Фотондық иондаушы сәулелер - жанама электромагниттік иондаушы сәулелер

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 61 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны:

КІРІСПЕ . 2

1 ТАРАУ. ТЕРМИНОЛОГИЯЛЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ КҰРЫЛЫСЫ МЕН ҚҰРАМЫ ЖӘНЕ ЖАСАЛУ ЖОЛДАРЫ . 4

1. 1 ФИЗИКА ТЕРМИНОЛОГИЯСЫНЫҢ ҚАЗІРГІ ЖАЙЫ. 4

1. 2. ФИЗИКАЛЫҚ ТЕРМИНДЕР ЖӘНЕ ОҒАН ҚОЙЫЛАТЫН ТАЛАПТАР. Equation. 36

1. 3. ФИЗИКАЛЫҚ ТЕРМИНОЛОГИЯ МЕН ФИЗИКАЛЫҚ АУДАРМА ТЕРМИНДЕРДЕ КЕЗДЕСЕТІН КЕМШІЛІКТЕР. 14

2 ТАРАУ. ҚАТТЫ ДЕНЕНІҢ РАДИАЦИЯЛЫҚ ФИЗИКАСЫНЫҢ КОМПЬЮТЕРЛІК ТЕРМИНОЛОГИЯЛЫҚ СӨЗДІГІ . 19

2. 1. ҚАТТЫ ДЕНЕНІҢ РАДИАЦИЯЛЫҚ ФИЗИКАНЫҢ19

НЕГІЗГІ ҰҒЫМДАРЫНЫҢ АНЫҚТАМАСЫ ЖӘНЕ ТЕРМИНОЛОГИЯСЫ (АТАУЛАРЫ) . 19

2. 2. ИОНДАУШЫ СӘУЛЕЛЕРДІ СИПАТТАЙТЫН ШАМАЛАР ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ӨЛШЕМ БІРЛІКТЕРІ. Equation. 321

2. 3 ҚАТТЫ ДЕНЕНІҢ КВАНТТЫҚ ТЕОРИЯСЫНЫҢ НЕГІЗГІ ҰҒЫМДАРЫНЫҢ АНЫҚТАМАСЫ МЕН ТЕРМИНОЛОГИЯСЫ. 25

2. 4 ҚАТТЫ ДЕНЕНІҢ КВАНТТЫҚ ТЕОРИЯСЫ. 43

ҚОРЫТЫНДЫ . 61

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР:62

КІРІСПЕ .

Табиғат тану ғылымдарының ішінде, өзгелерінен гөрі, тезірек дамып, күнделікті өмірде кеңінен қолданыс тапканы-физика. Сондықтанды болар, бүгінгі таңдағы физика ғылыми-техникалық прогрестің дамуында шешуші роль атқаратын жетекші ғылымдардың біріне айналып отыр. Жыл сайын көптеген жаңалықтардың беті ашылып, жаңа ұғымдар пайда болуда. Ғылым тілі, ғылыми стиль үздіксіз баюда. Осыған орай бірқатар жаңа физикалық терминдер мен тіркестер келіп шығуда. Бұларды дер кезінде игеріп, ғылыми тіл қажетіне мезгілінде жартудың зәрулігі қаншама зор екендігін айтпаса да түсінікті болу керек.

Ал, осы физика ғылымының қарыштап ілгерілеген алғы шебін былай қойғанда, тіпті оның күнбе-күнгі тұрмыста жан жақты орын тебе бастаған салаларын да қазақ оқырмандары ана тілінде мүлтіксіз оқып, оның мән жайына еркін бойлап кете алмай жүр.

Алыстағы аудандардан келіп, арнаулы техникалық жоғары оқу орындарына түскен қазақ жастары бастапқы курстардағы негізгі пән болып саналатын орыс тіліндегі физика-математикалық әдебиеттерді бірден меңгеріп кете алмайды. Өйткені бұл салада жарық көрген қолтума немесе аударма әдебиеттер әлі аз. Бұл еңбектердің қайсы бірінде ғылыми ұғымдарды бейнелейтін термин сөздер мен баламалар өз дәрежесінде дәлді аударылмай, негізгі мағынасынан қиыстау кетіп, алшақтап жататын жайттар да кездеседі. Кейбір аударма терминнің орысшасын таба алмай әуре салсанға түссең, енде бірде не оқығаныңды түсінбей қайран қаласың, өйткені ол нақтылы ұғым бермейтін, өзара байланыспайтын, сөз тіркесінен тұрады. Сондай-ақ бір терминнің түрлі әдебиетте әр түрлі алынған баламалары да кездеседі. Физика терминологиясының міне осындай кемшіліктері, ең алдымен, физиканы ана тілімізде оқитын оқырман қауымға көп қиындық туғызады. Осы тұрғыдан алғанда физикалық аударма терминдерді белгілі бір жүйеге келтірудің зәрулігі туып отыр.

1 ТАРАУ. ТЕРМИНОЛОГИЯЛЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ КҰРЫЛЫСЫ МЕН ҚҰРАМЫ ЖӘНЕ ЖАСАЛУ ЖОЛДАРЫ .

1. 1 ФИЗИКА ТЕРМИНОЛОГИЯСЫНЫҢ ҚАЗІРГІ ЖАЙЫ.

Қазақстанның және де басқа достасқан тәуелсіз мемлекеттердің алыстағы ауылдарынан келіп арнайы орта және жоғарғы оқу орындарына түетін талапкерлермен әрі оған түскен қазақ жастары алғашқы курстардағы негізгі пән болып саналатын физика және математика пәндерін бірден меңгеріп кете алмайды. Оған негізгі себеп бұл салаларда осы уақытқа дейін жарық көрген қолтума немесе аударма әдебиеттердің жетіспеуі. Қазақтың автономиялық Советтік Социалистік Республикасының Орталық атқару комитетінің “Өндірістік істі қазақ тілінде жүргізу керек ” деген 1923 жылы шыққан декретінің және сонымен бірге Қазақтың Советтік Социалистік республикасы Президиумы, Министрлер Советі және Қазақстан Коммунистік партия Орталық коммитетімен біргелікте 1952-1953 жылдары шыққан Қазақ тілін республика көлемінде ендіру керек деп алған бірнеше қаулылары мен қарарларының дер кезінде орындалмаулары, оған қосымша себеп болған. Алайда осы кезеңдерде қазақ тілінде жарық көрген еңбектердің қайсы бірінде ғылыми ұғымдарды бейнелейтін термин сөздермен баламалар өз дәрежесінде дәл аударылмай келеді.

Міне физика терминдерін жасаудың осындай кемшіліктері, физиканы ана тілімізде оқитын оқушылар мен студентерге және де басқа оқырман қауымға ең алдымен көп қиындық туғызады. Осындай қиыншылдықтардан шығу мақсатында Қазақтың Советтік Социалистік республикасының Жоғарғы Советінің Президиумының 1989 жылы наурыз айында қазақ тілі туралы шығарған қаулысына байланысты; 1990 жылы 22 наурыз “Қазақ ССР-інде-Тіл туралы” Қазақ ССР-нің заңын күшіне енгізуді әсірлеу жөніндегі республикадағы жұмыстың жайы туралы мәселе қаралды. Қазақ халқының ұзақ жылдар бойы армандап келген мұрат-мүдесін толық ескере отырып, дүниеге келген Қазақ ССР-інің Тілдер туралы заңы 1990 жылы 1-ші шілдеде өз күшіне енді, яғни, Қазақ ССР президентінің жарлығына сәйкес 1990 жылдың 1-ші шілдесінен бастап Қазақ тілі Мемлекеттік тіл болып саналды.

Қазақстанда физика терминдері өте мешел дамыған пән салаларына жатады. Оған көптеген әлеуметтік себептер кінәлі.

Физика терминдерін жасау кезінде тек қана физиктер ғана емес, қазақтың барлық зиалылары ат салысқан, яғни, кейбіреулері орысшыдан қазақ тіліне кітаптар тәржіме жасаған.

Физика терминологиясы, әсіресе, қазақ тіліндегі аударма физикалық терминдер әлі де пайда болу, даму үстінде.

Термин- ғылыми ұғымның шекарасын, оның қолданнылуы аясын нақтылы көрсету керек. Ұғымның дамуына байланысты оның қолданылу аясына өзгереді. Бұлай болмағанда, термин мен ұғымның арасындағы үйлесімділік бұзылады. Бұл - заңды құбылыс. Бұл бағыттағы тиімді шаралардың ең қажеттісі- физиканың түрлі саласын қамтитын аударма терминдерді саралап ала беріп, ғылым талабына сай келетіндей деңгейге жетілдіріп отыру; аударма терминдерге байыпты талдау жасап, оның қатарына мағынасыз тіркестердің еніп кетуіне жол бермеу, терминологияны “ластанудан ”сақтау.

1. 2. ФИЗИКАЛЫҚ ТЕРМИНДЕР ЖӘНЕ ОҒАН ҚОЙЫЛАТЫН ТАЛАПТАР. Equation. 3

Қазіргі ғылыми-техникалық прогресс жағдайында ғылымның қауырт дамуы қоғамның негізгі өндіргіш күштерінің біріне айналып отыр. Сондықтан ғылыми тіл мен терминология мәселелеріне қойылатын талап та арта түсуде. Бұл саладағы зерттеу жұмыстарына қойылатын талаптың артуын былайша түсіндіруге болады. Біріншіден, ғылымның жаналықтары мен оның зертеу тәсілдері күнделікті өмірімізде кеңінін қолданылуда. Осыған орай, ғылыми терминдер де сөйлеу лексикамызда еніп, ғылыми тіл мен күнделікті сөйлеу тіліміздің араласу, бірігу құбылысы байқалады. Екіншіден, жеке ғылым салаларының дамуымен қатар, түрлі ғылыми бағыт өкілдерінің бір-бірімен байланысы, келісе жұмыс істеуін қажет ететін пән аралық зертеулер де етек алуда. Бұл жағдайда, осыған дейін жеке дара, бір-біріне байланыссыз дамып келген терминологиялық жүйелерді біріктіруді бір жүйеге келтіруді қажет етеді.

Ғылыми терминология тілдің сөздік қорының тез дамитын бөлігі болып табылады. Терминологиялық лексиканың материалында, әсіресе сөз ұстартуда, тілдің заңдылықтары пайдаланылады. Олай болса, терминологиялық лексиканың кейбір мәселелерін зерттеу тіл мамандарының назарынан тыс қала алмайды.

Ғылым мен техниканың даму дәрежесі оның терминологиясы бойынша бейнеленеді. Ғылымның әрбір жеке саласы бойынша, сол саланы қамтитын ұғымдар жүйесіне сай келетін терминдер жүйесі жасалады. Ғылыми тіл терминдерінің көбісін сол саланың мамандары ғана түсінеді. Ал бұл жағдайда ғылымды, ғылыми жетістіктерді насихаттауды қиындатады. Сондықтын терминология өзінің сөздік сипатын сақтай отырып, ең алдымен өзі бейнелейтін ұғымдар жүйесін қамтитын саланың бөлімі болып табылады.

Белгілі бір ғылым саласында немесе ғылыми пәнге байланысты терминдер жүйесін біріктіретін ғылыми -техникалық терминология үнемі даму, үздіксіз жетілу үстінде болады. Бірақ бұл өзгерістер, тілдің заңдылықтарынан гөрі, ғылым мен техниканың даму дәрежесіне көбірек байланысты болады. Мұндай жағдайда терминологияның ғылым мен техниканың даму деңгейіне сай жасалу талабынан шығады.

Осы тұрғыдан алып қарағанда, терминологияны негізінен мамандар жасайды. Орыс тіліндегі ғылыми-техникалық терминологияның даму, қалыптасу дәстүрі осы жағдайды дәлелдейді. Шындығында да, тіліндегі ғылыми-техникалық терминологияның негізін салушы тіл мамандары емес, ғылым инженерлер - С. А. Чаплыгин мен Д. С. Лоте.

Сонымен, терминологияның дамуында мынадай құбылыс байқалады. Терминология термин жасалатын саламен қатарласа, жарыса дамиды. Осыған орай, әрбір жаңа ұғымдарды білдіретін термин жалпы халықтық тілдің қорына қосылып отырады. Бұл прцесс термин жарату арқылы жүзеге асады. Сондықтан қазіргі кезде терминология мәселесімен, тіл мамандарымен қатар, ғылым мен техниканың алуан турлі саласындағы мамандар да шұғылданады. Өйткені ғылыми тілдің қайнар көзі болып табылатын терминдер жүйесі жетілмейінше ғылыми жаңалықтардың таралуы, ғылыми қарым-қатынаспен ғылыми-техникалық прогрестің дамуы тежеледі. Енді ғылыми-техникалық терминологияның кейбір мәселелеріне тоқталып өтейік.

Кез келген саланы қамтитын терминология жеке сөздердің, сөз тіркестерінің немесе таңбалардың жиынтығы емес, белгілі бір негізде жасалған терминдер жүйесі болып табылады. Ғылыми ұғымды қалыптастыруда, жалпы терминологиялық жұмысты жүргізуде анықтаманың елеулі қызмет атқаратындығы белгілі. Термин де анықтама тәрізді ұғымның қажетті және жеткілікті шарттарын білдірумен қатар, оның сол саладағы басқа ұғымдармен ортақ қасиеттерін де айқындайды. Екінші жағынан, ұғымның өзіндік қасиеттерін ашып, оны даралап көрсетеді. Әр түрлі терминологиялық әдебиетте "терминге" түрліше анықтама беріледі. Төменде біз соның көп таралған анықтамаларының бірін беріп отырмыз.

Термин дегеніміз-ғылым мен техниканың қарастырылып отырған саласындағы белгілі бір ұғымды бейнелейтін сөз немесе сөз тіркесі. Бұл анықтамада қарастырылып отырған ұғымның басты белгілерімен қатар терминнің негізгі қасиеті бір мәнділігі қамтамасыз етіліп отыр, яғни терминнің сөздік қауызы берілген системаның бір ғана ұғымына жүктеліп тұр.

"Термин" латынша "termіnus" - шекара сөзінен шыққан. Белгілі бір терминдер жүйесін қамтитын терминология сол саладағы терминдердің өрісі болып саналады. Терминологиялық аймақтан тысқары жерде сөз өзінің терминдік сипатын жояды. Мысалы, "дыбыс" физикадағы, оның ішінде акустикадағы, терминдердің бірі. Ал физикадағы терминологиядан тыс жерде, ол өзінің осы мәндегі терминдік қасиетін жояды. Өйткені, ол басқа ғылым саласында (тіл, музыка) өзгеше мағынаға ие болады.

Сөз тілдік таңба мен оның мағынасын біріктіріп тұрады. Сөздің таңбасы бірнеше мағынаны қамтуы мүмкін, яғни бір сөз бірнеше мағынаға ие болуы мүмкін. Жай сөздей емес, терминнің мағынасы шектеулі болады. Кез келген термин сан алуан сөз тіркестері мен сөйлемдерде тек белгілі бір мағынада ғана қолданылады. Бірақ "терминнің контекстік орнықтылығы" деп аталатын бұл жайтты өзгермейтін қағида деп түсінбеу керек. Ғылыми-техникалық ұғымның дамуына байланысты термин де дамиды.

Екінші жағынан, термин ұлттық тілдің қоры негізінде жасалатындықтан, ондағы өзгерістерден сырт қала алмайды. "Терминнің уақытша ауысымдылығы" деп аталатын бұл жағдай, терминнің шектеулі болса да даму өрісі болатындығын көрсетеді. Мұндай ауысымдылық терминнің ғылым мен техниканың даму дәрежесіне бейімделу қабілетін арттырады.

Әр түрлі терминдер жүйесі бойынша жүргізілген зерттеу нәтижелері жаңадан жасалатын немесе өзгертілетін терминдерге төмендегідей талап қойылатынын көрсетеді.

1. Терминнің өзі бейнелейтін ұғымды дәл білдіруі, яғни терминнің дәлдігі. Барлық терминнің дәлдік дәрежесі бірдей емес. Осы тұрғыдан қарағанда, физикалық терминдердің басты кемшіліктерінің бірі-термин мен термин белгілейтін ұғым арасындағы сәйкестіктің бұзылуы. Ғылым мен техниканың даму нәтижесінде ұғымның мазмұны байиды. Бұл өзгерістер терминнің сөздік қауызына симайды. Осыдан барып сәйкестік бұзылады. Термин өз қызметін атқара алмай қалады. Мысалы, "атом" терминіндегі сәйкестік толық бұзылғандықтан, ол қазір қате (дұрыс бағдарланбаған) термин қатарына жатады. Термин мен ұғым арасындағы сәйкестікті зерттей отырып, Д. С. Лотте барлық терминдерді дәлдік тұрғысынан үш топқа бөлді: дәл бағдарланған, бейтарап және дұрыс бағдарланбаған (жалған бағдарланған) терминдер.

Бірінші топқа жататын дәл немесе дұрыс бағдарланған терминдер өзі бейнелейтін ұғым жайлы едәуір нақты түсінік береді. "Киловатт", "жартылай ыдырау периоды", "күй теңдеуі", іспетті ұғымның басты қасиеттерін осы топқа жатады. Мұндай дұрыс бағдарланған терминдер қатарына ұғымға тікелей қатысты бар белгілер бойынша жасалған терминдермен қатар, ұғымның қосалқы қасиеттері бойынша жасалған терминдер де жатады. Мысалы, "суық эмиссия" терминніндегі "суық" терминдік элементі электрондардың шығу процесін емес, электрондарды шығаратын дененің температуралық күйін бейнелейді.

Терминнің дәлдік дәрежесін (дәл бағдарлау дәрежесін) сөз еткенде оның бұрынғы мағынасының этимологиясын іздемей, терминнің тілдігі қазіргі мағынасын, терминологияға енген кездегі мағынасын еске алу керек. Бірақ терминді дәлдік дәрежесіне қарай бөлудін өзі де шартты түрде алынған ұғым. Бір кезде дұрыс бағдарланған термин, ұғымның өзгеруіне, жаңа салаға ауысып, жаңа мағынаға ие болуына байланысты өз функциясын жоғалтуы мүмкін.

Мысалды, бір кезде "фотоэмиссияның қызыл шекарасы" деп алынған термин, қазір "фотоэмиссия табалдырығы" деп аталады. Өйткені, бұрын бұл шекара спектрдің қызыл бөлігі аймағында ғана болады деп есептелген. Мұндай терминдер дұрыс бағдарланбаған немесе бейтарап терминдер қатарына жатады.

Кейде термин ұғымның физикалық қасиетін ашпайтын белгілер бойынша жасалады. Бұл белгілер көбінесе ұғымның өзіне емес, оның пайда болу шарттары мен жасалу жағдайына байланысты алынады. Мысалы, қатты қорытпа "победит", матаның түрі "лавсан"(лаборатория высомолекулярных соединений АН СССР) . Осы аталған терминдермен қатар, "Мах саны", "Доплер эффекті" тәрізді фамилиялық терминдерде де бейтарап терминдер қосылады.

Дұрыс бағдарланған терминдер қатарына терминдік элементі терминнің дәл мағынасына қайшы келетін, сондықтан ұғым жайлы қате түсінік беретін терминдер жатады. Мысалы, "жылу резервуары", "жылу сыйымдылық" т. б. терминдер дәйексіз ескі қағида-жылу тегі теориясына сүйеніп жасалған, "атом", "ат күші" іспетті өз мағынасын бере алмайтын көнерген терминдер де осы топты құрайды. Ал "төменгі қысым", "жоғарғы кернеу", "мейлінше суыту" т. б. ұғымның мағынасын толық ашпайтын терминдер аралық топқа жатады.

2. отырған саласындағы терминнің бір мәнділігі, яғни моносемия. Терминге қойылатын басты талаптың бірі ғылым мен техниканың белгіле бір саласын және оған тым жақын салаларын қамтитын ұғымдар жүйесін бейнелейтін терминдердің бір мәнділігі болып табылады. Терминнің бір мәнділігі "терминологиялық өріс" арқылы да және уақыт бойынша шектеледі:"Адамдардың ұғымдары қозғалмайтын нәрсе емес, мәңгі қозғалып тұрады, бір-біріне ауысып тұрады, бірін екіншісіне қотарып отырады, мұнсыз олар нағыз өмірді көрсетпейтін болады" (В. И. Ленин шығ., 38 т., 161-бет) .

Ұғымдардың мұндай өміршеңдік қасиеті, әсіресе физика тәрізді тез қарқынмен дамитын ғылым салаларында айқынырық сезіледі. Сонымен, бүгін бір мәнде болып саналған термин, күні ертең, ғылым мен техниканың жаңа бір тасқыны кезінде пайда болған ұғым мағынасының кеңеюі нәтижесінде бұрынғы сөздік қауызына сыймай көп мәнді терминге алналуы мүмкін.

3. Белгелі ұғым саласын қамтитін терминдер арасында синонимдер болмауы керек. Синоним-терминдер деп, бір ұғымды білдіретін терминдерді (екі не одан көп) айтады. Мысалы, "инерция центрі" мен "масса центрі" бір ұғымды білдіретін синоним-терминдер қатарына жатады.

4. Терминдердің ықшамдылығы. Кейде терминдердің дәл болу мақсаты көзделіп, көп сөзден құралған терминдік тіркестер жасалады. Бұл жағдай терминге қойылатын басқа бір талапқа-терминнің ықшамдылығы қайшы келеді. Сонымен терминге дәлдік тұрғысынан қойылатын талап пен ықшамдылық шартын үйлестіру қажеттілігі туады: әрбір термин дәл, ықшам әрі бірнеше тіркестен тұратын күрделі термин құрамында пайдалануға ыңғайлы болуы керек. Ықшамдылық жеке термин арқылы байқалса, дәлдік дәрежесі белгілі бір ғылым саласын қамтитын бүкіл терминдер жүйесі бойынша бағаланады.

Қысқа термин жасау кезінде ұғым мағынасының толық қамтылуы ескеру принципі басшылыққа алынады. Терминнің қолдануға ыңғайлы Қысқа формасын алудың бірнеше тәсілі бар. Сонның кейбір түрлерін қарастырайық.

А) Терминдік тіркестердегі бір не бірнеше элементтердің түсіп қалуы. Термин құрамындағы мұндай элементтердің түсіп қалуы құбылысыэллипсисдеп аталады. Мысалы, "материялық нүктелердің механикалық системасы" деп алынған толық терминнің екі терминдік синонимі бар: "механикалық система", "материиялық нүктелер системасы". Ал, "треактория бойындағы орташа жылдамдық", "балқымалы қыстырғышы бар сақтағыш" терминдерінің "орташа жылдамдық", "балқымалы сақтағыш" түрінде алынған қысқаша формалары бар. Электр шамалары, олардың құрамындағы ең басты белгілі -қыл сымдары бойынша классификацияланады. Сондықтан "тантальды қыл сымы бар лампа", "вольфрамды қыл сымы бар лампа" тәрізді қомақты терминдер "тантальды лампа", "вольфрамды лампа" деп ықшамдалып алынады. Сол сияқты "тұрғын толқынды резонанстық үдеткіш" термин "резонанстық үдеткіш" деп ықшамдалып алынады. Бұл жерде қажетті микробөлшекті үдету үшін бір не бірнеше резонатордағы тұрғын толқынның электр өрісі пайдаланылатыны айтылып отыр.

Б) Ғылыми-техникалық терминдердің ықшамдалған түрін жасауға эллипсиспен қатар аббревиатура да пайдаланылады (латынша abrevіatura-ықшам) . Аббревиатура күрделі сөз тіркестерін қысқарған сөзге айналдыру кезінде пайда болады. Мысалы, "пайдалы әсер коэффиценті"-п. ә. к., "электр қозғаушы күш"-э. қ. к., тәрізді аббревиатуралық терминдер физикада жиі қолданылады.

Соңғы жылдары ғылыми атаулардың көбеюіне байланысты, сан алуан формалар аббревиатуралық терминдердің шамадан тыс өріс алғаны жайлы баспа сөз бетінде мәселе көтеріліп жүр. Тек белгілі бір тақырыппен айналысатын мамандарға ғана түсінікті мұндай терминдер оқырман қауым тарапынан қолдау таппайды.

5. Кез келген ғылым саласының белгілі бір бөлігін құрайтын терминология бұл күнде стандарттау объектісіне айналып келеді. Стандартталып, нақтылы бір жүйеге келтірілген терминология құрамындағы терминдер барлық оқулықтар мен анықтамалық әдебиеттерде, сондай-ақ ғылыми және ғылыми-көпшілік әдебиеттерде, сол қабылданылған формада қолданылатын болады. Бұл талап терминологиялық комиссия тарапынан бақылауға алынады. Осы комиссияның шешімі бойынша алынған терминдерді аударма және қолтума әдебиеттерге енгізу мәселесі баспа орындарындағы редакторлардан, аудармашылардан, авторлардан талап етіледі.

Сондықтан терминонлогиялық система ең алдымен мағынасы бойынша, яғни қарастырылып отырған ғылым саласының қазіргі деңгейін қамту дәрежесі бойынша әрі терминдер жүйесінің логикалық талапқа сай келуі тұрғысынан және оның лингвистикалық жағынан қалыптасу ерекшеліктеріне қарай бағынады. Егер алғашқы екі талап терминология жасалатын саладағы мамандарға жүктелсе, лингвистикалық мәселе тіл мамандарының үлесіне тиеді. Стандартталатын терминология саласындағы терминдердің мағыналық-логикалық жағымен қатар лингвистикалық жағына да айрықша назар аудару қажет. Терминнің дұрыс жасалуы, жалпы халыққа тән әдеби тіл нормасының дұрыс сақталуы стандартталған терминдердің сапасын артырады, тіл мәдениетін байтады. Терминология мынадай лингвистикалық мәселелерді қамтиды:

А) грамматикалық категориялардың терминологияда қолданылу ерекшеліктері;

ә) терминологиялық тіркестерге қойылатын стилистикалық талаптар;

б) терминнің орфографиялық талапқа сай келеді;

Физикалық терминологияда, негізінен терминнің төмендегі түрлері кездеседі:

негізгі немесе теориялық терминдер, қосымша терминдер немесе номенклатуралар, таңбалар, символдар. Бірінші топты құрайтын терминдер физика ғылымының негізіне алынған жалпы теориялық ұғымдарды білдіреді. Бұл терминдер көп өзгеріске ұшырамайды. Мысалы, "энергия", "масса", "молекула" т. б. Бірақ бұдан негізгі терминдердің бәрі бірдей аударылмай алынады деген қате ұғым тумау керек. Мысалы, физикадағы негізгі терминдер поле-өріс, сила-күш болып оңтайлы аударылып алынып жүр.

Номенклатуралық терминдер қартарына ғылым мен техниканың белгілі бір саласындағы атаулардың жиынтығы жатады. Құбылыстың, процестің, объектінің, прибордың, сондай-ақ машинаның толып жатқан жеке бөліктерінің аттары номенклатура болып табылады. Номенклатура өзінің табиғаты, шығу тегі жағынан жай сөздердің сипатына қосылады. Ол, көбінесе, ғылымның негізін баяндау кезінде ғана термин ретінде пайдаланылады. Ал күнбе-күнгі қарым- қатынаста, ол қарапайым сөзге айналады, басқаша айтқанда, жиі қолданылатын тұрмыстық сөз болып шығады. Терминге айналғанда оның мағынасы тереңдеп, мазмұны байиды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.