Экономиканы дамыған мемлекеттерде бюджеттік реттеудің қалыптасу ерекшеліктері

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 85 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

Аннотация . . . 4 Нормативтік сілтемелер . . . 5

Қысқартулар мен белгілеулер . . . 6

Анықтамалар . . . 7

КІРІСПЕ . . .

: 1

КІРІСПЕ . . .: ӘЛЕУМЕТТІК САЛАЛАРДЫ МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ . . .

8: 4

: 1. 1

КІРІСПЕ . . .: Білім және денсаулық сауқтауды мемлекеттік реттеуде бюджет тетіктерін қалыптастырудың экономикалық маңызы . . .

8: 4

: 1. 2

КІРІСПЕ . . .: Бюджеттік реттеудің қажеттілігі мен оның жалпы принциптері . . .

8: 18

: 1. 3

КІРІСПЕ . . .: Экономиканы дамыған мемлекеттерде бюджеттік реттеудің қалыптасу ерекшеліктері . . .

8: 25

: 2

КІРІСПЕ . . .: БІЛІМ және ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ САЛАЛАРЫН МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУДІҢ БЮДЖЕТТІК ТЕТІКТЕРІН ТАЛДАУ . . .

8: 32

: 2. 1

КІРІСПЕ . . .: Әлеуметтік салаларды дамытуға жұмсалатын бюджеттік шығындардың қалыптасқан құрылымын талдау . . .

8: 32

: 2. 2

КІРІСПЕ . . .:

Мемлекеттік қарызды қысқарту әлеуметтік салаларды

бюджеттік реттеудің жанама факторы ретінде . . .

: 3

КІРІСПЕ . . .: ӘЛЕУМЕТТІК САЛАЛАРДЫ МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУДІҢ БЮДЖЕТТІК ТЕТІКТЕРІН ЖЕТІЛДІРУДІҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ . . .

: 3. 1

КІРІСПЕ . . .: Бюджеттік реттеудің тиімділігін арттырудың жолдары . . .

: 3. 2

КІРІСПЕ . . .:

Әлеуметтік салаларда мемлекеттік меншікті басқару және

оны пайдалану тиімділігін жетілдіру . . .

КІРІСПЕ . . .:

КІРІСПЕ . . .: ҚОРЫТЫНДЫ . . .

КІРІСПЕ . . .: ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . .

КІРІСПЕ . . .:

Аннотация

Дипломдық жұмыстың тақырыбы «Әлеуметтік салаларды мемлекеттік реттеудің бюджеттік үрдістерін жетілдіру жолдары (білім, денсаулық сақтау саласында) ».

Орындаған: Жаңабаев С. Е.

Дипломдық жұмыс кіріспе, 3 бөлімнен, қорытындыдан тұрады:

Әлеуметтік салаларды мемлекеттік реттеудің теориялық негіздері
Білім, ғылым және денсаулық сақтау салаларын мемлекеттік реттеудің бюджеттік тетіктерін талдау
Әлеуметтік салаларды мемлекеттік реттеудің бюджеттік тетіктерін жетілдірудің негізгі бағыттары

Осы 3 бөлім 19 кестенің және 12 суреттің көмегімен қарастырылады.

Зерттеу пәні болып Қазақстанда әлеуметтік салаларды мемлекеттік реттеудің бюджеттік тетіктері табылады.

Зерттеу нысаны болып мемлекеттің әлеуметтік салаларының субъектілер мен қаржылық қатынасы есептеледі.

Дипломдық жұмыстың мақсаты мемлекетте нарықтық қатынастар жағдайында экономика салаларының (білім, ғылым және денсаулық сақтау) тұрақты өсуін қамтамасыз ету бағытында мемлекеттік реттеу құралы ретінде бюджет тетіктерін реттеу нәтижелілігін арттыру жолдарын жетілдіру бойынша теориялық, тәжірибелік және әдістемелік ұсыныстарды жасау болып табылады.

Нормативтік сілтемелер

Закон Республики Казахстан “О системе здравоохранния” от 4 июня 2003 г. -N430-ІІ ЗРК.
"Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау жүйесiн қаржыландыруды жетiлдiру жөнiндегi Тұжырымдамасы" туралы Қазақстан Республикасының Үкiметiнiң 2002 ж. 13 шiлдеде № 773 Қаулысы
Назарбаев Н. А. Послание Президента народу Казахстана “К Конкурентоспособному Казахстану, конкурентноспособной экономике, конкурентноспособной нации”//Казахстанская правда. -2004. -20 марта.
“Білім” мемлекеттік бағдарламасы. Қазақстан Республикасы Президентінің 2000 жылғы 30 қыркүйектегі N448 Жарлығымен бекітілген.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің “Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік жоғарғы оқу орындарында студенттік контингенттің қалыптасуының жаңа моделі туралы” және “Жоғарғы орындарының 1999-2000 жылдарға мамандарды дайындауға мемлекеттік білім тапсырысын бекіту туралы” N 698 1999 жылы 2 маусымда қабылданған Қаулылары
О здравоохранении в Республике Казахстан: Основные законодательные акты. -Алматы:Юрист, 2000. -164 с.
Қазақстан Республикасының ауылдық аумақтарын дамытудың 2004-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы. -Астана, 2003. -464 с.
“Қазақстан Республикасы азаматтарының денсаулығын қорғау туралы” Заңына сәйкес Үкіметтің 2000 ж. 27 қаңтардағы N 135 Қаулысы
“Стратегия развития здравоохранения Республики Казазстан до 2010 года”/Под ред. проф. Доскалиева Ж. А. //Центрально-Азиатский научно-практический журнал по общественному здравоохранению. -Гл. редактор Кульжанов М. К., со-редактор Оскан Я. -2001. N1.
Закон Республики Казахстан “О государственных закупках”. -Астана, 2002. -16 мая.
Государственная программа реформирования и развития здравоохранения Республики Казахстан на 2005-2010 годы//Казахстанская правда. -2004. -21 сентября.
Проект Концепции развития образования Республики Казхастан до 2015 года//Казахстанская правда. -2003-26 декабря.

Қысқартулар

ЖҰӨ - Жалпы ұлттық өнім

ТМД - Тәуелсіз мемлекеттер достығы

АҚШ - Америка құрама штаттары

ЖІӨ - Жалпы ішкі өнім

БҰҰ - Біріккен Ұлттар Ұйымы

АПДП - Адам потенциалының даму индексі

КСРО - Қазақстан Социалистік Республикалар Одағы

ОШЕ - Орталық шығыс Еуропа

РФ - Ресей Федерациясы

ДДҰ - Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы

ДДИ - Денсаулық сақтау саласының даму индексі

ЖОО - Жоғарғы оқу орны

ММС - Міндетті медициналық сақтандыру

ЖДА - Жанұялық-дәрігерлік амбулатория

ФАП - Фельдшерлік-акушерлік пункт

АМСК - Алғашқы медициналық санитарлық көмек

ТҰК - трансұлттық компания
Анықтамалар

Бюджет - бұл процесінде бюджеттік қор қалыптасатын және пайдаланылатын императивті ақша қатынастарының жүйесі

Мемлекеттік бюджет - экономикалық қатынастар субъектісі ретінде объективті сипатта болады.

Республикалық бюджет -экономикаға мемлекеттiң араласуының маңызды құралы болып табылады.

Бiлiм деңгейi - бiлiмi бар халық санының: жоғары бiлiмдi, бiтiрмеген жоғары бiлiм, орта арнайы, жалпы орта бiлiм, толық емес орта бiлiмi бар азаматтардың 15 жастан жоғары халық санына қатынас мөлшерiмен есептелiнедi.

Әлеуметтiк индикатор - бұл әлеуметтiк проблеманы шешу құралы ретiнде пайдаланбайды, ол әлеуметтiк проблемаларды зерттеу құралы болып, соған сәйкес алдын-алу және реттеу, басқару саясаттарын пайдалануға қажеттi құрал болып табылады.

Білім беру - экономиканың барлық салалары үшін кәсіби маманданған мамандарды даярлайтын жалғыз сала.

Денсаулық сақтау - өмір сүруді қамтамасыз ету жүйесі және ұлт қауіпсіздігінің маңызды институты болып табылады.

Сақтанушы- Қазақстан Республикасының азаматтары және резиденттерi.

Сақтандырушы - жекеменшiк түрiне байланыссыз жұмыс берушiлер, жеке және заңды тұлғалар, сонымен қатар жұмыс iстемейтiн халық өкiлдерiне сақтандыру жарнасын төлейтiн жергiлiктi басқару органдары.

Сақтандыру қызметiн жүргiзушi- жеке меншiк түрiне тәуелсiз медициналық сақтандыру қызметiмен айналысуға құқық беретiн мемлекеттiк лицензиясы бар, сақтандыруға сәйкес жарғылық қоры бар Қазақстанда тiркелген сақтандыру компаниясы, олар бәсекелес жағдайында жұмыс берушiлермен мiндеттi сақтандыру төлемдерiн жұмсауға байланысты келiсiмшартқа отыруға құқылы болады.

Бiлiм сапасы - өндiрiс салалары арасындағы қатынас технологиялық парктердiң дамуымен сабақтастық болған жағдайда үзiлiссiз бiлiм беру мен өндiрiс саласына қажеттi мамандардың сұранысы анықталынып тиiмдi түрде маман дайындау және болжау.

Мемлекеттік қарыз - бұл мемлекеттің несие операциялары бойынша қарыздарының сомасы”

Сыртқы мемлекеттік қарыз-бұл елдің басқа елдердің азаматтарына немесе мекемелеріне қарызы.

Меншік-бұл тек қана адамдадың заттарға деген қатынасы ғана емес, меншік-бұл адамдардың заттар жөніндегі қатынасы.

Реттеу - әлеуметтік -шаруашылық үрдісті тиімді тепе-теңдігін және макроэкономикалық тұрақтылықты қамтамасыз ету мақсатында мемлекеттің сол процеске әкімшілік-экономикалық және үйымдастырушылық құқықтық араласуының негізгі формасы.

КІРІСПЕ

Әлеуметтік салаларды мемлекеттік реттеу мәселесі Қазақстанда нарықтың өзін-өзі реттеу үйлесімділігінен шығып, тиімді қызмет атқаратын экономикалық механизмді қалыптастыруға негізделген қайта құруларды жүзеге асыру жағдайында маңызды мәнге ие болып отыр. Осы кезге дейін мемлекетте нарықтық қатынастардың дамуы отандық компаниялардың сыртқы және ішкі нарықта бәсекелестік қабілетінің төменгі дәрежеде, экономикалық механизмдердің институционалды тұрғыдан жеткіліксіз дамуы, нарықтық ифнрақұрылымның әлсіздігі, үкіметтің өзіне жүктелген міндеттерін жеткілікті дәрежеде орындамауы, мемлекеттік қаржының тұрақсыз болуы жағдайында жүзеге асырылды. Осы жоғарыда аталған жағдайларды сапалы түрде өзгерту жолдарын іздеудің күрделілігі олардың мемлекет тарапынан жүргізетін бюджеттік реттеу шеңберінде өзара байланысты сипатта болуында. Осы мәселені шешуге кешенді тәсіл талап етіледі.

Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясында білім беру жүйесіне байланысты Н. Ә. Назарбаев: “Білім беру реформасы-Қазақстанның бәсекеге нақтылы қабілеттілігін қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін аса маңызды құралдарының бірі [1] . Бізге экономикалық және қоғамдық жаңару қажеттіліктеріне сай келетін осы заманғы білім беру жүйесі қажет. Ғылым потенциалы қолданбалы ғылымның өндіріске, кәсіпкерлікке барынша жақындауға бағытталуы қажет”, -деп атап көрсетті.

Осы Жолдауда денсаулық сақтау саласын ұйымдастыруда қазіргі заманғы қағидаттар мен стандарттарға көшу барысында “Қазақстанда ең жоғары деңгейде осы заманғы клиникалар құру мен оларды басқару үшін шетелдік жетекші компанияларды тарту қажеттілігін” басып айтты.

Президент Н. Ә. Назарбаевтың жыл сайынғы Қазақстан халқына Жолдаударында елдегі салық ауыртпашылығын төмендету және экономикалық өсуді ынталандыру мақсатында индустриалды-инновациялық даму стратегиясына сәйкес азаматтардың белгілі категориясының кірістерін заңдастыру мен жалақыны ұлғайтуды ынталандыру үшін, 2004 жылдан бастап жеке кіріс салығының мөлшері төмендетілді, әлеуметтік салық бойынша салық салудың регрессивті шкаласы енгізілді, қосылған күн салығының мөлшері тмендетілді, арнайы салық тәртіптерін қолдану саласы кеңейтілді.

Елде жүргізіліп отырға әкімшілік реформалармен қатар, бюджет жүйесін жетілдіру жөнінде де жұмыстар белсенді түрде атқарылып жатыр.

Қазақстан Республикасының Бюджет кодексі 2004 жылдың сәуірінде қабылданды. Онда орнықтылық пен тұрақтылыққа, мемлекеттік басқарудың барлық деңгейін оларға жүктелген функцияларды толық жүзеге асыру үшін жеткілікті қаржы ресурстарымен қамтамасыз етуге, басқарудың әрбір деңгейінің дербестігін, сондай-ақ тиімді бюджет саясатын жүргізуді ынталандыруға бағытталған бюджет жүйесінің жаңа қағидаттары айқындалды.

Әлеуметтік салаларды мемлекет тарапынан реттеуге байланысты шаралардың өтпелі кезеңде нақтылы орындалмай, керісінше материалды өндіріске көп көңіл бөлініп, ал әлеуметтік сфераның назардан тыс қалығанды. Бірақ экономикалық заңдылықтың орын алуын ескерсек, көптеген дамыған мемлекеттірдің басқару саясатының негізгі бағыттарының бірі әлеуметтік сфера болғандықтан, оның алтын орны елдің экономикалық-әлеуметтік саясатында басымды болуы шарт. Бұл жөнінде өзекті мәселе ретінде және мемлекетіміздің стратегиялық ұзақ мерзімді дамып өркендеуі мақсатында білім мен денсаулық сақтау салаларының басымдылығын Елбасы Н. Ә. Назарбаев “Қазақстан-2030” Стратегиясында басты көңіл бөлген болатын.

Білім беру саласының жалпы экономикалық дамуға адамның білімділік, біліктілік қасиеттерін арттыру жағынан әсері байқалады және қоғамды алға жылжытады. Елімізді кәсіби білікті, бәсекелестік қабілеттілігі жоғары адами капиталдың әлемдік рынокқа тынылуына жол ашады. Сонымен қатар, білім саласы экономикаға қажетті мамандарды дайындайтын қоғамдық институт болып табылады.

Білім саласының нарықтық қатынастардың қалыптасу барысында оның экономикалық реформалар шеңберінде дағдарысқа қарсы әкерет жағдайымен дамығанды. Яғни, көптеген мемлекеттік емес институттардың нарық талабына сәйкессіз мамандарды дайындады, мемлекеттің бюджеттік шектеулі қаражаты ауылдық жерлерде жалпы орта білім беретін мекемелердің және орта кәсіптік білім мекемелерінің қысқаруына әкеліп соқты.

Аталмыш мәселенің төңірегінен ой өрбітсек әлеуметтік салалардың, оның құрамындағы маңызды салалары білім мен денсаулық сақтау салаларының нарықтық қатынас жағдайында мемлекет тарапынан бюджеттік реттеуді жетілдіру өзекті болып отыр.

1 ӘЛЕУМЕТТІК САЛАЛАРДЫ МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. 1 Білім және денсаулық сауқтауды мемлекеттік реттеуде

бюджет тетіктерін қалыптастырудың экономикалық маңызы

Экономикада мемлекеттік реттеудің тапсырмалары мен тәсілдерінің өзгеруі әртүрлі факторлардың әсерінен болады, олардың ішінде ерекше орынды қаржылық жаһандану, инновациялық дамудың ерекшелігі, сонымен қатар әлеуметтік-саяси факторлар алады. Үнемі өзгеріп отыратын жайғдада өзінің қызметін тиімді атқаруға қабілетті мемлекеттің сапасы жайлы мәселе туындайды. Батыс елдерде осы мәселеге көп көңіл бөлінеді.

Мемлекеттің экономикалық рөлі туралы мәселені мемлекеттік реттеуді “ұлғайту-азайту” терминінде шешуге бел буудың соңы мемлекет институттарының сапасы туралы маңызды мәселені екінші кезекке қоюға әкеледі. Тұрақты экономиканы құруға бағытталған бюджеттік реттеу мемлекеттің ықпалын қысқартуға немесе ұлғайтуға әкелуі әбден мүмкін.

Шаруашылық жағдайды реттеу саясатын инновациялық процестер мен жаһандануды есепке ала отырып жүргізу, мемлекеттік бюджеттік реттеуде алдыңғы орынды алады. Ұлттық экономиканың бәсекелестік қабілетін көтеру мәселесі ерекше көңіл бөлуді талап етеді. Оны шешу үшін экономикадағы мемлекеттің жаңа басымдықтарын іздеу жағдайы көтеріледі. Тәжірибе жүзінде мемлекет өзінің қатысуын бір салаларда күшейтуі мүмкін және бір мезгілде оны басқа салаларда әлсіретуі немесе жоюы мүмкін. Нарықтық экономикасы дамыған елдерде мемлекеттің реттеуші рөлінің күшеюін немесе әлсіреуін сипаттай алмайтын процестер де жүреді, себебі мемлекеттің ұлттық экономиканың бәсекелестік қабілетін қамтамасыз етуге көзделген сапалы қызметі туралы әңгіме болады.

Бірақ экономикаға мемлекеттік реттеудің нақты шешімдердің қабылдауды кемшіліктерге жол бермеу арқылы жүзеге асыру керек екендігін ешкім де жоққа шығармайды. Осы мәселе экономика ғылымындағы ең күрделі мәселелердің қатарына жатып, көп жағдайларда оның шеңберінен шығып та кетеді.

Экономиканы реттеу қызметі мен тәсілдері нақты тарихи жағдайларға байланысты өзгереді, бірақ мемлекеттің нарықтық жүйедегі негізін қалаушы қызметтері өзгеріссіз қалады. Олар қазіргі заманғы экономиканың дамуы мүмкін болмайтын, алайда нарықтық жүйенің қажетті конструктивті элементтері болып саналады.

Дж. Тобин экономикаға мемлекеттік реттеудің қажеттілігін төмендегіше негіздеді: “Көрінбейтін қол” теоремасын жеке және қоғам мүдделерінің қайшылықтарға тірелетін экстерналийлер мен қоғамдық игіліктердің бар болуын есепке ала отырып жетілдірілуі керек [2] . Осыдан ұжымдық мүддені қорғауға негізделген мемлекеттік қызметтің қажеттілігі туады . . . Смиттің жүйесі эгоистік энергияны конструктивті бағытқа бағыттайтын институттар болған жағдайда ғана жұмыс істей алады”.

Экономикалық тиімділікті арттырып, инновациялық белсенділікті ынталандыру нарықтық бәсекелестіктің басты артықшылығы екендігі жалпыға мойындалған жағдай және мемлекет өзінің дамуында ең жоғары нәтижеге қол жеткізуде экономикалық өсуді қамтамасыз етуді қанағаттандыру барысында осы жағдайға сүйенеді. Сонымен қатар, олардың жемісті қызмет жасау үшін дұрыс инфрақұрылымдар мен институттар қажет. Нарықтарға тиімді қызмет етуге мүмкіндік беретін жағдай жасау, мемлекеттің құзырындағы іс-әрекет. Осы жағдайлардың ішінде ең алдымен меншіктің нақты құқықтарын айту қажет, ал ол дәйекті жасалынған заң процедуралары негізінде қызмет ететін сол билігінің болуын қарастырады.

Инновациялық қызетті қоғамда, ғылымда, әлеуметтік өмірде, саяси жүйеде, өмірдің тағы да басқа салаларында да кеңінен қолдануға болады. Жаңа жетістіктерге қол жеткізу жолындағы ізденіс және оларды дамыту барысында жаңа әдіс тәсілдерді қолдану заман талабынан туындап отыр. Инновациялық процестерге бет бұру дегеніміз-бұрынғы даму жолдарын өзгерту, қоғамның барлық саласының даму динамикасын жаңарту, ғылыми-техникалық дамуға жаңа стимул беру мақсатында жұмыс істеу.

Тәжірибе көрсеткендей нарық экономикалық субъектілердің барлық қажеттіліктерін қанағаттандыра алмайды. Қазіргі заманғы нарықтық экономикада мемлекетке жүктелген базалық қызметтер ең алдымен экономикалық процестерге “нарықтың жетіспеушілігін” түзеу мақсатында араласуымен байланысты болып отыр. Осындай қызметтердің қатарына қоғамдық игіліктердің өндірісі, монополияға қарсы мемлекеттік реттеу, “сыртқы әсерлерді” реттеу және нақты ақапарттарға тең қол жеткізуді қамтамасыз ету жатады. Сондықтан, мемлекеттің бюджет жүйесінің қызмет нәтижесі ең алдымен мемлекеттің нарықтық “жетіспеушілігін” қаншалықты тиімді түзететіндігінен көрінеді.

П. Самуэльсон сыртқы әсерлер, яғни экстерналийлер, экономикалық субъектілер өзінің қызметімен байланысты шығындарды басқаларға “таңдағанда” немесе олармен пайда арқылы қамтамасыз етілетін жағадйда пайда болады деп атап көрсетеді [3] .

Басқа экономикалық субъектілерге әсер ету нәтижесі бойынша экстерналийді оң және теріс деп бөлуге болады: сыртқы әсерлер, егер де олар сыртқы субъект үшін өнімділік пен пайдалылықты ұлғайтса, оң деп есептелінеді және керісінше теріс сыртқы әсерлер оны төмендетеді. Теріс сыртқы әсерлерді төменгі дәрежеге, ал оң сыртқы әсерлерді ең жоғары дәрежеге жеткізетін сыртқы әсерлердің болуы, экономиканы мемлекеттік реттеудің қажеттілігінің негізі болып саналады. Көптеген жағдайларда теріс сыртқы әсерлер қоғам үшін қауіпті қорқыныш тудыратын экология мәселелерімен байланыстырылады. Мемлекет саясатының стратегиялық негізі ұлттық экономиканың бәсекелестік қабілетін ең жоғары дәрежеге жеткізу қажеттілігі мен қоршаған ортаны қорғау тапсырмалары арасында қайшылықтарды реттеу болып саналады. Ал осы мәселелер білім беру, ғылым және денсаулық салаларын жеткілікті дәрежеде қаржыландырумен тікелей байланысты. Экономикалық жаһанданудың күшеюі жағдайында оның толығымен жойылуы мүмкін емес. Сонда да осы жағдайға әсерін бюджет-салық механизмдерін белсенді қолдану арқылы азайтуға болады.

Әлемнің дамыған елдеріндегі инновациялық саясаттың қазіргі заманғы түрі салыстырмалы аз ғана уақытта қалыптасты және ғылым технологиялық және индустриялық саясаттың негізгі жағдайларын қамтиды. Бұл “білімнің” өзінің барлық формасында экономикалық прогресте шешуші роль алатындығын, инновацияның “білімге негізделген экономиканың” ортасында болатындығын түсінуді дәлелдейді.

Өнеркәсібі дамыған елдердің тәжірибесі инновациялық экономиканың негізін инженерлік қызмет құрайтындығын дәлелдеп отыр. Сондықтан да Қазақстанда инженерлік мамандықтардың мәртебесін көтеру керек. Жоғары оқу орындарында инновациялық қызметтің мамандарын даярлау қажет.

Н. Кахарман өзінің мақаласында: “Білім экономикасына өту жаңа білімді ұлттық және әлемдік нарықта өзінің нақты тұтынушыларын (сатып алушыларын) табатын жаңа технологияларға, өнімдер мен қызметтерге орай тиімді түрде өзгеретін тұтас жүйені қалыптастыруды талап етеді” деп атап көрсетеді [4] .

Мемлекет тарапынан денсаулық сақтау саласын да қаржыландырудың мәні зор. Денсаулық сақтауды дамыту оң экстерналийді екі бағыттан тұрады. Біріншіден, денсаулық сақтауға мемлекеттік қолдау жасау, адам капиталын экономикалық өсудің маңызды факторы ретінде ұлғайтуды қамтамасыз етеді. Екіншіден, денсаулық сақтау өнеркәсіптің көптеген секторлары мен қызмет салаларына байланысты күрделі жоғары технологиялық кешен бола отырып, көптеген жоғары технологиялық салалар үшін оң экстерналийді құрайды.

Мемлекет өндіретін сыртқы әсерлерді талдаумен байланысты мәселелердің крделілігі сыртқы әсерлер мен қоғамдық игіліктер түсінігінің өзара тығыз байланыста болуымен түсіндіріледі. Қоғамдық игіліктерге деген қажеттіліктерді нақты анықтау мүмкін емес.

Нақты экономикалық жағдайларда барлық теріс әсерлерді интернализациялайтын идеалды нарық та және тек қана оң сыртқы әсерлерді өндіретін мемлекеттік саясат та болмайды. Экономиканы мемлекеттік қаржылық реттеудің тапсырмасы әрбір жағдайда нарықтық күштер мен мемлекеттік әсер етудің пара-пар жағдайын таба отырып, теріс сыртқы әсерлерді ең төменгі деңгейге және оң әсерлерді ең жоғары деңгейге жеткізу болып табылады.

Бәрімізге белгілі жағдай нарықтық экономикада мемлекеттік реттеу тікелей әрі жанама тәсілдер арқылы жүзеге асырылады. Әсер етудің тікелей тәсілдеріне әкімшілік-құқықтық реттеушілер, жанама тәсілдерге қаржылық тәсілдер жатады. Мемлекеттің қаржы саясатын жүргізуде тікелей тәсілдер институционалды іргетас ролін атқарады.

Мемлекет алдында нарықтың “кемшіліктерін” реттейтін және осылайша экономикалық дамуға ықпал ететін бюджеттік реттеуді жүргізу тапсырмасы тұрады. Сонымен қатар мемлекеттің әсер етуі қалаған нәтижеге жетуге әкелмейді, ол мемлекеттің өзінің “кемшіліктері” әсерінен болуы мүмкін. Бұл кемшіліктер ақпараттарды біркелкі бөлмеуден, саяси процестің жетілмеуінен, бюрократияның әсерінен және уақытша уақыт кесіндісімен байланысты болуы мүмкін. Сондықтан да қаржы саясаты шеңберінде бюджеттік реттеуді жүргізу, оның тиімділігінің мониторингі мен мүмкін теріс жағдайларды жою жөніндегі шараларды мерзімінде жүргізуді қарастырады.

ХХ ғасырдың екінші жартысында экономикасы дамыған елдерде жүргізілген экономикалық саясат мемлекет ролінің күшеюін объективті де және субъективті де факторлармен негіздеді. Бір жағынан, экономикаға мемлекеттік әсердің күшеюі мемлекеттің бұрын оның көңіл аудару саласынан тыс қалған жаңа мәселелерді шешуді мемлекеттің өзіне алуымен түсіндіріледі. Мемлекет қызметінің келесі аспектілері-экспортты мемлекеттік қоладудың институттарын құру және дамыту, жоғары білімді еңбек ресурстарын қалыптастыру, экономикалық субъектілер үшін ақпаратқа теңдей қол жеткізу мүмкіндігі мен анықтығын қамтамасыз ету-экономикалық субъектілер үшін күннен күнге маңызды болуда. Келесі жағынан, көптеген жағдайларда бюджеттік қаржыландырудың ұлғаюы бюрократия үшін “тегін” бюджеттік қаражаттарды алу мүмкіндігіне ие болуды қалаумен байланысты, ал ол ЖІӨ құрамындағы мемлекеттік шығындардың үлесінің өсуіне және экономикалық өсуге маңызды кедергі келтіретін салық ауыртпашылығының ұлғаюына әкеледі [5] .

Экономикаға мемлекеттің шектен тыс араласуы көптеген жағдайларда өзін өзі реттеудің нарықтық механизмінің әлсіреуіне және шектен тыс бюрократиямен байланысты кері әсерлерге соқтырады, бірақ экономиканы мемлекеттік реттеудің қажеттілікті күмән келтірмейді. Мемлекетті нығайту және мемлекеттің қаржы жүйесінің тиімділігін көтеру Қазақстан үшін де өте өзекті мәселелердің бірі болып саналады. Ол нарықтық институттарды қалыптастырудың қажеттілігімен, әлеуметтік тұрақтылықты ұстап тұрумен, жеке кәсіпкерліктің дамуына кедергі болатын шектен тыс әкімшілік кедергілерді жеңілдетумен, сонымен қатар мемлекеттік бюджеттің қаржы ресурстарын ұтымды пайдалануды қамтамасыз етумен байланысты.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.