Қаржы жүйесінің әлемдік тәжірибесі

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны
Кіріспе---------------------------- ----------------------------------- ------
--------------------3

1. "Қаржы жүйесі" мәні
1. "Қаржы жүйесі" ұғымы, оның құрамы----------------------------- 4-
9
2. Қазақстан республикасының бюджет жүйесі, маңызы--10-13
3. Қаржы жүйесін ұйымдастыру қағидаттары------------------14-15

2. Экономикадағы қаржы жүйесінің рөлі.
2.1. Қаржы жүйесінің құрылымын жылдық салыстыру-----------16-22
2.2. Қаржы жүйесінің әлемдік тәжірибесі------------------------- ---23-
25

3. Қаржы жүйесін жетілдірудегі іс-шаралар------------------------- 26-
27

Қорытынды-------------------------- ----------------------------------- ------
--------28-29

Қолданылған әдебиеттер тізімі----------------------------- ----------------
------30

Кіріспе

Курстық жұмыстың тақырыбы: "Қазақстан Республикасының қаржы
жүйесі және әлемдік практика." Менің бұл тақырыпты таңдау
себебім, еліміздегі қаржы жүйесін зерттеу, құрылымын терең түсіну
және қазіргі таңда бұл мәселе өте актуалды болып табылады.
Болашақ қаржыгер ретінде, Республикамыздың тәуелсіздік алғаннан
бергі жағдайын салыстыра келе қаржы жүйесінің өзгерісін білу.
Біз білетіндей, 14 жыл ішінде тек қаржы жүйесінде ғана емес
сонымен қатар, экономиканың басқа да секторлары елеулі түрде ілгері
дамыды.
Курстық жұмыс барысында, мен қаржы жүйесі жайлы біраз
мағлұматтарды жаздым. Астана қаласындағы елбасы--- Нұрсұлтан Әбішұлы
Назарбаевтың 18 ақпанда халыққа арналған жолдауында қаржылық
сектор жайлы үшінші бөлімде көрсетілген. Бұл бөлімшеде әлеуметтік-
экономиканың дамуында қаржы жүйесінің маңызы зор болып
табылатындығы көрсетілген. Қаржы секторын одан әрі дамыту үшін 2005-
2007 жылдар аралығындағы бағдарламалар қаб ылданды
. Ендігі біздің мақсатымыз білімімізді шыңдап, білікті маман
болып шығу. Халықаралық стандарттарға сай болу арқылы қаржы
жүйесін жетілдіру.
Жалпы, қаржы жүйесінің қалыптасуына энономиканың даму деңгейі,
жұмыспен қамтамассыз етілу деңгейі, халықтың қолындағы қаражаттар
тікелей әсерін тигізеді. Сондықтан ең алдымен халықтың қал-ахуалын
жақсартып, содан кейін жүйені қалыптастыру қажет. Сонымен қатар
нормативті-құқықтық актілерді ретке келтіріп, заңдар енгізу өзекті
болып отыр.
Мен білетіндей 1995 жылдары еліміздің қаржылық жағдайы өте нашар
болды. Ал қазір ол көрсеткіштер өзгерген. 2004 жылдың 10-шы
маусымында шыққан газетке жүгінсек, парламент бюджетті 121 млрд
теңгеге көбейтуді ұсынған және бұл жүзеге асқан. Бюджеттің кіріс
бөлігі, оның ішінде ішкі өнім 18,4 пайызды құрайтын жаңа
параметрлері 934,3 млрд теңге көлемінде, ал шығыс бөлігін бюджеттің
92,7 млрд теңге дефицитін сақтай отырып, яғни ішкі өнімнің 20,2
пайызы 1027 млрд теңгеге бекітуді көздеген. Бұл мәлімет біз үшін
көз қуантарлық болып отыр.
Біздің ендігі мақсатымыз осы даму деңгейін ары қарай
жетілдіре отырып, халықаралық аренада тек жақсы жағымен көріне
беру. Келешек мемлекетіміздің мамандары біз боламыз, сондықтан әрбір
студент өзіне жүктелген міндеттерді сезіне отырып білім алса,
біздің болашақ қаржы жүйесі жаман болмайды деп сенеміз.
Әлемдік практиканы өз елімізге ендіре отырып, тек тиімді
жақтарын алуға тырысу қажет. Қаржы жүйесі функцияларын дұрыс
анықтап, дефицит деңгейін мейлінше төмендетіп, макроэкономикалық
көрсеткіштерді ескере отырып әлемдік стандарттарға сүйену қажет.

1. Қаржы жүйесі мәні.
1.1. Қаржы жүйесі ұғымы, оның құрамы

Жалпы, қаржы жүйесі ұғымын түсіну үшін қаржының не
екенін ұғыну қажет. Қаржы (қолма-қол ақша, табыс ұғымын
білдіретін орта ғасырдағы латын тілінің financia сөзінен
пайда болған француздың finance сөзінен шыққан) қоғамда
нақты өмір сүретін, объективті сипаты мен айрықша қоғамдық
айналымы бар өндірістік қатынастарды білдіретін ақшалай қаржы
ресурстары мен қорларды жасау және пайдалану процесіндегі
экономикалық қатынастарды қамтып көрсететін тарихи қалыптасқан
аса маңызды экономикалық категориялардың бірі болып табылады.
Қаржының мәні, оның даму заңдылықтары, тауар-ақша
қатынастарын қамту сферасы мен қоғамдық ұдайы өндіріс
процесіндегі ролі қоғамның экономикалық құрылысымен,
мемлекеттің табиғатымен және функцияларымен айқындалады.
Елдің біртұтас қаржы жүйесі тиісті ақша қорлары
құрылып, пайдаланылатын қатынастардың, сонымен бірге бұл
қатынастарды ұйымдастыратын органдардың жиынтығын қамтиды.
Қаржы жүйесінің ұғымы кейде тар мағынада, тек мемлекеттің
қаржы мекемелерінің жиынтығы ретінде қолданылады.
Сонымен бірге жалпы институционалдық тұрғыдан алғанда
қаржы жүйесі бұл қаржы мекемелерінің жиынтығы, ал
экономикалық тұрғыдан---ол мемлекетте іс-әрекет ететін бір-
бірімен өзара байланысты қаржы қатынастарының жиынтығы.
Өзінің тарихи дамуында қаржы жүйесі ұзақ эволюциядан
өтті. Қаржы қатынастарының пайда болуы кезінде қаржы жүйесі,
жалпыға мәлім, әдетте, тек бір ғана буынмен---мемлекеттік
бюджетпен шектелді. Классикалық капитализм жағдайында батыстың
көптеген өркениетті елдерінің, соның ішінде бұрынғы КСРО-
ның қаржы жүйесін екі негізгі буын---мемлекеттік бюджет пен
жергілікті қаржылар құрады. Олар ақша қорларын қалыптастыруға
мүмкіндік берді, бұл буындардың көмегімен мемлекет өзінің
саяси және экономикалық функцияларын орындап отырды.
Қаржы жүйесі мынадай үш бөлікті қамтиды:
1. қаржы қатынастарының жиынтығы;
2. ақша қорларының жиынтығы;
3. басқарудың қаржы аппараты.
Ақша қорларының қозғалысына байланысты мемлекет,
шаруашылық жүргізуші субъектілер, салалар, аймақтар және жеке
азаматтар арасында пайда болатын экономикалық, ақша
қатынастарының жиынтығы қаржы қатынастарын құрайды.
Қаржы қатынастары негізінен мына екі сфераны қамтиды:
1) мемлекеттік бюджетке жинақталатын мемлекеттің
орталықтандырылған ақша қорларын қалыптастырып, пайдаланумен
байланысты болатын экономикалық ақша қатынастары;
2) кәсіпорындардың орталықтандырылмаған ақша қорларының толық
айналымын ортақтастыратын экономикалық ақша қатынастары.
Қаржы қатынастары өзінің экономикалық табиғаты жөнінен
бөлгіштік қатынастар болып табылады, оның үстіне құнды
бөлу ең алдымен субъектілер бойынша жүзеге асырылады.
Сондықтан қоғамдық өндірістегі субъектілердің ролі қаржы
қатынастары жіктемесінің алғашқы объективті белгісі ретінде
көрінеді.
Қаржы қатынастарының буындарына тән болып келетін тиісті
орталықтандырылған және орталықтандырылмаған ақша қорларының
жиынтығы қаржы жүйесінің екінші бөлігін құрайды.
Қаржының материалдық мазмұны өзінің көрінісін қаржы
ресурстарын қалыптастырып, пайдалануда табады. Бұл ресурстар
бюджет, мемлекеттік және мемлекеттік емес әлеуметтк сақтандыру
және қамсыздандыру. Амортизация, айналым қаражаттары, тұтыну,
резерв және басқа көптеген ақша қорларын кіріктіреді. Бір
қорлар едәуір дәрежеде, біреулері аз дәрежеде
орталықтандырылған, бір қорлар үнемі жұмсалады, басқалары
уақытша сақталады, үшіншісі қорланады.

Қаржы жүйесі интеграциялық тұрпатты жүйе болып табылады,
оған кіретін элементтердің тығыз байланысымен және оның
қосалқы жүйелерінің бірде-бірі өзінше өмір сүре алмайтындығымен
сипатталады: қаржы бір жағынан, өндірістік қатынастардың бір
бөлігін білдіреді және осы қатынастар жүйесінің элементі
болып келеді, екінші жағынан, өзінің функциялық өзіндік
ерекшелігі бар өзара байланысты элементтерден тұратын жүйе
болып табылады. Функциялық сыныптауға сәйкес қаржыларда
функциялық қосалқы жүйе ретінде мыналарды айтуға болады:
салық, бюджет, сыртқы экономикалық, қаржылық жоспарлаудың,
бақылаудың және басқа қосалқы жүйелері.
Қаржы жүйесін сыныптаудың функциялық критерийінен басқа
қаржы субъектілерінің (қаржы қатынастарындағы қатысушылардың)
белгісі юойынша сыныптау қолданылады, бұл қаржы жүйесін
сфералар мен буындар бойынша: мемлекеттің қаржысына,
шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысына, халықтың (үй
шаруашылығының) қаржысына бөлуге болады.
Буындардың сипаттамасының матасылған қатары ретінде жоғары
элементтері болады: қаржы қатынастары, қаржы қорлары, басқарушы
аппарат. Жүйелердің мұндай қасиеті қаржы жүйесіне
интеграциялық сипат береді.
Қаржы жүйесін құрайтын жеке элементтердің орны мен рөлі
бірдей емес. Бастапқы элемент жүйенің басқа элементтері
арасында алдыңғы орынды алады, өйткені жүйе элементтері мен
буындардың өзара байланысындағы оның рөлі айқындаушы болып
табылады.

Қазақстан Республикасының қаржы жүйесінің сызбасы

Қазақстан Республикасының қаржы
жүйесі

Жалпымемлекеттік Шаруашылық жүргізушіХалықтың (үй
қаржы субъектілер қаржысы шаруашылығының)
қаржысы

Мемлекеттік Арнаулы Мемлекеттік Материалдық Өндірістік
бюджет бюджеттен тыскредит өндіріс емес
қорлар сферасының сфераның
қаржысы қаржысы

РеспубликалықЖергілікті Өнеркәсіп, ауыл Тұрғын үй-коммуналдық
бюджет бюджеттер: шаруашылығы, шаруашылықтың, халыққа
облыстардың, құрылыс тұрмыстық қызмет
қалалардың, кәсіпорындарының,көрсетудің, жолаушылар
аудандардың жүк көлігі, көлігінің, денсаулық
бюджеттері байланыс, сауда, сақтау, білім беру,
дайындау, мәдениет, ғылым және
геологиялық ғылыми қызмет көрсету,
барлау қоғамдық ұйымдар,
ұйымдарының, банк-кредит, сақтық,
жабдықтау коммерциялық және
мемлекеттік делдалдық ұйымдардың,
ұйымдар қаржысы мемлекеттік емес және
басқа субъектілердің
қаржысы

Орталықтандырылған қаржылар
Орталықтандырылмаған қаржылар

Мемлекеттің қаржысы. Мемлекеттің қаржысы мемлекеттің
экономикалық, әлеуметтік, саяси функцияларын орындау үшін оны
қажетті ақша ресурстарымен қамтамасыз ететін елдің қаржы жүйесінің
маңызды сферасы болып табылады және олар экономика мен
социумдағы сан алуан өзара байланыстарды қамтитын мемлекеттік
сектордың өндірістік және әлеуметтік қатынастардағы іс-қимылымен
байланысты.
Экономикалық мәні жағынан мемлекеттің қаржысы мемлекеттің,
оның кәсіпорындарының қаржы ресурстарын қалыптастырып, алынған
қаражаттарды мемлекет пен оның кәсіпорындарының функцияларын
орындауға пайдалану үшін қоғамдық өнімнің құны мен ұлттық
байлықтың бір бөлігін бөлу және қайта бөлумен байланысты
болатын ақша қатынастарын білдіреді.
Субъектілері: мемлекет (өзінің билік пен басқару органдары
арқылы), жеке кәсіпорындар, ұйымдар, мекемелер, азаматтар.
Мемлекет қаржысының функциялары экономикалық категория
болып келеді: бұл---бөлу мен бақылау функциялары.
Алайда бөлгіштік функциядағы мемлекеттің қаржысын неғұрлым
толық сипаттау үшін мемлекеттің реттеуші іс-қимылдарының
қажеттігінен туындайтын құрамдас қосалқы функцияларды бөліп
көрсеткен жөн, бұл:
1. орналастыру;
2. қайта бөлгіштік;
3. тұрақтандыру қосалқы функциялары.
Мемлекет қаржыларының экономикалық мазмұны бірыңғай емес:
олардың құрамында жеке оқшауланған буындар бөлінеді, олардың
әрқайсысы өзгеше функцияларды орындайды.
Егер қаржы қатынастарын топтастыру кезінде мемлекеттің
экономика мен әлеуметтік процестерге басшылық жасау деңгейіне
сүйенетін болсақ, онда Қазақстан Республикасындағы мемлекет
қаржысының құрылымын былай көрсетуге болады:

Қазақстанның мемлекеттік қаржысының құрамы

Қазақстан Республикасының мемлекеттік қаржысы

Республикалық қаржы Жергілікті (муниципалдық)
қаржы

Бюджет Бюджеттен тыс Мемлекеттік Кәсіпорын
қорлар кредит қаржысы

Мемлекеттік бюджеттен тыс қорлар – қорлардың ұйымдық дербестігі
негізінде кешенді пйдаланылатын бірқатар қоғамдық қажеттіліктерді
қаржыландыру үшін тартылатын қаржы ресурстарын қайта бөлу мен
пайдаланудың айрықшалықты нысаны.
Қалыптастыру көздері:
1. арнаулы мақсатты салықтар, қарыздар;
2. бюджеттен берілетін субсидиялар;
3. қосымша табыстар мен үнемделген қаржы ресурстары;
4. ерікті жарналар мен қайырмалдықтар.
Бюджеттен тыс қорлар толық көлемде ресурстарды мақсатты
пайдалануды және аса маңызды әлеуметтік шараларды дер кезінде
қаржыландыруды кепілдендіреді; олар қаржылық қиыншылықтар
жағдайында мемлекеттік билік органдары иек артатын қаржы резерві
рөлін орындайды.

Мемлекеттік кредит–мемлекеттік билік органдарының қарамағына
уақытша бос ақша қаражаттарын жұмылдырумен байланысты мемлекеттің
заңи және жеке тұлғалармен, соның ішінде шетелдіктермен және оларды
мемлекеттің шығыстарын қаржыландыруға пайдаланумен байланысты пайда
болатын кредит қатынастарының жиынтығы.

Материалдық өндіріс сферасының шаруашылық жүргізуші
субъектілерінің қаржысы қаржылардың негізін құрайды, материалдық
өндірісте нақтылы өнім–қоғамның қаржы ресурстарының негізгі көзі
жасалынатындықтант ол қаржы жүйесінің бастапқы сферасы болып
табылады.

Өндірістік емес сфера қаржысы қаржы жүйесіндегі орны мен рөлі
оның ұлттық табысты бөлу және пайдалану жөніндегі байланысымен
айқындалады. Бұл сферадағы қаржы қатынастары оның бастапқы
құрылымдарында және олардың арасында, қаржы жүйесінің басқа
буындарының, өзге экономикалық жүйелердің: бағалардың, кредиттің және
басқа буындардың арасында пайда болады.

Халықтың ( үй шаруашылығының) қаржысы қаржы жүйесінің ерекше
бөлігі болып табылады. Халық өзінің ақша қаражаттарымен
жалпымемлекеттік қаржы жүйесімен және меншіктің барлық нысандарының
шаруашылық жүргізуші субъектілерінің өндірістік және өндірістік емес
сфералармен қарым-қатынас жасайды. Бұл сан алуан қатынастар халыққа
еңбекке ақы төлеумен, жинақтаушы зейнетақы жүйесінен ақша
қаражаттарын төлеумен, материалдық және материалдық емес игіліктерді
алумен байланысты; дасқа жағынан, халық өзінің ақшалай табысынан
салық төлейді, өндірістік және өрдірістік емес сфералардың
мемлекеттік және басқа мекемелер мен ұйымдардың қызметін төлейді.

1.2. Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі, маңызы.

Мемлекеттік бюджет –экономиканы, әлеуметтік-мәдени мұқтаждарды,
қорғаныс пен мемлекеттік басқарудың мұқтаждарын қаржыландыруға
арналған елдің орталықтандырылған қорын жасаумен және пайдаланумен
байланысты ұлттық табысты бөлу және қайта бөлу туралы
мемлекеттің заңи және жеке тұлғалармен пайда болатын ақша
қатынастарымен көрінетін экономикалық категория. Қаржы
қатынастарының белгілі бір жиынтығы ретіндегі мемлекеттік
бюджетке ең алдымен жалпы қаржы категориясынан ажырататын өзгеше
белгілер тән: бюджет қатынастарының бөлгіштік сипаты бар, әрқашан
ақша нысанында жүзеге асырылады, мақсатты ақша қорларын
қалыптастырумен және пайдаланумен қосарлана жүреді. Сонымен
бірге, бюджет қатынастарына белгілі бір өзіндік ерекшелік тән,
алайда ол қаржымен ортақ өзгеше белгілердің шеңберінен
шықпайды.
Құндық бөліністің айрықшалықты белгісі ретінде мемлекеттік
бюджет мына өзгешеліктермен сипатталады:
1. мемлекеттен жалпы қоғамдық өнімнің бір бөлігін
оқшауландырумен және оны қоғамдық қажеттіліктерді
қанағаттандыруға пайдаланумен байланысты бөлгіштік қатынастардың
айрықша экономикалық нысаны болып табылады;
2. құнды жасау және оны тұтыну процесін шарттастыратын
материалдық өндіріс қаржысынан және құнды тұтынуға қызмет ететін
өндірістік емес сфера қаржысынан мемлекеттік бюджеттің
айырмашылығы ол ұлттық шаруашылықтың салалары, аумақтар,
экономиканың секторлары, қоғамдық қызметтің сфералары арасында
құнды қайта бөлуге арналған;
3. қоғамдық өнімнің оның тауар нысанындағы қозғалысымен тікелей
байланысты емес құндық бөліністің стадиясын білдіреді және
одан белгілі үзілісте жүзеге асырылады, ал қаржы қатынастары
материалдық өндірісте де, өндірістік емес сферада да тауар-
ақша қатынастарымен тығыз тоқайласып жатады.
Мемлекеттік бюджет, кез-келген басқа экономикалық категория
сияқты, өндірістік қатынастарды білдіреді және өлаға сәйкес
келетін нақты материалдық-заттай түрінде болады: бюджет
қатынастары мемлекеттің орталықтандырылған ақша қорында---бюджеттік
қорында затталынады.
Мемлекеттік бюджет экономикалық категория ретінде жалпы
қаржы сияқты бөлу және бақылау функцияларын атқарады. Бұл
функциялардың іс-қимылы, мазмұны, мәні мен маңызы бюджет
қатынастарының қаралған айрықшалығымен айқындалады. Бөлгіштік
функцияның іс-әрекетінің өзіндік ерекшелігі сол, қоғамдық өнімнің
құны қоғамдық өндірістің сфералары, ұлттық шаруашылықтың секторлары,
аумақтар, салалар, жеке шаруашылық жүргізуші субъектілер арасында
бөлінеді. Мемлекеттік бюджет арқылы бүгінде Қазақстанда жалпы
қоғамдық өнімнің шамамен 10% және жалпы ішкі өнімнің 20% бөлінеді.
Бақылау функциясы бюджет қорларын бөлудің сандық үйлесімдерінде,
олардың қоғамдық өндіріс дамуының қажеттіліктеріне сай
келетіндігінде, бөлудің ұнамсыз барысынан ауытқуын анықтау және
оларды жою мүмкіндігінде көрінеді.
Мемлекеттік бюджеттің сан қырлы маңызын ескере отырып, оны
тек экономикалық категория және мемлекеттің орталықтандырылған ақша
қоры ретінде ғана емес, сонымен бірге негізгі қаржы жоспары,
әлеуметтік-экономикалық процестерді реттеу механизмінің жиынтық ұғымы
ретінде қарауға болады. Мәселен мемлекеттік бюджетте қоғамдағы
барлық экономикалық процестер бейнеленетіндіктен, сондай-ақ барлық
негізгі қаржы институттары---салықтар, мемлекеттің шығыстары,
мемлекеттік кредит, мемлекеттік қарыздар және т. б. өзінің
шоғырланған көрінісін табатындықтан бюджет мемлекеттің негізгі қаржы
жоспары ретінде сипатталады. Ол нақты кезеңге, әдетте, бір жылға
жасалынады, бюджетттің кірістерін, шығындарын, орталықтандырылған
қаржы ресурстарының шешуші бөлігінің қозғалысын анықтайды. Бюджетті
негізгі қаржы жоспары деп мойындау оның ұлттық табысты қайта
бөлудегі маңызды орнын, қаржы жоспарларының жүйесіндегі басымдық
жағдайын, сондай-ақ қоғамдық ұдайы өндірістегі айрықша рөлін
айқындайды. Негізгі қаржы жоспары мемлекеттің қаржылық қызметінің
жемісі болып табылады. Елдің негізгі қаржы жоспарының көрсеткіштері
республика Парламентінің жыл сайын қабылдайтын Республикалық бюджет
туралы заңына сәйкес орындауға жатады.

Мемлекеттік бюджет ұлттық экономиканы басқарудың басты
механизмдерінің бірі. Ол экономикаға мемлекеттің орталықтандырылған
ақша қорын жасау мен пайдаланудың нысандары мен әдістерінің
жиынтығы болып табылатын бюджеттік механизм арқылы ықпал етеді.
Ақырында, мемлекеттік бюджет орындалуы мәндетті мемлекет
заңдарының бірі болып табылады.
Бюджет жүйесінің құрамы елдің ұлттық-мемлекеттік құрылымымен
анықталады. Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі бюджет
құрылымының унитарлық типімен анықталады, өйткені Қазақстан---
федералдық емес, басқарудың Президенттік нысаны және сайланатын
Парламенті бар унитарлық мемлекет.

Қазақстан Республикасында жиынтығында мемлекеттік бюджетті
құрайтын бекітілетін, атқарылатын және дербес болып табылатын
мынадай бюджеттер жұмыс істейді:
- республикалық бюджет;
- облыстық бюджет, республикалық маңызы бар қаланың, астананың
бюджеті;
- ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) бюджеті.
Қазақстанда төтенше немесе соғыс жағдайында төтенше мемлекеттік
бюджеттің әзірленуі, бекітілуі және атқарылуы мүмкін.
1991 жылы Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі түбірлі
өзгерістерге ұшырады. Бұған дейін Қазақстанның мемлекеттік бюджеті,
басқа одақтас республикалардың мемлекеттік бюджеттері сияқты, КСРО-
ның мемлекеттік бюджетіне кірді, онда ел аумағының барлық
бюджеттері, соның ішінде ауылдық және поселкалық бюджеттер де
қамтылып көрсетілді. Ол одақтық бюджеттен, 15 одақтас республиканың
мемлекеттік бюджеттерінен және мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру
бюджетінен тұрды. Одақтық бюджетке 1970-1990 жж. Мемлекеттік бюджет
ресурстарының жалпы ауқымының 52-50% тиді, оның 35%
республикалардың республикалық бюджеттерінің және 15% жергілікті
бюджеттердің қарамағында болды.
Қазақстан Республикасы мемлекеттік бюджеттің басты бөлігі
республикалық бюджетте шоғырланған.

Республикалық бюджет---бұл салықтық және басқа да түсімдер
есебінен қалыптастырылатын және орталық мемлекеттік органдардың,
оларға ведомствалық бағынышты мемлекеттік мекемелердің міндеттері мен
функцияларын қаржымен қамтамассыз етуге мемлекеттік саясаттың
жалпыреспубликалық бағыттарын жүзеге асыруға арналған
орталықтандырылған ақша қоры.

Жергілікті бюджет---облыстық бюджет, республикалық маңызы бар
қаланың, астананың бюджеті, аудандардың бюджеті.

Төтенше мемлекеттік бюджет республикалық және Қазақстан
Республикасындағы төтенше немесе соғыс жағдайларында енгізіледі.
Төтенше мемлекеттік бюджетті бюджеттік жоспарлау жөніндегі орталық
уәкілетті орган әзірлейді және ол Қазақстан Республикасының
заңдарында белгіленген тәртәппен Қазақстан Республикасы Президентінің
Жарлығымен бекітіледі.
Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі мемлекеттік бюджет
жүйесіне кіретін барлық бюджеттердің бірлігі, дербестігі, толықтығы,
реалистігі, дәйектілігі, жариялылығы және т. б. қағидаттарына
негізделеді.
Бюджет кодексіне сәйкес бюджеттің құрылымы мына бөлімдерден
тұрады:
1. кірістер: салықтық түсімдер;
салықтық емес түсімдер;
негізгі капиталды сатудан түскен түсімдер;
ресми трансферттер түсімдері;
2. шығындар;
3. операциялық сальдо;
4. таза бюджеттік кредит беру: бюджеттік кредиттер,
бюджеттік
кредиттерді өтеу;
5. қаржы активтерімен жасалатын операциялар бойынша сальдо: қаржы
активтерін сатып алу;
мемлекеттің қаржы активтерін сатудан түсетін түсімдер;
6. бюджет тапшылығы (профициті);
7. бюджет тапшылығын қаржыландыру: қарыздар түсімі; қарыздарды өтеу;
қалдықтардың қозғалысы.

1.3. Қаржы жүйесін ұйымдастыру қағидаттары.

Қаржы жүйесін құрудың негізіне мына қағидаттар қойылған:
Қаржы жүйесін ұйымдастыруда централизм мен демократизмнің
үйлесуі. Мемлекеттік қаржы органдары тарапынан болатын
орталықтандырылған басшылықпен бір мезгілде жергілікті қаржы
органдарына және шаруашылық жүргізуші субъектілерге кең құқық пен
дербестік берілген.
Бұл қағидат жергілікті қаржы органдарының тиісті жергілікті
әкімшілікке және жоғарғы қаржы органдарына екі жақты бағынышты
жүйесін алдын ала айқындайды.

Салалық қаржыларды басқарудағы демократиялық негіз шаруашылық
жүргізуші органдарға капиталды (негізгі және айналымның
капиталдарын) бекітіп беруге, оларға әр түрлі мақсатты арналымның
ақша қорларын жасауға және оларды пайдалануға құқық беруде
көрінеді. Жоғарғы тұрған органдар өзінің құзыры шегінде салалық
қорлар мен резервтерге орналастырылатын қаражаттардың бір бөлігін
қайта бөлу туралы шешім қабылдайды, оларды мақсатты пайдаланудың
тәртібін анықтайды.

Кәсіпкерлік секторда қаржы дербестігі неғұрлым толық
көрінеді:оның қатысушылары мемлекеттің қаржы жүйесі алдындағы
міндеттемелерді орындағаннан кейін қаржы ресурстарын еркін
иемденеді.

Ұлттық және аймақтық мүдделерді сақтау. Аймақтарды дамытудың
әлеуметтік жағынан қабылдауға болатын деңгейі сияқты бұл қағидаттың
талаптары қаржы қатынастарында ұлттық теңдікті қамтамасыз етуге
шақырады. Қаржы жүйесін құрудағы оның көрінісі мемлекеттік қаржы
органдары құрылымының ұлттық-мемлекеттік және әкімшілік-аймақтық
құрылымына сай келуі. Әрбір облыста, ауданда және қалада қаржы
органдарының тиісті аппараты бар. Төменгі құрылымдарда арнаулы
қаржы органдарының болмауы мүмкін, онда олардың функцияларын
жергілікті әкімшіліктің аппараты атқарады. Федеративтік құрылысы бар
көп ұлтты мемлекеттерде бұл қағидаттың маңызы аса артып отыр.

Қаржы жүйесі бірлігінің қағидаты орталық қаржы органдары
арқылы мемлекеттің жүргізіп отырған бірыңғай мақсаттарымен алдын-ала
айқындалып отырады. Қаржылардың барлық буындарын басқару бірыңғай
негізгі заңнамалық және нормативтік актілерге негізделеді. Қаржы
жүйесінің бірлігі қаржы ресурстарының басты көздерінің
ортақтастығында, олардың қозғалысының өзара байланыстығында, қажетті
қаржылық көмек көрсету үшін қаражаттарды аймақтар, салалар арасында
қайта бөлуде болып отыр. Қаржы жүйесі бірлігінің қағидаты
экономиканы басқарудың барлық деңгейлерінде жасалатын қаржы
жоспарлары мен байланыстардың өзара үйлесу жүйесінде өзінің нақтылы
көрінісін табады.

Қаржы жүйесінің жеке құрамды элементтерінің функциялық
арналымының қағидаты қаржының әр буыны өз міндеттерін шешіп
отыратындығынан көрінеді. Оған айрықша қаржы аппараты сәйкес
келеді. Мемлекеттік бюджеттің ресурстарын құрып, пайдалану жөніндегі
жұмысты ұйымдастыру республиканың Қаржы министрлігі мен Экономика
және бюджеттік жоспарлау министрлігі жүзеге асырады.

2. Экономикадағы қаржы жүйесінің рөлі
2.1. Қаржы жүйесінің құрылымын жылдық салыстыру

Кесте 1. 1995 жылғы республикалық бюджет болжамы, млрд теңге

КІРІСТЕР
1. ққс
28,7
2. акциздер
7,7
3. табысқа салық 39,4
4. халықтан алынған салық 13,5
5. салықтық емес түсімдер 98,2
ЖАЛПЫ ТҮСІМ 206,2

ШЫҒЫСТАР
1. халық шаруашылығын қаржыландыру 63,3
2. мәдени саланы қаржыландыру 84,7
3. ғылымды қаржыландыру 2,3
4. қорғаныс шығындары 19,2
5. басқару шығындары 16,8
6. құқық қорғау органдарына 17,1
7. сыртқы экономика шығыны 12,1
8. басқа да шығындар 34,6
ЖАЛПЫ ШЫҒЫНДАР 250,1

БЮДЖЕТ ДЕФИЦИТІ 43,9

Кесте 2. 2004 жылғы республикалық бюджет кірістерінің көлемі
мен құрылымы

түсімдердің атауы млн. теңге
%
ТҮСІМДЕР 722034 100,0
1. КІРІСТЕР 649000
89,9
салықтық түсімдер 603396
93,0
корпаративтік табыс салығы 272632
45,2
ққс 222161
36,8
акциздер 6019
1,0
салықтық емес түсімдер 39348
6,1
капиталдан алынатын кірістер 6256
0,9
2.РЕСМИ ТРАНСФЕРТТЕР 57630 8,0
3.КРЕДИТТЕРДІ ҚАЙТАРУ 15404 2,1

Кестеден көріп тұрғандай, кірістердің негізін салықтық түсімдер
құрайды, ал салықтық түсімдердің негізгі көздері, бұрынғыдай
қосылған құнға салынған салық пен корпорациялық табыс салығы болып
табылады. Республикалық бюджет кірістерінің басқа едәуір көзі---
салықтық емес түсімдер және капиталмен жасалған операциялардан
алынатын түсімдер.

Кесте 3. Республикалық бюджет шығыстарының көлемі мен құрылымы
(2003ж.)

млн. теңге %
ШЫҒЫСТАР 773893
100,0
ШЫҒЫНДАР 734809
94,8
1.жалпы мемлекеттік қызмет
көрсетулер 44066
5,7
2.қорғаныс 40435
5,2
3.қоғамдық тәртіп пен қауіпсіздік 73822
9,6
4.білім беру 23241
3,0
5.денсаулық сақтау 19105
2,5
6.әлеуметтік қамтамассыз ету 202043
26,1
7.тұрғын үй ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.