Қазақстан Республикасындағы бюджет жүйесінің моделі
МАЗМҰНЫ
КIРIСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
І. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИАСЫНДАҒЫ БЮДЖЕТТIК ҮРДІСТІ
ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ӘДIСТЕМЕЛIК
НЕГIЗДЕРI ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ..
1.1 Бюджеттiк үрдістiң қалыптасуы және атқарылуын
құқықтық-нормативтiк
негiздерi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ...
1.2 Бюджеттiк үрдістiң атқарылуын бақылаудың үлгiлерi,
принциптерi мен стандарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ІІ. АЙМАҚТЫҢ ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ДАМУ ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫ ... ... ..
2.1 Аймақтың дамуының көрсеткiшi ретiндегi бюджеттiң
қалыптасуын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2 Аймақтың бюджеттiк шығыстарын бақылаудың экономикалық
маңыздылығын талдау ... ... ... ... ... ... ... ...
ІІІ.АЙМАҚТЫҢ ТИIМДI БЮДЖЕТАРАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАРЫН ЖЕТIЛДIРУ
ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ..
3.1 Аймақ бюджетiнiң кiрiс бөлiгiне болжамы және оны iске
асырудың негiзгi
бағыттары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .
... ...
3.2 Аймақ бюджетiнiң шығыс бөлiгiне болжамы және оны бақылауды
жетiлдiру ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТIЗIМI ... ... ... ... ... ..
КIРIСПЕ
Қазақстан Республикасының егемендi мемлекет болып қалыптасып, нарықтық
экономиканың даму мен құрылу жолын қабылдауы оның әлеуметтiк-экономикалық
дамуындағы жаңа деңгейiн анықтайды. Ондағы басты орын мемлекеттiк бюджетке
тиiстi.
Кез - келген елде мемлекеттік бюджет - жалпы мемлекеттік қаржылардың,
сондай-ақ жалпы қаржы жүйесінің басты буыны болып табылады. Ол мемлекеттің
басты кірістері мен шығыстарын біріктіреді. Бюджет арқылы барлық меншік
нысандарының шаруашылық жүргізуші субъектілерінің қаражаттары және ішінара
халықтың табысы жұмылдырылады.
Мемлекеттiк бюджет экономиканы реттеудiң ең маңызды құралы деген,
артық айтқандық емес. Бюджет қандай құрылымның да болмасын iргетасы және
халық дәулетiнiң қайнар көзi. Оны тиiмдi де, икемдi жұмсай бiлу көптеген
қиын түйiндердi шешедi. Ол арқылы халық шаруашылығы, әлеуметтiк сақтандыру,
бiлiм беру, денсаулық сақтау, ғылым, мәдениет, өнер, қорғаныс пен басқару
шығындары қаржыландырылады.
Аталған мәселелердi шешуде елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың "Қазақстан-2030"
Жолдауының негiзiнде ұстанған бағыты тура екендiгiне ешкiм де күмәнданбас.
Онда Қазақстан 2030 жылға қарай "Азия барысына" айналуы мақсат етiлген.
Ал, 19 наурыз 2004 жылғы кезектi жолдауы жүрiп өтiлген жолға баға болып,
стратегиялық мақсаттарға жетуге деген аралық тапсырма болды. Онда Қазақстан
өзiнiң нысаналы дамуын "Қазақстан-2030" ұзақ мерзiмдiк Стратегиясына толық
сәйкес жалғастырып келетiндiгi айтылып, ендiгi жерде күн тәртiбiндегi
мәселе әлемдiк қоғамдастықта Қазақстан экономикасының бәсекеге
қабiлеттiлiгi туралы болып отырғандығы айтылды. Сондықтан бұл мiндеттердi
шешу үшiн бiздiң экономикалық, әлеуметтiк салаларда еуропалық стандарттарға
жету стратегиясын әзiрлеуге кiрiсуiмiз керек екендiгi айқын көрсетiлдi.
1.
Жалпы экономикалық жағдай тұрақтану кезеңiнде болғанымен, қарама-
қайшылықтары мол күрделi мәселелердiң азаймағандығы көзге түседi. Солардың
iшiнде облыстық бюджеттi құрудағы жағдай.
Бюджеттердiң әр түрлi деңгейдегi қызметтерiн және оның қоғамның
әлеуметтiк-экономикалық дамуындағы ролiн көптеген экономистердiң
зерттеулерiнен көруге болады. Олар: А.М.Бирман, Д.П.Боголеров,
Б.Г.Болдырев, Д.А.Аллахвердян, М.В.Васильева, В.П.Дьяченко, М.В.Романовский
және басқалар.
Қазақстанда осы мәселенi зерттеуде төмендегi ғалымдар елеулi үлестерiн
қосқан: А.Б.Зейнелғабдин, К.К.Ильясов, Т.С.Сәтбаев және басқалар.
Қазiр республикадағы саяси және экономикалық салалар мен әлеуметтiк
қатынастардағы жүргiзiлiп жатқан қайта қалыптасулар бюджеттiк саланы
реформалау, облыстық бюджеттiң қызметiндегi жаңа заңдылықтармен
тенденциялардың пайда болуын қажет етiп отыр. Бұл, өз кезегiнде
қарастырылып отырған мәселенi зерттеудегi, облыстық бюджеттiң экономикалық
табиғатына, бюджет механизмi, заңдық-құқықтық негiзде жергiлiктi
органдардың өзiн басқару, қазiргi замандағы облыстық деңгейдегi бюджет
жүйесiнiң даму тенденциясына байланысты көптеген сұрақтарды шешудегi жаңа
ыңғайлы талап етедi. Осының барлығы тақырыптың өзектiлiгiне және оны
зерттеу мақсаттарына және зерттеу объектiлерiне негiзделiп отыр.
Сондықтан бұл дипломдық жұмысты жазудағы мақсат, осы Оңтүстiк
Қазақстан облысы бюджетiн қарастыра отырып, бюджеттiң орындалмау себептерiн
анықтау, оны экономикалық талдау, заңдық - құқықтық ұйымдастыруды
қарастыру. Бюджеттiң қалыптасуы немесе кiрiс бөлiгi және орындалуы немесе
шығыс бөлiгiне экономикалық тұрғыдан талдау жасау. Осы экономикалық талдау
арқылы бюджеттi толықтырудағы мәселелер мен оның қаржысын мақсатты - тиiмдi
түрде жұмсалуын анықтауға болады.
1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИАСЫНДАҒЫ БЮДЖЕТТIК
ҮРДІСТІ ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
ЖӘНЕ ӘДIСТЕМЕЛIК НЕГIЗДЕРI
1.1. Бюджеттiк үрдістiң қалыптасуы және атқарылуының құқықтық -
нормативтiк негiздерi
Бюджет жүйесi экономикалық қатынастарға және құқықтық нормаларға
негiзделген жеке дербес бюджеттердiң жиынтығы болып табылады. Бюджет жүйесi
елдiң артықшылығын айқындайтын, оның әлеуметтiк-экономикалық құрылымын және
мемлекеттiк құрылысын көрсететiн өте күрделi механизм. Бұл жүйе мемлекеттi
сипаттайтын әлеуметтiк - экономикалық, құқықтық және тағы да басқа
ерекшелiктер негiзiнде құрылады.
Бюджет жүйесiнiң жұмыс iстеуi бюджеттердiң әр түрлi деңгейлерiнiң
өзара байланысына негiзделген және оларды әзiрлеу, қарау, бекiту, атқару,
бақылау тәртiбiмен, сондай-ақ республикалық және жергiлiктi бюджеттердiң
атқарылуы туралы есеппен қамтамасыз етiледi.
Бюджет құрылысы - бұл бюджет жүйесiнiң құрылу себептерi, оның
бөлiмдерiнiң ұйымдастыру формалары.
Бюджет жүйесiнiң құрамы елдiң ұлттық - мемлекеттiк құрылысымен
анықталады. Мемлекеттiң федеративтi және унитарлы құрылыс болуы мүмкiн:
Федеративтi мемлекет құрылысында үш бөлiмдiк бюджет жүйесi
қолданылады:
1.Орталық бюджет
(одақтық, федералды, республикалық).
2.Федерация мүшелерiнiң бюджеттерi
(мемлекеттердiң, штаттардың, жерлердiң және т.б.).
3.Жергiлiктi бюджеттер.
Унитарлы мемлекет құрылысында екi бөлiмдiк бюджет жүйесi қолданылады:
1.Орталық бюджет.
2.Жергiлiктi бюджет.
Екi жағдайда да бюджеттердiң жекеленуi мен дербестiгiнiң әр түрлi
дәрежесi болуы мүмкiн, бiрақ қағида бойынша әлеуметтiк-экономикалық
үрдістердi басқарудың орталықтандыру деңгейiне байланысты жергiлiктi
бюджеттер жөнiнде орталық бюджеттiң реттеушi ролi сақталады. 3.
Қазақстан Республикасының бюджет жүйесiнiң құрамына кiретiндер:
1.Республикалық бюджет.
2.Жергiлiктi бюджет.
Республикалық бюджет - Қазақстан Республикасының заңымен бекiтiлген
түiмдер мен бюджет тапшылығын қаржыландыру (профициттi пайдалану) есебiнен
қалыптастыратын және өзiне Қазақстан Республикасының Конституциясы мн заң
актiлерi жүктелген мiндеттердi жүзеге асыру үшiн Қазақстан Республикасы
Үкiметi белгiлейтiн республикалық бюджет бағдарламаларын қаржыландыруға
арналған орталықтандырылған ақша қоры. Ал республикалық бюджеттiк
бағдарламалар - бұл жалпы мемлекеттiк маңызы бар бағдарламалар.
Сызба 1. Қазақстан Республикасы мемлекеттiк бюджет жүйесi
Жергiлiктi бюджеттер - облыстық бюджеттер, арнаулы экономикалық
аймақтардың қаржы қорлары (бюджеттерi), қалалардың (аудандық маңызы бар
қалалардан басқа), қалалардағы аудандарды қоспағандағы аудандардың
бюджеттерi.
Бюджет жүйесiнiң құрылыс негiзiне бiрлiк, дербестiк және баланстық
принциптерi жатқызылған.
Сызба 2. Қазақстан Республикасындағы бюджет жүйесінің моделі.
- Бiрлiк принципi бiр құқықтық базамен, ақша жүйесiнiң тұтастығымен,
бiр бюджеттiк жiктеу және құжаттаудың пайдалануымен, республиканың
мемлекеттiк бюджетiнiң заңдар жинағын қарау үшiн керектi ақпараттарды
бюджеттiң бiр деңгейiнен басқасына берумен қамтамасыз етiледi. Бюджет
жүйесiнiң бiрлiгi олардың iшiнара қайта бөлуiндегi табысты көздердi
пайдалану арқылы, мақсатты және аймақтық бюджеттiк қорларды құру арқылы
жүзеге асатын барлық деңгейдегi бюджеттер әрекеттестiгiне негiзделедi.
Бюджет жүйесiнiң бiрлiгi, бiр әлеуметтiк-экономикалық, соның iшiнде
салықтық саясат арқылы орындалады.
- Бюджеттердiң дербестiлiгi бюджет жүйесiнiң барлық бөлiмдерiнiң өзiне
меншiктi және заңмен баянды етiлген табыстардың көздерiн қамтамасыз етедi
және бюджеттiк құралдарды тиiстi билiк органының республика заңымен
белгiленген өкiлдiктер шегiнде қарауы бойынша пайдалануға құқық бередi.
- Барлық деңгейдегi бюджеттердiң баланстылығы қаржылық саясаттың
қажеттi шарты болып табылады. Тиiстi билiк және басқару органдарының заңмен
реграментацияланған қызметi.
Бюджеттiк үрдіс - бюджеттердiң орындалуы және бекiтуi туралы есеп
берулердi құрау, қарау, қабылдау, атқару, бақылау бойынша билiк және
басқару органдарының заңмен регламентацияланған қызметi.
Бюджеттiк үрдістiң құрама белгiлi болып қаржылық ресурстарды түрлi
деңгейдегi бюджеттер арасында iшiнара қайта бөлуi болып табылады.
Қазақстан Республикасының бюджеттiк үрдісi "Қазақстан Республикасында
бюджеттiк жүйе туралы" Заңымен, "Республикалық бюджет туралы" Заңымен және
республиканың басқа да заңдарымен, сонымен қатар атқарушы билiк
органдарының шешiмдерiмен анықталады, функциялары болып табылады; қарау,
бекiту және бюджеттердiң орындалуын бақылау-Парламенттiң және жергiлiктi
мәслихаттардың функциялары. Республикалық және жергiлiктi бюджеттердiң
құрау және орындау ережелерi қаржы министрлiгiмен белгiленедi.
Атқарушы билiк органдары тиiстi өкiлдiк органдарына бюджеттiк
шығындардың статьялық белгiлеуi туралы ұсiнiс енгiзедi. Мемлекеттiк салық
қызметi органдарының табыстарды анықтау бойынша есептерi бiр мезгiлде
қалыптасады. Алдағы қаржылық жылға мемлекеттiк бюджеттiң жобасын өңдеу және
жергiлiктi бюджеттердiң параметрлерiн анықтау үшiн мемлекет балансының
нығантылған қаржылық жобасы пайдаланылады. Ол өзiне мемлекеттiк бюджеттi
және бюджеттен тыс қорларды енгiзедi. Онда бюджеттiк саясаттың негiзгi
бағыттарын алдағы жылда iске асыру үшiн мемлекеттiң қаржылық ресурстары
көрсетiледi және бюджет жүйесi мен экономиканың басқа секторлары
көрсеткiштерiнiң өзара байланысы бейнеленедi. Бұл жұмысты қаржы
министрлiгi жүргiзедi, содан соң республикалық бюджет туралы заңның
жобасында түсiмдерiнiң барлық түрлерiнiң сомалары, реттеушi жалпы
мемлекеттiк салықтардың қайта бөлу нормативтерi, сондай-ақ бюджеттiк
жiктеуге сәйкес функционалды топтар бойынша шығындардың шектi мөлшерi
дефицит көлемi және оны жабудың өздерiмен бiрге көрсетiледi. 4.
Тиiстi қаржы жылына арналған республикалық бюджет жобасын жасау үшiн,
Қазақстан Республикасының Президентi бюджет комиссиясын құрады, ол
Қазақстан Республикасының әлеуметтiк - экономикалық дамуының индикативтiк
жоспарының өлшемдерi негiзiнде мынадай бюджеттiк көрсеткiштердi:
- республикалық бюджетке, облыстар мен Астана және Алматы қалаларының
бюджеттерiне түсетiн түсiмдердiң көлемiн, арнайы экономикалық аймақтардың
қаржылық қорларын (бюджеттерiн);
- бюджеттiк бағдарламалардың функционалдық топтары мен әкiмшiлерi
бойынша республикалық бюджеттiң шығыстары мен несиелендiрудiң лимиттерi;
- республикалық бюджет тапшылығының (профицитiнiң) мөлшерiн;
- облыстар бөлiгiндегi жергiлiктi атқарушы органдардың несие алу
лимитiн қалыптастырады және Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң бекiтуiне
жiбередi.
Республикалық бюджеттiк бағдарламаларының әкiмшiлерi лимиттердiң
шегiнде Қаржы министрлiгi бекiткен нысан бойынша өздерiнiң бюджеттiк
бағдарламаларын Қаржы министрлiгiне жiбередi.
Облыстар мен Астана және Алматы қалаларының әкiмдерi түсiмдердiң,
несие алу лимиттерiнiң және ерекше маңызды жергiлiктi бюджеттiк
бағдарламалар бойынша шығыстардың ең аз сомасын Қаржы министрлiгiмен
келiсiлген көлемдерi негiзiнде жергiлiктi бюджеттiк бағдарламалардың
тiзбесi мен лимиттерiн анықтайды.
Қазақстан Республикасының Қаржы министрлiгi Қазақстан Республикасы
Үкiметi бекiткен бюджеттiк көрсеткiштерге сәйкес тиiстi қаржы жылына
арналған Республикалық бюджет туралы заңның жобасын әзiрлейдi және
Қазақстан Республикасының Үкiметiне табыс етедi.
Тиiстi қаржы жылына арналған Республикалық бюджет туралы заң
мыналарды:
-Кiрiстердiң, алынған ресми трансферттердiң, республикалық бюджеттен
бұрын берiлген кредит бойынша негiзгi борышты өтеудiң, шығыстардың, несие
берудiң және бюджет тапшылығының көлемдерiн;
-Айлық жалақының, зейнетақы мен айлық есептiк көрсеткiштiң ең төмен
мөлшерiн:
-Қазақстан Республикасы Үкiмет резервтерiнiң мөлшерiн;
-Жергiлiктi атқарушы органдарға тиiстi қаржы жылына арналған несие
берудiң лимитiн;
-Бұрын Қазақстан Республикасының мемлекеттiк кепiлдiгiмен алынған
қарыздарды өтеудiң және соған қызмет көрсетудiң сомаларын;
-Үкiметтiк борыштың лимитiн;
-Жергiлiктi атқарушы органдардың тиiстi қаржы жылына арналған жиынтық
несие алу лимитiн;
-Жергiлiктi атқарушы органдардың тиiстi қаржы жылына арналған
борышының жиынтық лимитiн;
-Қазақстан Республикасының тиiстi қаржы жылына арналған Үкiметтiк
кепiлдiктерiн беру лимитiн;
-Республикалық бюджеттiк бағдарламалардың функционалдық топтары,
әкiмшiлерi бойынша және iшкi бағдарламалары бойынша шектi шығыстардың
тiзбесiн;
-Шығыстардың ең аз сомасын анықтай отырып, облыстар мен Астана және
Алматы қалалары бөлiгiнде жергiлiктi бюджеттерде қаржыландырылатын ерекше
маңызды бюджеттiк бағдарламаларды қамтуы тиiс.
Тиiстi қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңның
жобасын Қазақстан Республикасының Үкiметi жоспарланып отырған жылдың
қыркүйектiң 15-iнен кешiктiрмей Қазақстан Республикасының Парламентiне
табыс етедi.
Республикалық бюджеттi бекiту және оған өзгерiстер мен толықтырулар
енгiзу олар алдымен мәжiлiсте, одан кйеiн Сенатта қаралған соң Палаталардың
бiрлескен отырысында жасалады.
Талқылау: қаралып отырған мәселе бойынша қорытындыны қоса, Қазақстан
Республикасының әлеуметтiк-экономикалық дамуының индикативтiк жоспары
бойынша Үкiмет уәкiлдiк берген тұлғаның, қаржы министрiнiң, Қазақстан
Республикасының Ұлттық Банкi төрағасының, сондай-ақ Қазақстан Республикасы
Парламентi Палаталары уәкiлдiк берген тұлғалардың баяндамаларын қамтиды.
Алдағы қаржы жылына арналған республикалық бюджет Қазақстан
Республикасы Парламентi палаталарының бiрлескен отырысында кемiнде екi
оқылымда және ағымдағы жылдың 15 желтоқсанынан кешiктiрмей республикалық
бюджеттiк бағдарламалар деңгейiнде бекiтiледi.
Алдағы қаржы жылына арналған республикалық бюджеттi талқылау барысында
Қазақстан Республикасының Үкiметi Қазақстан Республикасының Парламентiне
кiшi бағдарламалар деңгейiнде қаражаттың бағытталуы есебiн тапсырады.
Қазақстан Республикасының Парламентi 15 желтоқсанға дейiнгi мерзiмде
кезектi қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңды
қабылдамаған жағдайда, Қазақстан Республикасының Президентi, "Алдағы қаржы
жылының 1-тоқсанына арналған республикалық қаржылық жоспар туралы" Жарлық
шығаруға құқылы, ол республикалық бюджеттi Парламент бекiткенге дейiн
қолданылады.
Қаржылық жоспардың атқарылуы осы Заңда белгiленген тәртiппен жүзеге
асырылады.
Республикалық бюджеттi оны атқару барысында нақтылау Қазақстан
Республикасы Үкiметiнiң ұсыныстары немесе басқа да заң шығарушылық
бастамалар негiзiнде заң актiлерiне сәйкес жүзеге асырылады.
Жергiлiктi бюджеттердi жасау Қазақстан Республикасының Қаржы
министрлiгi бекiткен бюджеттiк сыныптамаға сәйкес бюджеттiк жоспарлаудың
бiрлiгi негiзiнде жүзеге асырылады.
Жергілікті бюджеттердің құрылуының қазіргі механизмі Қазақстан
Республикасының Конституциясымен, арнайы бюджеттік және салықтық
заңнамалардың нормативтік актілерімен, бюджет аясындағы мемлекеттік билік
пен жергілікті өзін-өзі басқару арасындағы өкілеттіліктер мен
жауапкершіліктерді бөлуді анықтайтын басқа да заңдармен қамтамасыз етіледі.
Жергілікті бюджеттердің табыстары мен шығыстарын қалыптастыру қағидалары
жалпы бюджет жүйесін құру қағидаларына негізделген.
Жергілікті атқарушы органдарға жүктелген міндеттерге сәйкес
жергілікті бюджеттер арқылы жергілікті бағдарламалар, сонымен қатар онымен
байланысты басқа да бағдарламалардың қаржыландырылуы жүзеге
асырылады.Олардың қатарына келесілерді жатқызуға болады: қоғакмдық тәртіп
пен қауіпсіздікті қамтамасыз ету жөніндегі жергілікті мемлекеттік басқару
органдарын ұстау шығындарынқаржыландыру; білім беру мен денсаулық сақтауды;
халықтың жекелеген санаттарын әлеуметтік қамсыздандыруды және заңды түрде
бекітілген жеңілдіктердіжүзеге асыруды; тұрғын-үй коммуналдық шаруашылық ,
сумен қамтамасыз ету және инженерлік инфрақұрылымды; мәдениетті, спортты,
туризмді және басқа да бағдарламаларды қамтамасыз ету.
Әр жыл сайын заңды түрде Қазақстанның республикалық бюджеті
бекітіледі. Осы бюджет арқылы республика аумақтарында бюджеттік үрдіс және
бюджеттік реттеу жүзеге асырылады. Жергілікті бюджеттер республикалық
бюджет бектілгеннен кейін, субвенциялар мен бюджеттік алып алулардың шамасы
белгілі болғаннан соң барып бекітіледі.
Жергілікті бюджеттің кіріс көзін жергілікті салықтар, алымдар мен
айып пұлдар, мемлекеттік салықтан, ұзақ мерзімге белгіленген, заңды нормаға
сай, бөлінетін қаржылар, мемлекеттік басқару органдарының жергілікті өзін--
өзі басқару органдарына берген жеке мемлекеттік өкілдіктерден түскен қаржы,
муниципалитет мүлкін жалға бергеннен түскен ақы, жергілікті заемдар мен
лотереялар, дотациялар, сувенциялар, трансферттік төлемдер және ЖӨӨБ
органдарының шешімі мен заңға сәйкес басқа да түсімдер, сонымен қатар, ЖӨӨБ
органдарының қызметі нәтижесінде түсетін басқа да қаржылардан тұрады.
Қазіргі кезде Қазақстанда жергілікті органдардың өз деңгейінде салық
салу бойынша өкілеттіліктері жоқ және бюджет табыстарына әсер етуі
шектеулі, демек, олар жергілікті салықтардың көмегімен қарыздар бойынша
төлемдерін өтеуге қауқарсыз.
Жергілікті бюджеттерге жергілікті үстемелерді енгізу, салықтық
қойылымдарды өзгерту жолымен бюджеттердің табыс бөлімін құруға нақты
мүмкіндіктер беру жергілікті бюджеттердің дербестігіне ықпал етеді.
Аймақтық экономиканың қазіргі кездегі негізгі қайшылықтарының бірі
әлеуметтік- экономикалық аядағы жергілікті басқару органдарына жүктелген
міндеттердің өсуі мен оларды жүзеге асырудың қаржылық мүмкіндіктері
арасындағы айырмашылықтардың артуы болып отыр.
Аумақтық бірліктердің жергілікті бюджетінің табыс бөлігіндегі
салықтық түсімдердің үлес салмағы да бір- бірінен айтарлықтай ерекшеленеді
(Қосымша А.)
Жергiлiктi өкілдi және атқарушы органдар тиiстi жергiлiктi
бюджеттердiң теңдестiгi үшiн жауап бередi.
Облыстар мен Астана және Алматы қалаларының жергiлiктi атқарушы
органдары:
-1 қыркүйекке дейiнгi мерзiмде Қазақстан Республикасының Қаржы
министрлiгiмен келiсiлген негiзде түсетiн түсiмдердiң көлемдерiн және несие
алудың лимиттерiн, жергiлiктi бюджеттердiң жобаларын қарастырады;
-облыстар мен Астана және Алматы қалалары бюджеттерiнiң және арнайы
экономикалық аймақтардың қаржы қорларының (бюджеттерiнiң) болжамын
Қазақстан Республикасының Қаржы министрлiгiне табыс етедi.
Мәслихаттың тиiстi қаржы жылына арналған жергiлiктi бюджет туралы
шешiмiнде:
-кiрiстердiң, алынған ресми трансферттердiң, жергiлiктi бюджеттерден
бұрын берiлген негiзгi борышты өтеудiң, шығыстардың, несиелендiрудiң және
бюджет тапшылығының (профицитiнiң) көлемi;
-облыстық бюджеттен төмен тұрған бюджеттердiң теңдестiрiлуiн
қамтамасыз ету үшiн кiрiстердi бөлу нормативтерi;
-жергiлiктi атқарушы органдар резервтерiнiң мөлшерi;
-жергiлiктi атқарушы орган борышының лимитi;
-қоршаған ортаны қорғаудың жергiлiктi мемлекеттiк қорының мөлшерi;
-арнайы экономикалық аймақты дамытуға арналған шығыстар көлемi;
-жергiлiктi бюджеттiк бағдарламалардың функционалдық топтары,
әкiмшiліктерi бойынша және кiшi бағдарламалар бойынша шектi шығыстардың
тiзбесi;
-тиiстi қаржы жылына арналған жергiлiктi бюджеттi атқару үрдісiне
секвестрлеуге жатпайтын жергiлiктi бюджеттiк бағдарламалардың тiзбесi
қамтылуға тиiс.
Осы заңда көзделген жағдайларды қоспағанда, жоғары тұрған мемлекеттiк
органдардың және жергiлiктi атқарушы органдардың төменгi бюджеттердiң
қалыптастырылуы мен атқарылуы үрдісiне араласуына жол берiлмейдi.
Жергiлiктi атқарушы органдардың үшiншi тұлғалар үшін кепiлдiк беруiне,
сенiм бiлдiруiне, өзiне мiндеттемелер қабылдауына тыйым салынады.
Облыстар мен Астана және Алматы қалаларының әкiмдерi тиiстi қаржы
жылына арналған Республикалық бюджет туралы заң күшiне енгеннен кейiн екi
апта мерзiмнен кешiктiрмей, бюджеттiң бұрын жасалған болжамды көлемiн
нақтылайды және облыстық бюджеттiң, Астана және Алматы қалалары
бюджеттерiнiң, арнайы экономикалық аймақтардың қаржы қорларының
(бюджеттерiнiң) жобасын тиiстi мәслихаттың қарауына бередi, ол екi апта
iшiнде мұны бекiту жөнiнде шешiм қабылдайды.
Аудандардың (қалалардың) әкiмдерi облыстық бюджет бекiтiлгеннен кейiн
1-тоқсан бюджетiнiң атқарылуы тиiстi қаржы жылына арналған жылдық бюджет
жобасының 14 бөлiгi мөлшерiнде жүзеге асырылады.
Республикалық бюджеттiң атқарылуын Қазақстан Республикасының Үкiметi
қамтамасыз етедi.
Мемлекеттiк мекемелер Қазақстан Республикасы Қаржы министрлiгiнiң
Қазынашылығы берген рұқсат негiзiнде шығыстарды бюджеттiк мақсаттарға
сәйкес жүзеге асырады. Қазақстан Республикасы Қаржы министрлiгiнiң бөлiнген
қаражаттар мақсатсыз пайдаланылған жағдайда бюджеттiк қаражаттарды
белмеуге, қайтып алуға және оларға тыйым салуға құқығы бар.
Барлық мемлекеттiк мекемелер:
-тиiстi қаржы жылына арналған бюджеттiк заңдарда белгiленген бюджеттiк
мақсаттардың сомаларынан артық қаржылық мiндеттемелердi өздерiне алуға
құқығы жоқ;
-республикалық бюджеттiң атқарылуы туралы есептi дайындауға қажеттi
ақпаратты Қазақстан Республикасының Қаржы министрлiгiне және Республикалық
бюджеттiң атқарылуын бақылау жөнiндегi есеп комитетiне белгiленген мерзiмде
беруге мiндеттi.
Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң бюджеттiң атқарылуы барысында
бағдарламаларды iске асыратын мемлекеттiк органдардың тiзбесiне, ағымдағы
қаржы жылына арналған Республикалық бюджет туралы заңда бекiтiлген
бағдарламалр бойынша сомалардың шегiнде мемлекеттiк мекемелердiң құрылымы
мен мiндеттерiн жетiлдiру жөнiндегi шараларды жүзеге асыруға байланысты
өзгерiстер енгiзуге және республикалық бюджеттiң тапшылығын жабу көздерiн
өзгертуге құқығы бар.
Жергiлiктi бюджеттердiң есебiнен ұсталатын мемлекеттiк мекемелердi
республикалық бюджеттен ұстауға жол берiлмейдi.
Жергiлiктi атқарушы органдар тиiстi әкiмшiлiк территориялық
бiрлiктердiң бюджетiнiң орындалуын ұйымдастырады, барлық бюджет бойынша
қарастырылған табыстардың түсуiн, бюджеттiк құралдарының тиiмдi және
мақсатты жұмсалуын қамтамасыз етедi.
Жергiлiктi бюджеттi қорындалуы облыстық бюджеттiң кiрiстерi мен
шығыстарының жазылған тiзiмi бойынша тоқсандық топтастырудың негiзнде қала
және аудан бюджеттерiмен жүзеге асырылады. Жергiлiктi қаржылық органдар
қаржыландыруды тоқтатуға немесе бөлiнген бюджеттiк құралдарды олардың
мақсатсыз және тиiмсiз пайдалануы жағдайында қайтарып алуға құқы бар.
Бюджеттiң орындалуы туралы есеп беру, яғни республикалық бюджеттiң
кiрiстерi мен шығыстары бойынша айлық, тоқсандық және жылдық есеп беруiн
жасау, Қазақстан Республикасының Қаржы қамтамасыз етедi.
Жергiлiктi атқарушы органдар жоғары тұрған органға және тиiстi
мәслихатқа бюджеттiң атқарылуы туралы ай сайын есеп берiп отырады, сонымен
бiрге облыстар мен Астана және Алматы қалалары бюджеттерiнiң атқарылуы
туралы да Қазақстан Республикасының Қаржы министрлiгiне ай сайын есеп берiп
отырады. Ал Қаржы министрлiгi өз кезегiнде есептiк кезең үшiн үдемелi
қорытындылар бойынша республикалық және жергiлiктi бюджеттердiң атқарылуы
туралы ай сайын жиынтық есептеме жасайды және оны Қазақстан
Республикасының, Үкiметi мен облыстардың, Астана және Алматы қалаларының
әкiмдерi тиiстi бюджеттердiң атқарылуы туралы бұқаралық ақпарат құралдарына
тоқсан сайын есептемелер жариялап отырады.
Министрлiктердiң, мемлекеттiк комитеттердiң, ведомстволардың және
ұйымдардың мақсатты және тиiмдi бюджеттiк құралдарды пайдаланудың меншiк
формаларына тәуелсiз құрастыру дұрыстығына, бекiтуiне, бақылау жасау
Қазақстан Республикасының Қаржы министрлiгiмен және оның территориялық
бөлiмшесiмен жүзеге асырылады.
Жергiлiктi бюджеттердiң құрылуы және орындауына бақылау тиiстi
деңгейдегi өкiлдi ревизиялық комиссиялармен сондай-ақ қаржы министрлiгiмен
және оның территориялық органдарының тиiстi жергiлiктi атқарушы және
өкiлдiк органдарының мiндеттi хабарлауымен жүзеге асырылады.
Республикалық және жергiлiктi бюджеттердiң құрылдарының жоспарлауын
және пайдалануын тексеру және ревизияны жүргiзу тәртiбi Қазақстан
Республикасының Қаржы министрлiгiмен анықталады. 3.
Облыс бюджеттерiне түсетiн түсiмдер:
1.Облыстық бджеттердiң кiрiстерi (арнайы экономикалық аймақтардың
қаржы қорларына (бюджеттерiне) есептелетiн сомалардан басқа), олар
мыналардан тұрады;
а)салықтардың, алымдардың және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi
төлемдердiң түсiмдерi:
- заңды тұлғалардан алынатын табыс салығы, акциздер-50%;
- спирттiң барлық түрлерi-50%;
- арақ-50%;
- ликер-арақ iшiмдiктерi-50%;
- шарап - 50%;
- коньяктар - 50%;
- шампан шарабы - 50%;
- сыра - 50%;
- күшейтiлген iшiмдiктер, күшейтiлген шырындар мен бальзамдар - 50%;
- шарап материалдары-50%;
- ойын бизнесi;
- жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы;
- әлеуметтiк салық;
- заңды және жеке тұлғалардың мүлкiне салынатын салық;
- әлеуметтiк салық;
- заңды және жеке тұлғалардың мүлкiне салынатын салық;
- жер салығы;
- көлiк құралдарына салынатын салық;
- жасалған келiсiм-шартқа орай жергiлiктi бюджетке түсетiн бөлiгiнде
өнiм бөлу бойынша Қазақстан Республикасының үлесi;
- кәсiпкерлiк қызметпен айналысатын жеке тұлғаларды тiркеу үшiн
алынатын алым;
- жекелеген қызмет түрлерiмен айналысу құқығы үшiн алынатын
лицензиялық алым;
- нарықтарда тауарларды сату құқығы үшiн алынатын алым;
- заңды және жеке тұлғалардың Алматы қаласының рәмiздерiн өздерiнiң
фирмалық атауларында, қызмет көрсету таңбаларында, тауар таңбаларында заңға
сәйкес пайдаланғаны үшiн алынатын алым;
- су үшiн төленетiн төлем;
- орманды пайдаланғаны үшiн төленетiн төлем.
б)салықтық емес түсiмдер:
- коммуналдық меншiк болып табылатын акциялардың пакеттерiнен алынатын
дивиденттердiң түсiмi;
- жергiлiктi өкiлдi органдардың лотереяларын өткiзуден алынатын
кiрiстердiң түсiмi;
- облыстық бюджеттен несиелер бергенi үшiн алынатын сыйлықтар
(мүдделер);
- жергiлiктi өкiлдi және атқарушы органдарға, сондай-ақ жергiлiктi
атқарушы органдарға бағынысты мемлекеттiк мекемелерге тиесiлi мүлiктi
сатудан түсетiн түсiмдер;
- жергiлiктi атқарушы органдарға бағынысты мемлекеттiк мекемелер
көрсететiн қызметтердi сатудан түсетiн түсiмдер;
- коммуналдық меншiк мүлкiн жалға беруден түсетiн түсiмдер;
- жергiлiктi атқарушы органдарға бағынысты мемлекеттiк мекемелер заңға
сәйкес ұйымдастыратын мемлекеттiк сатып алуды жүргiзуден түсетiн ақша
түсiмi;
- жер учаскелерiн жалға беруден түсетiн түсiмдер;
- қоршаған ортаны ластағаны үшiн, қоршаған ортаны қорғаудың жергiлiктi
мемлекеттiк қорларына 50% мөлшерiнде төленетiн төлемдер;
- жылжымайтын мүлiкке құқықтарды мемлекеттiк тiркеу және олармен
жасалған мәмiлелер үшiн төленетiн төлемдер;
- мемлекеттiк баж;
- өзге де әкiмшiлiк алымдар;
- жергiлiктi атқарушы органдарға бағынысты мемлекеттiк мекемелер
алатын Қазақстан Республикасының заң актiлерiнде көзделген әкiмшiлiк
айыппұлдар мен санкциялар;
- Қазақстан Республикасының заң актiлерiнде көзделген өзге де салыққа
жатпайтын басқа да түсiмдер;
в)капиталмен жүргiзiлетiн операциялардан түсетiн кiрiстер:
- коммуналдық меншiк объектiлерiн жекешелендiруден түсетiн түсiмдер;
- аймақтардың өзiн-өзi қамтамасыз ету үшiн атып алынатын астықты
сатудан түсетiн түсiмдер;
2)заңды және жеке тұлғалардан немесе шет мемлекеттерден:
- жоғары тұрған бюджеттерден алынған ресми трансферттер (гранттар);
3)бұрын облыстық бюджеттерден берiлген несиелер бойынша негiзгi
борыштың өтемi. 4.
Облыстық бюджеттерден қаражаттың жұмсалуы:
- мектепке дейiнгi, жалпы бастауыш, жалпы негiзгi, жалпы орташа,
қосымша орта және кәсiптiк орта бiлiм берудi;
- әскери қызметке тiркеу және шақыру жөнiндегi шараларды;
- облыстық деңгейдегi төтенше жағдайлар бойынша жұмыстарды;
- облыстық деңгейдегi құқық қорғау қызметiн;
- халыққа тегiн медициналық қызмет көрсетудiң кепiлдi көлемiн;
- облыстық деңгейдегi арнаулы медициналық бағдарламаларды;
- мәслихаттың шешiмдерiне сәйкес әлеуметтiк қамсыздандыру саласындағы
әлеуметтiк бәсiрелi көмек көрсетудi;
- жұмыспен қамту бағдарламасын;
- облыстық деңгейдегi мәдени ойын-сауық бағдарламасын;
- облыстық деңгейдегi өнеркәсiп және объектiлер құрылысын;
- облыстық деңгейдегi қоршаған ортаны қорғау;
- облыстық деңгейдегi жобалау-әздестiру жұмыстарын жүргiзудi;
-елдi мекендердi көркейтудi, қала жолдары мен көшелерiнiң
құрылыстарын;
- облыстық маңызы бар жолдары пайдалану мен қайта құруды;
- облыстық бюджеттерден республикалық бюджетке берiлетiн ресми
трансферттердi;
- облыстық атқарушы органдардың борыштарына қызмет көрсетудi;
- арнайы экономикалық аймақтарды дамыту жөнiндегi бағдарламаларды
қаржыландыруға жұмсалынады.
Жоғарыда аталған қызмет түрлерiн жүзеге асыратын жергiлiктi
бағдарламалардың әкiмшiлерi мен оларға бағынысты мемлекеттiк мекемелердi
ұстауға арналған шығыстар да облыстық бюджеттерден қаржыландырылады.
Облыстық бюджеттiк бағдарламалардың әкiмшiлерiн ұстауға арналған
шығыстар басқа да облыстар мен Астана және Алматы қалалары әкiмлерiнiң
актiлерiмен бекiтiлген штат санының лимитi мен бiр қызметкерге арналған
ағымдағы шығыстардың нормативтерi негiзiнде алына отырып белгiленедi.
Мәслихаттардың шешiмi бойынша жергiлiктi атқарушы органадр
республикалық бюджеттiк бағдарламаларды қозғамай, қызметтiң басқа бағыттары
бойынша бюджеттiк бағдарламалар енгiзуге құқылы.
Облыстық бюджеттердiң сыртқы экономикалық қызметпен байланысты және
ұлттық валютаның айырбас бағамының жоспарланған өзгерiсiне сәйкес
белгiленген қаражаты ұлттық валютаның бөлiнген кездегi ресми айырбас бағасы
бойынша жұмсалады. 3.
1. 2. Бюджеттiк үрдістiң атқарылуын бақылаудың үлгiлерi,
принциптерi мен стандарттары
Республикалық және жергiлiктi бюджеттердiң атқарылуын бақылау кезiнде
бақылаудың мынадай үлгiлерi пайдаланылады:
- сәйкестiктi бақылау-бақылау объектiсi қызметiнiң Қазақстан
Республикасы бюджет заңдарының талаптарына сәйкестiк дәрежесiн бағалау;
- қаржылық есептiлiктi бақлау-бақылау объектiсiнiң қаржылық
есептiлiктi жасауы мен беурiнiң дұрыстығын, негiздiлiгiн және уақтылылығын
бағалау;
- тиiмдiлiктi бақылау-бақлау объектiсiнiң бюджеттiк бағдарламаны оның
паспортына сәйкес атқаруын бағалау.
Республикалық және жергiлiктi бюджеттердiң атқарылуына бақылау жасау
құпиялылық режимi мен кәсiби әдептiн қамтамасыз етiлуi ескерiле отырып,
тәуелсiздiк, объективтiлiк, дұрыстық құзыреттiлiк, жариялылық принциптерi
мiндеттi түрде сақталып жүзеге асырылады.
Республикалық және жергілікті бюджеттердің атқарылуын бақылау
стандарттары республикалық және жергілікті бюджеттердің атқарылуын
бақылаудың бірыңғай талаптарын белгілейтін нормативтік құжаттар болып
табылады.
Республикалық бюджеттің атқарылуын сыртқы бақылау стандарттарын Есеп
комитеті әзірлейді және бекітеді.
Жергілікті бюджеттердің атқарылуын сыртқы бақылау мен республикалық
және жергілікті бюджеттің атқарылуын ішкі бақылау стандарттарын Қазақстан
Республкиасының Үкіметі уәкілдік берген мемлекеттік орган әзірлейді және
Есеп комитеті бекітеді.
Республикалық бюджеттің атқарылуын сыртқы бақылауды жүзеге асыратын
мемлекеттік орган Есеп комитеті болып табылады. Жергілікті бюджеттердің
атқарылуын сыртқы бақылауды жүзеге асыратын мемлекеттік органдар Қазақстан
Республикасының Үкіметі әукілдік берген мемлекетік органдар, мәслихаттардың
тексеру комиссиялары болып табылады.
Есеп комитеті Қазақстан Республикасының Президентіне тікелей бағынады
және есеп береді.
Есеп комитетінің құқықтық жағдайы Қазақстан Республикасының
Конституциясымен, осы Заңмен, Қазақстан Республикасының заңдарымен,
Қазақстан Республикасы Президентінің актілерімен белгіленеді.
Есеп комитеті туралы ережені Қазақстан Республикасының Президенті
бекітеді.
Есеп комитеті:
- Қазақстан Республикасының Президентіне Есеп комитетінің жұмыс туралы
тоқсан сайынғы ақпаратты табыс етіп отырады;
- Қазақстан Республикасы Президентінің республикалық бюджеттің
атқарылуын, оның кірісше салық және басқа да міндетті төлемдердің толық әрі
уақтылы түсуін, бюджет қаражатының нысаналы және тиімді пайдаланылуын
талдауға, бақылаудың қорытындылары мен нәтижелеріне байланысты мәселелер
жөніндегі тапсырмаларын, сондай-ақ басқа да жекелеген тапсырмаларын
орындайды;
- республикалық бюджеттің атқарылуы туралы есепті Қазақстан
Республикасының Парламентіне есепті жылдан кейінгі жылдың 1 маусымынан
кешіктірмей табыс етіп отырады, ол өзінің мазмұны жағынан Қазақстан
Республикасы Үкіметінің республикалық бюджеттің атқарылуы туралы есебі
жөніндегі қорытынды болып табылады және Қазақстан Республикасының
Парламенті бекіткеннен кейін ол бүкіларалық ақпарат құралдарында
жариялануға тиіс.
- Қазақстан Республикасының Үкіметі уәкілдік берген мемлекеттік
органдар табыс еткен бақылау жүргізу актілерін талдайды және республикалық
бюджеттің атқарылуын осы органдар жүзеге асыратын бақылаудың тиімділігін
арттыру жөнінде Қазақстан Республкиасының Үкіметіне ұсыныстар береді;
- республикалық бюджеттің қаражатын пайдалануда бақылау объектілері
лауазымды адамдарының әрекеттерінде қылмыс белгілері, Қазақстан
Республикасының заңдарын өзге де бұзу фактілері анықталған жағдайда,
бақылау материалдарын құқық қорғау органдарына береді.
Қазақстан Республикасының Үкіметі уәкілдік берген мемлекеттік орган:
- мәслихаттардың тексеру комиссияларына бақылау жүргізу актілерін,
сондай-ақ ақпарат беру үшін жергікті бюджеттердің атқарылуын бақылау
жоспарларын жібереді;
- Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жергілікті бюджеттер
қаражатының нысаналы және тиімді пайдаланылмауын тыю мен оған жол бермеу
жөнінде шаралар қолданады;
- жергілікті бюджеттердің қаражатын пайдалануда бақылау объектілерін
лауазымды адамдарының әрекеттерінде қылмыс белгілері, Қазақстан
Республикасының заңдарын өзге де бұзу фактілерін анықталған жағдайда
бақылау материалдарын құқық қорғау органдарына береді;
- жергілікті бюджеттердің атқарылуын бақылау саласында кадрлардың
біліктілігін арттыру мен қайта даярлауды ұйымдастырады.
Қазақстан Республикасының Үкіметі уәкілдік берген мемлекеттік орган:
- жергілікті бюджеттер есебінен ұсталатын мемлекеттік мекемелердің
Қазақстан Республикасы бюджет заңдарының талаптарын сақтауын бақылауды
жүзеге асыруға;
- Қазақстан Республикасы бюджет заңдарының жергілікті бюджеттердің
атқарылуы туралы талаптарының бұзылуы себептеріне баға беруге;
- өзі белгіленген мерзімде бақылау объектілерінен жергілікті
бюджеттердің атқарылуына бақылау жүргізуге байланысты мәселелер бойынша
қажетті құжаттарды, анықтамаларды, ауызша және жазбаша түсініктемелерді
сұрауға және алуға;
- жергілікті бюджеттердің атқарылуындағы анықталған бұзушылық
фактілері бойынша бақылау объектілерінің лауазымды адамдарын тыңдауға;
- жергілікті бюджеттердің атқарылуына бақылау жүргізуге мемлекеттік
органдардың тиісті мамандарын тартуға;
- құпиялылық режимінің, коммерциялық және заңмен қорғалатын өзге де
құпияның сақталуын ескере отырып, жергілікті бюджеттердің атқарылу
мәселелеріне жататын құжаттармен кедергісіз танысуға;
- жергілікті бюджеттердің атқарылуына бақылау жүргізудің нормативтік
құқықтық базасы мен әдістемесін жетілдіру мәселелері бойынша іс-шаралар
әзірлеуге;
- Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес өзге де өкілеттіктерді
жүзеге асыруға құқылы.
Мәслихаттың тексеру комиссиясы:
- мәслихат пен әкімге, жергілікті бюджеттің атқарылуы туралы
жергілікті атқарушы органның тиісті есебі бойынша қорытынды беріп, оны
кейіннен бұқаралық ақпарат құралдарында жариялайды;
- мәслихат пен әкімге бақылау нәтижелері бойынша жергілікті бюджеттің
қаражатын нысаналы және тиімді пайдаланбау фактілері туралы, сондай-ақ
жергілікті бюджеттің атқарылуы жөніндегі жұмыстағы кемшіліктер туралы
хабарлап отырады;
- жергілікті бюджеттің атқарылуын әкім уәкілдік берген мемлекеттік
орган жүзеге асыратын бақылаудың тиімділігін арттыру жөнінде ұсынымдар
береді;
-Үкімет пен әкім уәкілдік берген мемлекеттік органдар табыс еткен
бақылау жүргізу актілеріне таладу жасайды;
- жергілікті бюджеттің қаражатын пайдалануда бақылау объектілері
лауазымды адамдарының әрекеттерінде қылмыс белгілері, Қазақстан
Республикасының заңдарын өзге де бұзу фактілері анықталған жағдайда бақылау
материалдарын құқық қорғау органдарына береді.
Мәслихаттың тексеру комиссиясы:
- жергілікті бюджет есебінен ұсталатын мемлекеттік мекемелердің
жергілікті бюджеттің атқарылуы туралы мәслихаттар шешімдерінің атқарылуын;
жергілікті бюджеттен берілген қаражаттың, оның ішінде кредиттердің,
нысаналы пайдаланылуын; мемлекеттік органдардың жергілікті бюджетке
қаражатын толық және уақытылы түсуін олардың қамтамасыз ету бөлігіндегі
қызметін бақылауды жүзеге асыруға;
- жергілікті бюджет есебінен ұсталатын мемлекеттік мекемелердің
қаржылық есептілігін бақылауды жүзеге асыруға;
- жергілікті бюджеттің қаражатын, оның ішінде мемлекеттік тапсырыс
бойынша алынған қаражатты пайдаланудың тиімділігі бақылауды жүзеге асыруға;
- өзі белгілеген, мерзімде бақылау объектілерінен бақылау жүргізуге
байланысты мәселелер бойынша қажетті құжаттар, анықтамалар, ауызша және
жазбаша түсініктемелер алуға;
- жергілікті бюджеттің атқарылуына бақылау жүргізуге жергілікті
атқарушы органдардың тиісті мамандарын тартуға;
- Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес өзге де өкілеттіктерді
жүзеге асыруға құқылы.
Республикалық және жергілікті бюджеттердің атқарылуын ішкі бақылау
жөніндегі мемлекеттік органдар Қазақстан Республикасының Үкіметі, әкім
уәкілдік берген мемлекеттік органдар және мемлекеттік органдардың ішкі
бақылау қызметтері болып табылады.
Қазақстан Республикасының Үкіметі уәкілдік берген мемлекеттік орган:
- республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау саласындағы орталық
мемлекеттік органдардың ішкі бақылау қызметтерінің жұмысын үйлестіріп
отырады;
- орталық мемлекеттік органдар жүзеге асыратын бақылаудың тиімділігін
арттыру жөнінде ұсынымдар береді;
- есеп комитетіне бақылау жүргізу актілерін, сондай-ақ ақпарат беру
үшін республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жоспарларын жібереід;
- Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес республикалық бюджет
қаражатының нысаналы және тиімді пайдаланылмауын тыю мен оған жол бермеу
жөнінде шаралар қолданады;
- республикалық бюджеттің қаражатын пайдалануда бақылау объектілері
лауазымды адамдарының әрекеттерінде қылмыс белгілері, Қазақстан
Республикасының заңдарын өзге де бұзу фактілері анықталған жағдайда бақылау
материалдарын құқық қорғау органдарына береді;
- республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау саласында кадрлардың
біліктілігін арттыруды және оларды қайта даярлауды ұйымдастырады.
Қазақстан Республикасының Үкіметі уәкілдік берген мемлекеттік орган:
- республикалық бюджет есебінен ұсталатын мемлекеттік мекемелердің
Қазақстан Республикасы бюджет заңдарының талаптарын сақтауын; республикалық
мемлекеттік кәсіпорындардың таза табыс үлесін республикалық бюджетке толық
және ауқтылы аударуын, сондай-ақ шаруашылық серіктестіктерінде табыстың
мемлекеттік үлеске және дивиденттердің акционерлік қоғамдардың мемлекеттік
акциялар пакеттеріне септелуін; республикалық бюджеттен берілген бюджет
қаражатының, оның ішінде кредиттердің, сондай-ақ мемлекет кепілдік берген
заемдардың нысаналы пайдаланылуын бақылауды жүзеге асыруға;
- республикалық бюджет есебінен ұсталатын мемлекеттік мекемелердің
қаржылық есептілігін бақылауды жүзеге асыруға;
- республикалық бюджет қаражаттың, оның ішінде мемлекеттік тапсырыс
бойынша алынған қаражатты пайдаланудың тиімділігін бақылауды жүзеге
асыруға;
- Қазақстан Республикасы бюджет заңдарының республикалық бюджеттің
атқарылуын туралы талаптарының бұзылу себептеріне баға беруге;
- бекітілген республикалық бюджеттік бағдарламалардың (кіші
бағдарламалардың) экономикалық тиімділігі мен мақсатқа лайықтылығына баға
беруге;
- мемлекеттік органдардың ішкі бақылау қызметтерінен жоспарлар,
есептер және өзге де қажетті ақпарат алуға;
- өзі белгілеген мерзімде бақылау объектілерінен бақылау жүргізуге
байланысты мәселелер бойынша қажетті құжаттарды, анықтамаларды, ауызша және
жазбаша түсініктемелерді сұратуға және алуға;
- республикалық бюджеттің атқарылуындағы анықталған бұзушылық
фактілері бойынша бақылау объектілерінің лауазымды адамдарын тыңдауға;
- мемлекеттік органдардың тиісті мамандарын республикалық бюджеттің
атқарылуына бақылау жүргізуге тартуға;
- құпиялылық режимінің, коммерциялық және заңмен қорғалатын өзге де
құпияның сақталуын ескере отырып, республикалық бюджеттің атқарылу
мәселелеріне қатысты құжаттамамен кедергісіз танысуға;
- нормативтік құқықтық базаны және бақылау жүргізу әдістемесін
жетілдіру мәселелері жөнінде іс-шаралар әзірлеуге;
- акционерлік қоғамдардың мемлекеттік акциялар пакеті иеленуге және
пайдалануға берілген мемлекеттік органдарға акционерлік қоғамдардың тексеру
комиссияларының құрамына сыртқы немесе ішкі бақылаудың мемлекеттік
органдарының қызметкерлерін енгізуды ұсынуға;
- Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес өзге де өкілеттіктерді
жүзеге асыруға құқылы.
2.АЙМАҚТЫҢ ҚАЗIРГI КЕЗДЕГI ДАМУ ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫ
2.1. Аймақтың дамуының көрсеткiшi ретiндегi бюджеттiң
қалыптасуын талдау
Бүкiл елiмiз сияқты бiздiң облысымыз да 2006 жылы дамудың жаңа,
маңызды да жауапты кезеңiне аяқ басты. Аймақта әлеуметтiк-экономикалық
жаңарудың қарқынды қадамдары жалғасуда, ғылым, мәдениет, рухани саладағы
оңды өзгерiстер нығая түстi. Өткен жылдың өткелдерi мен қол жеткен
табыстары облымыздың алдағы ауқымды жоспарлары мен бағытын айқындап,
саралап алуға негiз болады.
Кейiнгi жылдары экономика жағдайының жақсаруы бюджеттiң кiрiс
бөлiгiнiң артуына оң ықпал етуде. Мемлекеттiк бюджеттiң кiрiсi 47999,1 млн.
теңгенi құрап, жоспар 108,3 пайызға орындалды. Өткен жылмен салыстырғанда
түсiм көлемi 9,7 пйаызға ұлғайды. Жергiлiктi бюджеттiң кiрiс бөлiгi 21446,4
млн.теңгеге жетiп, жоспар 101,6 пайызды межеледi. Яғни, 2004 жылмен
салыстырғанда 11,6 пайызға артық орындалды. Соның iшiнде бiлiм беру мен
денсаулық сақтау саласының қажетiне 35 млрд. теңге жұмсалып, бұл бюджеттiң
шығыс бөлiгiнiң 63 пайызын құрады. 2005 жылы бiлiм саласын қаржыландыру
32,5 пайызға, денсаулық 63,6 пайызға өстi.
Ең алдымен Оңтүстiк Қазақстан облысы бойынша бюджеттiң кiрiс бөлiгiнiң
орындалу жоспарына келетiн болсақ, жылдан-жылға өскендiгiн байқауымызға
болады (кесте 1).
Кесте 1
Оңтүстiк Қазақстан облысы бойынша бюджеттiң
кiрiс бөлiгiнiң орындалу жоспары
2004 ж. 2005 ж. 2005
2004
ж.%
жоспар нақты орынд.жоспар нақты орынд.%
%
Мемлекеттiк 42007,1 42743,8 104,1 44319,8 47999,1 108,3 112,3
бюджет, барлығы
оның iшiнде
Республикалық 23842,2 24520,4 102,8 23216,8 26552,7 114,3 108,3
бюджет
Жергiлiктi 18164,9 19223,4 105,8 21103 21446,4 101,6 111,6
бюджет
Ескерту: Оңтүстiк Қазақстан облысы статистикалық басқармасының мәлiметi
бойынша.
Талдау бөлiмiнiң негiзгi бағыттары - ол Оңтүстiк Қазақстан облысы
бюджетiнiң қалыптасуы мен тиiмдi пайдалануын талдау. Ол үшiн Оңтүстiк
Қазақстан облысы бюджетiне үш жылда түскен салықтар мен басқа да төлем
көздерiн анықтап алу қажет. Кейiн осы үш жылдық мәлiметтер бойынша облыс
бюджетiнiң өсiм қарқынын анықтау қажет. Оның төмендегенiн немесе артуының
негiзгi себептерiн анықтау керек. Негiзгi салық көздерi бойынша өсiмнiң
себептерiн талдау қажет. Ал Оңтүстiк Қазақстан облысы бюджетiнiң шығыс
бөлiгi немесе қаражаттың жұмсалуын үш жылдық мәлiметтер бойынша осы үш
жылдарда байқалған өсiмдердi анықтау керек. Оның себептерiн және
шығындардың кейбiр функционалдық топтары бойынша қаражаттың тиiмдi және де
мақсатты жұмсалып жатқандығына экономикалық талдау жүргiзу.
Кесте 2
Оңтүcтiк Қазақстан облысының бюджетi, мың теңге
2003 ж. 2004 ж. 2005 ж.
I.Түсiмдер 31883983 41078699 39844986
Табыс 17692663 19223455 9296113
Салық түсiмдерi 17281566 18661649 9259728
Салықтан тыс түсiмдер 137936 185585 32185
Капитал операцияларынан түскен 273161 376221 4200
табыс
Ресми түрде алынған трасферттер 13806789 21545381 2984603
(гранттар)
Бюджеттен бұрын берiлген кредит 384531 309863 706
бойынша негiзгi борышты өтеу
II.Шығыс және кредит беру 31971163 41018724 39844986
Шығыс 31777838 40776624 39474986
Жалпы сипаттағы мемлекеттiк 920472 1062926 479581
қызметтер
Қорғаныс 498577 646557 857444
Қоғамдық тәртiп және қауiпсiздiк1049920 1261338 679019
Бiлiм беру 13712951 17180679 5406966
Денсаулық сақтау 5991057 7297200 4264006
Әлеуметтiк қамсыздандыру және 4675631 5024097 3845688
әлеуметтiк көмек
Тұрғын үй коммуналдық шаруашылық384025 584543 534800
Мәдениет, спорт және ақпарат 990514 1354168 1225691
кеңiстiгi
Ауыл, су, орман, шаруашылығы 275849 643416 495583
және табиғатты қорғау
Өнеркәсiп, энергетика, құрылыс 55544 221008 86295
және жер қоайнауын пайдалану
Көлiк және байланыс 560179 936434 713980
Өзгелерi 2660169 4564258 2058430
Борышты өтеуге қызмет көрсету 2950 - 370000
Кредит беру 193325 242100 0
III.Тапшылық (-), профицит (+) -87180 59975
Ескерту: Оңтүстiк Қазақстан статистикалық басқармасының мәлiметi бойынша.
Кесте 3
2003 жылғы Оңтүстiк Қазақстан облысы бойынша
бюджеттiң кiрiс бөлiгi, мың теңге
КатеТөлемдердiң түрлерi Жоспар Нақты Жоспардың
гор орындалуы,%
1 Салықтық түсiмдер (барлығы) 15732,3 17281566 106,3
Солардың iшiнде:
Корпоративтiк табыс салығы 4002,9 4951,7 123,7
Табыс көзiне салынатын жеке 1883,8 1930,9 102,5
табыс табыс салығы
Табыс көзiне салынбайтын 104,3 112,3 107,7
жеке табыс салығы
Бiр жолғы талонмен жұмыс 185,7 188,2 101,3
iстейтiн жеке тұлғалардың
табыс салығы
Әлеуметтiк салық 5647,8 5862,4 103,8
Мүлiк салығы (барлығы) 520,3 570,7 109,7
Заңды тұлғалардың, жеке 440,7 479,5 108,8
кәсiпкерлердiң мүлiк салығы
Жеке тұлғалардың мүлiк 79,6 91,2 114,6
салығы
Жер салығы 338,7 338,3 99,9
Көлiк құралдары салығы 358,6 376,9 108,1
(барлығы)
Заңды тұлғалардың көлiк 100,5 115,7 115,1
құралдары салығы
Жеке тұлғалардың көлiк 258,1 261,2 101,2
құралдарын салығы
Бырыңғай жер салығы 49,9 45,8 91,9
ҚҚС 3285,3 4435,2 135,0
Акциздер (барлығы) 4028,2 2920,4 72,5
Салықтық емес түсiмдер 118325 137936 118,9
(барлығы)
Капиталмен жүргiзiлетiн 252080 273161 118,7
операциялардан түсiм
(барлығы)
Барлық кiрiстер 15892562 17692663 105,2
Ескерту: Оңтүстiк Қазақстан облысы статистикалық басқармасының мәлiметi
бойынша.
Кесте 4
2004 жылғы Оңтүстiк Қазақстан облысы бойынша
бюджеттiң кiрiс бөлiгi, мың теңге
КатеТөлемдердiң түрлерi Жоспар Нақты Жоспардың
гор орындалуы,%
1 Салықтық түсiмдер (барлығы) 17807,1 18661,649 108,8
Солардың iшiнде:
Корпоративтiк табыс салығы 5830,4 7276,3 124,8
Табыс көзiне салынатын жеке 2333,4 2317,1 99,3
табыс табыс салығы
Табыс көзiне салынбайтын 101,5 123,1 121,2
жеке табыс салығы
Бiр жолғы талонмен жұмыс 209,5 216,4 103,3
iстейтiн жеке тұлғалардың
табыс салығы
Әлеуметтiк салық 6469,8 6456,9 99,8
Мүлiк салығы (барлығы) 765,7 782,7 102,3
Заңды тұлғалардың, жеке 656,1 672,5 102,5
кәсiпкерлердiң мүлiк салығы
Жеке тұлғалардың мүлiк 109,6 110,2 102,2
салығы
Жер салығы 330,4 331,1 100,2
Көлiк құралдары салығы 318,6 305,7 95,9
(барлығы)
Заңды тұлғалардың көлiк 88,8 80,6 92,2
құралдары салығы
Жеке тұлғалардың көлiк 229,8 225,1 99,7
құралдарын салығы
Бырыңғай жер салығы 60,7 65,0 107,0
ҚҚС ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КIРIСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
І. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИАСЫНДАҒЫ БЮДЖЕТТIК ҮРДІСТІ
ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ӘДIСТЕМЕЛIК
НЕГIЗДЕРI ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ..
1.1 Бюджеттiк үрдістiң қалыптасуы және атқарылуын
құқықтық-нормативтiк
негiздерi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ...
1.2 Бюджеттiк үрдістiң атқарылуын бақылаудың үлгiлерi,
принциптерi мен стандарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ІІ. АЙМАҚТЫҢ ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ДАМУ ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫ ... ... ..
2.1 Аймақтың дамуының көрсеткiшi ретiндегi бюджеттiң
қалыптасуын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2 Аймақтың бюджеттiк шығыстарын бақылаудың экономикалық
маңыздылығын талдау ... ... ... ... ... ... ... ...
ІІІ.АЙМАҚТЫҢ ТИIМДI БЮДЖЕТАРАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАРЫН ЖЕТIЛДIРУ
ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ..
3.1 Аймақ бюджетiнiң кiрiс бөлiгiне болжамы және оны iске
асырудың негiзгi
бағыттары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .
... ...
3.2 Аймақ бюджетiнiң шығыс бөлiгiне болжамы және оны бақылауды
жетiлдiру ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТIЗIМI ... ... ... ... ... ..
КIРIСПЕ
Қазақстан Республикасының егемендi мемлекет болып қалыптасып, нарықтық
экономиканың даму мен құрылу жолын қабылдауы оның әлеуметтiк-экономикалық
дамуындағы жаңа деңгейiн анықтайды. Ондағы басты орын мемлекеттiк бюджетке
тиiстi.
Кез - келген елде мемлекеттік бюджет - жалпы мемлекеттік қаржылардың,
сондай-ақ жалпы қаржы жүйесінің басты буыны болып табылады. Ол мемлекеттің
басты кірістері мен шығыстарын біріктіреді. Бюджет арқылы барлық меншік
нысандарының шаруашылық жүргізуші субъектілерінің қаражаттары және ішінара
халықтың табысы жұмылдырылады.
Мемлекеттiк бюджет экономиканы реттеудiң ең маңызды құралы деген,
артық айтқандық емес. Бюджет қандай құрылымның да болмасын iргетасы және
халық дәулетiнiң қайнар көзi. Оны тиiмдi де, икемдi жұмсай бiлу көптеген
қиын түйiндердi шешедi. Ол арқылы халық шаруашылығы, әлеуметтiк сақтандыру,
бiлiм беру, денсаулық сақтау, ғылым, мәдениет, өнер, қорғаныс пен басқару
шығындары қаржыландырылады.
Аталған мәселелердi шешуде елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың "Қазақстан-2030"
Жолдауының негiзiнде ұстанған бағыты тура екендiгiне ешкiм де күмәнданбас.
Онда Қазақстан 2030 жылға қарай "Азия барысына" айналуы мақсат етiлген.
Ал, 19 наурыз 2004 жылғы кезектi жолдауы жүрiп өтiлген жолға баға болып,
стратегиялық мақсаттарға жетуге деген аралық тапсырма болды. Онда Қазақстан
өзiнiң нысаналы дамуын "Қазақстан-2030" ұзақ мерзiмдiк Стратегиясына толық
сәйкес жалғастырып келетiндiгi айтылып, ендiгi жерде күн тәртiбiндегi
мәселе әлемдiк қоғамдастықта Қазақстан экономикасының бәсекеге
қабiлеттiлiгi туралы болып отырғандығы айтылды. Сондықтан бұл мiндеттердi
шешу үшiн бiздiң экономикалық, әлеуметтiк салаларда еуропалық стандарттарға
жету стратегиясын әзiрлеуге кiрiсуiмiз керек екендiгi айқын көрсетiлдi.
1.
Жалпы экономикалық жағдай тұрақтану кезеңiнде болғанымен, қарама-
қайшылықтары мол күрделi мәселелердiң азаймағандығы көзге түседi. Солардың
iшiнде облыстық бюджеттi құрудағы жағдай.
Бюджеттердiң әр түрлi деңгейдегi қызметтерiн және оның қоғамның
әлеуметтiк-экономикалық дамуындағы ролiн көптеген экономистердiң
зерттеулерiнен көруге болады. Олар: А.М.Бирман, Д.П.Боголеров,
Б.Г.Болдырев, Д.А.Аллахвердян, М.В.Васильева, В.П.Дьяченко, М.В.Романовский
және басқалар.
Қазақстанда осы мәселенi зерттеуде төмендегi ғалымдар елеулi үлестерiн
қосқан: А.Б.Зейнелғабдин, К.К.Ильясов, Т.С.Сәтбаев және басқалар.
Қазiр республикадағы саяси және экономикалық салалар мен әлеуметтiк
қатынастардағы жүргiзiлiп жатқан қайта қалыптасулар бюджеттiк саланы
реформалау, облыстық бюджеттiң қызметiндегi жаңа заңдылықтармен
тенденциялардың пайда болуын қажет етiп отыр. Бұл, өз кезегiнде
қарастырылып отырған мәселенi зерттеудегi, облыстық бюджеттiң экономикалық
табиғатына, бюджет механизмi, заңдық-құқықтық негiзде жергiлiктi
органдардың өзiн басқару, қазiргi замандағы облыстық деңгейдегi бюджет
жүйесiнiң даму тенденциясына байланысты көптеген сұрақтарды шешудегi жаңа
ыңғайлы талап етедi. Осының барлығы тақырыптың өзектiлiгiне және оны
зерттеу мақсаттарына және зерттеу объектiлерiне негiзделiп отыр.
Сондықтан бұл дипломдық жұмысты жазудағы мақсат, осы Оңтүстiк
Қазақстан облысы бюджетiн қарастыра отырып, бюджеттiң орындалмау себептерiн
анықтау, оны экономикалық талдау, заңдық - құқықтық ұйымдастыруды
қарастыру. Бюджеттiң қалыптасуы немесе кiрiс бөлiгi және орындалуы немесе
шығыс бөлiгiне экономикалық тұрғыдан талдау жасау. Осы экономикалық талдау
арқылы бюджеттi толықтырудағы мәселелер мен оның қаржысын мақсатты - тиiмдi
түрде жұмсалуын анықтауға болады.
1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИАСЫНДАҒЫ БЮДЖЕТТIК
ҮРДІСТІ ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
ЖӘНЕ ӘДIСТЕМЕЛIК НЕГIЗДЕРI
1.1. Бюджеттiк үрдістiң қалыптасуы және атқарылуының құқықтық -
нормативтiк негiздерi
Бюджет жүйесi экономикалық қатынастарға және құқықтық нормаларға
негiзделген жеке дербес бюджеттердiң жиынтығы болып табылады. Бюджет жүйесi
елдiң артықшылығын айқындайтын, оның әлеуметтiк-экономикалық құрылымын және
мемлекеттiк құрылысын көрсететiн өте күрделi механизм. Бұл жүйе мемлекеттi
сипаттайтын әлеуметтiк - экономикалық, құқықтық және тағы да басқа
ерекшелiктер негiзiнде құрылады.
Бюджет жүйесiнiң жұмыс iстеуi бюджеттердiң әр түрлi деңгейлерiнiң
өзара байланысына негiзделген және оларды әзiрлеу, қарау, бекiту, атқару,
бақылау тәртiбiмен, сондай-ақ республикалық және жергiлiктi бюджеттердiң
атқарылуы туралы есеппен қамтамасыз етiледi.
Бюджет құрылысы - бұл бюджет жүйесiнiң құрылу себептерi, оның
бөлiмдерiнiң ұйымдастыру формалары.
Бюджет жүйесiнiң құрамы елдiң ұлттық - мемлекеттiк құрылысымен
анықталады. Мемлекеттiң федеративтi және унитарлы құрылыс болуы мүмкiн:
Федеративтi мемлекет құрылысында үш бөлiмдiк бюджет жүйесi
қолданылады:
1.Орталық бюджет
(одақтық, федералды, республикалық).
2.Федерация мүшелерiнiң бюджеттерi
(мемлекеттердiң, штаттардың, жерлердiң және т.б.).
3.Жергiлiктi бюджеттер.
Унитарлы мемлекет құрылысында екi бөлiмдiк бюджет жүйесi қолданылады:
1.Орталық бюджет.
2.Жергiлiктi бюджет.
Екi жағдайда да бюджеттердiң жекеленуi мен дербестiгiнiң әр түрлi
дәрежесi болуы мүмкiн, бiрақ қағида бойынша әлеуметтiк-экономикалық
үрдістердi басқарудың орталықтандыру деңгейiне байланысты жергiлiктi
бюджеттер жөнiнде орталық бюджеттiң реттеушi ролi сақталады. 3.
Қазақстан Республикасының бюджет жүйесiнiң құрамына кiретiндер:
1.Республикалық бюджет.
2.Жергiлiктi бюджет.
Республикалық бюджет - Қазақстан Республикасының заңымен бекiтiлген
түiмдер мен бюджет тапшылығын қаржыландыру (профициттi пайдалану) есебiнен
қалыптастыратын және өзiне Қазақстан Республикасының Конституциясы мн заң
актiлерi жүктелген мiндеттердi жүзеге асыру үшiн Қазақстан Республикасы
Үкiметi белгiлейтiн республикалық бюджет бағдарламаларын қаржыландыруға
арналған орталықтандырылған ақша қоры. Ал республикалық бюджеттiк
бағдарламалар - бұл жалпы мемлекеттiк маңызы бар бағдарламалар.
Сызба 1. Қазақстан Республикасы мемлекеттiк бюджет жүйесi
Жергiлiктi бюджеттер - облыстық бюджеттер, арнаулы экономикалық
аймақтардың қаржы қорлары (бюджеттерi), қалалардың (аудандық маңызы бар
қалалардан басқа), қалалардағы аудандарды қоспағандағы аудандардың
бюджеттерi.
Бюджет жүйесiнiң құрылыс негiзiне бiрлiк, дербестiк және баланстық
принциптерi жатқызылған.
Сызба 2. Қазақстан Республикасындағы бюджет жүйесінің моделі.
- Бiрлiк принципi бiр құқықтық базамен, ақша жүйесiнiң тұтастығымен,
бiр бюджеттiк жiктеу және құжаттаудың пайдалануымен, республиканың
мемлекеттiк бюджетiнiң заңдар жинағын қарау үшiн керектi ақпараттарды
бюджеттiң бiр деңгейiнен басқасына берумен қамтамасыз етiледi. Бюджет
жүйесiнiң бiрлiгi олардың iшiнара қайта бөлуiндегi табысты көздердi
пайдалану арқылы, мақсатты және аймақтық бюджеттiк қорларды құру арқылы
жүзеге асатын барлық деңгейдегi бюджеттер әрекеттестiгiне негiзделедi.
Бюджет жүйесiнiң бiрлiгi, бiр әлеуметтiк-экономикалық, соның iшiнде
салықтық саясат арқылы орындалады.
- Бюджеттердiң дербестiлiгi бюджет жүйесiнiң барлық бөлiмдерiнiң өзiне
меншiктi және заңмен баянды етiлген табыстардың көздерiн қамтамасыз етедi
және бюджеттiк құралдарды тиiстi билiк органының республика заңымен
белгiленген өкiлдiктер шегiнде қарауы бойынша пайдалануға құқық бередi.
- Барлық деңгейдегi бюджеттердiң баланстылығы қаржылық саясаттың
қажеттi шарты болып табылады. Тиiстi билiк және басқару органдарының заңмен
реграментацияланған қызметi.
Бюджеттiк үрдіс - бюджеттердiң орындалуы және бекiтуi туралы есеп
берулердi құрау, қарау, қабылдау, атқару, бақылау бойынша билiк және
басқару органдарының заңмен регламентацияланған қызметi.
Бюджеттiк үрдістiң құрама белгiлi болып қаржылық ресурстарды түрлi
деңгейдегi бюджеттер арасында iшiнара қайта бөлуi болып табылады.
Қазақстан Республикасының бюджеттiк үрдісi "Қазақстан Республикасында
бюджеттiк жүйе туралы" Заңымен, "Республикалық бюджет туралы" Заңымен және
республиканың басқа да заңдарымен, сонымен қатар атқарушы билiк
органдарының шешiмдерiмен анықталады, функциялары болып табылады; қарау,
бекiту және бюджеттердiң орындалуын бақылау-Парламенттiң және жергiлiктi
мәслихаттардың функциялары. Республикалық және жергiлiктi бюджеттердiң
құрау және орындау ережелерi қаржы министрлiгiмен белгiленедi.
Атқарушы билiк органдары тиiстi өкiлдiк органдарына бюджеттiк
шығындардың статьялық белгiлеуi туралы ұсiнiс енгiзедi. Мемлекеттiк салық
қызметi органдарының табыстарды анықтау бойынша есептерi бiр мезгiлде
қалыптасады. Алдағы қаржылық жылға мемлекеттiк бюджеттiң жобасын өңдеу және
жергiлiктi бюджеттердiң параметрлерiн анықтау үшiн мемлекет балансының
нығантылған қаржылық жобасы пайдаланылады. Ол өзiне мемлекеттiк бюджеттi
және бюджеттен тыс қорларды енгiзедi. Онда бюджеттiк саясаттың негiзгi
бағыттарын алдағы жылда iске асыру үшiн мемлекеттiң қаржылық ресурстары
көрсетiледi және бюджет жүйесi мен экономиканың басқа секторлары
көрсеткiштерiнiң өзара байланысы бейнеленедi. Бұл жұмысты қаржы
министрлiгi жүргiзедi, содан соң республикалық бюджет туралы заңның
жобасында түсiмдерiнiң барлық түрлерiнiң сомалары, реттеушi жалпы
мемлекеттiк салықтардың қайта бөлу нормативтерi, сондай-ақ бюджеттiк
жiктеуге сәйкес функционалды топтар бойынша шығындардың шектi мөлшерi
дефицит көлемi және оны жабудың өздерiмен бiрге көрсетiледi. 4.
Тиiстi қаржы жылына арналған республикалық бюджет жобасын жасау үшiн,
Қазақстан Республикасының Президентi бюджет комиссиясын құрады, ол
Қазақстан Республикасының әлеуметтiк - экономикалық дамуының индикативтiк
жоспарының өлшемдерi негiзiнде мынадай бюджеттiк көрсеткiштердi:
- республикалық бюджетке, облыстар мен Астана және Алматы қалаларының
бюджеттерiне түсетiн түсiмдердiң көлемiн, арнайы экономикалық аймақтардың
қаржылық қорларын (бюджеттерiн);
- бюджеттiк бағдарламалардың функционалдық топтары мен әкiмшiлерi
бойынша республикалық бюджеттiң шығыстары мен несиелендiрудiң лимиттерi;
- республикалық бюджет тапшылығының (профицитiнiң) мөлшерiн;
- облыстар бөлiгiндегi жергiлiктi атқарушы органдардың несие алу
лимитiн қалыптастырады және Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң бекiтуiне
жiбередi.
Республикалық бюджеттiк бағдарламаларының әкiмшiлерi лимиттердiң
шегiнде Қаржы министрлiгi бекiткен нысан бойынша өздерiнiң бюджеттiк
бағдарламаларын Қаржы министрлiгiне жiбередi.
Облыстар мен Астана және Алматы қалаларының әкiмдерi түсiмдердiң,
несие алу лимиттерiнiң және ерекше маңызды жергiлiктi бюджеттiк
бағдарламалар бойынша шығыстардың ең аз сомасын Қаржы министрлiгiмен
келiсiлген көлемдерi негiзiнде жергiлiктi бюджеттiк бағдарламалардың
тiзбесi мен лимиттерiн анықтайды.
Қазақстан Республикасының Қаржы министрлiгi Қазақстан Республикасы
Үкiметi бекiткен бюджеттiк көрсеткiштерге сәйкес тиiстi қаржы жылына
арналған Республикалық бюджет туралы заңның жобасын әзiрлейдi және
Қазақстан Республикасының Үкiметiне табыс етедi.
Тиiстi қаржы жылына арналған Республикалық бюджет туралы заң
мыналарды:
-Кiрiстердiң, алынған ресми трансферттердiң, республикалық бюджеттен
бұрын берiлген кредит бойынша негiзгi борышты өтеудiң, шығыстардың, несие
берудiң және бюджет тапшылығының көлемдерiн;
-Айлық жалақының, зейнетақы мен айлық есептiк көрсеткiштiң ең төмен
мөлшерiн:
-Қазақстан Республикасы Үкiмет резервтерiнiң мөлшерiн;
-Жергiлiктi атқарушы органдарға тиiстi қаржы жылына арналған несие
берудiң лимитiн;
-Бұрын Қазақстан Республикасының мемлекеттiк кепiлдiгiмен алынған
қарыздарды өтеудiң және соған қызмет көрсетудiң сомаларын;
-Үкiметтiк борыштың лимитiн;
-Жергiлiктi атқарушы органдардың тиiстi қаржы жылына арналған жиынтық
несие алу лимитiн;
-Жергiлiктi атқарушы органдардың тиiстi қаржы жылына арналған
борышының жиынтық лимитiн;
-Қазақстан Республикасының тиiстi қаржы жылына арналған Үкiметтiк
кепiлдiктерiн беру лимитiн;
-Республикалық бюджеттiк бағдарламалардың функционалдық топтары,
әкiмшiлерi бойынша және iшкi бағдарламалары бойынша шектi шығыстардың
тiзбесiн;
-Шығыстардың ең аз сомасын анықтай отырып, облыстар мен Астана және
Алматы қалалары бөлiгiнде жергiлiктi бюджеттерде қаржыландырылатын ерекше
маңызды бюджеттiк бағдарламаларды қамтуы тиiс.
Тиiстi қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңның
жобасын Қазақстан Республикасының Үкiметi жоспарланып отырған жылдың
қыркүйектiң 15-iнен кешiктiрмей Қазақстан Республикасының Парламентiне
табыс етедi.
Республикалық бюджеттi бекiту және оған өзгерiстер мен толықтырулар
енгiзу олар алдымен мәжiлiсте, одан кйеiн Сенатта қаралған соң Палаталардың
бiрлескен отырысында жасалады.
Талқылау: қаралып отырған мәселе бойынша қорытындыны қоса, Қазақстан
Республикасының әлеуметтiк-экономикалық дамуының индикативтiк жоспары
бойынша Үкiмет уәкiлдiк берген тұлғаның, қаржы министрiнiң, Қазақстан
Республикасының Ұлттық Банкi төрағасының, сондай-ақ Қазақстан Республикасы
Парламентi Палаталары уәкiлдiк берген тұлғалардың баяндамаларын қамтиды.
Алдағы қаржы жылына арналған республикалық бюджет Қазақстан
Республикасы Парламентi палаталарының бiрлескен отырысында кемiнде екi
оқылымда және ағымдағы жылдың 15 желтоқсанынан кешiктiрмей республикалық
бюджеттiк бағдарламалар деңгейiнде бекiтiледi.
Алдағы қаржы жылына арналған республикалық бюджеттi талқылау барысында
Қазақстан Республикасының Үкiметi Қазақстан Республикасының Парламентiне
кiшi бағдарламалар деңгейiнде қаражаттың бағытталуы есебiн тапсырады.
Қазақстан Республикасының Парламентi 15 желтоқсанға дейiнгi мерзiмде
кезектi қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңды
қабылдамаған жағдайда, Қазақстан Республикасының Президентi, "Алдағы қаржы
жылының 1-тоқсанына арналған республикалық қаржылық жоспар туралы" Жарлық
шығаруға құқылы, ол республикалық бюджеттi Парламент бекiткенге дейiн
қолданылады.
Қаржылық жоспардың атқарылуы осы Заңда белгiленген тәртiппен жүзеге
асырылады.
Республикалық бюджеттi оны атқару барысында нақтылау Қазақстан
Республикасы Үкiметiнiң ұсыныстары немесе басқа да заң шығарушылық
бастамалар негiзiнде заң актiлерiне сәйкес жүзеге асырылады.
Жергiлiктi бюджеттердi жасау Қазақстан Республикасының Қаржы
министрлiгi бекiткен бюджеттiк сыныптамаға сәйкес бюджеттiк жоспарлаудың
бiрлiгi негiзiнде жүзеге асырылады.
Жергілікті бюджеттердің құрылуының қазіргі механизмі Қазақстан
Республикасының Конституциясымен, арнайы бюджеттік және салықтық
заңнамалардың нормативтік актілерімен, бюджет аясындағы мемлекеттік билік
пен жергілікті өзін-өзі басқару арасындағы өкілеттіліктер мен
жауапкершіліктерді бөлуді анықтайтын басқа да заңдармен қамтамасыз етіледі.
Жергілікті бюджеттердің табыстары мен шығыстарын қалыптастыру қағидалары
жалпы бюджет жүйесін құру қағидаларына негізделген.
Жергілікті атқарушы органдарға жүктелген міндеттерге сәйкес
жергілікті бюджеттер арқылы жергілікті бағдарламалар, сонымен қатар онымен
байланысты басқа да бағдарламалардың қаржыландырылуы жүзеге
асырылады.Олардың қатарына келесілерді жатқызуға болады: қоғакмдық тәртіп
пен қауіпсіздікті қамтамасыз ету жөніндегі жергілікті мемлекеттік басқару
органдарын ұстау шығындарынқаржыландыру; білім беру мен денсаулық сақтауды;
халықтың жекелеген санаттарын әлеуметтік қамсыздандыруды және заңды түрде
бекітілген жеңілдіктердіжүзеге асыруды; тұрғын-үй коммуналдық шаруашылық ,
сумен қамтамасыз ету және инженерлік инфрақұрылымды; мәдениетті, спортты,
туризмді және басқа да бағдарламаларды қамтамасыз ету.
Әр жыл сайын заңды түрде Қазақстанның республикалық бюджеті
бекітіледі. Осы бюджет арқылы республика аумақтарында бюджеттік үрдіс және
бюджеттік реттеу жүзеге асырылады. Жергілікті бюджеттер республикалық
бюджет бектілгеннен кейін, субвенциялар мен бюджеттік алып алулардың шамасы
белгілі болғаннан соң барып бекітіледі.
Жергілікті бюджеттің кіріс көзін жергілікті салықтар, алымдар мен
айып пұлдар, мемлекеттік салықтан, ұзақ мерзімге белгіленген, заңды нормаға
сай, бөлінетін қаржылар, мемлекеттік басқару органдарының жергілікті өзін--
өзі басқару органдарына берген жеке мемлекеттік өкілдіктерден түскен қаржы,
муниципалитет мүлкін жалға бергеннен түскен ақы, жергілікті заемдар мен
лотереялар, дотациялар, сувенциялар, трансферттік төлемдер және ЖӨӨБ
органдарының шешімі мен заңға сәйкес басқа да түсімдер, сонымен қатар, ЖӨӨБ
органдарының қызметі нәтижесінде түсетін басқа да қаржылардан тұрады.
Қазіргі кезде Қазақстанда жергілікті органдардың өз деңгейінде салық
салу бойынша өкілеттіліктері жоқ және бюджет табыстарына әсер етуі
шектеулі, демек, олар жергілікті салықтардың көмегімен қарыздар бойынша
төлемдерін өтеуге қауқарсыз.
Жергілікті бюджеттерге жергілікті үстемелерді енгізу, салықтық
қойылымдарды өзгерту жолымен бюджеттердің табыс бөлімін құруға нақты
мүмкіндіктер беру жергілікті бюджеттердің дербестігіне ықпал етеді.
Аймақтық экономиканың қазіргі кездегі негізгі қайшылықтарының бірі
әлеуметтік- экономикалық аядағы жергілікті басқару органдарына жүктелген
міндеттердің өсуі мен оларды жүзеге асырудың қаржылық мүмкіндіктері
арасындағы айырмашылықтардың артуы болып отыр.
Аумақтық бірліктердің жергілікті бюджетінің табыс бөлігіндегі
салықтық түсімдердің үлес салмағы да бір- бірінен айтарлықтай ерекшеленеді
(Қосымша А.)
Жергiлiктi өкілдi және атқарушы органдар тиiстi жергiлiктi
бюджеттердiң теңдестiгi үшiн жауап бередi.
Облыстар мен Астана және Алматы қалаларының жергiлiктi атқарушы
органдары:
-1 қыркүйекке дейiнгi мерзiмде Қазақстан Республикасының Қаржы
министрлiгiмен келiсiлген негiзде түсетiн түсiмдердiң көлемдерiн және несие
алудың лимиттерiн, жергiлiктi бюджеттердiң жобаларын қарастырады;
-облыстар мен Астана және Алматы қалалары бюджеттерiнiң және арнайы
экономикалық аймақтардың қаржы қорларының (бюджеттерiнiң) болжамын
Қазақстан Республикасының Қаржы министрлiгiне табыс етедi.
Мәслихаттың тиiстi қаржы жылына арналған жергiлiктi бюджет туралы
шешiмiнде:
-кiрiстердiң, алынған ресми трансферттердiң, жергiлiктi бюджеттерден
бұрын берiлген негiзгi борышты өтеудiң, шығыстардың, несиелендiрудiң және
бюджет тапшылығының (профицитiнiң) көлемi;
-облыстық бюджеттен төмен тұрған бюджеттердiң теңдестiрiлуiн
қамтамасыз ету үшiн кiрiстердi бөлу нормативтерi;
-жергiлiктi атқарушы органдар резервтерiнiң мөлшерi;
-жергiлiктi атқарушы орган борышының лимитi;
-қоршаған ортаны қорғаудың жергiлiктi мемлекеттiк қорының мөлшерi;
-арнайы экономикалық аймақты дамытуға арналған шығыстар көлемi;
-жергiлiктi бюджеттiк бағдарламалардың функционалдық топтары,
әкiмшiліктерi бойынша және кiшi бағдарламалар бойынша шектi шығыстардың
тiзбесi;
-тиiстi қаржы жылына арналған жергiлiктi бюджеттi атқару үрдісiне
секвестрлеуге жатпайтын жергiлiктi бюджеттiк бағдарламалардың тiзбесi
қамтылуға тиiс.
Осы заңда көзделген жағдайларды қоспағанда, жоғары тұрған мемлекеттiк
органдардың және жергiлiктi атқарушы органдардың төменгi бюджеттердiң
қалыптастырылуы мен атқарылуы үрдісiне араласуына жол берiлмейдi.
Жергiлiктi атқарушы органдардың үшiншi тұлғалар үшін кепiлдiк беруiне,
сенiм бiлдiруiне, өзiне мiндеттемелер қабылдауына тыйым салынады.
Облыстар мен Астана және Алматы қалаларының әкiмдерi тиiстi қаржы
жылына арналған Республикалық бюджет туралы заң күшiне енгеннен кейiн екi
апта мерзiмнен кешiктiрмей, бюджеттiң бұрын жасалған болжамды көлемiн
нақтылайды және облыстық бюджеттiң, Астана және Алматы қалалары
бюджеттерiнiң, арнайы экономикалық аймақтардың қаржы қорларының
(бюджеттерiнiң) жобасын тиiстi мәслихаттың қарауына бередi, ол екi апта
iшiнде мұны бекiту жөнiнде шешiм қабылдайды.
Аудандардың (қалалардың) әкiмдерi облыстық бюджет бекiтiлгеннен кейiн
1-тоқсан бюджетiнiң атқарылуы тиiстi қаржы жылына арналған жылдық бюджет
жобасының 14 бөлiгi мөлшерiнде жүзеге асырылады.
Республикалық бюджеттiң атқарылуын Қазақстан Республикасының Үкiметi
қамтамасыз етедi.
Мемлекеттiк мекемелер Қазақстан Республикасы Қаржы министрлiгiнiң
Қазынашылығы берген рұқсат негiзiнде шығыстарды бюджеттiк мақсаттарға
сәйкес жүзеге асырады. Қазақстан Республикасы Қаржы министрлiгiнiң бөлiнген
қаражаттар мақсатсыз пайдаланылған жағдайда бюджеттiк қаражаттарды
белмеуге, қайтып алуға және оларға тыйым салуға құқығы бар.
Барлық мемлекеттiк мекемелер:
-тиiстi қаржы жылына арналған бюджеттiк заңдарда белгiленген бюджеттiк
мақсаттардың сомаларынан артық қаржылық мiндеттемелердi өздерiне алуға
құқығы жоқ;
-республикалық бюджеттiң атқарылуы туралы есептi дайындауға қажеттi
ақпаратты Қазақстан Республикасының Қаржы министрлiгiне және Республикалық
бюджеттiң атқарылуын бақылау жөнiндегi есеп комитетiне белгiленген мерзiмде
беруге мiндеттi.
Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң бюджеттiң атқарылуы барысында
бағдарламаларды iске асыратын мемлекеттiк органдардың тiзбесiне, ағымдағы
қаржы жылына арналған Республикалық бюджет туралы заңда бекiтiлген
бағдарламалр бойынша сомалардың шегiнде мемлекеттiк мекемелердiң құрылымы
мен мiндеттерiн жетiлдiру жөнiндегi шараларды жүзеге асыруға байланысты
өзгерiстер енгiзуге және республикалық бюджеттiң тапшылығын жабу көздерiн
өзгертуге құқығы бар.
Жергiлiктi бюджеттердiң есебiнен ұсталатын мемлекеттiк мекемелердi
республикалық бюджеттен ұстауға жол берiлмейдi.
Жергiлiктi атқарушы органдар тиiстi әкiмшiлiк территориялық
бiрлiктердiң бюджетiнiң орындалуын ұйымдастырады, барлық бюджет бойынша
қарастырылған табыстардың түсуiн, бюджеттiк құралдарының тиiмдi және
мақсатты жұмсалуын қамтамасыз етедi.
Жергiлiктi бюджеттi қорындалуы облыстық бюджеттiң кiрiстерi мен
шығыстарының жазылған тiзiмi бойынша тоқсандық топтастырудың негiзнде қала
және аудан бюджеттерiмен жүзеге асырылады. Жергiлiктi қаржылық органдар
қаржыландыруды тоқтатуға немесе бөлiнген бюджеттiк құралдарды олардың
мақсатсыз және тиiмсiз пайдалануы жағдайында қайтарып алуға құқы бар.
Бюджеттiң орындалуы туралы есеп беру, яғни республикалық бюджеттiң
кiрiстерi мен шығыстары бойынша айлық, тоқсандық және жылдық есеп беруiн
жасау, Қазақстан Республикасының Қаржы қамтамасыз етедi.
Жергiлiктi атқарушы органдар жоғары тұрған органға және тиiстi
мәслихатқа бюджеттiң атқарылуы туралы ай сайын есеп берiп отырады, сонымен
бiрге облыстар мен Астана және Алматы қалалары бюджеттерiнiң атқарылуы
туралы да Қазақстан Республикасының Қаржы министрлiгiне ай сайын есеп берiп
отырады. Ал Қаржы министрлiгi өз кезегiнде есептiк кезең үшiн үдемелi
қорытындылар бойынша республикалық және жергiлiктi бюджеттердiң атқарылуы
туралы ай сайын жиынтық есептеме жасайды және оны Қазақстан
Республикасының, Үкiметi мен облыстардың, Астана және Алматы қалаларының
әкiмдерi тиiстi бюджеттердiң атқарылуы туралы бұқаралық ақпарат құралдарына
тоқсан сайын есептемелер жариялап отырады.
Министрлiктердiң, мемлекеттiк комитеттердiң, ведомстволардың және
ұйымдардың мақсатты және тиiмдi бюджеттiк құралдарды пайдаланудың меншiк
формаларына тәуелсiз құрастыру дұрыстығына, бекiтуiне, бақылау жасау
Қазақстан Республикасының Қаржы министрлiгiмен және оның территориялық
бөлiмшесiмен жүзеге асырылады.
Жергiлiктi бюджеттердiң құрылуы және орындауына бақылау тиiстi
деңгейдегi өкiлдi ревизиялық комиссиялармен сондай-ақ қаржы министрлiгiмен
және оның территориялық органдарының тиiстi жергiлiктi атқарушы және
өкiлдiк органдарының мiндеттi хабарлауымен жүзеге асырылады.
Республикалық және жергiлiктi бюджеттердiң құрылдарының жоспарлауын
және пайдалануын тексеру және ревизияны жүргiзу тәртiбi Қазақстан
Республикасының Қаржы министрлiгiмен анықталады. 3.
Облыс бюджеттерiне түсетiн түсiмдер:
1.Облыстық бджеттердiң кiрiстерi (арнайы экономикалық аймақтардың
қаржы қорларына (бюджеттерiне) есептелетiн сомалардан басқа), олар
мыналардан тұрады;
а)салықтардың, алымдардың және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi
төлемдердiң түсiмдерi:
- заңды тұлғалардан алынатын табыс салығы, акциздер-50%;
- спирттiң барлық түрлерi-50%;
- арақ-50%;
- ликер-арақ iшiмдiктерi-50%;
- шарап - 50%;
- коньяктар - 50%;
- шампан шарабы - 50%;
- сыра - 50%;
- күшейтiлген iшiмдiктер, күшейтiлген шырындар мен бальзамдар - 50%;
- шарап материалдары-50%;
- ойын бизнесi;
- жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы;
- әлеуметтiк салық;
- заңды және жеке тұлғалардың мүлкiне салынатын салық;
- әлеуметтiк салық;
- заңды және жеке тұлғалардың мүлкiне салынатын салық;
- жер салығы;
- көлiк құралдарына салынатын салық;
- жасалған келiсiм-шартқа орай жергiлiктi бюджетке түсетiн бөлiгiнде
өнiм бөлу бойынша Қазақстан Республикасының үлесi;
- кәсiпкерлiк қызметпен айналысатын жеке тұлғаларды тiркеу үшiн
алынатын алым;
- жекелеген қызмет түрлерiмен айналысу құқығы үшiн алынатын
лицензиялық алым;
- нарықтарда тауарларды сату құқығы үшiн алынатын алым;
- заңды және жеке тұлғалардың Алматы қаласының рәмiздерiн өздерiнiң
фирмалық атауларында, қызмет көрсету таңбаларында, тауар таңбаларында заңға
сәйкес пайдаланғаны үшiн алынатын алым;
- су үшiн төленетiн төлем;
- орманды пайдаланғаны үшiн төленетiн төлем.
б)салықтық емес түсiмдер:
- коммуналдық меншiк болып табылатын акциялардың пакеттерiнен алынатын
дивиденттердiң түсiмi;
- жергiлiктi өкiлдi органдардың лотереяларын өткiзуден алынатын
кiрiстердiң түсiмi;
- облыстық бюджеттен несиелер бергенi үшiн алынатын сыйлықтар
(мүдделер);
- жергiлiктi өкiлдi және атқарушы органдарға, сондай-ақ жергiлiктi
атқарушы органдарға бағынысты мемлекеттiк мекемелерге тиесiлi мүлiктi
сатудан түсетiн түсiмдер;
- жергiлiктi атқарушы органдарға бағынысты мемлекеттiк мекемелер
көрсететiн қызметтердi сатудан түсетiн түсiмдер;
- коммуналдық меншiк мүлкiн жалға беруден түсетiн түсiмдер;
- жергiлiктi атқарушы органдарға бағынысты мемлекеттiк мекемелер заңға
сәйкес ұйымдастыратын мемлекеттiк сатып алуды жүргiзуден түсетiн ақша
түсiмi;
- жер учаскелерiн жалға беруден түсетiн түсiмдер;
- қоршаған ортаны ластағаны үшiн, қоршаған ортаны қорғаудың жергiлiктi
мемлекеттiк қорларына 50% мөлшерiнде төленетiн төлемдер;
- жылжымайтын мүлiкке құқықтарды мемлекеттiк тiркеу және олармен
жасалған мәмiлелер үшiн төленетiн төлемдер;
- мемлекеттiк баж;
- өзге де әкiмшiлiк алымдар;
- жергiлiктi атқарушы органдарға бағынысты мемлекеттiк мекемелер
алатын Қазақстан Республикасының заң актiлерiнде көзделген әкiмшiлiк
айыппұлдар мен санкциялар;
- Қазақстан Республикасының заң актiлерiнде көзделген өзге де салыққа
жатпайтын басқа да түсiмдер;
в)капиталмен жүргiзiлетiн операциялардан түсетiн кiрiстер:
- коммуналдық меншiк объектiлерiн жекешелендiруден түсетiн түсiмдер;
- аймақтардың өзiн-өзi қамтамасыз ету үшiн атып алынатын астықты
сатудан түсетiн түсiмдер;
2)заңды және жеке тұлғалардан немесе шет мемлекеттерден:
- жоғары тұрған бюджеттерден алынған ресми трансферттер (гранттар);
3)бұрын облыстық бюджеттерден берiлген несиелер бойынша негiзгi
борыштың өтемi. 4.
Облыстық бюджеттерден қаражаттың жұмсалуы:
- мектепке дейiнгi, жалпы бастауыш, жалпы негiзгi, жалпы орташа,
қосымша орта және кәсiптiк орта бiлiм берудi;
- әскери қызметке тiркеу және шақыру жөнiндегi шараларды;
- облыстық деңгейдегi төтенше жағдайлар бойынша жұмыстарды;
- облыстық деңгейдегi құқық қорғау қызметiн;
- халыққа тегiн медициналық қызмет көрсетудiң кепiлдi көлемiн;
- облыстық деңгейдегi арнаулы медициналық бағдарламаларды;
- мәслихаттың шешiмдерiне сәйкес әлеуметтiк қамсыздандыру саласындағы
әлеуметтiк бәсiрелi көмек көрсетудi;
- жұмыспен қамту бағдарламасын;
- облыстық деңгейдегi мәдени ойын-сауық бағдарламасын;
- облыстық деңгейдегi өнеркәсiп және объектiлер құрылысын;
- облыстық деңгейдегi қоршаған ортаны қорғау;
- облыстық деңгейдегi жобалау-әздестiру жұмыстарын жүргiзудi;
-елдi мекендердi көркейтудi, қала жолдары мен көшелерiнiң
құрылыстарын;
- облыстық маңызы бар жолдары пайдалану мен қайта құруды;
- облыстық бюджеттерден республикалық бюджетке берiлетiн ресми
трансферттердi;
- облыстық атқарушы органдардың борыштарына қызмет көрсетудi;
- арнайы экономикалық аймақтарды дамыту жөнiндегi бағдарламаларды
қаржыландыруға жұмсалынады.
Жоғарыда аталған қызмет түрлерiн жүзеге асыратын жергiлiктi
бағдарламалардың әкiмшiлерi мен оларға бағынысты мемлекеттiк мекемелердi
ұстауға арналған шығыстар да облыстық бюджеттерден қаржыландырылады.
Облыстық бюджеттiк бағдарламалардың әкiмшiлерiн ұстауға арналған
шығыстар басқа да облыстар мен Астана және Алматы қалалары әкiмлерiнiң
актiлерiмен бекiтiлген штат санының лимитi мен бiр қызметкерге арналған
ағымдағы шығыстардың нормативтерi негiзiнде алына отырып белгiленедi.
Мәслихаттардың шешiмi бойынша жергiлiктi атқарушы органадр
республикалық бюджеттiк бағдарламаларды қозғамай, қызметтiң басқа бағыттары
бойынша бюджеттiк бағдарламалар енгiзуге құқылы.
Облыстық бюджеттердiң сыртқы экономикалық қызметпен байланысты және
ұлттық валютаның айырбас бағамының жоспарланған өзгерiсiне сәйкес
белгiленген қаражаты ұлттық валютаның бөлiнген кездегi ресми айырбас бағасы
бойынша жұмсалады. 3.
1. 2. Бюджеттiк үрдістiң атқарылуын бақылаудың үлгiлерi,
принциптерi мен стандарттары
Республикалық және жергiлiктi бюджеттердiң атқарылуын бақылау кезiнде
бақылаудың мынадай үлгiлерi пайдаланылады:
- сәйкестiктi бақылау-бақылау объектiсi қызметiнiң Қазақстан
Республикасы бюджет заңдарының талаптарына сәйкестiк дәрежесiн бағалау;
- қаржылық есептiлiктi бақлау-бақылау объектiсiнiң қаржылық
есептiлiктi жасауы мен беурiнiң дұрыстығын, негiздiлiгiн және уақтылылығын
бағалау;
- тиiмдiлiктi бақылау-бақлау объектiсiнiң бюджеттiк бағдарламаны оның
паспортына сәйкес атқаруын бағалау.
Республикалық және жергiлiктi бюджеттердiң атқарылуына бақылау жасау
құпиялылық режимi мен кәсiби әдептiн қамтамасыз етiлуi ескерiле отырып,
тәуелсiздiк, объективтiлiк, дұрыстық құзыреттiлiк, жариялылық принциптерi
мiндеттi түрде сақталып жүзеге асырылады.
Республикалық және жергілікті бюджеттердің атқарылуын бақылау
стандарттары республикалық және жергілікті бюджеттердің атқарылуын
бақылаудың бірыңғай талаптарын белгілейтін нормативтік құжаттар болып
табылады.
Республикалық бюджеттің атқарылуын сыртқы бақылау стандарттарын Есеп
комитеті әзірлейді және бекітеді.
Жергілікті бюджеттердің атқарылуын сыртқы бақылау мен республикалық
және жергілікті бюджеттің атқарылуын ішкі бақылау стандарттарын Қазақстан
Республкиасының Үкіметі уәкілдік берген мемлекеттік орган әзірлейді және
Есеп комитеті бекітеді.
Республикалық бюджеттің атқарылуын сыртқы бақылауды жүзеге асыратын
мемлекеттік орган Есеп комитеті болып табылады. Жергілікті бюджеттердің
атқарылуын сыртқы бақылауды жүзеге асыратын мемлекеттік органдар Қазақстан
Республикасының Үкіметі әукілдік берген мемлекетік органдар, мәслихаттардың
тексеру комиссиялары болып табылады.
Есеп комитеті Қазақстан Республикасының Президентіне тікелей бағынады
және есеп береді.
Есеп комитетінің құқықтық жағдайы Қазақстан Республикасының
Конституциясымен, осы Заңмен, Қазақстан Республикасының заңдарымен,
Қазақстан Республикасы Президентінің актілерімен белгіленеді.
Есеп комитеті туралы ережені Қазақстан Республикасының Президенті
бекітеді.
Есеп комитеті:
- Қазақстан Республикасының Президентіне Есеп комитетінің жұмыс туралы
тоқсан сайынғы ақпаратты табыс етіп отырады;
- Қазақстан Республикасы Президентінің республикалық бюджеттің
атқарылуын, оның кірісше салық және басқа да міндетті төлемдердің толық әрі
уақтылы түсуін, бюджет қаражатының нысаналы және тиімді пайдаланылуын
талдауға, бақылаудың қорытындылары мен нәтижелеріне байланысты мәселелер
жөніндегі тапсырмаларын, сондай-ақ басқа да жекелеген тапсырмаларын
орындайды;
- республикалық бюджеттің атқарылуы туралы есепті Қазақстан
Республикасының Парламентіне есепті жылдан кейінгі жылдың 1 маусымынан
кешіктірмей табыс етіп отырады, ол өзінің мазмұны жағынан Қазақстан
Республикасы Үкіметінің республикалық бюджеттің атқарылуы туралы есебі
жөніндегі қорытынды болып табылады және Қазақстан Республикасының
Парламенті бекіткеннен кейін ол бүкіларалық ақпарат құралдарында
жариялануға тиіс.
- Қазақстан Республикасының Үкіметі уәкілдік берген мемлекеттік
органдар табыс еткен бақылау жүргізу актілерін талдайды және республикалық
бюджеттің атқарылуын осы органдар жүзеге асыратын бақылаудың тиімділігін
арттыру жөнінде Қазақстан Республкиасының Үкіметіне ұсыныстар береді;
- республикалық бюджеттің қаражатын пайдалануда бақылау объектілері
лауазымды адамдарының әрекеттерінде қылмыс белгілері, Қазақстан
Республикасының заңдарын өзге де бұзу фактілері анықталған жағдайда,
бақылау материалдарын құқық қорғау органдарына береді.
Қазақстан Республикасының Үкіметі уәкілдік берген мемлекеттік орган:
- мәслихаттардың тексеру комиссияларына бақылау жүргізу актілерін,
сондай-ақ ақпарат беру үшін жергікті бюджеттердің атқарылуын бақылау
жоспарларын жібереді;
- Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жергілікті бюджеттер
қаражатының нысаналы және тиімді пайдаланылмауын тыю мен оған жол бермеу
жөнінде шаралар қолданады;
- жергілікті бюджеттердің қаражатын пайдалануда бақылау объектілерін
лауазымды адамдарының әрекеттерінде қылмыс белгілері, Қазақстан
Республикасының заңдарын өзге де бұзу фактілерін анықталған жағдайда
бақылау материалдарын құқық қорғау органдарына береді;
- жергілікті бюджеттердің атқарылуын бақылау саласында кадрлардың
біліктілігін арттыру мен қайта даярлауды ұйымдастырады.
Қазақстан Республикасының Үкіметі уәкілдік берген мемлекеттік орган:
- жергілікті бюджеттер есебінен ұсталатын мемлекеттік мекемелердің
Қазақстан Республикасы бюджет заңдарының талаптарын сақтауын бақылауды
жүзеге асыруға;
- Қазақстан Республикасы бюджет заңдарының жергілікті бюджеттердің
атқарылуы туралы талаптарының бұзылуы себептеріне баға беруге;
- өзі белгіленген мерзімде бақылау объектілерінен жергілікті
бюджеттердің атқарылуына бақылау жүргізуге байланысты мәселелер бойынша
қажетті құжаттарды, анықтамаларды, ауызша және жазбаша түсініктемелерді
сұрауға және алуға;
- жергілікті бюджеттердің атқарылуындағы анықталған бұзушылық
фактілері бойынша бақылау объектілерінің лауазымды адамдарын тыңдауға;
- жергілікті бюджеттердің атқарылуына бақылау жүргізуге мемлекеттік
органдардың тиісті мамандарын тартуға;
- құпиялылық режимінің, коммерциялық және заңмен қорғалатын өзге де
құпияның сақталуын ескере отырып, жергілікті бюджеттердің атқарылу
мәселелеріне жататын құжаттармен кедергісіз танысуға;
- жергілікті бюджеттердің атқарылуына бақылау жүргізудің нормативтік
құқықтық базасы мен әдістемесін жетілдіру мәселелері бойынша іс-шаралар
әзірлеуге;
- Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес өзге де өкілеттіктерді
жүзеге асыруға құқылы.
Мәслихаттың тексеру комиссиясы:
- мәслихат пен әкімге, жергілікті бюджеттің атқарылуы туралы
жергілікті атқарушы органның тиісті есебі бойынша қорытынды беріп, оны
кейіннен бұқаралық ақпарат құралдарында жариялайды;
- мәслихат пен әкімге бақылау нәтижелері бойынша жергілікті бюджеттің
қаражатын нысаналы және тиімді пайдаланбау фактілері туралы, сондай-ақ
жергілікті бюджеттің атқарылуы жөніндегі жұмыстағы кемшіліктер туралы
хабарлап отырады;
- жергілікті бюджеттің атқарылуын әкім уәкілдік берген мемлекеттік
орган жүзеге асыратын бақылаудың тиімділігін арттыру жөнінде ұсынымдар
береді;
-Үкімет пен әкім уәкілдік берген мемлекеттік органдар табыс еткен
бақылау жүргізу актілеріне таладу жасайды;
- жергілікті бюджеттің қаражатын пайдалануда бақылау объектілері
лауазымды адамдарының әрекеттерінде қылмыс белгілері, Қазақстан
Республикасының заңдарын өзге де бұзу фактілері анықталған жағдайда бақылау
материалдарын құқық қорғау органдарына береді.
Мәслихаттың тексеру комиссиясы:
- жергілікті бюджет есебінен ұсталатын мемлекеттік мекемелердің
жергілікті бюджеттің атқарылуы туралы мәслихаттар шешімдерінің атқарылуын;
жергілікті бюджеттен берілген қаражаттың, оның ішінде кредиттердің,
нысаналы пайдаланылуын; мемлекеттік органдардың жергілікті бюджетке
қаражатын толық және уақытылы түсуін олардың қамтамасыз ету бөлігіндегі
қызметін бақылауды жүзеге асыруға;
- жергілікті бюджет есебінен ұсталатын мемлекеттік мекемелердің
қаржылық есептілігін бақылауды жүзеге асыруға;
- жергілікті бюджеттің қаражатын, оның ішінде мемлекеттік тапсырыс
бойынша алынған қаражатты пайдаланудың тиімділігі бақылауды жүзеге асыруға;
- өзі белгілеген, мерзімде бақылау объектілерінен бақылау жүргізуге
байланысты мәселелер бойынша қажетті құжаттар, анықтамалар, ауызша және
жазбаша түсініктемелер алуға;
- жергілікті бюджеттің атқарылуына бақылау жүргізуге жергілікті
атқарушы органдардың тиісті мамандарын тартуға;
- Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес өзге де өкілеттіктерді
жүзеге асыруға құқылы.
Республикалық және жергілікті бюджеттердің атқарылуын ішкі бақылау
жөніндегі мемлекеттік органдар Қазақстан Республикасының Үкіметі, әкім
уәкілдік берген мемлекеттік органдар және мемлекеттік органдардың ішкі
бақылау қызметтері болып табылады.
Қазақстан Республикасының Үкіметі уәкілдік берген мемлекеттік орган:
- республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау саласындағы орталық
мемлекеттік органдардың ішкі бақылау қызметтерінің жұмысын үйлестіріп
отырады;
- орталық мемлекеттік органдар жүзеге асыратын бақылаудың тиімділігін
арттыру жөнінде ұсынымдар береді;
- есеп комитетіне бақылау жүргізу актілерін, сондай-ақ ақпарат беру
үшін республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жоспарларын жібереід;
- Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес республикалық бюджет
қаражатының нысаналы және тиімді пайдаланылмауын тыю мен оған жол бермеу
жөнінде шаралар қолданады;
- республикалық бюджеттің қаражатын пайдалануда бақылау объектілері
лауазымды адамдарының әрекеттерінде қылмыс белгілері, Қазақстан
Республикасының заңдарын өзге де бұзу фактілері анықталған жағдайда бақылау
материалдарын құқық қорғау органдарына береді;
- республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау саласында кадрлардың
біліктілігін арттыруды және оларды қайта даярлауды ұйымдастырады.
Қазақстан Республикасының Үкіметі уәкілдік берген мемлекеттік орган:
- республикалық бюджет есебінен ұсталатын мемлекеттік мекемелердің
Қазақстан Республикасы бюджет заңдарының талаптарын сақтауын; республикалық
мемлекеттік кәсіпорындардың таза табыс үлесін республикалық бюджетке толық
және ауқтылы аударуын, сондай-ақ шаруашылық серіктестіктерінде табыстың
мемлекеттік үлеске және дивиденттердің акционерлік қоғамдардың мемлекеттік
акциялар пакеттеріне септелуін; республикалық бюджеттен берілген бюджет
қаражатының, оның ішінде кредиттердің, сондай-ақ мемлекет кепілдік берген
заемдардың нысаналы пайдаланылуын бақылауды жүзеге асыруға;
- республикалық бюджет есебінен ұсталатын мемлекеттік мекемелердің
қаржылық есептілігін бақылауды жүзеге асыруға;
- республикалық бюджет қаражаттың, оның ішінде мемлекеттік тапсырыс
бойынша алынған қаражатты пайдаланудың тиімділігін бақылауды жүзеге
асыруға;
- Қазақстан Республикасы бюджет заңдарының республикалық бюджеттің
атқарылуын туралы талаптарының бұзылу себептеріне баға беруге;
- бекітілген республикалық бюджеттік бағдарламалардың (кіші
бағдарламалардың) экономикалық тиімділігі мен мақсатқа лайықтылығына баға
беруге;
- мемлекеттік органдардың ішкі бақылау қызметтерінен жоспарлар,
есептер және өзге де қажетті ақпарат алуға;
- өзі белгілеген мерзімде бақылау объектілерінен бақылау жүргізуге
байланысты мәселелер бойынша қажетті құжаттарды, анықтамаларды, ауызша және
жазбаша түсініктемелерді сұратуға және алуға;
- республикалық бюджеттің атқарылуындағы анықталған бұзушылық
фактілері бойынша бақылау объектілерінің лауазымды адамдарын тыңдауға;
- мемлекеттік органдардың тиісті мамандарын республикалық бюджеттің
атқарылуына бақылау жүргізуге тартуға;
- құпиялылық режимінің, коммерциялық және заңмен қорғалатын өзге де
құпияның сақталуын ескере отырып, республикалық бюджеттің атқарылу
мәселелеріне қатысты құжаттамамен кедергісіз танысуға;
- нормативтік құқықтық базаны және бақылау жүргізу әдістемесін
жетілдіру мәселелері жөнінде іс-шаралар әзірлеуге;
- акционерлік қоғамдардың мемлекеттік акциялар пакеті иеленуге және
пайдалануға берілген мемлекеттік органдарға акционерлік қоғамдардың тексеру
комиссияларының құрамына сыртқы немесе ішкі бақылаудың мемлекеттік
органдарының қызметкерлерін енгізуды ұсынуға;
- Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес өзге де өкілеттіктерді
жүзеге асыруға құқылы.
2.АЙМАҚТЫҢ ҚАЗIРГI КЕЗДЕГI ДАМУ ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫ
2.1. Аймақтың дамуының көрсеткiшi ретiндегi бюджеттiң
қалыптасуын талдау
Бүкiл елiмiз сияқты бiздiң облысымыз да 2006 жылы дамудың жаңа,
маңызды да жауапты кезеңiне аяқ басты. Аймақта әлеуметтiк-экономикалық
жаңарудың қарқынды қадамдары жалғасуда, ғылым, мәдениет, рухани саладағы
оңды өзгерiстер нығая түстi. Өткен жылдың өткелдерi мен қол жеткен
табыстары облымыздың алдағы ауқымды жоспарлары мен бағытын айқындап,
саралап алуға негiз болады.
Кейiнгi жылдары экономика жағдайының жақсаруы бюджеттiң кiрiс
бөлiгiнiң артуына оң ықпал етуде. Мемлекеттiк бюджеттiң кiрiсi 47999,1 млн.
теңгенi құрап, жоспар 108,3 пайызға орындалды. Өткен жылмен салыстырғанда
түсiм көлемi 9,7 пйаызға ұлғайды. Жергiлiктi бюджеттiң кiрiс бөлiгi 21446,4
млн.теңгеге жетiп, жоспар 101,6 пайызды межеледi. Яғни, 2004 жылмен
салыстырғанда 11,6 пайызға артық орындалды. Соның iшiнде бiлiм беру мен
денсаулық сақтау саласының қажетiне 35 млрд. теңге жұмсалып, бұл бюджеттiң
шығыс бөлiгiнiң 63 пайызын құрады. 2005 жылы бiлiм саласын қаржыландыру
32,5 пайызға, денсаулық 63,6 пайызға өстi.
Ең алдымен Оңтүстiк Қазақстан облысы бойынша бюджеттiң кiрiс бөлiгiнiң
орындалу жоспарына келетiн болсақ, жылдан-жылға өскендiгiн байқауымызға
болады (кесте 1).
Кесте 1
Оңтүстiк Қазақстан облысы бойынша бюджеттiң
кiрiс бөлiгiнiң орындалу жоспары
2004 ж. 2005 ж. 2005
2004
ж.%
жоспар нақты орынд.жоспар нақты орынд.%
%
Мемлекеттiк 42007,1 42743,8 104,1 44319,8 47999,1 108,3 112,3
бюджет, барлығы
оның iшiнде
Республикалық 23842,2 24520,4 102,8 23216,8 26552,7 114,3 108,3
бюджет
Жергiлiктi 18164,9 19223,4 105,8 21103 21446,4 101,6 111,6
бюджет
Ескерту: Оңтүстiк Қазақстан облысы статистикалық басқармасының мәлiметi
бойынша.
Талдау бөлiмiнiң негiзгi бағыттары - ол Оңтүстiк Қазақстан облысы
бюджетiнiң қалыптасуы мен тиiмдi пайдалануын талдау. Ол үшiн Оңтүстiк
Қазақстан облысы бюджетiне үш жылда түскен салықтар мен басқа да төлем
көздерiн анықтап алу қажет. Кейiн осы үш жылдық мәлiметтер бойынша облыс
бюджетiнiң өсiм қарқынын анықтау қажет. Оның төмендегенiн немесе артуының
негiзгi себептерiн анықтау керек. Негiзгi салық көздерi бойынша өсiмнiң
себептерiн талдау қажет. Ал Оңтүстiк Қазақстан облысы бюджетiнiң шығыс
бөлiгi немесе қаражаттың жұмсалуын үш жылдық мәлiметтер бойынша осы үш
жылдарда байқалған өсiмдердi анықтау керек. Оның себептерiн және
шығындардың кейбiр функционалдық топтары бойынша қаражаттың тиiмдi және де
мақсатты жұмсалып жатқандығына экономикалық талдау жүргiзу.
Кесте 2
Оңтүcтiк Қазақстан облысының бюджетi, мың теңге
2003 ж. 2004 ж. 2005 ж.
I.Түсiмдер 31883983 41078699 39844986
Табыс 17692663 19223455 9296113
Салық түсiмдерi 17281566 18661649 9259728
Салықтан тыс түсiмдер 137936 185585 32185
Капитал операцияларынан түскен 273161 376221 4200
табыс
Ресми түрде алынған трасферттер 13806789 21545381 2984603
(гранттар)
Бюджеттен бұрын берiлген кредит 384531 309863 706
бойынша негiзгi борышты өтеу
II.Шығыс және кредит беру 31971163 41018724 39844986
Шығыс 31777838 40776624 39474986
Жалпы сипаттағы мемлекеттiк 920472 1062926 479581
қызметтер
Қорғаныс 498577 646557 857444
Қоғамдық тәртiп және қауiпсiздiк1049920 1261338 679019
Бiлiм беру 13712951 17180679 5406966
Денсаулық сақтау 5991057 7297200 4264006
Әлеуметтiк қамсыздандыру және 4675631 5024097 3845688
әлеуметтiк көмек
Тұрғын үй коммуналдық шаруашылық384025 584543 534800
Мәдениет, спорт және ақпарат 990514 1354168 1225691
кеңiстiгi
Ауыл, су, орман, шаруашылығы 275849 643416 495583
және табиғатты қорғау
Өнеркәсiп, энергетика, құрылыс 55544 221008 86295
және жер қоайнауын пайдалану
Көлiк және байланыс 560179 936434 713980
Өзгелерi 2660169 4564258 2058430
Борышты өтеуге қызмет көрсету 2950 - 370000
Кредит беру 193325 242100 0
III.Тапшылық (-), профицит (+) -87180 59975
Ескерту: Оңтүстiк Қазақстан статистикалық басқармасының мәлiметi бойынша.
Кесте 3
2003 жылғы Оңтүстiк Қазақстан облысы бойынша
бюджеттiң кiрiс бөлiгi, мың теңге
КатеТөлемдердiң түрлерi Жоспар Нақты Жоспардың
гор орындалуы,%
1 Салықтық түсiмдер (барлығы) 15732,3 17281566 106,3
Солардың iшiнде:
Корпоративтiк табыс салығы 4002,9 4951,7 123,7
Табыс көзiне салынатын жеке 1883,8 1930,9 102,5
табыс табыс салығы
Табыс көзiне салынбайтын 104,3 112,3 107,7
жеке табыс салығы
Бiр жолғы талонмен жұмыс 185,7 188,2 101,3
iстейтiн жеке тұлғалардың
табыс салығы
Әлеуметтiк салық 5647,8 5862,4 103,8
Мүлiк салығы (барлығы) 520,3 570,7 109,7
Заңды тұлғалардың, жеке 440,7 479,5 108,8
кәсiпкерлердiң мүлiк салығы
Жеке тұлғалардың мүлiк 79,6 91,2 114,6
салығы
Жер салығы 338,7 338,3 99,9
Көлiк құралдары салығы 358,6 376,9 108,1
(барлығы)
Заңды тұлғалардың көлiк 100,5 115,7 115,1
құралдары салығы
Жеке тұлғалардың көлiк 258,1 261,2 101,2
құралдарын салығы
Бырыңғай жер салығы 49,9 45,8 91,9
ҚҚС 3285,3 4435,2 135,0
Акциздер (барлығы) 4028,2 2920,4 72,5
Салықтық емес түсiмдер 118325 137936 118,9
(барлығы)
Капиталмен жүргiзiлетiн 252080 273161 118,7
операциялардан түсiм
(барлығы)
Барлық кiрiстер 15892562 17692663 105,2
Ескерту: Оңтүстiк Қазақстан облысы статистикалық басқармасының мәлiметi
бойынша.
Кесте 4
2004 жылғы Оңтүстiк Қазақстан облысы бойынша
бюджеттiң кiрiс бөлiгi, мың теңге
КатеТөлемдердiң түрлерi Жоспар Нақты Жоспардың
гор орындалуы,%
1 Салықтық түсiмдер (барлығы) 17807,1 18661,649 108,8
Солардың iшiнде:
Корпоративтiк табыс салығы 5830,4 7276,3 124,8
Табыс көзiне салынатын жеке 2333,4 2317,1 99,3
табыс табыс салығы
Табыс көзiне салынбайтын 101,5 123,1 121,2
жеке табыс салығы
Бiр жолғы талонмен жұмыс 209,5 216,4 103,3
iстейтiн жеке тұлғалардың
табыс салығы
Әлеуметтiк салық 6469,8 6456,9 99,8
Мүлiк салығы (барлығы) 765,7 782,7 102,3
Заңды тұлғалардың, жеке 656,1 672,5 102,5
кәсiпкерлердiң мүлiк салығы
Жеке тұлғалардың мүлiк 109,6 110,2 102,2
салығы
Жер салығы 330,4 331,1 100,2
Көлiк құралдары салығы 318,6 305,7 95,9
(барлығы)
Заңды тұлғалардың көлiк 88,8 80,6 92,2
құралдары салығы
Жеке тұлғалардың көлiк 229,8 225,1 99,7
құралдарын салығы
Бырыңғай жер салығы 60,7 65,0 107,0
ҚҚС ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz