Қаржыны басқарудың жоғарғы сатысы

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР
Кіріспе 3
1. Қаржыны басқарудың жоғарғы сатысы 5
2. Мемлекет пен экономиканың өзара қатынасы 8
Қорытынды 14
Қолданылған әдебиеттер тізімі 15

Кіріспе

Мемлекеттік реттеу қажеттілігінің объективті негіздерін қарастыруға
кіріспестен бұрын, ең алдымен осы түсініктің өзіне ғылыми анықтама беру
қажет. Себебі білімнің кез келген саласы "оның тәжірибемен дәлелденген
бастапқы аксиомалары жасалып, құрастырылғаннан кейін ғана ғылым саласына
айналады". Біздің ойымызша, экономиканы мемлекеттік реттеу әлеуметтік-
шаруашылық процестеріне олардың тиімді теңгермешілігі мен макроэкономикалық
тұрақтылығын қамтамасыз ету мақсатында мемлекеттің әкімшілік-экономикалық
және ұйымдық-құқықтық негізде араласуын білдіреді.
Адамзат тарихы мемлекеттердің пайда болуы мен даму барысы, сондай-ақ,
олардың арақатынасы бейбіт іс-әрекеттермен қатар, күштеу жолымен де
анықталатындығын айқын көрсетіп отыр. Соңғы жағдай, яғни күштеу іс-
әрекеттері объективті түрде белгілі бір материалдық-техникалық және
интеллектуалдық қорларды елдің қорғаныс қабілетін қажетті деңгейде
қамтамасыз ету үшін бөлуіне мемлекетті мәжбүр етті. Оған қоғамның барлық
мүшесі де мүдделі. Сондықтан олар мемлекет тарапынан шетелдік қол
сұғушылықтан қорғау жөніндегі шараларға бірыңғай ие бола отырып, жоғарыда
аталған қорларды жасауға (пайдалануға) арналған мәжбүрлі салықты төлеуге
түсіністікпен қарайды. Өйткені бұл қорларды тұтыну, жекелеген сұраныс
жиынтығын анықтау арқылы емес, ұжымдық түрде жүзеге асырылады, ал бұл
нарықтық механизмді шектейді және қоғамдық тауар (қызмет) көрсеткіштерін
қалыптастырады. Мұндай тауарлар қатарына мемлекетті басқару ісін,
азаматтардың занды құқын қорғау мен қоғамдық тәртіпті сақтауды, күрделі
ғылыми зерттеулер жүргізу мен нәтижелерін қолдануды ұйымдастыруды, тұтастай
энергетикалық жүйені құру мен пайдалануды, экономикалық жүйені құру мен
пайдалануды, жалпы-мемлекеттік табиғатты қорғау шараларының әсерін, төтенше
жағдайларды алдын ала ескертуді және т.б. жатқызуға болады.
Мемлекеттік бюджет үкімет қолындағы ақша ресурстарының орталықтанған
қоры. Бұл қаражат мемлекеттік аппаратты, қарулы күштерді қаржыландыруға
және әлеуметтік-экономикалық қызметтерді атқаруға жұмсалады. Қазіргі
жагдайда бюджет экономиканы мемлекеттік реттеудің, шаруашылық коньюнктураға
ықпал етудің, дағдарысқа қарсы шараларды жүзеге асырудың аса күшті құралы.
Қазіргі мемлекеттік бюджет оның сан түрлі қызметін көрсететін күрделі де
көп қырлы құжат. Ең алдымен бюджетте мемлекеттің кірісі мен шығысының
құрылымы бейнеленеді. Шығыста бюджеттік ассигнациялардың, қаржылардың
бағыттары мен қызметтері көрінеді. Өзінің құрылымы жағынан бюджеттің шығысы
мынадай бөлімдерден тұрады: мемлекетті басқару шығындары, әскери шығындар,
әлеуметтік-экономикалық мақсаттағы шығындар, мемлекеттік шаруашылық
жұмыстарының шығындары, сыртқы экономикалық қызметтердің шығындары.

1. Қаржыны басқарудың жоғарғы сатысы

Қаржыны басқару стратегиялық, яғни қаржыны жалпы басқару және
оперативтік басқару болып ажыратылады. Стратегиялық, басқару қаржы
ресурстарын келешекте болжау арқылы анықтауда, мақсатты бағдарламаларды
және басқаны іске асыруға арналған қаржы ресурстарының ауқымын белгілеуде
көрінеді. Оны дәстүр бойынша мемлекеттік биліктің және басқарудың жоғарғы
органдары — Президент аппараты, Парламент, Үкімет, Қаржы министрлігі жүзеге
асырады.
Қазақстан Республикасы Президентіне көп жағдайда Президент аппараты
арқылы қаржыны басқаруға үлкен өкілдік берілген. Президент стратегиялық
жоспарларды, республикалық бюджетті және оның орындалуы туралы есепті
әзірлеу тәртібін белгілейді, мемлекеттік бағдарламалар мен стратегиялық
жоспарларды бекітеді. Президент Үкімет актілерінің іс-қимылын бұзады (алып
тастайды) не түгелдей немесе ішінара тоқтатады. Ол Республикалық бюджеттің
атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің Төрағасын және екі мүддесін
қызметке тағайындайды, бұл органдардың жұмысы туралы ақпаратты тыңдайды.
Қаржыны жалпы басқару Қазақстан Республикасының заң шығару қызметін
жүзеге асыратын елдің ең жоғарғы өкілді органы — Парламентке жүктелген.
Палаталардың бірлескен отырысында Парламент республикалық бюджетті және
Үкімет пен Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп
комитетінің бюджеттің атқарылуы туралы есептерін бекітеді, бюджетке
өзгертеулер мен толықтырулар енгізеді, салықтар мен алымдарды белгіледі
және оларды алып тастайды, мемлекеттік қағаздар мен рес-публиканың
экономикалық және өзге де көмек көрсетуі туралы мәселелерді шешеді.
Парламенттің құзырында қаржы проблемаларын шешу заңнамалық актілерді —
Қазақстан Республикасының заңдары мен Парламент қаулыларын талқылауға және
кейін дауыс беруге енгізу жөніндегі заңнамалық бастама құқында жүзеге
асырылады. Парламент аса маңызды қоғамдық қатынастарды реттейтін заңдар
шығарады, негізгі қағидаттар мен нормаларды белгілейді, олар: салық салуға,
алымдар мен басқа да міндетті төлемдерді белгілеуге, республикалық
бюджетке, білім беруге, денсаулық сақтауға және әлеуметтік қамсыздандыруға,
елдің қорғанысы мен қауіпсіздігін қамтамасыз етуге, мемлекеттік органдар
мен жергілікті басқару органдарын ұйымдастыру мен олардың қызметіне,
айналадағы ортаны қорғауға, меншік режіміне және өзге де мүліктік
құқықтарға қатысты.
Парламенттің жұмыс органдары тұрақты негізде жұмыс істейтін сенат пен
мәжілістің тұрақты комитеттері — Энономика, қаржы, бюджет комитеттері болып
табылады. Комитеттерде заңнамалық актілер оларды Парламенттің палаталарында
дауысқа салуға енгізгенге дейін анықталады.
Қазақстан Республикасының Үкіметі — Министрлер Кабинеті Республика
Президенті белгілейтін тәртіппен республикалық бюджетті әзірлеу мен
өзгертуге қатысады. Парламентке республикалық бюджетті және оның атқарылуы
туралы есепті ұсынады, бюджеттің атқарылуын қамтамасыз етеді.
Жалпы қаржыны басқарудағы Үкіметтің құзыры оның атқарушы биліктің
органы ретіндегі мәртебесімен анықталады және мыналарды қамтиды:
әлеуметтік-экономикалық саясаттың негізгі бағыттарын, оны жүзеге
асырудың стратегиялық және тактикалық шараларын әзірлеу; мемлекеттік
әлеуметтік-экономикалық және ғылыми-техникалық бағдарламаларды,
индикативтік жоспарларды әзірлеу; республикалық бюджетті әзірлеу және оны
атқару; елдің қаржы жүйесін нығайту жөніндегі шараларды әзірлеу және жүзеге
асыру, мемлекеттің қаржы, валюта және материал ресурстарын жасап,
пайдаланған кезде заңдылықтың сақталуына бақылауды қамтамасыз ету;
елдің Конституциясымен айқындалған мәртебеге сәйкес өзге де
өкілеттіктерді жүзеге асыру.
республикалық бюджеттің атқарылуын, сондай-ақ жергілікті бюджеттердің
атқарылуын бақылау және талдау;
бухгалтерлік есеп пен аудит саласында, оның ішінде өз құзыры шегінде
аудиторлық қызметті лицензиялау саласында уәкілетті органның функцияларын
анықтау;
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкіндегі Қазынашылық комитетінің
тиісті шоттары арқылы мемлекеттік мекемелердің валюталық операцияларын
жүргізу және есепке алу, заңнаманы сақтау жөніндегі тексерістерді
ұйымдастыру;
мемлекеттік кепілдіктермен тартылған мемлекеттік емес қарыздардың және
жергілікті атқарушы органдар қарыздарының шарттарына қаржылық сараптама
жүргізу;
үкіметтік қарыздардың қаржылық шарттарын анықтау, жергілікті атқарушы
органдардың қарыздарды тартуын келісу;
Қазынашылық қызметкерлерінің мемлекеттің қаражаттарын пайдаланатын
мемлекеттік кәсіпорындардың, мемлекеттік билікпен басқару органдарының,
мемлекеттік банктердің қаржы-бухгалтерлік службаларын тексеруге құқы бар.
Олардың лауазымды адамдардан қаржы заңнамасын бұзуды жоюды талап етуге құқы
бар. Қазынашылық службаларына қазынашылық төлем операцияларының орындалуын
тоқтата тұруға, бюджет ақшасын мақсатсыз пайдалану фактілері анықталған
жағдайда оны қайтарып алуға және жұмсауға тиым салуға, ақшаны бюджетке
өндіріп алуға (қайтарып алуға) құқық берілген, сонымен бірге қазынашылық
бюджет қаражаттарын үнемді жұмсауға мүмкіндік туғызуы тиіс.
Қаржылық бақылау комитеті бақылау саласындағы ұйымдық-әдіснамалық және
талдамалық жұмыстарды жүзеге асырады. Оның органдары мемлекеттік
кәсіпорындарға ұлттық шаруашылықтың барлық салаларының және көрсетілетін
қызметтер сферасының ұйымдарына, әлеуметтік сфера мен халықты қорғаудың
мемлекеттік ұйымдары мен мекемелеріне, басқару органдарына, қорғаныс
кәсіпорындары мен ұйымдарына және құқық тәртібін қорғауға тексеріс
жүргізеді. Олар сонымен қатар кредит және валюта ресурстарын пайдалануды,
бағалы қағаздар бойынша заңнамалардың орындалуын бақылайды.
Мемлекеттің кірістерін жұмылдыру жөніндегі аса маңызды функцияларды
Салық комитеті орындайды.
Салық комитеті органдарына салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдердің толық түсуін, міндетті зейнетақы жарналарының толық
және дер кезінде аударылуын қамтамасыз ету жөніндегі, сондай-ақ салық
төлеушілердің салықтық міндетгемелерін орындауына салықтық бақылауды жүзеге
асыру жөніндегі негізгі міндетгер жүктеледі.
Қаржы министрлігі жүйесіндегі ең көбі жергілікті қаржы органдарының
аппараты, ол облыстық, қалалық, аудандық қаржы басқармалары мен бөлімдерін,
салық комитеттерін қамтиды. Олар басқару жөніндегі жұмыстарды жүргізеді,
яғни жергілікті бюджеттердің атқарылуымен, ішкішаруашылық резервтерді
анықтаумен және шаруашылық кешенінің және әлеуметтік-мәдени сфераның барлық
буындарында ресурстарды үнемдеуді іздестірумен айналысады, шаруашылық
органдарды қаржыландыруды жүзеге асырады және олардың қаржы қызметін
бақылап отырады. Қаржы және салық органдары жергілікті әкімшіліктің
бағынышында болады.
Елімізде Республикалық бюджеттің атқарылуын сыртқы бақылаумен
байланысты мәселелермен Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау
жөніндегі есеп комитеті айналысады, ол Президентке тікелей бағынатын және
есеп беретін республикалық бюджеттің атқарылуын сыртқы-бақылауды жүзеге
асыратын мемлекеттік орган болып табылады.

2. Мемлекет пен экономиканың өзара қатынасы

Кез келген әлеуметтік ұйымның түбірлі мәселесі адамдардың басым
көпшілігінің экономикалық қызметін үйлестіру арқылы адамға қажетті
материалдық игіліктерді өндіру, тұрмыстық қызмет түрлерін көрсету. Ең
тиімді әлеуметтік ұйымға адамдардың мұқтаждықтарын барынша жоғары деңгейде
қанағаттандыруды ұйымдастыратын ұйып жатады. Әлеуметтік ұйымның субъектісі
— мемлекет, объектісі — халық. Осыдан туындайтын сұрақ ұлттық гүлденуін
қамтамасыз етуде мемлекеттің рөлі қандай болмақ?
Классикалық үлгі. Бұл үлгіге сәйкес өндірушілер де тұтынушылар да
рыноктың ережелеріне сай қызмет атқарады. Белгілі бір себептермен осы
қызмет жеткіліксіз болса, онда мемлекет тарапынан жалпы мүддеге сай
келетіндей түзетулер, толықтырулар енгізіп, реттеу қажеттігі туындайды.
Мұндай үлгіні тұңғыш peт A. Смит "Халықтар байлығының табиғаты мен
себептерін зерттеу" деген әйгілі кітабында (1776 ж.) ұсынған болатын.
Автордың өзін-өзі реттеу позициясының жанашыры екені көрініп тұр. А. Смит
пікірінше, жеке тауар өндірушілер рыногы мемлекеттің бақылауынан түгелдей
босауы керек. Міне осы жағдайда тұтынушылар рыноктан өзіне не қажет, соны
сатып алады. А. Смит сөзімен дәлірек айтқанда рынокты өздігінен реттейтін
"көрінбейтін қол" ешбір сыртқы ықпалсыз, мемлекеттің қатысуынсыз
өндірушілерді бүкіл қоғам мүддесіне қызмет етуге жұмылдырады.
Классикалық үлгі, мемлекеттің экономикадағы рөлін анықтай келе,
экономикалық міндеттердің басым көпшілігі рыноктық механизм талабына сай
шешілуі тиіс деп көрсетті. Мемлекет қосымша рөл атқарады, мемлекетті
араласуды жақтаушылар өз көзқарастарын дәлелді пікірлер арқылы ғана қорғауы
керек. Мемлекеттін атқаратын қызметі, оның рөлі рынок жагдайында істейтін
жеке фирмалар үшін қосымша, жанама. Классикалық мектептің экономистері әр
түрлі тарифтер жасауды баға деңгейін тұрақтандырды, техникалық жаңалықтарды
енгізуді үкімет тарапынан реттеуге ұмтылыстардың бәріне қарсы. Сонымен
классикалық мектептің экономистері жеке кәсіпкерлік қызметті жақтай отырып,
мемлекеттің рыноктық механизмге араласуына қарсы күресті және жеке
мүдделерді қорғау мақсатында қоғам тарапынан қолдау іздеді. Алайда,
адамзаттың көп жылғы даму тарихы көрсеткендей, жеке мүдде тұтас алғанда
қоғамдық мүдделерге әрдайым сай келе бермейді. Мысалы, жекелеген
коммерциялық фирмалар мен бірқатар сатып алушылар рынокта жоғары сұраныс
туғызатын наркотиктер, арақ-шарап, темекі, қару-жарақ т.б. ерекше тауарлар
мен қызмет түрлеріне тез көңіл аударады. Әрине, әлеуметтік мораль мен адам
өмірін қорғау тұрғысынан бұл әрекеттерге мемлекет бейтарап қала алмайды.
Сөз жоқ, мемлекет мұндай жағдайда рынокты қадағалап, реттеу жұмысына
араласуы керек. Сонымен қатар өндірістік емес салалар бойынша, атап
айтқаңда, ұлттық қауіпсіздік, қоғамдық тәртіп, білім беру, денсаулық
сақтау, әлеуметтік қамсыздандыру мәселелерін реттеуге де мемлекет араласуы
керек. Бұлардан басқа да ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.