Акционерлік қоғамдардың қалыптасу көздері

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 3

1 АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМ ҚЫЗМЕТІНІҢ ТИІМДІЛІГІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

Акционерлік қоғам мәні және мазмұны . . . 5
Акционерлік қоғамдардың қалыптасу көздері . . . 8

2 «СИСТЕМОТЕХНИКА» АҚ - НЫҢ ҚЫЗМЕТ ЕТУ ТИІМДІЛІГІН ТАЛДАУ

«СИСТЕМОТЕХНИКА» АҚ-ның технико - экономикалық сипаттамасы . . . 14
Кәсіпорынның қызмет ету тиімділігі . . . 17

3 АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМДАРДЫҢ ТИІМДІЛІГІН

ЖОҒАРЛАТУ ЖОЛДАРЫ

АҚ - дың өндірістік және басқаруды ұйымдастыру

тиімділігін

арттыру жолдары және

стратегиялары . . . 22

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 27

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР КӨЗДЕРІ . . . 29

КІРІСПЕ

Қазақстанның әлеуметтік-экономиаклық дамуының жаңа сатысы экономикалық ғылымға көп деген проблемаларды тудыруда. Бәсекеге қабілетті экономиканы құру және «Қазақстан-2030»атты ұзақ мерзімді стратегияны жүзеге асыру шаруашылықтың барлық басқарудың тиімділігін қажет етеді. Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың 2006жылғы 1 наурызда Қазақстан халқына жолдауындағы бірінші приоритетін жүзеге асыруда - Қазақстанның әлемдегі бәсекеге қабілетті мемлекеттердің қатарына енуі: «Қазақстан жаңа технологияны ойлап табушы мен дамытушы халықаралық акционерлік компания ретінде қатысады» деп анықталды.

Бүгінгі күні Қазақстанда нарықтық экономиканың негіздерін құрудың маңызды шарттарының бірі акционерлік қоғамдардың дамуы. Олар шетел капиталын тарту арқылы нарықтық бейімделген шаруашылық құрылымдар мен бәсекелестік ортаның құрылуына мүмкіндік береді, сонымен қатар алып - сату мен кәсіпкерлік әрекеттердің дамуына жағдай жасайды. Акционерлік қоғамдар акционерлерді басқаруға және пайданы бөлуге қатысуын қамтамасыз етеді. Нарықтық экономиканың әлеуметтенуінің акционерлік формасы капиталды демократияландырады. Акционерлік қоғамдардың әлеуметтік бөлігі меншік иелерінің массалық негізі ретінде қоғамның орта табын қалыптастыру шарттарының бірі болып табылады.

Экономикадағы өндірістің құлдырауы және дағдарыс жағдайларында акционерлік қоғамдардың дамуы қаржылық ресурстардың көлденең түрде ауысуын қадағалап, салааралық қаражаттардың қозғалысын рационалдайды, яғни экономиканы көтерудің және қайта құрудың алғышарттарын қалыптастырады.

Елімізде акционерлік қоғамдардың дамуы мемлекет иелігінен алу мен жекешелендіруді жүзеге асыру нәтижесінде кеңістікте де, уақыт бойынша да жаңа қарқынға ие болды. Оның негізгі жекешелендіру формаларына акционерлендіру жатады. Мемлекет иелігінен алу мен жекешелендіру кезінде әр түрлі деңгейде мемлекеттің қатысуымен акционерлік қоғамдар құрылады.

Өндірістің дамуында еңбек коллективтерінің еңбегін ынталандырудың, қызығушылығын жоғарлатудың тиімді көзі акционерленген кәсіпорындардың меншігіне қатысудағы олардың құқығын кепілдендіру болып табылады.

Сондай-ақ, акционерлік қоғамдар ел экономикасына несиелік және тікелей формадағы шетелдік капиталды тартуға мүмкіндік береді. Тікелей инвестициялар біріккен кәсіпорындарды құру, компанияның (қоғамның) акция пакеттерін иемдену немесе кәсіпорынды жеке жоба бойынша жекешелендіру бойынша тартылады. Шетелдік капитал өндіріс факторларының халықаралық мобильділігіне сүйенуге, ғылым, технология, басқару тәжірибесін тасымалдауға мүмкіндік береді.

Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру үшін пайдаланылатын, ең кең таралған ұйымдастырушылық - құқықтық нысан болып акционерлік қоғамдар болып табылады. Акционерлік қоғамдардың ролі мен маңызы 2003 жылы 13 мамырда «Акционерлік қоғамдар туралы» ҚР арнайы Заңы қабылданғаннан кейін күшейді.

Жекешелендірудің мемлекеттік саясаты акционерлік қоғамдарды мүліктік айналымның орталығына қойды, кәсіпкерлік қызметтің акционерлік нысаны шаруашылық жүргізудің ең кең тараған нысанына айналып, Қазақстан Республикасының экономикалық қайта құрулар механизміне терең енді және оның дамуына біршама әсер етуде.

Акционерлік қоғам құрылымын құру мен басқару әлі толық зерттелмеген, алайда елімізде отандық акционерлік қоғам арқылы экономиканың құрылу жолдары белгілі. Сондықтан, алған тәжірибие акционерлік қоғамдардың тиімділігін өсіруге, ғылыми жолмен дамытуға, анализ жасауға қажеттілігі туындап отыр.

Қазіргі уақытта акционерлік қоғамдардың ұйымдастырушылық-экономикалық басқару әдістері аз зерттелуде. Түрлі корпорацияларға және холдингтерге тиімді басқару системасын құру қажет.

Түрлі шешілмеген сұрақтарды, акционерлік қоғамдардың жұмыс істеу тиімділігін арттыру және даму процесстерінің басқару механизмін құру осы тақырыпты таңдауға, мақсаты мен міндеттерін қарастыруға түрткі болды.

Мемлекеттік және коммуналдық кәсіпорындарды жекешелендіру салдарынан кәсіпкерліктің акционерлік нысанының кең таралуы - бизнестің әр түрлі сфераларында қайта құрылып жатқан акционерлік қоғамдар санының динамикалық түрде өсуі және олардың ел экономикасына әсері акционерлік қоғамдардың экономико - құқықтық мәнін, оларды құқықтық қамтамасыз етудің және дамудың негізгі тенденцияларын терең зерттеуді талап етеді. Осының бәрі курстық жұмыстың тақырыбын таңдауды анықтады.

Курстық жұмыстың мақсаты нарықтық экономика жағдайындағы акционерлік қоғамдардың маңызы мен тиімділігін ашып көрсету. Аталған жұмысқа сай, оның негізгі міндеттері болып мыналар табылады:

Қазақстандағы АҚ-дың қазіргі уақытқа сай дамуын зерттеу;
нарықтық экономика жағдайындағы акционерлік қоғамдардың теориялық негіздерін ашып көрсету;
«Систематехника» АҚ - ның технико - экономикалық көрсеткіштеріне талдау жасау;
АҚ - дың экономикалық мәнін, оның Қазақстан Республикасындағы ролін қарастыру;

Зерттеудің теориялық және методологиялық негізін отандық және шет елдік экономист ғалымдарының еңбектері құрайды. Бұл жұмыста Қазақстан Республикасы Президентінің құқықтық актілері, министрліктің нормативтік актілері; зерттеудің ақпараттық базасы ретінде Қазақстан Республикасының статистикалық Агенттігінің мәліметтері қолданылды.

1 АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМ ҚЫЗМЕТІНІҢ ТИІМДІЛІГІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

Акционерлік қоғам мәні және мазмұны

Алғашында акционерлік қоғамның мәні біріккен тұлғалардың дамуымен құрылған, яғни бірігіп қызмет жасау шарты негізінде пайда болған. Г. ф. Шершеневичтің “Cауда құқығының курсы'' еңбегінде акционерлік қоғамға толығырақ анықтама беріледі: “Aкционерлік қоғам салынған үлес мөлшерінде әрбір қатысушының жауапкершілігі шектелген бірдей бөліктерге бөлінген капитал көмегімен өндіріс пен сауданы келісім-шарт негізінен бірігіп жүзеге асыру мақсатында құрылған тұлғалардың бірігуі”. Акционерлік компания тұлғалардың, әлде капиталдардың бірігуі болып табыла ма? Осы мәселе бойынша оқымыстылардың пікірлері бөлініп кетеді. Мысалы, Г. Ф. Шершеневич акционерлік компанияны тұлғалардың бірігуі, ал А. И. Каминка біруақытта тұлғалардың да, капиталдардың да бірігуі деп санаған: ”акционерлік компания өлі капиталдан ғана емес, сонымен қатар осы капиталдардың өкілі болып табылатын тұлғалардың бірігуі болып табылады”[11] . Пахман С. В., Писемский П. А., Цитович П. П. акционерлік компанияларды капиталдардың бірігуі деп санаған

Акционерлік қоғам - бұл акция сату мен ақшалық орталықтандыру негізінде құрылған мекемелік форма, ол жалпы акционерлік капиталға ақшалық негізде көмек беретін тұлғалардың жиынын ұсынады және ол капиталды белгілі бір нақты жеке шаруашылықта қолдану, сонымен қатар кірген кірісті, шыққан шығынды бірге алып жүреді.

Зерттеушілер көрсеткендей, акционерлік жекеменшік - бұл заңды түрде өркендеу процесі нәтижесі және уақытша жекеменшік трансформациясы, белгілі бір өркендеу дәрежесіндегі шығару масштабы, технология дәрежесі, жүйелік мекеме қаржысы еркін кіру базасында жаңа принциптегі үлгіні ұсынады.

АҚ басқа заңды тұлғалардан негізгі айырмашылығы қатысушының (акционердің) міндетті құқығын бекіту тәсілі арқылы ұйымға қатысты мүлікке акцияға қатысты көз жеткізу жолы. АҚ шығаратын акциялар біркелкі номиналды бағада болуы тиіс. Акциялар иесі - акционерлік ұйымның міндетімен жауап бермейді, олар тек шығын әкеледі - оларға тиесілі акциялардың шығындары жатады. «Акционерлік Қоғамдар туралы» Заңға байланнысты АҚ - дар тек өздерінің міндеттері бойынша оларға қатысты мүліктерге жауап береді.

АҚ тек өзіне қатысты мүліктерге қорған бола алады, яғни ұйым өз қатысушыларының міндеттеріне жауап бермейді. Акционерлердің кредиторлары өзге қатысушылардан, жеке шаруашылықпен айналысатындардан АҚ - ның үлесін талап ете алмайды.

Мүлік есептеудің алғашқы көзі - АҚ ақша соммалары болып табылады (алайда төлем натуралды немесе басқа түрде болуы мүмкін) . Уақытында төленбеген акция кредитордың кепілдігін әлсіретеді және ұйымның шаруашылық сферасын қиындата түседі. Қатысушылар уақытында акцияларды төлеп тұруы үшін, АҚ - ның міндеттемелерін орындаулары қажет. АҚ ЖШС сияқты «бір тұлғаның компаниясы» да болуы мүмкін. Ұйым бір қатысушы ретінде басқа шаруашылық бірлестікті иемдене алмайды.

Акционерлік меншік тек екі жолмен ғана құрылады: салым салушы акционерлік қоғамнан немесе мекемесі бар заңды тұлғадан.

Жекешелендіру қалпында акцияларды сату мекеме жұмысшыларында акциялардың өсуі дегенді білдіреді. Жұмысшыларға акциялардың сатылуы - жұмысқа деген қызығушылығын тудыртады және бұл мекемеге кіріс әкелудің бір жолы болып табылады.

Алайда жұмысшылардың мекеме меншігіне айналуы тек мекемелік салық түсімі және жұмысшыларға акция сатуға арналған немесе жеңілдік түрінде сатылған акциялар болуы мүмкін. Нәтижесінде жеке шаруашылықтың потенциалды және жұмысшылардың ұйымшылдық қабілеті толығымен қолданылмайды.

Жекешелендірудің ең көп тараған түрлерінің бірі - халыққа жария түрде акцияларды сату болып табылады, яғни көрсетілген акциялардың ашық күйде сатылуы конкурстық бағамен сатылады. Фиксацияланған акция сату кезінде акция бағасы бір көтеріліп, бір түседі. Ал конкурстық бағамен сатқанда мүлікке мемлекеттік шаруашылықтарға тұрақты баға қойылады.

Акцияны ашық күйде сату халыққа жинақ түрінде келеді. Оның ең басты ерекшелігі - ашық түрде өтуінде. Мемлекеттік кәсіпкерлікті жекешелендіру кезінде шетел инвесторларына да қатысуға болады. Алайда, ережеге сай, олар ұлттық экономиканың бәсекеге қабілетті заңдарына сәйкес нақты анықталған. Осы кезде олардың қатысуы мемлекеттік ұлттық экономиканың әлемдік шаруашылыққа септігін тигізуі қарастырылады.

Қазақстанда Акционерлік қоғамдардың пайда болуы мемлекеттік кәсіпкерліктерден екі бағытта тарайды.

Ең алғашқысы өз өркендеуін «Мемлекеттену мен жекешелендіру туралы» ҚР Заңына сәйкес алды. Оның мазмұны - мемлекеттік кәсіпкерліктің қайта құрылуы және акционерлік қоғамның салым салуы. Бұл процесс жекешелендірудің алғашқы сатысы болып саналады.

Бұл сатыда мемлекеттік мүлікті басқару жөніндегі орган - акционерлер жиналысын жасайды, акционерлік қоғам ережесін растайды және тіркейді, басшы тағайындайды, АҚ бақылаушысы кеңес пен басқару жүйесін құрады. Бұл уақытта АҚ үстінен мемлекеттік бақылау абсолютті болып келеді. Мемлекеттік пакеттің кішіреюіне сәйкес жарғылық қорда акционерлік қоғамның мемлекеттік бақылауы акционерлер жиналысының есебінен шектеледі. Осылай ол өз бетімен АҚ - ның басшысын, сонымен қатар басқару мүшелерін, бақылаушы кеңес, ревизиялық комиссияларды сайлауды шешеді. Мемлекет міндетті тұлға орган ретінде өз құқықтарын акционерлерге ұсынады. Ережеге сай, бақылау кеңесінің шекарасында мемлекеттік акция пакеттеріне сәйкес болады.

ҚР - да 1996 - 1998 жылдары мемлекеттік жекешелендіру программасы ретінде арнайы комиссияның мемлекеттік акция пакетін иемденген. Бұл комиссия реестр мүшелерін құрады, енгізеді және бақылау кеңесіне кандидаттар, мемлекет атынан шығатын қатысушы АҚ да, тұлғалардың дайындығы мен алдын ала дайындығын құрады. АҚ - ның бақылау кеңесіндегі мемлекеттің қызығушылығын ұсынады. АҚ - ның жарғылық қорында мемлекеттік акция пакеттерінің қысқаруы әрқашан өз жеке шаруашылығымен айналасуға мүмкіндік бермейді. Мемлекет өз акцияларын талапқа сай, яғни АҚ мемлекеттік саяси - экономикалық программаға қатысуында сатады.

Мемлекеттік акция пакеттерін «алтын акцияға» ауыстырылуы да бақылау болып есептеледі, ол жарғылық қордың құрылуына қатыспайды, бірақ мемлекет міндетті органдар арқылы акционерлердің ортақ шешеімін сонымен қатар атқарушы органдарды да қайтарып тастай алады.

Мемлекеттік мүлікті қолданудың келесі бағыты - мемлекеттік АҚ мен

Мемлекеттік шаруашылықтар акционерлік компанияларға бірігуі арқылы жүзеге асырылады (ұлттық акционерлік компаниялар, мемлекеттік холдингтік, мемлекеттің қатысуындағы компаниялар) . Акционерлік компанияның жарғылық қоры мемлекеттік акция пакеттерін қоса ақы құрамы мен мемлекеттік шарушылық мүліктерін құрайды. Мемлекттік пакет акциялардың көлеміне байланысты оған салымдарды ҚР -ның президенті немесе оның рұқсатымен міндетті органдар салады. Компаниялардың құрылуы халық шаруашылығындағы базалық басқарумен түсіндіріледі және бұл ҚР президентінің Жарлығымен, яғни «Қазақстан Республикасындағы 1993-1995 жылдарға арналған мемлекеттену мен жекешелендіру» туралы заңында көрсетілген. Мемлекеттік акционерлік компанияға мемлекеттік орган жеке функцияларды орындауды береді. Қазақстанда акционерлік қоғамның құқығын қорғайтын заң алғашқы болып қабылданды. Ол ҚазССР кезіндегі кезіндегі «шаруашылық серіктестіктер мен акционерлік қоғамдар туралы заң» 1991 жылдың 21 маусымында қабылданған болатын. Осы кезден-ақ акционерлік қоғамдар құрылып бастаған. ҚазССР 1991 жылы қабылданған « шарушылық серіктестіктер мен акционерлік қоғамдар» туралы заңның актуальдылығы кері процестермен, экономикада болып жатқан уақытша меншіктің өркенделуімен түсіндіріледі.

Акционерлік қоғам - өз қызметін жүзеге асыру үшін қаражат тарту мақсатымен акция шығаратын заңды тұлға болып табылады. Қоғамның өз акционерлерін мүлкінен оқшауланған мүлкі болады және олардың міндеттемелері бойынша жауап бермейді. Қоғам өз міндеттемелері бойынша өз мүлкі шегінде жауап береді. Қоғамның акционерлері оның міндеттемелері бойынша жауап бермейді және ҚР-ның заң актілерінде көзделген жағдайларды қоспағанда, өзіне тиесілі акциялардың құны шегінде қоғам қызметіне байланысты залалдарға тәуекел етеді. ҚР-ның заңдарында көзделген жағдайларда АҚ-ның ұйымдық-құқықтық нысанында құрылған коммерциялық емес ұйымдар құрылуы мүмкін. Қоғам облигациялар және бағалы қағаздардың өзге де түрлерін шығаруға құқылы. Қоғамның фирмалық атауы болады, онда « акционерлік қоғам» ұйымдық-құқықтық нысанын көрсету және оның атауы қамтылуы тиіс. Қоғамның атынан кейін «АҚ» аббевиатурасын пайдалана отырып, қоғамның статусын қысқартуға жол береді.

Ал акция дегеніміз - акционерлік қоғам шығаратын және акционерлік қоғамды басқаруға қатысу, ол бойынша дивидент және қоғам таратылған жағдайда оның мүлкінің бір бөлігін алу құқығын, сондай - ақ Заңда және ҚР-ның өзге де заң актілерінде көзделген өзге де құқықтарды куәландыратын бағалы қағаз. Дивидент дегеніміз - акционердің өзіне тиесілі акциялар бойынша акционерлік қоғам төлейтін кірісі.

1. 2. Акционерлік қоғамдардың қалыптасу көздері

Акционерлік қоғам капитал шоғырлануының қажеттілігі туындауы нәтижесінде, ең алдымен, алыстағы отар елдермен сауда жасауда пайда болды. Бұл қажеттілік ХV ғасырдың соңындағы Ұлы географиялық ашылулардың кең етек алуымен байланысты. Акционерлік компаниялардың негізгі белгілері ХVІ ғасырдағы Голландия компанияларында анық көрінеді. Дегенмен, көптеген оқымыстылар акционерлік компанияларға тән белгілерді бұдан да ертерек уақытта болғанын және олардың отаны ретінде ортағасырлық Италияны да, Ежелгі Римді де көрсетеді. Каминканың айтуынша, голландиялық компаниялардың көзге түсерлікткей айқын болуы бүкіл Еуропаның назарын өзіне аударғандығынан ғана ең ежелгісі деп саналған [11, 152 б. ] .

И. Т. Тарасов ең алғашқы акционерлік қоғам ретінде 1345 жылы (кейбір мәліметтер бойынша 1371 жылы) Генуездік банкті атаған. Банктің капиталы 20400 тең бөлікке бөлінген, оның басқару органдары жалпы жиналыс пен басқарма болған. Генуездік банктің үлгісі бойынша 1694 жылы Ағылшын Патерсон банкі құрылған [17. 83-84 б. ] .

Ресей империясында акционерлік істің дамуы алдыңғы қатарлы Еуропа елдерінен әлдеқайда артта болды. Ең алғаш рет акционерлік компанияларды енгізуге талпыныс жасаған 1699 жылдан кейін Еуропаға жасаған ең алғашқы сапарынан кейін-ақ Петр Бірінші болған. Бірақ, бұл жарлық акционерлік компаниялардың құрылуына әкелген жоқ. 1739 жылы Л. Ланг Қытаймен сауда жасау үшін компания жобасын құрған. Сенат жобаны қарастырып, компанияға қатысқысы келген барлық тұлғалардың, коммерциялық-әріптестердің, олардың салым мөлшерін көрсете отырып жазу туралы келісім шығарды. Бірақ үкіметтің шақыруына ешкім назар аударған жоқ. Бұл жағдай 1740 және 1741 жылдары да қайталанады. Осы мәселелерге байланысты ғалымдар келесідей пікірді ұстанады: сол кездің ірі капиталистері өте колайлы жағдайда болды, олардың еркіндігінде шек болмады[11. 341] . Ең алғаш рет жобалардан нақты іске 1757 жылы Ресейлік-Константинопльдік компанияның құрылуымен көшкен. 1758 жылы Парсы сауда компаниясы пайда болады. 1822-1855 жылдар арасында Ресейде 81 акционерлік компания болды. Ресми мәліметтер бойынша 1876 жылы Ресейде 550 акционерлік компания болған.

Ең алғашқы акционерлік қоғамдар біздің елде 15. 12. 1990 жылы “Меншік туралы” және 13. 02. 1991 жылғы “Қазақ ССР-індегі кәсіпорындар туралы” Заңдарды жүзеге асырумен пайда болды. Ал одан кейінгі қабылданған 26. 06. 1991 жылғы “Шаруашылық серіктестіктер мен акционерлік қоғамдар туралы” және 22. 06. 1991 жылғы “Мемлекетсіздендіру мен жекешелендіру туралы” Қазақ ССР-інің Заңдарын ресми түрде бекітіп, акционерлік қоғамдар мен бағалы қағаздар түсініктеріне заңды түрде анықтама беріліп, мемлекеттік кәсіпорындарды республика үшін жаңа шаруашылық жүргізуші субъекті формасына түрлендіру реті мен мерзімі анықталды. Яғни, акционерлік қоғамдар ең алғаш бізде мемлекеттік меншікті жекешелендірудің бір түрі - акционерлендіру негізінде пайда болды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.