Араб халифатының қоғамдық құрылысы

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

I
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
II Негізгі бөлім
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 5
2.1. Араб халифатының пайда
болуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... 5
2.2. Араб халифатының қоғамдық
құрылысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
2.3. Ислам дінінің пайда болуы және
дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... 15
III Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .
Қолданылған әдебиеттер
тізім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...

Кіріспе
Араб халифаты мемлекеті және оның құқығының тарихын оқып үйрену
маңызды. Мұсылман құқығының принциптері бүгінгі саяси өмірде кеңінен
қолданылады. Кейде ислам қағидалары догмаға да айналып кетуі мүмкін.
Мұсылман құқығы кеңінен тарап, тұрақтап қалған мұндай елдерге: Марокко,
Тунис, Сирия, Мавритания, Иран, Пәкістан, Ирак т.б. жатады.
Қоғамдық өмірдегі жалғыз ғана реттеуші заң ретінде шариғатты ұзақ
мерзімге орнықтыруға бірнеше себептер ықпал жасады. Шығыс елдеріндегі
әлеуметтік-экономикалық жағдайларға көптеген ғасырлар бойы ислам діні
жетекшілік етті және оның батыс діндерден елеулі айырмашылығы болды.
Феодализм дәуірінен бері қарай ислам діні мыңдаған жылдар бойы қоғамдық
қозғалысқа мұрындық болды.
Айтарлықтай маңызды орын алатын жағдайлардың бірі-мешіт ұзақ уақыт
бойы діни орын ретінде қызмет етті. Онымен қатар шариғаттың тірегін
әрқашанда адатпен байланыстырған жөн, халықтың күнделікті тұтынатын
ислам қағидалары діни құқық болып қалыптасқан.
Арабтар жаулап алу кезіндегі шариғат шарттары құқық ретінде Египет,
Сирия, Месопотамия, Кавказ бен Ортан Азия елдерінде қабылданған. Адат
шариғаттың, шариғат адаттың сақталуына мүмкіндік туғызып отырған.
Ұзақ уақыт бойы ақсүйектер мен діни үкімет бір адамның (халифтың,
сұлтанның, әмірдің) қолында болып келеді.
Бұл жағдай сапасы жағынан алғанда шариғат қолданыстағы бірден бір
заң ретінде мұсылмандардың қоғамдық өмірдегі құқына байсалды түрде әсер
етіп отырды. Ол тіпті капитатистік қарым-қатынас пен тәртіптің орнауына
айтулы ықпал етті. Бірақ буржуазиялық қарым-қатынастардың дамуы шариғар
монополиясын бұзды.
Осы күндері мұсылман елдерінің көпшілігінде мемлекеттік ақсүйектер
ұйымдары құрылған, бірақ олар діни соттарды сақтайды. Шариғат сотының
сақталуы дін иелерінің саясатқа, халықтың азаматтық құқығына араласуына
кең жол ашты. Бұндай жағдай қоғамдық-философиялық ойдың дамуына, өмірге
материалистік тұрғыдан қарауға кедергі жасады. Көзқарастары
демократиялық тұрғыда қалыптасқан адасдар да дін иелерінің қудалауына
түспес үшін өздерінің пікірлерін ислам діні қағидаларымен тиянақтап
отыруларына тура келді. Ислам мен шариғат осы күнге дейін Азия мен
Африка мемлекеттерінде өзінің үлкен ықпалын жүргізуі, кейбір
жағдайларда елдердің дамуына кері әсерін де тигізді.
Көбіне ислам дінінің прогрессивті рөді де болатынын ескеру керек.
Мысалы, 1978-1979 Иран төңкерісінде Иран дін иелері төңкерісті
басқарды. Шах өзінің мемлекетті басқарған соңғы жылдарында дін иелері
үстінен бақылау қоюға тырысты. Бұл, әрине, дінге сенуші халықтың
қобалжуын, наразылығын туғызды. Бұл кездерде мешіт бұқара халыққа
әсерін тигізе алатын және Иранда қалың жұртшылыққа ежелден келе жатқан
байланысы бар ұйымдасқан ресми күш еді.

2.1. Арап халифатының пайда болуы.
Мұсылман құқығы осы күнге дейін әлемдегі ықпалды жүйелердің бірі
болып отыр және ол миллардқа жақын мұсылманның өзара қатынастарын
реттейді. Мұсылман халқы қоныстанған көптеген мемлекеттер ислам дінінің
принциптеріне адал екендігін жариялайды. Бұл жариялылық Марокко,
Египет, Индонезия мемлекеттерінің конституцияларында бекітілген.
Мұсылман құқығы өзгеріссіз. Бірақ оның қолданылу мүмкіндігі өте
кең. Себебі, ол өмір талаптарына байланысты икемделе алады. Құқықтық
өзгертпей, қарама-қарсы жақтардың келісуі арқылы, әдет ғұрыптың
жаңғыруына, қоғамның дамуына әсер ететін жағдайларды кіргізуге
мүмкіндіктер табылады.
Қазіргі кезде діни факторлардың әсер етуі едіәуір күшейіп, ол ислам
дінідің әр елдерінде қоғамдық дамудың дәстүрлі кезеңі ретінде қалай
таралса, әлемдік саясатта да сондай жағдайда. Ислам факторы Иран
төңкерісінің бірінші кезеңінде шахқа қарсы және имперализмге қарсы
бағыттың күшеюіне мүмкіндік туғызды. 1
1979 жылдың басында Зия-уль-Хактың жар салуымен Пәкістандағы
қоғамдық-саяси және экономикалық құрылысты исламдық негізде ұйымдастыру
– буржуазиялық саяси билеуші одақтың мақсатына қызмет етті.

1) Религии Мира, Ислам, Минис, 2006

Исламды предидент А.Садат қолданды, исламды социализм жүйесіне де
қарсы қолданғаны мәлім. Ислам дінінің қолдануы қазіргі заманда жан
жақты.
Бүгінгі таңда мұсылмандар жер жүзі бойынша бір миллиартқа жақын
адамға жуық деп есептеледі. 35 елдің негізгі тұрғындары мұсылмандар, ал
18 елде олардың ықпалы аз. Ислас бірсыпыра елде мемлекеттік дін ретінде
жарияланды.
Ислам төңірегіне он үш ғасыр бойы белсенді түрде үздіксіз әсер етіп
келе жатыр. Ислам жай діни жүйе ғана емес, ол“өмірдің бейнесі”.
VI-VII ғғ. Аравиядағы әлеуметтік қатынастар Мұхаммед нанымының
қарсаңында өте күрделі жағдайда болды. Рулық қарым – қатынастардың
арасында (отбасы мүшелерімен рулық байланыс, кек алу салты, жерді
иелену) ру ақсақалдарының бөлініп шығу кезеңі жүріп жатты. Сауда және
өсім алушылық, ірі қалаларға тән тұрмыс сипаттары кең таралды.
Өзара әлеуметтік теңдік жағдайныда шаруалар қауымы болып өмір
сүрді. Аса бай сауда қалалары үнемі тәуелсіздікке ұмтылып отырды.
Мұндай жағдайда оқудың кең таралуы табтиғи нәрсе. Дін әділетсіз ру
ақсақалдарының қолына шоғырланғанын жариялап, бостандықтағы
азаматтардың теңдігін формальды түрде мойындады. Жаңа дінге байланысты
(тайпаларға қарайтыннан тәуелсіз) және әлеуметтік кезеңнен жаулап алу
жолы да аяақталды, сөйтіп дін жалауы астында соғысты іске асырғысы
келді. Аравияның бірігуі және Араб мемлекетінің құрылуы таптық қоғамның
қалыптасуынан туындады. Осы кезеңдегі бірігуге ислам діні ұйытқы болды.
Исламның дамуы кезеңінде Аравияның қоғамдық құрылысы өзінің белгілі
бір дағдарысты жағдайын бастан кешіріп жатқан еді. Мұндағы құл
иеленушішік қоғам әлі жетекші билікке ие болған жоқ. Ол кезде Египет,
Сирия, Месопотамия сияқты елдерді арабтың жаулап алу кезеңі ислам
дінінің дамыған феодалдық қоғамда таралуына әсер етті. Аяақталған жүйе
сапасында исламның пайда болуы, феодалдық қатынастың басшылығымен және
бұл басшылықты тікелей қайталауы, қоғамдық қарым-қатынаста қолданатын
жағдай туғызды. Бірақ, құл иеленушілік тәртіп те, тайпалардың қауымдық
қатынастары да ұзақ уақыт сақталды. Айтарлықтай маңыздылығы, шариғаттың
жалғау заң ретінде бекітілуі, мынаған дәлел береді: ұзақ уақыт бойы
мешіт діни және ақсүйектер жұмыстарын, оның ішінде сот істерін де
шешетін орын ретінде қызмет етті. Орта ғасырдағы мұсылман елдерінде заң
шығарушылар болып тек құдай сөзін айтатын адамдар ғана танылды. Діни
нанымның кезеңінің қаншалықты ықпалды екенін араб тайпаларының
орталықтану кезеңі көрсетті. 2
Зарен курейіш тайпалары басымырақ шоғырланған Мекке аймағында ол
ерекше көрінді, олар керуен саудасын жақсы жүргізіп, көрші тайпаларды
бағындырып алу барысында нәтижелерге жеткен.
Алдыңғы қатарлы жағдайды олар құдай Алла атымен иемденді және
қалайда ірі пұтпен Хұбалаға қосылыа кетті.

2) Мухтарова А.Қ. Шет Елдердің Мемлекет және құқық тарихы. Алматы
2005

Арабияның географиялық жағдайы, оның саудаға ежелгі уақыттан
араласуы Шығыс пен Батыстағы басқа мемлекеттер мен саяси және мәдени
байланыстарды дамытуға ықпал жасағаны сөзсіз. Сол сияқты араб ортасын
монотеизмге тартуға икемдегені айқын. Ескіден келе жатқан библия
аңыздары мен інжілдік атқару, ежелгі грек философиясы мен рим
юриспруденциясы, зороастризм және буддизм, шығыс деспотизмнің өткен
кезеңі мен ежелгі патшалықтардың орталықтандырылған бюрократиялық
нормалары, сондай-ақ арабтарда исламның пайда болуы да белгілі бір рөл
ойнады. Исламды тікелей уағыздаушылар қозғалысының“шындықты
іздеушілілері”ханафизм болды. Олар рулық дінге қарсы шықты және жалғыз
рахман құдайына ғана бағынды.
Ислам Мұхаммедтің атымен байланысты және оған дейінгі жергілікті
пайғамбардың атынан, құдайдың атынан қатысқандар“уақыттың”келгенін
білдірді, осылардан кейін барлық бақытсыздық тоқтатылады. Тек бір ғана
Мұхаммедтің таратуы табысқа жеткізді. Оынң өмірбаяны сенізінші ғасырда
жазылған. Ол Банухашим деген рудан шықты, тайпасы курейіш, жастайынан
жетім қалып, ағасының малын баққан. 25 жасында 40 жасар Меккелік Хадиша
деген әйелге үйленген.
Тұрмысын түзеп алғаннан кейін сауданы тастап діни, тәртіп жұмысына
тереңірек кірісті. Оның көзіне түрлі құбылыстар көрініп, біреулердің
дауыстары естілді. Рамазанның бір түнінде, күнтізбенің тоғызыншы айында
түріктің оразасының 30 күнінің бірінде оған жаналғыш әзірейіл келіп,
аспандағы Алланың тағының астына жасырылған Ифиннің мазмұнын ашып
береді.
Мұхаммедтің дін уағыздау жұмысының табысы былай келесумен болды,
жаңа дін оқу қарапайым халықты феодалдың дәуірдегі тайпа басшыларына
және көпестік өсім алушылықтың қабатталуына қарсы күрестің бір түрі
болды. Ал теңдік және туысқандық идеясы бұл оқуды ұстап тұрып, ең кедей
аймақтарының талаптарына, ұмтылыстарына жауап беру езушілердің ретінде
қатысты. Оның уағыз жұмыстары Меккенің ірі басшыларын және Қаабаның
әулие қызметкерлерінің наразылығын тіғызды. Әйелі мен ағасы қайтыс
болғаннан кейін Мұхаммед қауымды құрған және жергілікті араб, үнді
тайпаларын біріктіріп тұрған көрші Ясрибке (Медине) кетуге мәжбүр
болды. Бұл 622 жыл-мұсылмандардың жыл санауының бірінші жылы. 3
Арабтардың атақты адамдары бір құдайға бағыну идеясының
артықшылығын түсінді, оның көмегімен көпшілік бұқараны өзара
татуластыруға, дағындыруға болатын еді. Ал шындап келгенде,“діни
төңкерісті аяқтап”, Мұхаммед қоғамның бейнесіне өзгеріс жасады және дін
жасағы қызмет етті, саяси жағынан жаулап алып, тәртіпке келтірді. Ислам
діні мемлекеттік дін ретінде осындай маңызға ие болды. Оның әсерімен
көп ұзамай Оңтүстік және Батыс Арабиядағы қарсылық басылды.

___________________________________ __________________________________
___
3) Дінтару негіздері. Оқулық. Алматы, 2006 2006 2004 2005 1990 1999
Мединелік пайғамдар жағындағылар бейбіт түрде қалаға кірді, ал
курейіш басшылары исламды қабылдап, пайғамбардың серіктерінің ортасынан
орын алды.
Меккенік басшы топтары Мұхаммедті билеуші ретінде қабылдады. 632
жылы Меккені мұсылмандардың әулие астанасы деп жариялады. Мұхаммед ол
жаққа қажылық жасады және бірінші қожа болды. Мединеде бейіті аса
құрметті Қааланың артында жерленген. Оның қайтым болуынан кейін
Халифтікке Әбу–Бекірді сайлады (632-634), одан кейін Омар (634-644),
Осман (644-656) болды. Мұхаммедтің ізбасары кезінде“пайғамбар туы
астында”көрші мемлекеттерді жаулап алу кезеңі өтті. Жер орта теңізін
және Орта Азияны, Сирияны, Палестинаны, Египетті, Иранды, Закавказъені,
Солтүстік Африканы, Ауғанстанды, Испанияны жаулап алу нәтижесінде үлкен
жерді алып жатқан мұсылман империясы – халифат пайда болды. XI ғасырда
ислам діні Солтүстік Үндістанға тарайды. XIV ғасырда оны Алтын-
Ордалықтар қабылдады, кейін Солтүстік Кавказ бен Батыс Сібір қабылдады.
Ислам дінін тарату әскери нәтижесінде болып өтті. Бейбіт түрде ол
Индонезияға енді. (Араб және үнді саудагерлерінің насихатымен бұл елден
индуизм және буддуизм біртіндеп ығыстырылды).
Жаулап алу соғысының негізі оңай баюға ынталандыру болды. Жаулап
алуды көпқұдайлық, феодалдыр арасындағы үзіліссіз араздық және жаулап
алынған халықтардың саяси бытыраңқылығы жеңілдетті. Исламдандыру мен
экономикалық ынталандыру Месопотамияда, Сирияда, Палестинада, Египетте,
Лавияда арабтар қоныстанған және басқа жерлерде оңай жетістікке жетті.
Ислам діні қабылданған аймақтарда арабтандыру жұмысы жүргізіліп,
жергілікті тіл мен мәдениет арабтардікімен араласып, ассимиляцияға түсе
бастады.
Иранда, Закавказъеде, Орта Азияда және Ауғанстанда арабтардың
экономикалық саясаты басым түсе бастады: жер мемлекеттікі деп
жарияланды, мұсылмандар үшін салықтар қысқартылды, шаруалардың айыптары
жеңілдеді. 4
Феодалдардың үздіксіз қанауынан шаршаған аймақтарда бейбіт
тұрғындар исламның көпшілігінде мүддесіне жауап екенін тез түсінді.
Оның қол жетерлік парыздары мен әдет ғұрыптарын қабылдау оңай еді, олар
ешқандай арнайы дайындықты талап етпеді. Шариғаттың ережелері жаңа
заманның дәстүр-салтттарымен астасып жатты. Қарапайым адамдар ислам
дінін тез қабылдады. Олар, өз тайпаларының бәле-жаладан қорғамаған
бұрынғы құдіретті құдайларына деген сенімдерін жоғалтты.
Исламның шарттары өмірдің ең керекті нәрселеріне әсер ететіні
байқалды.

4) З.М. Черниловский, Всеобщая История Государсва и Права, Москва
1999

2.2. Араб халфатының қоғамдық құрылысы
Араб халифатының ерекшеліктері феодалдық қоғамда белгілі бір орын
алды. Феодализмнің дамуы тарихи – географиялық жағдайда біркелкі болған
жоқ: Сирияда, Иранда, Египетте феодалдық қатынастар белең алды, ал
Арабияда рулық қоғам өмір сүрді.
Жер иелену қатынастарында жерді мемлекеттің меншіктенуі басым орын
алды. Халиф пен басшылар оны шаруаларға пайдалануға таратты және жер
иесінің қайтыс болған жағдайында жердің тағдырын анықтап отырды.
Бірігіп пайдалануды қажет ететін суармалы егіп шаруашылығы кеңінен
қолданылды. Жерді пайдаланудың негізгі түрлері икта, мульк және вакф
деп аталды. Икта-шарт қойылып алынған дүние, мульк-толық жеке
меншіктегі жер және вакф-нақты бір мақсатпен шартты түрде сыйға
берілген жер, жер иеленуші басқару құқығын сақтап қалды. Таптық
құрылымы: феодалдар-басқарушы қанаушы тап, жаулап алынған елдерден
келген байлықтың ең көбін алды; негізгі орында мұсылман дін басылары
түрды; шаруалар-этникалық топтың ең көпшілігі; қала адамдары-көпестер,
қол өнершілер; құлдар-тұтқындар және еріксіздер, шет елдерден сатып
әкелінгендер.
Омеядтар кезеңіндегі мемлекеттік құрылыс (661-750). Пайғамбар
артында еркек жынысынан мұрагер қалдырған жоқ. Мұхаммед қайтыс
болғаннан кейін төрт халифтың ізбасарлары: Әбубәкір, Омар, Оспан, Әли
басқарды. Әли қайтыс болғаннан кейін өкіметті араб атақтылары жаулап
алды, халифтікке Муавид шақырылды. Халифтің орталығы Сирия, астанасы
Дамаск қаласы болды. Омеядтар мемлекеттік аппарат қызметіне тек
арабтарды ғана алды, барлық іс араб тілінде жүргізілді. Олар ақша
шығара бастады. Алғашқыда халифтікке араб атақтыларын сайлады.
Ақсүйектік және діни үкіметті мұрагерлікке қалдырған халиф біріктіріп
отырды. Жергілікті басқарулардың өзіндік құрылымы болды. Олардың
басында әмірлер тұрды. Олар әскери, әкімшілік және діншілік үкіметті
жүзеге асырды.
Әмірлерде екі орынбасар болды, оның біріншісі қаржы істері жағынан,
ал екіншісі қади-халифтің діни үкіметтік шаруаларын жүргілушілер болды.
әскерді тұтқындар толықтырып отырды. Төрт диван өмір мүрді: Аль
Харади-қаржы министрлігінің жұмыстарын орындады; Аль-Хатим-халифтің
хатшысы; Аль-Расил-пошта және байланыс мекемелері; Аль Мугтакиллят-
әскерді басқаруды қамтамасыз ететін және әскер қызметкерлерінің санағын
қамтамасыз ететін орган.
Уәзір кеңесшінің және халифтің орынбасарының ролін орындады.
Осындай мемлекеттік құрылымынан байқалғандай, араб мемлекеті-
теократиялық монархиялық сипатта дамып, барлық билік халифтің қолына
шоғырланып отырды.
Абассидтер кезеңіндегі Халифат (750-1258). Абассидтер руынан шыққан
Халифтер үкімет басына Иран ірі жер иеленушілерінің және дихандардың
көмегі арқасында келді. Халифаттың жоғарғы билеушілері біртіндеп
жартылай ирандық кейіпке түсе бастады. Абассидтердің астанасы Бағдат
қаласы болды. Абассидтер жаулап алу саясатын тыңғылықты жүргізген жоқ.
Жоғарғы үкімет жерді бұрынғыдай мемлекеттің меншігіне жатқызды.
Абассидтар тұсында халифат бюрократиялық аппаратпен дамыған бір
орталықтағы мемлекетке айналды. Уәзірлердің саны өсті, олар мемлекеттік
істерді өздері шешті, әскерді басқарды. Халифтің негізгі көмекшісі ұлы
уәзір болды.
Қади – ағарту жұмыстарының және мешіт істерінің басты көмекшісі.
Абассидтер дәуірінде әкімшілік құқықты меңгерген бастықтардан кісі
өліміне қатысты іздесіру істерін атқаратын ерекше полиция-шурта
құрылды. Ол сот тергеушілерін және сот үкімін орындайтын жергілікті
қызметкерлерді құрады.
Сот жүйесі соттың қади қызметі мен әрекеті арқылы көрініп, ерекше
сипатқа ие болды. Алғашқыда бұл жұмысты соттың тіндетті қызметі
тапсырылған кішігірім қызметшілер атқарды. Ол міндетті түрде діни әдет-
ғұрыпты орындай алатын мұсылман, дін басы жіберуге беделді, саяси ықпал
шеңберіндегі адам болуы керек. Мұсылман қадиы жан – жақты, өзі қади,
нотариус, заңды талқылаушы ретінде сот саласындағы сұрақтарға сенімді
болды.
Әскер мынадай араб тайпарларының жасағынан: әскерлерден,
гулямдардан (түркияның құлдарынан, африкалықтардан, славяндардан)
құралды. Халифтің қарауындағы күрейіш тайпасынан, шексіз үкім
жүргізушілерден. Пайғамбардың найыптары мен шариғаттың қорғаушыларынан
тұратын араб халифаты теокартиялық ел болды.

2.3. Ислам дінінің пайда болуы және дамуы
Исламның негізін қалаған Мұхаммед 570 жылы, исламға дейінгі
Арабияның ең ірі сауда және діни орталығы Мекке қаласында дүниеге
келді. Ол күрейіш тайпасының кедейленген хашім руынан шықты. Әкесі
Абдалла ұлы туылған соң қайтыс болды (кейбір деректерде ұлы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.