Халықаралық валюта және қаржы қатынастарын реттеу

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

КIРIСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .. 3

I ҚАРЖЫ-ВАЛЮТА МЕХАНИЗМІНІҢ ЭКОНОМИКАДАҒЫ РӨЛІ ... ... .4

1. Сыртқы экономикалық қызметтің дамуындағы валюта-қаржы
қатынастарының маңызы мен рөлі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . .4
2. Әлемдік валюта және қаржы жүйесі сыртқы экономикалық қызметті
жүргізудің негізі ретінде
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ..8

II. ҚР-СЫ ЖӘНЕ ҰЛТТЫҚ ЬАНКТІҢ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ВАЛЮТАЛЫҚ РЕТТЕУ БОЙЫНША
ӨТКІЗЕТІН САЯСАТТАРЫ .12

1. Валюталық бағам және төлем баланстары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12

2. Халықаралық валюта және қаржы қатынастарын реттеу. Валюталық
саясат ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17

III ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ӘЛЕМДІК ВАЛЮТА ЖӘНЕ ҚАРЖЫ ЖҮЙЕСIНДЕГІ
ОРНЫ ЖӘНЕ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23

Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...29

Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31

КIРIСПЕ

Бүгiнгi әлемде экономикалық және шаруашылық қатынастар күннен-күнге
даму барысында халықаралық валюта қатынастарының өркендеуi өндiргiш
күштердiң қарқынды өсуiмен, дүниежүзiлiк рыноктың қалыптасуымен,
халықаралық еңбек бөлiнiсiнiң тереңдеуiмен, шаруашылық байланыстарының
интеннационалдануы және жаһанданумен сипатталады.
Нарыққа көшу өзара байланыста және дүниежүзілік экономикамен
бәсекелестікте дамитын ашық тұрпаттағы экономикамен бірге дүниежүзінің
көптеген елдерімен халықаралық экономикалық байланысты кеңейтуді, әсіресе
валюта және қаржылық байланыстарға мұқтаж болып табылады.
Әлемдік валюталық жүйе дүниежүзiлiк шарушылықтың шеңберiндегi сатып
алу және сату айналымын тудыратын әдiстер, құрал жабдықтар және
мемлекетаралық ұйымдардың жиынтығынан тұрады. Оның пайда болу және одан әрi
даму экономикасы халықаралық ақша кеңiстiгiндегi адекватты шарттарды талап
ететiн ұлтаралық капитал үрдiсiнiң объективтi дамуын бейнелейдi.
Халықаралық валюталық жүйенiң негiзгi құраушы элементтерi ретiнде әлемдiк
ақшалай тауар және халықаралық өтiмдiлiк, валюталық курс, валюталық
рыноктар, халықаралық валюта, қаржылық ұйымдар және мемлекетаралық
валюталық келiсiм шарттарды атауға болады.

Сондықтан мен курстық жұмысымның тақырыбын бүгiндегi өзектi
мәселелердiң бiрi “Сыртқы экономикалық қатынастағы валюта және қаржы
механизмі” деп алдым. Курстық жұмыстың өзектiлiгi елiмiздiң әлемдiк рынокта
алдынғы қатарлы елдер санатына қосылуы үшiн iшкi экономикалық өсумен қатар,
халықаралық экономикалық қатынастарымыз дамып, соның iшiнде өзектi саласы
халықаралық валюталық қатынастардың дамуы елiмiз үшiн маңызды. Өйткенi
бiздiң экономикамызда теңгемiз еркiн айналысқа шыққандықтан, әлемдегi
валюта өзгерiстерi бiзге де әсер етедi.
Бұл тақырыпты таңдаудағы мақсатым бiрiншiден, жалпы әлемдік валюта
және қаржы жүйесінің, қаржы механизмінің түсiнiгiне және құрылымына, оның
оның пайда болу себептерi мен негiзiн құраушы элементтерiне, валюталық
бағам және оған әсер етушi факторларға тоқталып, екiншiден Қазақстан
Республикасының халықаралық валюта және қаржы жүйесiндегi орнын, елiмiздегi
валюталық операциялар мен валюта бағамының жағдайын қарастырып өту және
оларды ұлттық экономика дамуына қосар үлесiн қарастыру.
Жұмысты орындау барысындағы міндеттеріме:
• Әлемдік валюта жәе қаржы жүйесінің дамуын, олардың әлемдік
шаруашылықтағы маңыздылығын атап өту;
• Әлемдік валюта рыноктарының элементтеріне сипаттама беру;
• Валюталық реттеу және валюталық саясат туралы қарастыру;
• Валюталық бағам және төлем баланстарының әлемдік рыноктағы қызмет етуі
мен сыртқы байланыстағы маңыздылығы;

I ҚАРЖЫ-ВАЛЮТА МЕХАНИЗМІНІҢ ЭКОНОМИКАДАҒЫ РӨЛІ

1.1 Сыртқы экономикалық қызметтің дамуындағы валюта-қаржы қатынастарының
маңызы мен рөлі

Қызметтің сыртқы экономикалық сферасы мемлекеттің, оның жеке және
заңды тұлғаларының ұқсас шетелдік қатысушылармен және халықаралық қаржы-
несие институттарымен сауда, несие, инвестициялық, борыштар, есеп-қисап,
трансферт және өзге де операциялар кезінде қатысуымен байланысты
қатынастардың кең шеңберін қамтиды. Басқаша айтқанда, бұл – валюталық есеп-
қисап жүйесі ортақтастыратын резиденттердің бейрезиденттермен, елдің
экономикалық агенттерінің сыртқы қатынастарға түсуін сипаттайды. Бұл
қатынастарда және сыртқы экономикалық байланыстар жүйесінде қаржы үлкен рөл
атқарады. Ол шаруашылық жүргізудің экономикалық құралы ретінде Қазақстанды
дүниежүзілік экономикаға ықпалдасуды жүзеге асыру үшін пайдаланылады.
Халықаралық экономикалық байланыстар сферасында қалыптасып отырған қаржы
механизмі Қазақстан Республикасының халықаралық ынтымақтастықтағы саласында
мемлекеттік қаржы саясатын іске асырудың құралы болып табылады.
Іс-әрекет етудің айрықша нысаны ретінде сыртық экономикалық қызметтің
қаржысы өзгеше белгілерге ие. Ол тек ұлттық валютада ғана емес, сондай-ақ
шетелдік валютада да қалыптасатын ресурстарды нақты түрде көрсетеді.
Бөлгіштік қатынастардың міндетті субъектілері шетел мемлекеті, халықаралық
ұйым, кәсіпоырн және басқалары арқылы шетелдік әріптестер болып табылады.
Қаржы қатынастары ұлттық экономикалардың шекарасынан шығып кетеді және
халықаралық ықпалдастық процестің дамуы мен тереңдей түсуіне жәрдемдесе
отырып, оны жүзеге асырады.
Елдердiң әлемдiк шаруашылыққа интеграциялауына ақша капиталының
бiр бөлiгiнiң ұлттық ақшадан шетел валютасына және керiсiнше
айналуын туындатады. Ол халықаралық валюта есеп айырылысу және несие
– қаржы қатынастарында жүзеге асады.
Халықаралық валюталар қатынастар – ұлттық шаруашылықтарының
қызметкерлерiнiң нәтижесiнен өзара қызмет ететiн және әлемдiк
шаруашылықтағы валюталардың қызмет етуi барысында қалыптасқан
қоғамдық қатынастар жиынтығы бiлдiредi .
Валюталық қатынастардың жекеленген елементтерi ерте Грецияда және
ертедегi Римдегi вексель түрiнде пайда болған. келесi даму кезеңiне
Лиондағы және батыс европа елдерiнiң басқада сауда орталықтарында
орта ғасырлық вексель жәрмеңкерлерi жатады. Мұнда аудармалы вексел
бойынша есеп айырусылар жүргiзiлген. Феодолизм қарсаңында және
өндiрiстiң капиталистiк тәсiлiнiң құрылуымен байланыста банктер арқылы
халық аралық есеп айырысулар жүйелерi дами түстi.
Халықаралық валюталық қатынастар халықаралық экономикалық
қатынастарды жалғастырады. Валюталық қатынастардың ұлттық және әлемдiк
экономиксының дамуына, саяси тұрақтылыққа, елдер арсындағы күштердiң
шектi қатынастарына тәуелдi болып келедi. Сыртқы экономикалық
байланыстарда, оның iшiнде валюталық байланыстарда саясат пен
экономика, дипломация мен коммерция, өнеркәсiптiк сауда мен өндiрiс
бiр – бiрiмен өзара байланысуы валюталық қарым – қатынастардың ұлттық
және әлемдiк шаруашылықтағы орны ерекшелiгiн көрсетедi.
Капиталдың шеңбер айналысы процесiнде ұлттық нарықтан әсемдiк
нарыққа қосылуы нәтижесiнде ұлттық ақшалардың iшiндегi ақшалай
капиталының бiр бөлiгi шетел валютасына айналады немесе керiсiнше .
Ол көрiнiстi халықаралық есеп айырысуларда, валюталық, несиелiк және
қаржылық операциялардың барысында байқауға болады.
Шаруашылықтың интернационализациялануы жағдайында ұдайы өндiрiстiң
сыртқы факторларға: әлемдiк өндiрiс динамикасы; шетелдiк ғылым
деңгейiне, халық аралық сауданың дамуына, шетел капиталы ағымына арта
түседi. Сондықтан да бұл валюталық қатынастар мен ұдайы өндiрiстiң
арасында тiкелей және керi байланыстың болатынын көрсетедi.
Халықаралық сауданың дамуына, валюталық қатынастар тұрақсыздығы мен
валюталық дағдарыс ұдайы өндiрiс процентiне керi әсерiн тигiзедi.
Рыноктық қатынастар құрылымында да мемлекет тарапынан оларды реттеу
механизмiнде қаржы зор рөл атқарады. Қаржы – нарықтық қатынастардың
құрамды бөлiгi және мемлекеттiк саясатты жүзеге асырудың құралы.
Халықаралық экономикалық байланыстар сферасында қалыптасып отырған
қаржы механизмі Қазақстан Республикасының халықаралық ынтымақтастығы
саласында мемлекеттік қаржы саясатын іске асырудың құралы болып табылады.
Іс-әрекет етудің айрықша нысаны ретінде сыртқы экономикалық қызметтің
қаржылары өзгеше белгілерге ие. Ол тек ұлттық валюта ғана емес, сондай-ақ
шетелдік валютада да қалыптасатын ресурстарда көрініс табады. Мұндағы
бөлгіштік қатынастағы субъектілері шетел мемлекеті, халықаралық ұйым, фирма
және басқалары шетелдік әріптестер болып табылады. Қаржы қатынастары ұлттық
экономикалардың шекарасынан шығып кетеді және халықаралық ықпалдастық
процесінің дамуы мен тереңдей түсуіне жәрдемдесе отырып, оны жүзеге
асырады.
Әлемдік байланыстарды дамытудағы қаржының рөлі үш бағыт бойынша
көрінеді:
• қаржы көздерін іздестіру және халықаралық ынтымақтастықтың әр түрлі
бағыттарын қаржыландыру үшін қажетті қажетті қаржы ресурстарын
жұмылдыру;
• халықаралық ықпалдастық процестерді реттеу;
• халықаралық қатынастардың әрбір түрін және бұл қатынастардың тікелей
қатысушыларын ынталандыру.
Дамудың және жаһанданудың қазіргі кезеңінде сыртқы экономикалық
байланыстарға мыналар жатады:
1) Сыртқы сауда;
2) Шетелдік инвестициялау: бірлескен кәсіпкерлік, соның ішінде заңды
тұлғалардың мүлкіне акциялар және басқа да бағалы қағаздар арқылы
үлестік қатысу;
Тікелей шетел инвестициялары қазіргі уақытта жаһанданып жатқан
экономиканың өндірістік негізі – халықаралық өндіріс жүйесін дамыту.
Халықаралық инвестициялаудың әлемнің жалпы дамуындағы маңыздылығы оның
капиталдардың жинақталған елдерден осы капиталға мұқтаж болып елдерге
ағылуы болып табылады. Ал осының нәтижесінде әлемдік қоғамның тұрақты әрі
біркелкі дамуы қамтамасыз етіледі.
Әлемде салымдарының көлемі бойынша ең ірі 100 трансұлттық компаниялар
өндірісі дамыған елдерде орналасып, олардың шетелдерге инвестиция
салымдарының көлемі 1,4 трлн доллардай бағаланып отыр. Осы аталған
компаниялар негізінен АҚШ, Жапония, Германия және Оңтүстік Корея елдері
жатады. Осы компаниялардың стратегиясы тікелей шетел инвестицияларының өсе
түсуін мақсат етеді. Әлемдегі осы алашқы 100 компанияның үлесі 42%-ды
құрайды. Бұл трансұлттық компаниялардың негізгі бөлігі экономикасы дамыған
елдерге тәуелді, ал дамушы елден шыққан трансұлттық компаниялар Оңтүстік
Кореяның Дэу, Сингапурдың Крейтив технолджи (компютерлік мультимедиялық
рыноктың 60%-ын құрайды) компаниялары жатады.
Соңғы 10-20 жылда шетелдік инвестициялардың басым бөлігі қазіргі жаңа
индустриялы елдер аталып кеткен Оңтүстік Шығыс Азия елдеріне бағытталды.
Осындай шетелдік инвестицияларды тиімді пайдалану және оларға қолайлы орта
қалыптастыруда шетелдік инвестициялардың алатын орны ерекше болды. Жоғарыда
атап өткен қазіргі шетелге инвестиция шығарушы елдер қатарына кіріп отырған
Оңтүстік Корея Республикасының өзі кезінде ұлттық экономикасын шетелдік
инвестициялар арқылы дамытқан болатын. 1992 жылы осы аталған елдер қатарына
кіретін Қытай ең көп шетел инвестицияларын қабылдаушы ел болды. Осының
негізінде Азиялық инвестициялық бумға Қытай экономикасы үлкен әсер етті.
3) Елдің халықаралық қаржы-несие ұйымдарына қатысуы; сыртқы
экономикалық қызметтің бұл нысанымен шетелдік кредиттер мен
қарыздарды беруге байланысты және халықаралық қаржы және басқа
ұйымдарға жарналар төленеді;
4) Ғылым, техника, мәдениет, туризм салаларындағы ынтымақтастық;
5) Шет елдерде елшіліктерді, консулдықтарды және басқа қызметкерлерді
ұстау жөніндегі есеп-қисаптарды жүргізу.
Аталған сыртқы экономикалық байланыстарды тиімді дамыту республиканың
шетелдермен валюта-қаржы, есеп-қисап және несие қатынастарының негізінде
орын алады.
Сыртқы сауда экспорт пен импортты қамтиды. Өндірістің қазіргі
қалыптасып отырған құрылыма байланысты Қазақстан экспортының едәуір үлесі
шикізатқа, түсті металдарға, отынға, астыққа және мұнай өнімдеріне
байланысты болып отыр. Бұл өз кезегінде ұлттық экономиканың тиімді және
тұрақты экономикалық дамуына кері әсер етеді. Бұл жағдайды келесі 1-ші
кестеден көре аламыз.
Қаржы практикасында экспорттың бюджеттік тиімділігі – валюталық түсім-
ақша мен шығындардың ара салмағы ұғымы қолданылады. Валюталық түсім ақша
Ұлттық банктің бағамымен теңгеге қайта саналады. Экспорттың тиімділігі оның
құрылымын жетілдіруді арттыру, яғни машина жасау өнімін, қызметтің еңбекті
және ғылымды көп қажет ететін түрлерін көбейту жолымен мүмкін болады.
Макроэкономикалық теорияда экспорттың импорттан асып түсуі ұлттық
экономиканы дамытудың қолайлы факторы болып табылады. Сонымен қатар
экспорттың жоғары болуы елдің төлем балансының оң айырмасын тудырады. Жалпы
валюталық қаражаттардың экспорттық түсімдері есебінен елдің импорты
қаржыландырылады.

Кесте 1
Өнеркәсiп өнiмдерiнiн экспорттау және импорттау құрылымы (%)

Өнiм 1998 1999 2000 2001 2002 2003
Минералды өнiмдер
экспорт 43,6 43,9 55,2 58,0 61,0 65,0
импорт 16,7 11,3 13,2 14,0 12,0 12,0
Қымбат емес металдар
экспорт 32,5 32,1 25,4 24,0 23,0 20,0
импорт 11,6 9,4 11,2 14,0 11,0 12,0
Өңдеушi өнеркәсiп
өнiмдерi, машина жасау
және т.б.
экспорт - - 8 8 7 7
импорт - - 58 55 60 58

Ендi келесi 2-шi кестеден тiкелей шетел инвестицияларының өнеркәсiп
саласындағы үлесiн көре аламыз. Кестеден көретiнiмiз шетел инвесторларының
тiкелей инвестиция тартудағы мақсаты бiздiң елдiң экономикасының тұрақты
дамуы емес, қайта бiздiң елдiң қойнауындағы шикiзат қорының молдығы болып
отыр. Олар өз инвестицияларын шикiзат саласына құю арқылы тез арада пайда
тауып, елiмiздiң шикiзат бағытындағы тұрақсыз экономикалы ел бола беруiне
ықыласты. Өйткенi, олар өңдеушi салаға инвестиция салса, ол салалар кейiн
дамып, сол елдердiң өздерiне бәсекелес болып табылады. Сондықтан, елiмiз
ұлттық экономиканың тұрақты дамуын қамтамасыз етуi үшiн отандық
инвесторларды осы салаға тарту, отандық өнеркәсiп салаларын басты орынға
қойып, оларға қолдау көрсетуi керек.

1.2 Әлемдік валюта және қаржы жүйесі сыртқы экономикалық қызметті
жүргізудің негізі ретінде

Валюта ( италиян сөзi , сөзбе - сөз – құн ) – елдiң ақша бiрлiгi,
оның шартты түрi, халықаралық төлем есеп айырысу айналымының каналдары
арқылы ұлттық ақшаларды қолданудың ерекше формасы.
Шаруашылық жағдайларын интернационалдыру және әлемдiк еңбек
бөлiнiсiн интенсивтендiру халықаралық нарықтың құрылуына себепшi
болды. Өндiрiс күштерiнiң дамуымен iшкi рыноктағы өркендеген
салалардың өнiмiн сатуда туындайтын қиындықтар, тауарлар тасымалы
жағдайларын жетiлдiру – мiне осылардың бәрi әлемдiк сауда саттық
байланыстардың кеңесiне әсер еттi.
Әлемдiк шаруашылықтағы қаржы және валюта байланысы өнеркәсiбi
дамыған мемлекеттердiң өзара қарым қатынастардың тереңдеуi және осы
елдердiң экономикалық жағдайын анықтайтын барлық факторлардың өндiрiс
пен әлемдiк айырбастың , жалақы мен бағаның өсу қарқынына үлкен әсер
еттi. Әлемдегi елдердiң қарым – қатынастарына тауарлар, қызмет, капитал
және несие иегi жылдан – жылға ұлғая түсуде. Ұлттық қоғамдағы ұдайы
өндiрiс процесiнде қалыптасқан тауар айналымы тұрақты түрде әлемдiк
нарыққа ұласады және де әрбiр егемен мемлекеттiң заңды төлем
құралы болып оның ұлттық ақшасы саналады. Халықаралық тауар айналымында,
әдетте, шетел валютасы қолданылады.
Валюталық жүйелердiң даму заңдылықтары ұдайы өндiрiс белгiлерiне
байланысты анықталып отырып, ұлттық және әлемдiк шаруашылықтың
негiзгi даму кезеңдерiн көрсетедi.
Дүниежүзлiк валюталық жүйелердiң арсындағы дағдарыс тұсында оның
құрылымдық қағидаларының әрекетi бұзылып, аяқ асты валюталық
қайшылықтар орын алды. Дүниежүзлiк валюталық жүйедегi дағдарыс ескi
жүйенiң бұзылып және оның орнына валюталық тұрақтылықты қамтамасыз ететiн
жаңа жүйемен ауысуына әкеледi.
Жаңа дүниежүзлiк валюталық жүйенi құру үш басты кезеңнен
жүргiзiледi:
1-шi кезең, жаңа жүйенiң қағидаларының қалыптасуы, алғы шарттардың
түзiлуiн, анықталуын қамтиды, мұнда бұрынғы жүйемен өзара байланыс
сақталады.
2-шi кезең, жаңа жүйенiң қағидаларының құрылымдары толығымен
аяқталып, бiртiндеп iске қосылады.
3-шi кезең, толық қызмет ететiн жаңа дүниежүзлiк жүйе құрылады.
1929-1936 жылдарда дүниежүзлiк валюталық дағдарыстың басты
ерекшелiктерi келесiдей:
– циклдiк сипат: валюталық дағдарыс дүниежүзлiк экономикалық және
ақша несиесiмен байланысты болды;
– құрылымдық сипат: дүниежүзлiк валюталық жүйенiң алтын девиздiк
стандарт қағидасы құлдырауға ұшырады;
– ұзаққа созылуы: 1929 жылдан 1936 жылдың күзiне дейiн болуы.
БҰҰ–ның Бреттон–Вудстағы 1944 жылы болған валюталық қаржылық
конференциясында дүниежүзлiк сауданың ұйымдастырудың, валюталық,
несиелiк және қаржылық қатынастарды ұйымдастырудың ережелерi
бекiтiлiп үшiншi валюталық жұйе дүниеге келдi.
60 жылдардың аяғынан бастап, Бреттон – Вудс валюталық жүйенiң
дағдарысқа ұшырауы орын алды. 1976 жылғы қаңтардағы ХВҚ - ға мүше
елдердiң Кингстондағы келiсiмi ХВҚ-дың жарғысына өзгерiстер енгiзе
отырып, төртiншi валюталық жүйенiң келесiдей бағыттарын бекiттi:
• Алтын – девиз стандартты орнына СДР (арнайы қарыз алу құқы) стандарты
енгiзiлдi;
• Алтынды демонизациялау заңды түрде аяқталды, яғни оның арнайы бағасы,
алтындық құрамы алынып тасталынып, долларды алтынға ауыстыру аяқталды.
Сонымен, Ямайка келісімі бойынша алтын құн өдшемі қызметін атқармайтын
болды.
• Елдерге кез-келген валюталық бағам режимiнiң таңдауға құқық
берiлдi.
• ХВҚ Бреттон-Вудс жүйесінің сақталған мемлекетаралық валюталық реттеуді
күшейтуге шақырды.
СДР-дiң қызмет етуiнiң мынандай басты мәселесi болды:
1. эмиссиялау және басу;
2. қамтамасыз ету;
3. бағамды анықтау әдiсi;
4. СДР-дiң пайдалану ауқымы;
1 СДР бірлігі 1970 жылдары 0,888671 г алтынға тен болды, яғни оны ол
кезде қағаз алтын деп атаған. СДР-дің бағамы валюталар қоржынының орташа
бағамы негізінде анықталды. Валюталар қоржынының басты валюталардың
құнсыздануына әсіресе доллардың тұрақсыөдығына сәйкес, Ямайка валюталық
реформасы жүргізіліп, доллар тек қана халықаралық төлем және резервтік
құрал ретінде қалдырылды.
Еуропалық валюталық жүйе, экономикалық интеграциялану процесiн
ынталандыру мақсатында құрылды. Интеграцияналдану процесiнiң даму
себептерiне: шаруашылықтың интеграциялануы, өндiрiстiң қарсылас
орталықтардың дүниежүзлiк нарықтағы өзара қарсы күресi және валюталық
тұрақсыздағы жатады .
Еуропалық экономикалық қоғамдастық (ЕҚ) – бұл батыс Европа
елдерiнiң бiршама дамыған аумақты интеграцияналдыру тобын бiлдiредi ,
ол 1957 жылы наурызда алты елдiң: ФРГ, Франция, Италия, Бельгия,
Нидерландия, Люксембург, Рим елдерiнiң арасыында жасалған келiсiм
шартында қабылданып, 1958 жылдың 1 каңтарында басты қызмет етедi.
Батыс Еуропалық интеграция өзiнiң iрi ерекшелiктерiмен
ажыратылады:
Бiрiншiден, ЕҚ құрылуы көмiрдiң ортақ нарығынан басталады және
шаруашылық кешен интегралданғанға дейiн 6 ел және 12 саяси одақ
болса, бiрiншi уақытта 15-16 мемлекетке жеттi.
Екiншiден, ЕҚ-ның институционалдық құрылымы мемлекеттiң құрылымына
жақын және мынадай ұйымдардан тұрады:
• Еуропалық кеңес;
• Министiрлер кеңесi – заң шығарушы орган;
• ЕҚ комисиясы – атқарушы орган
• Еуропалық парламент – кеңес берушi орган. Бұл орган ЕҚ және министiрлер
кеңесiнiң қызметiн бақылайды, ЕҚ бюджетiн бекiтедi.
ЕҚ соты – құқықтық нормаларын сақтамаудың қадағалау ұйымы.
Үшiншiден, интеграцйиялық процестiң материялдық негiзi болып, ЕҚ –
тың бюджетiнiң бiр бөлiгiнен құралған көп бiрлескен қорлар қызмет
етедi.
1999 жылдың 1 қаңтарынан бастап, Еуро қолма – қолсыз төлемдер
үшiн мемлекеттердiң жаңа қағаздарын орналастыру енгiзiлiп, эволюциялық
одаққа мүше елдердiң ұмтық ақша бiрлiктерi 2002 жылы 1 шiлдесiнен
бастап өз қызметтерiн жойды делiнген.
Еуропалық валюталық жүйеде алтындынақты резервтiк активтер
пайдаланды:
Бiрiншiден, Еуро – алтынмен жартылай қамтамасыз етiлген;
Екiншiден, ЕҚ – қа бiрлестiгi үшiн 207 кг мөлшерiнде бiрлескен
алтын қоры құралған.
ЕВЖ-дегi мемлекет аралық аймақтықты реттеу орталық банктерге
уақытша төлем балансындағы тапшылықты жабуға және валюталық
интеграцияға байланысты есеп айырысулар үшiн несие беру жолымен
жүзеге асырылады.
Ваюталық жүйе ұлттық заңдылықтарымен немесе мемлекет аралық
келiсiм шарттарымен бекiтiлетiн валюталық қатынастарды ұйымдастыру
және реттеу формасын бiлдiредi .
Валюталық жүйелер 3 түрге бөлiнедi:
1. ұлттық валюталық жүйе;
2. дүниежүзлiк валюталық жүйе;
3. аймақтық немесе мемлекет аралық валюталық жүйе тарихта, ұлттық
валюталық жүйе ең бiрiншi қалыптасқан. (1)
Ұлттық валюталық жүйе – халықаралық төлем айналымын жүзеге асыратын
, ұдайы өндiрiс процесiне қажеттi валюталық ресурсты сұрайтын және
оны пайдалануға қөмектесетiн экономикалық қатынастар жиынтық бiлдiредi
. Ұлттық валюта дүниежүзлiк валюталық жүйемен тығыз байланысты .
Дүниежүзлiк валюталық жүйе 19-ғасырдың ортасына қарай құрылған .
Дүниежүзлк валюталық жүйе – бұл халықаралық несие қаржы
институттары мен валюталық құралдардың қызмет етуiн қамтамасыз
ететiн халықаралық келiсiм шарттары мен мемлекет аралық құқұқтардың
нормалар кешенiн құрайды .

Ұлттық және дүниежүхлiк валюталық жүйенiң
негiзгi элементтерi

Ұлттық валюталық жүйе Дүние жүзлiк валюталық жүйе
1.Ұлттық валюта. Резервтк валютлар , халықаралық
есептесу валюталық бiрлiктер .
2. Ұлттық валютаның алмастырылу Валюталрдың өзара алмастырылуы
шарты .
3. Ұлттық валюта паритетi. Валюталық паритеттiң ортақ режимi
4. Ұлттық валюта бағамының режимi Валюталық бағамдар режимiнiң
регламентациясы.
5. Валюталық шектеудiң , валюталық Валюталық шектеудi мемлекет аралық
бақылаудың болуы немесе болмауы . реттеу
6. Елдiң халықаралық валюталық Халықаралық валюталық өтiмдiлiктi
өтiмдiлiгiн реттеу. мемлекет аралық реттеу.
7. Халықаралық несиелiк айналыс Халықаралық несилiк айналыс
құралдарын пайдалануды регламенттеу.құрылыстарды пайдаланудың
ережелерiнiң бiртұтастығы
8. Елдiң халықаралық есеп Халықаралық есеп айырысудың
айырысуларын регламенттеу. негiзгi формаларының бiр
тұтастығы
9. Ұлттық валюталық рынок пен Дүниежүзлiк валюталық рыноктар
алтын рыногiнiң режимi. мен алтын рыноктарының режимi.
10. Елдiң валюталық қатынастарын Мемлекет аралық валюталық реттеудi
басқаратын және реттейтiн үлттық жүзеге асыратын халықаралық
ұйымдар. ұйымдар.

Экономикалықадағы төлем балансында көрiнетiн өзгерiстер түбiнде келiп
валюта курсына ықпал жасайды. Валюта нарығы өз жағынан пассивтiк бiлдiрмей,
белсендi түрде экономикадағы процестерге әсер етедi. Мемлекетiк валюта
нарығын реттеу саясаты оның экономика процестерiне қатынасуының әр түрлi
дәрежесiмен сипатталады.

II ҚР-СЫ ЖӘНЕ ҰЛТТЫҚ ЬАНКТІҢ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ВАЛЮТАЛЫҚ РЕТТЕУ БОЙЫНША
ӨТКІЗЕТІН САЯСАТТАРЫ

2.1 Валюталық бағам және төлем баланстары

Жоғарыда айтқанымыздай валюта жүйесiнiң маңызды элементiнiң бiрi
валюта бағамы болып табылады. Себебi, халықаралық экономикалық қатынастар
дамуы әрбiр елдердiң валюталары құнының арақатынасы өлшемiн талап етедi.
Валюта бағамының өлшемi төмендегi жағдайлар үшiн қажет:
• Тауарлар мен көрсетiлген қызметтердiң халықаралық сауда барысында
өзара айырбастау, капиталдар мен несиелердiң қозғалысын реттеу үшiн,
экспорттаушы шетелдiк валютадағы түсiмiн ұлттық валютаға айырбастауда,
импорттаушы шетелден сатып алған тауар бағасын өтеу үшiн шетелдiк
валютаны алу кезiнде, валюталармен өзара байланыстардың
қажеттiлiгiнен;
• Дүниежүзлiк және ұлттық нарықтағы бағаларды, сондай-ақ ұлттық немесе
шетелдiк валюталарды бейнелеген әр түрлi елдердiң құндық
көрсеткiштерiн салыстыру негiзiнде;
• Банктер мен фирмалардың шетел валютасындағы есеп-шоттарын уақытылы
қайта бағалап отыруыа байланысты.
Валюталық бағам дегенiмiз – бұл бiр елдiң ақша бiрлiгiнiң
басқа бiр елдiң ақша бiрлiктерiне бейнеленген бағасы. Әрбiр елдiң ұлттық
ваюталарын салыстыру оларды өндiрiс және айырбас процесiнде пайда
болатын обьективтi құндық қатынастарына негiзделедi. Валюталық бағамы
валюталарға сұраныс пен ұсынысқа ықпал етушi көптеген факторларға
байланысты өзгередi.
Тауарлармен, қызметтермен саудаласқанда, капиталдар мен несиелердiң
қозғалысы кезiнде, дүниежүзiлiк және ұлттық рыноктардың бағаларын, сонымен
бiрге әр алуан елдердiң ұлттық немесешетелдiк валюталарға шаққандағы құндық
көрсеткiштердi салыстыраған уақытта валюталық бағам аса қажет.
Валюталық бағам мынадай факторлардың ықпалымен қалыптасады:
1. Құнсыздану қарқыны. Сатып алу қабiлетiне қарай құндылық заңының әрекетiн
бейнелейтiн валюталар арақатынасы валюталықбағамның өзiне тән қызмет
етедi. Сондықтан валюталық бағамға құнсыздану қарқыны әсер етедi. Басқа
факторлар қарсы әрекет етпесе, елдегi құнсыздану қарқыны неғұрлым
жоғарылаған сайын валютаның бағамы да соғырлым төмендейдi.
Ақшаның құнсыздануы елде сатып алу қабiлетiнiң және валюта бағамының
төмендеуiне апарып соқтырады. Валюталық бағамның құнсыздануға тәуелдiлiгi
әсiресе тауарлардың, қызметтердiң және капиталдардың халықаралық
айырбасының көлемi үлкен елдерге жоғары болады.
2. Төлем базасының жай күйi. Активтi төлем балансы ұлттық валюта бағамының
жоғарылауына ықпал етiп, шетелдiк борышқорлар жағынан оған деген сұраныс
күшейедi. Пассивтi төлем балансы ұлттық валюта бағамының төмендеу
беталысына себепшi болып, өздерiнiң сыртқы мiндеттемелерiн өтеу үшiн
борышқорлар оны шетел валютасына сатады.
3. Әр алуан елдердiң процент мөлшерлемесiнiң айырмашылығы. Пайыз
мөлшерлемесiнiң елдегi өзгерiсi басқаша тепе-тең жағдайда халықаралық, ең
алдымен қысқа мерзiмдi капиталдардың қозғалысына әсер етедi. Пайыз
мөлшерлемесiнiң жоғарылауы шетел капиталының құйылуын ынталандырса, оның
төмендеуi капиталдардың шекарының арғы жағына ауысуы дем бередi.
4. Валюталық рыноктағы және алып сатарлық валюта операцияларының қызметi.
Егр қандай да бiр валюта бағамының төмендеу беталысы байқалса, онда
фирмалар мен банктер оны әлсiзденген валютаның қалпын нашарлататын
мейлiнше тұрақты валюталарға күнi бұрын сатып жiбередi. Экономикалық
саясаттағы өзгерiстердi , бағамдық арақатынастардың ауытқуының валюталық
рыноктарын тез сезiнедi;
5. Белгiлi бiр валютаның еуронарықта және халықаралық есеп айырысуда
пайдалану дәрежесi;
6. Валютаның бағамдық арақатынасына төлемдердi жеделдету немесе кiдiрiс те
әсер етедi.
7. Ұлттық және дүниежүзiлiк нарықтарда сенiм дәрежесi. Ол елдегi
экономиканың жағдайымен және саяси ахуалымен, сонымен бiрге валюта
бағамға ықпал ететiн жоғарыдағы қарастырылған факторлармен айқындалады.
Бағамның қалыптасуына ықпал ететiн үш факторлар тобын бiлiп
қарастыруға болады;
Саяси тұрақтылық валюталық заңдылықтардың ырықтандырылуы,
валюталық саясат және т.б.
Экономикалық, халықаралық тәжиiрбиеде анықталатын экономикалық тiк
бұрыштың шыңы сияқты: экономикалық өсу, валюта тұрақтылығы және
инвляцияның төменгi қарқыны, жұмыссыздықтың төменгi деңгейi,
дүниежүзлiк нарықтағы тепе - теңдiк;
Психологиялық: жаппай сұраныс, негiзгi капиталды тәуекелден
қорғануға ұмтылыс және т.б.
Валюталық бағамның дамуы жай тауар өндiрiсiнен қазiргi
дүниежүзiлiк шаруашылыққа қозғалыстың тарихи процесiн көрсетедi.
Монометализм тұсында – алтын немесе күмiс валютылық бағамның
базасы монеталық паритет болып табылады, яғни ол әр түрлi елдердiң
ақша бiрлiктерiннiң олардың металдық құрамына байланысты арақатынасын
сипаттайды. Ол валюталық паритет ұғымымен сәйкес келедi.
Валюталық бағам валюталық паритет шеңберiнде аутқиды. ХВК-ның
жарғысы бойынша 1978 жылдан бастап валюталық паритет СДР немесе ЭКЮ-
да валюталық “қоржын” базасында бекiтiледi .
Жалпы алғанда валюталық бағамның қозғалысының бағытарын
анықтайтын факторларды 3 топқа бөлуге болады: фундаментальдi,
техникалық, қысқа мерзiмдi күтпеген факторлар.
Валюталық нарыққа қатысушылардың арасындағы валюталық
операцияларды айырбастаусыз және олардың пропорцияларын анықтаусыз
жүзеге аспайды. Бiр валютаны басқа валютаға айырбастау деп шетел
валютасының ұлттық валютаға немесе басқа валюталарға сату немесе
сатып алу, ал оларды айырбастау пропорциялары валюталық каперотив
арқылы анықталады.
Валюталық мәмiлелердiң түрлерiне байланысты ағымдағы және
мерзiмде факторлар бағамдары болады. Ағымдағы валюталық мәлiметтердi
жасағанда валюта айырбасы сол сәтте ағымдағы валюта бағымы бойынша
жүзеге асады. мерзiмдi валюталық мәмленi жасағанда валютаны айырбастау
алдынала белгiленген мерзiмде бекiтiлген форвард бағымы бойынша
жүзеге асады .
Кейбiр мемлекеттерде операцияның әр түрi бойынша қолданылатын
ұлттық валюта бағымдарының бiрнеше түрi бар. Бельгияда 2 бағам
қолданылады: бiреуi - комерциялық, екiншiсi - қаржылық операциялар
бойынша.
Айырбас валюталық бағамдардан басқа статистикалық және
экономикалық талдау кезiнде колданылатын есептеу бағамдары бар. Оған
жататын орташа бағамдар сатушы және сатып алушы бағамдарының
арифметикалық ортасы. Шын мәнiнде айтсақ мұндай бағам жоқ, бiрақ
оның мөлшерi күнделiктi ақпарат құралдарында жарияланады.
Батыста көптеген валюталық бағымдардың индекстерi тараған.
Көптеген валюталық бағам бiрдей өзгеруi мүмкiн болғандықтан, жеке
ақша бiрлiктерiнiң басқаларымен салыстырғанда арзандау дәрежемен
анықтауға мүмкiндiк бар. Валюта бағымдарының өзгеру дәрежесiн өлшеу
үшiн арнайы индекстер есептелiнедi, олардың негiзiнде валюталық
қоржындар болады.
Көбiнесе валюталық бағымдардың индекстерi туарлардың бәсекелестiк
қабiлеттiктерiне әсер ету, ұлттық ақша бiрлiгiнiң бағымдарына әсер
ету, сондай-ақ елдiң төлем және сауда балансына әсер етуiн бағалау
үшiн қолданылады. Сондыктан осы индекстердiң валюталық қоржындарының
құрылымы осы елдiң импорты мен экспортын бөлудi сақтандыру және
осы елмен саудада негiзгi сауда әрiптерiнiң үлес салмағын
көрсетедi.
Валюта бағымдарының ағымын талдау барысында номиналдық және
нақты валюталық бағымдардың индексi кеңiнен қолданылған. Нақты валюта
бағымының индексi сәйкес келетiн екi елдiң iшкi бағаларындағы
өзгерiстерге қатысты түзiлетiн валюта бағымының индекссiн бiлдiредi.
Нақты тиiмдi валюта бағымның индексi аталан топға жататын
елдердегi олардың өзгерiстерi бойынша сол елдiң iшкi бағаларының
өзгеруiне қатысты түзiлетiн тиiмдi валюта индексiн бiлдiредi.
Қазiргi кезде АҚШ долларының тиiмдi бағымының индексi номиналды
және нақты түрде есептеледi.
Ұлттық валютаның ауыстырымдылық тәртiптемесiн валюталық бағамды
реттеудiң маңызды құралы болып саналады.
Кез-келген мемлекеттiң халықаралық экономикалық саяси және мәдени
қатынастары оның халықаралық есеп айырысу байланыстарында жалпы
қорытынды көрiнiс табады.
Халықаралық есеп айырысу баланстары агрегаттық экономикалық
көрсеткiштер жүйесiнде маңызды орын алады , себебi ол ұлттық табысты
елдер арасында қайта бөлудi көрсетедi. Сондықтан жиынтық ұлттық
өнiммен ұлттық табысты бөлгенде халықаралық талаптар мен
мiндеттемелердiң таза сальдосы есептелiнедi.
Халықаралық сол айырысу баланстары – ол бiр мемлекеттiң басқа
мемлекеттерге қарағанда ақшалы талаптары мен мiндеттемелерiнiң және
түсiмдерi мен төлемдерiнiң арақатынасы.
Халықаралық есеп айырысу баланстарының негiзгi түрлерi мыналар :
1. төлем балансы;
2. есеп айырысу балансы;
3. халықаралық қарыз баланысы;
Төлем балансы деген белгiлi бiр уақыт аралығында мемлекеттiң
шетелге төлеген валюталық соммасымен оған шетелден түскен соманың
арақатынасы. Белгiлi бiр мерзiмiнiң және бiр күндiк төлем балансы
болады.
Бiр күндiк төлем балансы статистикалық көрсеткiш ретiнде
жарияланбаса, ол белгiлi бiр датаға орындалуға тиiс төлемдер мен
түсiмдердiң арақатынасындағы өзгерiстердi көрсетедi белгiлi бiр
мерзiмнiң тқлем балансы осы уақыт аралығында қзгерiстердi көрсетдi.
белгiлi-бiр мерзiмнiң төлем балансы осы уақыт аралығындағы төлем мен
тұсiмдердiң арақатынасын көрсетiп, мемлекеттiң халықаралық экономикалық
қатынастарындағы өзгерiстерiн және елдiң экономикасының жағдайын
бiлуге көмектеседi.
Егер валюталық түсiм төлемнен артық болса , онда төлем балансы
активтi, ал егер төлем түсiмнен төмен болса, онда төлем балансы
пассивтi деп аталады.
Есеп айырысу балансы деген бiр мемлекеттiң басқа мемлекеттердiң
басқа мемлекеттерге қойған валюталық талаптарымен мiндеттемелерiнiң
арақатысы. Бұндай талаптар мiндемелерiнiң арақатысы туарлармен
қызметтердi экспорттау нiтижесiнде, сондай-ақ зайымдар мен несие
бергенде пайда болады. Есеп айырысу балансы: белгiлi бiр мерзiмнiң
және белгiлi бiр датаға деп екiге бөлiнедi.
Төлем балансымен есеп айырысу баланстарының бiр-бiрiнен
айырмашылықтары төмендегiей:
• төлем балансына тек iс жүзiнде жүргiзiлген түсiмдермен төлемдер
кiредi;
• есеп аыйрысу бағасына елдiң шетелге қойған талаптарымен
мiндеттемелерi кiредi;
• есеп айырысу балансында барлық алынған және берiлген несиелер
көрсетiледi, оның iшiнде төлем балансына, кiрмейтiн өтелменген
несиелерде көрсетiледi, оның iшiгде төлем балансына кiрмейтiн
өтелмеген несиелерде көрсетiледi;
• төлем және есеп айырысу баланстарының ақырғы сальдосы-активтiк
немесе пасивтiк бiрбiрiне сәйкес келмейдi, әдетте олар қарама-қарсы
болады, себебi несие берушiлердiң есеп айырысу баланстары акивтiк
болады, ал төлем баланысы әлсiн- әлсiн, әсiресе ағымдағы операциялар
бойынша пассивтiк болады;
• төлем балансына тек төленген экспорт және импорт кiргiзiледi, ал
есеп айырысу балансы болашақта несие алумен төленетiн тауар
айналымының төленбеген бөлiгiн қамтиды.
Сөйтiп, төлем және есеп айырысу баланстарының бiр-бiрiнен
айырмашылықтары көбiнесе халықаралық қатынастарының дамуымен
айқындалады. Төлем балансының құрылымын қарастырып өтейiк.
Операцияларының сипатына қарай басылымдарда жарияланатын төлем
балансы негiзгi екi бөлiмдi бiрiктiредi.

Төлем балансының құрылымы
1) “Ағымдағы операциялар балансы”
1. сауда балансы ( сыртқы сауда операциялары бойынша төлемдер мен
түсiмдер): (6)
а) экспорт
б) импорт
2. Қызметтер балансы және комерциялық емес төлемдер (патент
бойынша төлем техникалық көмек үшiн төлем )
2) “Капитал және несие қозғалысының балансы”
Сауда балансы – экспорты бойынша түсiммен және импорт бойынша
төлемдердiң арақатысы. Егер тауар шығару оны ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.