығы және есеп қисаптардың
шынайылығы;
-салық салу, валюталық, кедендік, банктік қызмет төңірегіндегі
заңдылықтардың орындалуын қадағалау:
Бұл айтылған тізбе мемлекеттік қаржылық бақылаудың барлық
міндеттерін қамтымайды, өйткені қаржылық заңдылықтардың өзгеруіне
байланысты бұл міндеттер нақтыланады және өзгеріп отырады.
3. Аудиторлық бақылау
Қаржылық бақылаудың сипаттамасы субъектілер түріне бақылау
әрекеттерінің өткізілу уақытына, бақылауды жүргізу амалдарына немесе
тәсілдеріне негізделген. Осы белгілерінен шыға отырып, қаржылық
бақылауды үш бағыт бойынша бөлуге болады:
1) Түрлері;
2) Формалы;
3) Жүзеге асыру әдістері.
Субъектілеріне байланысты қаржылық бақылаудың төмендегідей
түрлері болады:
-Мемлекеттік қаржылық бақылау;
-Ведомствалық қаржылық бақылау;
-Шаруашылық ішіндегі бақылау.
Уақытына байланысты қаржылық бақылаудың келесі түрлері
болады:
-Алдын ала
-Ағымдағы
-Кезекті.
Алдын ала қаржылық бақылау ақша қорларын құру, бөлу және
пайдалану операциялары жүзеге асқанға дейін жүргізіледі. Бұл
жағдайда бектілуге және орныдалуға жататын құжаттар тексеріледі.
Ағымдағы қаржылық бақылау ақша операцияларын жүзеге асыру
процесіндегі бақылауларын жүзеге асыру процесіндегі бақылау.
Кезектегі қаржылық бақылау—қаржылық операцияларды жүзеге
асырғаннан кейін жүргізілетін бақылау. Бұл жағдайда қаржылық тәртіп
жағдайлары анықталады және оны бұзу жағдайлары айқындалады.
Мемлекеттік қаржылық бақылау—заңдылықпен анықталған билікке
сәйкес мемлекетті өкімет және жергілікті өзін-өзі басқару органдары
атқаратын бақылау.
Ведомствалық қаржылық бақылау—министрліктер мен ведомствалардың
бақылау, тексеру басқармалары жүргізетін қаржылық бақылау. .[5]
Шаруашылық ішіндегі бақылау—мекемелер мен кәсіпорынның қаржы-
экономикалық қызметімен жүргізілетін қаржылық бақылау.Бұл жағдай
бақылау объектісі болып экономикалық субъектінің қаржы іс қимылы
алынады.
Бағынышсыз қаржылық бақылау—аудитпен жүргізетін бақылау.
Мұндай бақылауды жүргізудің мақсаты экономикалық субъектілердің
бухгальтерлік есеп жобасын шынайылығын анықтау және жүргізген
қаржылық және шаруашылық операцияларының заңдылық және нормативті-
құқықтық актілермен сәйкестігі болып табылады.
Аудиторлық бақылау келісім-шарттың негізінде кәсіпорынның,
компанияның, банктің және т.б. қаржылық шаруашылық қызметінің
жағдайын тәуелсіз аудиторлық фирманың тексеруі.
Аудитор мен аудиторлық фирмалар өз қызметтерін жүзеге
асырғанда заңдық нормативтік актілер талабын басшылыққа алады.
Аудит келесі сабақтаса жүргізілетін атылармен жүргізіледі:
1. Жоспарлау;
2. Аудит объектісі жөнінде ақпаратты алу және оны бағалау;
3. Аудит процедурасына белгілі бір қадамдар жасау және бағдарламаны
дайнындау;
4. Тексеру және бақылау жүйесінің сауалнамасы;
5. Аудит процедурасын жүргізу;
6. Аудиторлық түйін жасау:
Аудиторлық қызметтің нәтижесі аудиторлық түйін болып
табылады. Аудиторлық түйін дегеніміз—шаруашылық субъектінің
бухгалтерлерінің есептерінің баланстарының және басқа да құжаттарының
қойылатын талаптарға сәйкес келуі туралы толық ақпаратты
мазмұндайтын аудитормен куәландырған ресми құжат.
Аудиторлық фирмалар жалғыз тексеру ғана емес кеңес беру
қызметін орындайды. Аудиторлық фирмалар аудиторының қызметті жүргізуге
мемлекеттік органдардан арнайы рұқсат алады.
Ақпараттарды қолдануға қатысы бойынша аудиттің екі түрі
бар:
1) ішкі аудит;
2) сыртқы аудит:
Ішкі аудит дегеніміз—мекеменің меншік иелерінің қызығушылығы
бойынша ұйымдастырылған ішкі құжаттардың бухгалтерлік есептің
бекітілген ереже талаптарына сәйкестігін бақылау үшін жүргізілетін
аудит.
Сыртқы аудит дегеніміз—тәуелсіз аудиторлық фирма немесе
аудитормен жүргізетін қызмет.
Заң талабына қытысы бойынша аудит міндетті және
бастамашылық болып бөлінеді. Міндетті аудит дегеніміз—мемлекетпен
реттеледі. Қазақстан Республикасында міндетті аудитке жататындар:
банктер, несиелік серіктестіктер, банкпен операцияның жекелеген
түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар, бағалы қағаздар нарығындпа қызмет
ететін ұйымдар, сақтандыру ұйымдары, жинақтаулы зейнетақы қоры,
зейнетақы активтерін басқарушы компаниялар, инвестициялық қорлар,
шетелге қатысты мекемелер. Бастамашылық аудит дегеніміз—кәсіпорынның
бастамашылдығымен жүргізіледі.
Объектісі бойынша аудит төмендегідей бөлінеді:
-банктік;
-Сақтандыру ұйымдардың аудиті;
-Биржа инвестициялық аудит;
-Жалпы аудит;
-Мемлекеттік аудит.
Белгілеуі бойынша аудит жеті түрге бөлінеді:
1. Қаржылық есеп аудару;
2. Салықтық аудиті;
3. Талапқа сай аудиті,
4. Бағалық аудиті;
5. Басқару аудиті;
6. Шаруашылық қызметінің аудиті;
7. Арнаулы аудит.
1.3 Қаржылық бақылаудың әдістері
Қаржылық бақылау алуан түрлі әдістермен жүргізіледі. Нақты
әдісті қолдану бірқатар факторларға байланысты. Мысалы: Шаруашылық
орган қызметінің формасына, бақылау объектісі мен мақсаттарға және
т.б.
Қаржылық бақылаудың төмендегідей әдістері қолданылады:
• Ревизиялар;
• Тексерулер;
• Қаржылық жоспарлар жобасы;
• Арыздар;
• Қаржылық шаруашылық қызмет туралы есептерді қарастыру:
• Лауазымды тұлғалардың баяндамаларын, ақпараттарын таңдау.
Құжаттың ревизия жүргізуде қарама-қарсы тексеріс ақша құжаттары
мен материалдық құндылықтарды түгендеу, сандық есепті қалпына
келтіру және т.б. қаржылық бақылаудың негізгі әдісі ревизия
болып табылады. .[3]
Кәсіпорынның, ұйымның, мекеменің өткен белгілі бір кезеңге
қаржылық шаруашылық қызметті толықтай зерттеу болып табылады.
Тексеру объектісіне байланысты ревизияның келесі түрлері болады:
1. Құжаттық;
2. Факторлық;
3. Толық;
4. Іріктеме;
Ұйымдастыру белгісі бойынша 3 түрі бар:
1. Жоспарлы;
2. Жоспардан тыс;
3. Кешенді:
Құжаттық ревизияны—жүргізуде құжаттар және бастапқы ақша
құжаттары тексеріледі.
Факторлық ревизия—тек құжаттарды ғана емес сонымен бірге
ақшалар мен материалдық құндылықтардың бар болуын тексереді.
Толық ревизия—кәсіпорынның, ұйымның, мекеменің, белгілі бір
кезеңге барлық қызметін тексеру.
Іріктеме ревизия қаржы шаруашылық қызметтің қандайда бір
жеке тұсын тексеруге бағытталған. Тақырыптың ревизия бірнеше
біртектес кәсіпорындарда жүргізіледі.
Ревизия амалдары төмендегідей:
• Материалдық құндылықтарын түгендеу,
• Кассадағы ақша қаражаттарының болуын тексеру;
• Тексеріліп отырған объекті қызметінің есепті көрсеткіштерін
жоспарлы және нормативті көрсеткіштермен салыстыру.
Ревизияны жүргізу үшін бағдарлама жасалады. Онда ревизияның
объектісі мен мақсаты көрсетіледі. Сондай-ақ тақырып пен негізгі
мәселелері қарастырылады.
Қаржылық бақылау тиімді жүргізілу үшін оны ұтымды
ұйымдастыра білу керек. Жалпы мемлекеттік қаржылық бақылауды
мемлекеттік билік және басқару органдары жүзеге асырады. Қазақстан
Республикас Парламентінің 2 палатасында да арнайы мамандандырылған
жұмысшы органдар бар. Осы органдар қаржы бюджет қызметі өрісіндегі
мемлекеттік бюджеттің құжаттарының жұмсалуына бақылау жүргізіледі.
Қазақстан Республикасының елбасы шығарған жарлықтары, қаулылары және
өкімдерінің орындалуына бақылауды ұйымдастыру үшін Президент
ақпаратында бақылау бөлімі болады. Елбасыға тікелей бағынатын және
есеп беретін Республика бюджетінің орындалуына бақылау бойынша
есептік комитет құрылады. Ол мемлекеттік орган болып табылады. Ол
комитеттің міндеттері мен қызметтері мыналар:
✓ Республика бюджетінің орындалуы бойынша заңдар мен нормативтік
актілердің орындалуына бақылау;
✓ Мемлекет басшысының Республикалық бюджетті орындалуымен
байланысты мәселелері бойынша тапсырмаларды орныдау;
✓ Республика бюджетіне қаражаттардың түсуін және олардың
пайдалану заңдылығын бақылау;
✓ Республика парламентіне қарауға Республика бюджетінің орындалуы
туралы есепті ұсыну.
Қаржы министрлігінде қаржылық бақылау комитеті қызмет етеді.
Бұл комитет министрліктерге, ведомсталарға, басқару органдарына,
тәртіп сақтау органдарына, қорғаныс кәсіпорындарына және т.б.
ревизиялауды жүргізеді. 2001 жылдың басында құрылған қаржы позициясы
келесі қызметтер мен операцияларды орындайды.
Қаржы операцияларымен байланысты қылмыс пен құқық
бұзушылықты айқындайды. Сонымен бірге мемлекеттік қаржылық бақылауды
қазынашылық органдар да жүзеге асырады. Салық және қаржы органдары
мемлекет кірістері мен шығындарына бақылау жүргізеді. Салық органдары
бақылауды жүргізу барысында құқық бұзушылықты байқаған жағдайда
экономикалық санкциялар қолдана алады. Жоғарыда аталғандардан басқа
қоғамдық бақылау жүргізу орындары болады. Олар: кәсіподақтар, саяси
партиялар, жастар ұйымдары т.б. Шаруашылық ішіндегі бақылауды
шаруашылық субъектілердің құрылымдық бөлімшелері жүзеге асырады.
Қаржылық бақылау әдістері--әр түрлі болады, негізінен
тексеру, жай тексеріс, зерттеу, талдау. .[7]
Тексеру—тексеріс кезіндегі шаруашылық және қаржылық
операциялардың қажеттілігі мен тиімділігін және оны жүзеге асыру
кезіндегі заңдылықты жауапты адамдардың істерінің негізділігі мен
заңға сәкестігін анықтайтын құжаттық және нақтылық тексерудің
міндетті бақылау істерінің жүйесі болып табылады.
Жай тексеріс—бірен-саран бақылау немесе тексерген адамның
белгілі бір бөлігін зерттеу.
Талдау—нәтижелілігіне және тиімділігіне жалпы баға беру
мақсатында құжаттарды егжей-тегжейлі зерттеу арқылы жүзеге асатын
қаржылық бақылаудың бір түрі болып табылады.
Зерттеу—тексеру объектісінің шаруашылық қызметінің белгілі
бір бағыттары мен сұрақтарын бақылау органдарының жанасуы. Бақылау
процесі—тиісті принциптерді, түрлерді, бақылау әдістері мен техникасын
пайдалана отырып, белгілі бақылауды жүзеге асыру арқылы ең тиімді
әдістермен кепілді түрде жету жолындағы бақылау субъектісінің іс-
қимылы болады.
Бақылау шараларын ұйымдастыру процестерін төмендегідей бір-
бірімен байланысты кезеңдерге бөлуге болады:
• Бақылау шараларын жоспарлау;
• Тексерістің тақырыбын сәйкес құқықтық-нормативтік базасын білу
керектігін бақылау шараларын өткізуге дайындық;
• Бағдарлама жасақтау; бақылау объектісіндегі бақылау жұмыстарының
бағдары;
• Сұрастырылған материалдарды құжаттармен және нақты тексеріс;
• Бақылау шараларының материалдарын жүйеге келтіру;
• Ант жасау;
• Бақылау шараларының материалдарынжәне ұсыныстарыншешісу және
талқылау;
Бақылау шаралаының материалдарына байланысты ұсыныстардың
орындалуына мемлекеттік қаржылық бақылау орнату.
Бақылаудың нәтижесіне әсер ететін бақылау жүйесінің маңызды
элементі болып—бақылау шараларына мемлекеттік қаржылық бақылауға
техника мен қазіргі технологияны қолдану аталады. Бұл жерде
техникалық әдістерді және бақылау іс-қимылындағы тактиканы қолдану
болып отыр.
Бақылау шараларын өткізу, оны құжаттау арнайы
инструкцияларда, ережелерде, жазылған олардың құжаттау тәртібі мен
әдісін сақтандыру арқылы белгілі талаптарға сай жүргізіледі.
Қаржылық бақылау жүйесінің негізгі элементі болып—бақылау
жүргізудің керекті деректерін жинау және өңдеу болып табылады.
Бақылау—тексеру жұмысын жүргізудің маңызды ережесі--өткізілген шаралар
мен шығындалған заттардың нәтижесін егжей-тегжейлі құжатқа түсіруге
болады. Бақылау нәтижесі тек тексерушілердің кәсіби деңгейіне ғана
байланысты емес, сонымен бірге бақылау шараларын жүргізу күн
тәртібіне де байланысты болады.
Бақылау нәтижесіне айрықша әсер ететін факторлар болып:
1. Бақылау жүргізуші мамандардың білім деңгейі;
2. Бақылау жүргізуге негіз болатын, бақылау объектісі жөніндегі
деректердің толықтығы мен шынайылығы;
3. Бақылау іс-шараларын орындауға құқық беретін нормативті құқықтық
және ғылыми-әдістемелік камтамасысыз ету
2 ТАРАУ ҚАРЖЫЛЫҚ БАҚЫЛАУДЫҢ ҚЫЗМЕТІ ЖӘНЕ ПРИНЦИПТЕРІ МЕН СТАНДАРТТАРЫ
2.1 Қаржылық бақылау қызметі
Қаржылық бақылаудың мақсаттары мен міндеттері жалпы
мемлекеттік бақылаудың бөлігі ретінде, тексеру объектісінң қаржы-
шаруашылық қызметтерінің жәйін зерттеу, оның қызметінің кемшілік
тұстарын, оның себептерін анықтау, тиісті түзетулер енгізу, сүйтіп
тиімділігін арттыру болып табылады.
Қаржылық бақылаудың күнделікті қолданыстағы мәні қаржылық
бақылаудың қызметі болып табылады.
Қаржылық бақылау органдарының бақылау қызметін жүзеге асыруы
қаржылық бақылау мен қаржының бақылау қызметін қатар қойып
салыстыруға негіз бола алмайды. .[5]
Қаржылық бақылау экономиканы өз алдына басқаратын қызмет
болады, басқа қызметтерді жоққа шығармайды, олардың тиімді
пайдалануына ықпал етеді.
Қаржылық бақылаудың негізгі атқарымы, оның бақылау-тексеру
атқарымымен сипатталады, қаржы ресурстарын қолдануда және мемлекеттік
меншікті пайдалануда заңдылықтардың орындалмауын бұзушылықтың
себептерін талдау жаңа құқық бұзу істерін болдырмау үшін
ұсыныстарын даярлайды.
Дүниежүзілік күнделікті қолданылымда қабылданған мемлекеттік
қаржы бақылауының қызметі болып:
• Бюджеттік қаражаттардың түсу көздерін бақылау;
• Бюджеттік қаражаттың шығындарын бақылау;
• Мемлекеттік және муниципалдық меншіктің қолданылуының
тиімділігін, оны жекешелендіруді, ұлт меншігіне айналдыруды
бақылау;
• Мемлекеттік және муниципалдық бюджеттен тыс қорлардың
қолданылуын бақылау;
• Бюджеттік қаражаттардың, банктердегі және басқа несие-қаржы
мекемелерінде, мемлекеттік және муниципалдық бюджеттен тыс
қорлардың айналымын бақылау;
• Дотация алудың және салық төлемдеріндегі жеңілдіктердің
қолданылуының заңдылығы мен тиімділігін бақылау;
• Қаржыны артық пайдаланудың жолын кесу.
Қаржылық бақылаудың қызметі қолданудың мөлшері тиісті
бақылау органдарының заңдылық және нормативті-құқықты актілерінде
келтірілген болады.
Қаржының екі қызметі бар:
1. бөлу;
2. бақылау.
Бөлу қызметінің көмегімен жалпы немес жиынтық қоғамдық өнім
және ұлттық табыс бөлінеді және қайта бөлінеді. Қоғамдық өнімді
бөлудің 1-ші және келесі немесе қайта бөлу түрлері болады. Қайта
бөлу процессі шаруашылық субъектілерге қатысты жүреді. Бөлу қызметі
арқылы қаржы белгілі бір қоғам қажеттіліктерін қанағаттандырады.
Қаржының 1-ші айқындамасын жақтаушылар осы бөлу қызметі арқылы
қаржы ұдайы өндірудің басқа сатыларына әсер етеді деп есептейді.
Қаржының келесі қызметі бақылау қызметі. Бақылау қызметін барлық
айқындамалардың жақтаушылары айқындайды.
Қаржының бақылау қызметі қаржы көрсеткіштердің қызметімен
жүзеге асады. Қаржы көрсеткіштері нәтижесін білдіреді. Қаржы
көрсететін зерттеу және талдау өндірістің тиімділіг жөнінде,
қызметтің соңғы нәтижелері жөнінде пайымдауға мүмкіндік береді.
Қаржылық бақылау қызметін қаржылық бақылаушы айқындайды. Қаржылық
бақылау дегеніміз—бақылау қызметін іс жүзінде қолдану одан басқа
ұдайы өндіру қызметі, өндірістік қорлардың айналуына қатысу қызметі
және ынталандыру қызметтері де бар. Қаржылық бақылау қызметі басқа
қызметтермен тығыз байланыста болады.
Ішкі бақылау қызметі Қазақстан Республикасының заңдарына
сәйкес орталық мемлекеттік орган басшысының шешімімен құрылады. Ішкі
бақылау қызметін құруға рұқсат беретін мемлекеттік органдардың
тізбесін Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайды. Ішкі бақылау
қызметі орталық меншіктік органның басшысына есеп береді,
мемлекеттік органның басқа құрылымдық бөлімшелерінен ұйымдастыру және
функционалдық жағынан тәуелсіз болады.
Ішкі бақылау қызметі: .[1]
1) бақылау жоспарын жасайды;
2) орталық мемлекеттік органның басшысына ішкі бақылау жүргізу
жоспарының орындалуы жөнінде есепті табыс етеді.
Ішкі бақылау қызметі бар мемлекеттік орган ішкі бақылау
жөніндегі орталық уәкілетті органға бақылау жоспарларын, олардың
орындалуы туралы есептерді және ішкі бақылау жүргізу нәтижелерін ол
белгіленген нысандар мен мерзімдер бойынша табыс етеді.
Ішкі бақылау жүргізу жоспарлар туралы есептер мен
ақпараттарды табыс ету туралы талаптар ол туралы ақпарат
мемлекеттің құпияларға жататын шығыстарды бақылаумен байланысты
жағдайларға қолданылмайды.
Ішкі бақылау қызметі—мемлекеттік органда және оның аумақтық
бөлімшелері мен ведомствалық бағыныстағы ұйымдарында ішкі бақылау
жүргізуге құқылы және ішкі бақылау жөніндегі орталық уәкілетті
органнан консультациялар алуға құқылы.
2. Қаржылық бақылаудың принциптері мен стандарттар
Қаржылық бақылауды жүргізу құпиялылық режимін қамтамасыз ету
ескеріле отырып, тәуелсіздік, объективтілік, анықтық, ашықтық,
құзыреттілік, жариялылық принциптері міндетті түрде сақталып, жүзеге
асырылады.
Тәуелсіздік принципі—мемлекеттік қаржылық бақылау
органдарының, мәслихаттардың, тексеру комиссияларының, ішкі бақылау
қызметтерінің және олардың қызметкерлері мен мүшелерінің
тәуелсіздігіне, бақылау функцияларын жүзеге асыру негізінде олардың
жүргізіп жатқан бақылау іс-шараларының тәуелсіздігіне нұқсан
келтіретін кез келген араласушылыққа жол бермеу. .[12]
Бақылаудың объективтілік принципі—бақылауды Қазақстан
Республикасының заңдарына, мемлекеттік қаржылық бақылау стандарттарына
қатаң сәйкестілікпен жүргізу мүдделер қақтығысына жол бермеу,
бақылау нәтижелері бойынша анықталған және құжаттармен расталған
фактілер негізінде ғана шешімдер қабылдау.
Бақылау нәтижелерінің анықтық принципі—бақылау нәтижелерін
бухгалтерлік, банктік құжаттармен және мемлекеттік қаржылық бақылау
объектісінің өзге де құжаттарымен растау.
Бақылаудың ашықтық принципі—бақылау нәтижелерін баяндаудың
айқындығы, мемлекеттік қаржылық бақылау органдарының, мәслихаттардың,
тексеру комиссияларының Қазақстан Республикасының Президентіне,
Қазақстан Республикасының Парламентіне, Қазақстан Республикасының
Үкіметіне, мәслихаттарға есеп беретіндігі.
Жариялылық принципі—құпиялық режимін,қызметтік, коммерциялық
немесе заңмен қозғалатын өзге де құпияны қамтамасыз етуді ескере
отырып, бақылау нәтижелерін ескере отырып, бақылау нәтижелерін
жариялау.
Құзіреттілік принципі—мемлекеттік қаржылық бақылау органдары,
ішкі бақылау қызметтері қызметкерлерінің, мәслихаттардың тексеру
комиссиялары мүшелерінің бақылауды сапалы жүзеге асыруы үшін қажетті
кәсіби білімдер мен дағдылардың жиынтығы.
Қаржылық бақылауға қойылатын бірыңғай талаптар мемлекеттік
қаржылық бақылау стандарттарымен айқындалады.
Қаржылық бақылау стандарттарын Республикалық бюджеттің
атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитеті ішкі бақылау жөніндегі
орталық уәкілетті органмен бірлесе отырып әзірлейді және оларды
Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитеті
бекітеді.
Қаржылық бақылау стандарттарын мемлекеттік қаржылық бақылау
органдары, мәслихаттардың тексеру комиссиялары, ішкі бақылау
қызметтері, олардың қызметкерлері мен мүшелері орындауға міндетті.
Қаржылық бақылау мынадай үлгілерге бөлінеді:
• сәйкестігіне бақылау жасау—мемлекеттік қаржылық бақылау объектісі
қызметінің Қазақстан Республикасы заңдарының талаптарына
сәйкестігін бағалау; .[15]
• қаржылық есептілікті бағалау—қаржылық бақылау объектісінің
қаржылық есептілікті жасауының және табыс етуінің анықтығын,
негізділігін және уақыттылығын бағалау;
• тиімділікті бақылау—мемлекеттік қаржылық бақылау объектісінің
республикалық немесе жергілікті бюджет қаражаттарын, мемлекет
активтерін, мемлекет кепілдігін берген қарыздарды, мемлекеттік
мекемелердің тауарларды өткізуінен түскен ақшаны үнемділікпен,
нәтижелілікпен және өнімділікпен пайдалануын тексеру мен
бағалау.
Қаржылық бақылау төмендегідей түрлердегідей жүзеге асырылады:
1. Кешенді бақылау—мемлекеттік қаржылық бақылау объектісінің нақты
кезеңдегі қызметін жекелеген мәселелер бойынша жаппай әдіспен
тексеру және бағалау.
2. Тақырыптық бағалау—мемлекеттік қаржылық бақылау объектісінің
нақты кезеңдегі қызметін жекелеген мәселелер бойынша жаппай
әдіспен тексеру және бағалау.
3. Үстеме бақылау—мемлекеттік қаржылық бақылау объектісіне қатысты
ақпарат алу қажеттілігіне байланысты үшінші тұлғаларды бақылау,
ол операциялардың бірдейлігіне қарай бір-бірімен өзара
байланысты құжаттарды салыстырып қарауды білдіреді.Үстеме бақылау
тек қана мемлкеттік қаржылық бақылаудың негізгі объектісімен
өзара қатынастар мәселелері бойынша және тексеріліп отырған
мәселе шеңберінде жүргізіледі.
Мемлекеттік қаржылық бақылау—мемлекеттік қаржылық бақылау
объектілерінің республикалық және жергілікті бюджеттердің атқарылуы,
олардың атқарылуы бойынша есепке алу мен есептілік
жүргізу,олардың атқарылуын бағалау, мемлекеттің гранттарын,
активтерін, мемлекет кепілдігін берген қарыздарды мемлекеттік
мекемелердің тауарды өткізуден түсетін өз иелігінде қалатын
ақшаны пайдалану бөлімдегі қызметтің Қазақстан Республикасының
заңдарына сәйкестігін тексеру. Осыған сәйкес төмендегідей ұғымдар
пайдаланылады:
1. Сыртқы бақылау—Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау
жөніндегі есеп комитеті, мәслихаттардың тексеру комиссиялары
жүзеге асыратын мемлекеттік қаржылық бақылау;
2. Ішкі бақылау—ішкі бақылау жөніндегі орталық уәкілетті орган
және ішкі бақылау қызметтері жүзеге асыратын мемлекеттік
қаржылық бақылау;
3. Бюджет қаражатын нысансыз пайдалану бюджеттік қаражаттарды
бюджеттік бағдарламалық және бюджеттік бағдарламаны іске
асыру жүзеге асырылатын норматвтік құқықтық актілерде
көзделмеген іс-шараларға пайдалану;
4. Негізсіз пайдалану—бюджеттік қаражатты, гранттарды, мемлекет
кепілдік берген қарыздарды мемлекеттік мекемелердің тауарларды
өткізуден түсетін, өз иелігінде қалатын ақшаны, мемлекет
активтерін Қазақстан Республикасының заңдарын бұза отырып
пайдалану;
5. Бюджет қаражатын тиімді пайдаланбау—республикалық және
жергілікті бюджеттерді атқару кезінде тиімділік пен
нәтижелілік принципін сақтау;
6. Мемлекеттік қаржылық бақылау объектілері—Қазақстан
Республикасының Үкіметі, жергілікті атқарушы органдар, бюджетке
түсетін түсімдерді алуға және бақылауға жауапты мемлекеттік
органдар, республикалық және жергілікті бюджеттерден
қаржыландырылатын мемлекеттік мекемелер, олардың ведомствалық
бағыныстағы ұйымдарды, бюджеттік қаражатты алушылар,
мемлекеттің гранттарын, активтерін мемлекет кепілдік берген
қарыздарды пайдаланатын және заңды тұлғалар;
7. Мемлекеттік қаржылық бақылау органдары—Республикалық бюджеттің
атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитеті және ішкі бақылау
жөніндегі орталық уәкілетті орган;
8. Ішкі бақылау қызметі—мемлекеттік органның , оның аумақтық
бөлімшелері мен ведомствалық бағыныстағы ұйымдарының
республикалық және жергілікті бюджеттерді атқаруына,
мемлекеттің гранттарының, активтерінің, мемлекеттік мекемлердің
тауарларды өткізуден түсетін өз иелігінде қалатын ақшаның
пайдалануын бақылауды өз құзіреті шегінде жүзеге асыратын
орталық мемлекеттік орган бөлімшесі;
9. Қаржылық есептілік—есеп Қазақстан Республикасының заң
актілерінде өзгеше көзделмесе, нысаны мен көлемін бюджетті
атқару жөніндегі орталық уәкілетті орган айқындайтын
мемлекеттік мекемелердің қаржылық жағдайы, қызметінің
нәтижелері және олардың қаржылық жағдайындағы өзгерістер
туралы ақпарат.
Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп
комитетінің қаулысы—Республикалық бюджеттің атқарылуы жніндегі есеп
комитетінің отырысында алқалы негізде қабылданатын және оның
бақылау нәтижелері бойынша барлық актілерінің қолданылуын
растайтын құжат. Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау
жөніндегі есеп комитетінің қаулысын ол арналған барлық мемлекеттік
орагандар, ұйымдар және лауазымды адамдарға орындауға міндетті.
Қорытынды—Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау
жөніндегі есеп комитетінің және мәслихаттың тексеру комиссиясының
бақылау кезінде жасайтын құжат.
Бақылау жүргізу туралы есеп—белгілі бір уақыт кезеңі
ішіндегі бақылау бойынша жүргізілетін жұмыс нәтижелері туралы құжат.
3. Қаржылық бақылаудың атқарымдық жүйесі
Қаржылық бақылау жүйесі бақылаудағы объектілерге тікелей
әсер ететін жан-жақты элементтермен сипатталады. Қаржылық бақылау
жүйесінің элементтер құрамы өзара тығыз байланысты. Өйткені
элементтер бірін-бірі толықтырады, не бірінен-бірі шығады.
Қаржылық бақылаудың ұйымдастыру—құрылымдық жүйесінде ең басты
ұсынымды, оның дұрыс жұмыс істеу принциптерін қалыптастыру,
міндеттерін анықтау, зат пен әдістерін таңдау, іс—шара мен істеу
мүмкіндіктерін бекіту болып табылады.Бақылау органдарының қызмет
істеуі ұйымдастыру және әдістемелік бағыттағы шарттар жиынтығын
анықтайды, бақылау объектілері мен субъектілерін, бақылау жұмысынң
шектерін, бақылау органдарының міндеттері мен құқықтарын, бақылау
кезеңдерін, тексеру әдістемелерін, бақылау органдарының жұмыстарының
сәйкестігін анықтайды. Мемлекеттік бақылау органдарының жұмыстары
жоғарыда аталған шарттар жиынтығы тиісті заңдылықтар шеңберінде
болуы тиіс. .[7]
Қаржылық бақылаудың негізгі элементтері болып:
Бақылау субъектісі;
Бақылау объектісі;
Бақылау нәрсесі;
Бақылау принциптері;
Бақылау әдісі (әдістемесі)
Бақылау техникасы және технологиясы;
Бақылау процесі;
Бақылау жүргізуге керекті деректерді жинау және өңдеу;
Бақылау нәтижесі және оған кететін шығындар;
Бақылау қорытындысы бойынша шешім қабылдайтын субъект,
Бақылау қорытындысы бойынша шешім қабылдау:
Шынайы нәтижелерін анықтау процесінде бақылаудың барлық элементтері
өзара байланыста бірігіп жүзеге асады. Бақылау субъектілері
түпкілікті дерек емес, өйткен бақылау объектісі олардың қызмет түрі
тұрақты өзгерісте болады. Бұл тұрғыдан келгенде бақылау
субъектілерінің осы замандық түрі аса бағалы болады деп
Вознесекский Э.А. есептейді.
Бақылау субъктісі (кім бақылайды) –бақылау атқарымыністеуші тиісті
мекеме. Өзінің қызметінде бақылау субъектісі бақылау объектісінің
мінез жағдайын, бақылау әдістерін, оның нәрсесін, бақылау объектісін
және бақылау түрін анықтайды.
Бақылау субъектісінің міндеттері бақылау органдарын құрғандағы
мақсаттарына сәйкес және одан туындайтын болады.
Бақылау объектісі (кімді бақылайды) бақылау субъектілеріне
байланысты анықталады.
Мысалы: Ел аумағындағы мемлекеттік қаржылық бақылау болып,
ұйымдастыру—құқықтық түрлері мен формасына байланыссыз федеральдық
бюджетті алушылар (пайдаланушылар), атқарушы өкіметтің федеральдық
органдары несие-ақша мекемелері, мемлекеттер мен азаматтардың
қаржыларын тартатын инвестициялық институттар мемлекеттік қаржылық
бақылаудың объектілері болады.
Қаржылық бақылау нені тексереді—бақылау объектісінң мән-
жәйінің негізгі мінездемесі және сипаты. Мемлекеттік қаржылық
бақылаудың тікелей жұмысы болып бюджет процесінің бүкіл кезеңдері
шығады (бюджетті құру, қарастыру, бекіту орындалуы, оның орындалуы
жөніндегі есепті құру және бекіту) бюджетке салықтық және басқа
төлемдерден түсімдер, бюджеттен тыс қорларға аударымдар, бухгалтерлік
есеп-қисап жұмысынң қойылуы, мақсатты бюджеттік қорлар, дотациялар,
көмек қаражаттар, жәрдем қаражаттар, трансферттар, бюджеттік несиелер
т.б. болады.
Қаржылық бақылаудың принциптері—бақылауды ұйымдастырудың
ғылыми жасақталған, іс жүзінде бақылаудан өткен саяси, ұйымдастыру
және құқықтық негіздері болып табылады, қаржы сферасында бақылау
қызметінің бір мақсатқа бағытталуын, жалпы ережелерін анықтайды және
тиімділігін қамтамасыз етеді.
Қазіргі заманғы өркениетті әрбір мемлекет ұмтылатын,
мемлекеттік қаржылық бақылаудың дүниежүзінде көп жылдық тәжірибе
негізінде жасақталған негізі бар.Оған егемендік, объективтік,
біліктілік, ашық айту кіреді. Мемлекеттік, тіпті муниципалдық
деңгейдеде қаржылық бақылау органдарының басыбайлығы заңдылықпен
бекітілген болуға тиіс. Бақылаушы органның басыбайлығы ешкімге
бағынбайтын өзіндік қаржысы арқылы жүзеге асады.
Объективтілік пен біліктілік деп тексеру қызметінің
бекітілген стандарттарына негізделген жоғары кәсіби жұмыс деңгейімен,
контролермен заңдылықтарды сөзсіз орындауын айтады.
Ашық айту деп бүкіл халықтық ақпарат құралдары мен
қоғаммен бақылау органдарының тұрақты байланысын айтады. Өздерінің
қаражаттырының қолданылуы жөніндегі ақпаратты білуге тиісті салық
төлеушілердің, адамдардың мүддесін тікелей не жанама қорғайтыны
қаржылық бақылау органдарына тән. Осындай негізгі принциптерден
басқалар да шығады, атап айтқанда: жүйелілік пен жоспарлылық, ымыра
келу мен жеке басқару, нәтижелілік, бақылау субъектілерінің сатып
алынбауы, түрлі бақылау органдарының өзара келісіп жұмыс істеуі,
қаражаттарды қолдануда және құруда тікелей не жанама байланыстарын
жоққа шығарудың мүмкін еместігі принципі, қаржылық тәртіптер мен
қаржылық санкциялар принципі, қаржылық бақылаудың шұғылдығы мен
іскерлік принципі.
4. Мемлекеттік қаржылық бақылау органдары
Мемлекеттік қаржылық бақылау органдарының іс-қимылы заңдар
мен заң актілерімен бекітілген құқықтық нормалар арқылы жүргізіледі.
Мемлекеттік қаржылық бақылау органдарының құқықтық базасы
Ресей Федерациясының Ата заңының 101 және 104 бабтарының тиісті
Тармақтары, Ресей Федерациясының бюджеттік кодексі, 31 желтоқсан 1997
жылғы Ресей Федерация үкімі туралы, 11 қаңтар 1995 жыл Ресей
Федерациясының Есеп палаты туралы, 1992 жылы 2 желтоқсандағы Ресей
Федерациясының Орталық банкі туралы, Ресей Федерациясының жергілікті
өзін-өзі басқару органдарының қаржылары туралы 25 ақпан 1997 жыл
сияқты федеральдық заңдар, 1995 жылы 25 ақпандағы №1095 Ресей
Федерациясы Президентінің жарлығы Ресей Федерациясындағы мемлекеттік
қаржылық бақылауды қамтамсыз ету туралы, 1998 жылы 6 мамырындағы
Ресей Федерациясы Үкіметінің №388 қаулысы Ресей Федерациясының
аумақтық бақылау-тексеру органдары туралы құрайды.
Мемлекеттік қаржылық бақылаудың жәйі салықтық және ақша
заңдылықтарында да, келен кодексінде де көрініс тапты.
Одан басқа мемлекеттік және муниципалдық қаржылық бақылаудың
билігі Ресей Федерациясының субъектілерінің бақылау органдары туралы
заңдармен, жергілікті жерлердегі өзін-өзі басқару органдарының
құқықтық актілерімен мемлекеттік және муниципалдық қаржылық бақылау
органдарының тиісті атқарушы өкіметінің нормативтік құқықтық
актілерімен анықталады.
Ресей Федерациясының федералдық деңгейінде мемлекеттік
қаржылық бақылау органдары Есептеу палатасымен, қаржы Министрлігімен
Ресей Федерациясының субъектілеріндегі федеральды қазынашылдығының
бас басқармасы және оның органдарымен, Ресей Федерациясының
субъектілеріндегі Қаржы Минитрлігіндегі бақылау тексеру басқармасымен
мемлекеттік қаржылық бақылау мен аудит Департаментімен, Салықтар мен
жинаулар Министрлігімен, Мемлекеттік кеден комитеттерімен, Ресей
Банкімен, Ресей Федерациясының субъектілерінің өкімет органдарының
бақылау-тексеру қызметімен атқарылады да, бюджеттік қаражаттың түсуі
мен шығуын, бюджеттен тыс қорлардың және мемлекеттік меншіктің
тиімді пайдалануын бақылайды. .[14]
Басқа сөзбен айтқанда қазіргі кезеңдегі Ресейдің қаржы
бақылау органдары қалыптасқан нарықтық экономикалы елдердегі
мемлекеттің қаржылық бақылау органдарының ұйымдастыру құрылымына
сәйкес келе бастады.
Мемлекеттік қаржылық бақылау объектінің басшысы:
1. бақылаудың мақсатын, уақытын және ұзақтығын, оның нәтижелерін,
тұжырымдары мен ұсыныстарын білуге;
2. Тиісінше Респудликалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі
есеп комитетінің, мәслихатының, тексеру комиссиясының тапсырмасын,
ішкі бақылау жөніндегі орталық өкіметті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz