Орбита пішіні
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І. АРА ҚАШЫҚТЫҚТАН ЗОНДЫЛАУ ДЕРЕКТЕРІНІҢ
САПАЛЫҚ СИПАТТАМАЛАРЫНА ОРБИТА МЕН АТМОСФЕРА КӨРСЕТКІШТЕРІНІҢ
ӘСЕРІ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .6
ІІ. ҒАРЫШТЫҚ СУРЕТТЕРДІҢ ӨЗІНДІК БЕЛГІЛЕРІ МЕН ОЛАРДЫ ЖЕКЕ КӨРСЕТКІШТЕРІ
БОЙЫНША ЖІКТЕУ.
2.1 Суреттердің масштабы мен
шолулығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
2.2 Мүмкіндігі мен дәлдігі.
2.3 Түсірімнің
қайталануы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..10
2.4 Ғарыштық суреттердің негізгі түрлері.
2.5 Жарық диапазондағы
суреттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...11
2.6 Жылу инфрақызыл диапазондағы
суреттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
ІІІ. ТАБИҒАТ РЕСУРСТАРЫН КЕШЕНДІ ЗЕРТТЕУГЕ
АРНАЛҒАН ЖЕРДІҢ ЖАСАНДЫ
СЕРІКТЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ..15
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .21
КІРІСПЕ
Жасанды Жер серіктері арқылы түсірілген алғашқы суреттер,ғарыштан
келетін ақпарат,Жер туралы,табиғи ресурстарды зерттеуге және қоршаған
ортаны қорғау мәселесін шешуге көмектеседі.
Ғарыштық түсірімді бұрынғы әуетүсірім әдісімен салыстыруға
болады.Сонымен қатар,суретке түсірудің жаңа құралдарын қолдану мен
суреттерді өңдеу,олардың пайдалану ауқымын кеңейтіп,әуе әдістерінің
дамуына,жаңа,сапалы деңгейге көтерілуіне,сонымен бірге,әуеғарыштық
әдістердің пайда болуына әсер етті.
Географиялық зерттеулерде әуеғарыштық әдістер қолдануының негізгі
мақсаты, бұл-ғарыштық түсіріс арқылы алынған әуесурет мәліметтері
бойынша,географиялық нысандарды,құбылыстарды,процестерді картаға түсіру
және зерттеу.
Географиялық зерттеулерде кеңінен қолданатын басқа әдістермен
салыстырғанда әуеғарыштық әдістердің негізгі мүмкіншіліктері болып
келесілер саналады:
1.Бақылаудың ғаламшарлық түрі.Ғарыштық суреттер бойынша әр түрлі
нысандарды,құылыстарды ғаламшарлық масштабта зерттеу мүмкіншілігі, мысалы,
атмосфераның айналымын, ағыстарды,олардың пайда болуы мен қозғалу
жылдамдығын,ірі морфоқұрылымдардың таралу ерекшеліктерін зерттеуге болады.
2. Тез арада дайын болуы жылдамдығы.
3.Түсірімдердің қайталанып тұруын, процестердің өзгеруін бақылап,оларды
болжауға болады.
4. Баруға қиын, игеруі мүмкін емес аудандарда негізгі зерттеу әдісі
болып саналады.
5.Әуеғарыштық суреттердің сол масштабтағы топокартаға қарағанда
ақпаратты көбірек және табиғи компоненттердің кейбір заңдылықтарын байқауға
болады.
Ғарыштықтың дамуы барысында ғарыштан түсіру мүмкіндіктері пайда
болды.Бұл осы салаға сай түсірімдердің техникалық құрал
жабдықтарын,мәліметтерді беру жүйесін,оны архивациялау және тұтынушыға
беруге дайындауды құрастыру мен дамытуға себепші болды.Осы дамыту мен
құрастыру нәтижесінде жаңа сала, жаңа жүйе пайда болды.Бұл ара қашықтықтан
зерделеу жүйесі.Ара қашықтықтан зерделеу жүйесінің дамуы қоршаған ортаның
өзгеруімен анықталды- авиацияның,ғарыштың, құрал құрастыру мен АЗ
мәліметтерін өңдеу жүйешесі, Жер туралы ғылымдар-
геология,геофизика,география,ландшт афтану,топырақтану,гидрология, ботаника
және т.б. (АЗ мәліметтерін интерпретациялау жүйешесі даму деңгейімен.)
Географиялық міндеттерде қолданылатын арақашықтық негіз әр түрлі
тақырыптық карталарда сандық және ұқсас түрде ұсынылған,ара қашықтықтан
зерделеу деректері мен оларды өңдеу және интерпретациялау нәтижелерінің
ұтымды бірлестігі болып анықталады.
Бұл жұмыс осы аталғанғандарды тереңірек қарастырады деген ойдамын.Жұмыс
үш бөлімнен тұады: арақашықтықтан зерделеу деректерінің сапалық
сипаттамаларына орбита мен атмосфера көрсеткіштерінің әсері; ғарыштық
сурттердің өзіндік белгілірі мен оларды жеке көрсеткіштері бойынша жіктеу
және табиғат ресурстарын кешенді зерттеуге арналған Жердің жасанды
серіктері.Екінші бөлім алты тараудан тұрады: суреттердің масштабы мен
шолулығы; мүмкіндігі мен дәлдігі; түсірімнің қайталануы; ғарыштық
суреттердің негізгі түрлері; жарық диапазонындағы суреттер; жылу инфрақызыл
диапазондағы суреттер. Жұмыста қосымша ретінде кестелер мен суреттер
бейнеленген.Жұмыс соңында қолданылған әдебиеттер тізімі келтірілген.Жалпы
жұмыс жиырма бір беттен тұрады.
Жер қойнауындағы үрдістер
Табиғи орта объектілерімен
мен оның бетінен шағылысу және
физикалық өрістер байланысының
сәулеленуден түзілетін
ЭМПИРИКАЛЫҚ ЖӘНЕ
ФИЗИКАЛЫҚ ӨРІСТЕР;
ТЕОРИЯЛЫҚ
Шығу тегі,техногенді өрістер
ЗАҢДЫЛЫҚТАРЫ
АЗ жүйесі
АЗД жинау
АЗД өңдеу
АЗД интерпретациялау
Тақырыптық карталардың
арақашықтық негізі
1-сурет.Ара қашықтықтан зерделеу жүйесінің кіру және шығу
элементтері
I. АРА ҚАШЫҚТЫҚТАН ЗЕРДЕЛЕУ ДЕРЕКТЕРІНІҢ
САПАЛЫҚ СИПАТТАМАЛАРЫНА ОРБИТА МЕН АТМОСФЕРА
КӨРСЕТКІШТЕРІНІҢ ӘСЕРІ
Жерді ара қашықтықтан зерделеу (АЗ)- бұл ғарыштық серіктерінде
орнатылған құралдар арқылы ақпарат алу.АЗ-ГАЖ (географиялық ақпарат
жүйесінің) жеделділгі мен өзектелігін қамтамасыз ететін негізгі көз. ГАЖ
қазіргі даму бағыттарының бірі болып ГАЖ-технологиясын ара қашықтықтан
зерделеу мәліметтерін өңдеу болып табылады.
Ара қашықтық әдістер тіркейтін құралдардың зерттелетін нысандардан
едәуір қашықтығымен ( қашықтығы жүздеген және мыңдаған шақырыммен өлшенеді)
ерекшелінеді.Бұл арқылы жер бетін толықтай,яғни максимальды шолып,беттің
толықтай үйлестірілген бейнесін алуға мүмкіндік туады.
Ара қашықтық зерттеуде нысандар туралы ақпаратты әр түрлі спектрдің
диапазондарында алады: рентген, ультракүлгін, көрінетін және
инфрақызыл.Зерттелетін нысанның әртүрлі шағылысу қасиеті мен қоршаған орта
жағдайы сәулелену сипаттамасы мен арақашықтықтан зерделеу тіркейтін
құралдарына әсер етеді. Осылай ара қашықтықтың мәліметтері
жинақталып,өңделеді.
Ара қашықтықтан зондылау деректерінің сапалық сипаттамаларына
пішіні,еңістігі,биіктігі,айналу кезеңі,серіктегі құралдардың Күнге қарай
орналасуы әсер етеді.
Орбита пішіні. Түсіру құралы орнатылған ғарыштық тасымалдаушы
шеңберлі және эллипстік орбитамен жүреді.Ғарыштан зерттеу үшін шеңберлі
орбитаны пайдаланған дұрыс,себебі онда Жердің жасанды серіктері (ЖЖС)
жерден бірдей ара қашықтықта қозғалады,ал ара қашықтықтың кейбір ауытқулары
жер беті пішінінің қисық геометриялық пішінге иілгеніне
байланысты.Эллипстік орбиталар үшін жер бетінен ара қашықтық перигейде ең
төмен, ал апогейде ең жоғарыға жетеді.5
Орбита еңістігі(i)- орбита жазықтығы мен эквтор жазығының арасындағы
бұрышпен анықталады.
Экваторлық орбитада ауытқу болмайды,полярлық және еңісті орбиталар
орбиталық жағдайға ие.Еңісті орбиталар тура жоғары көтерілуші айналым
солтүстік- шығыс бағытта және кері жоғары көтерілуші айналым солтүстік-
батыс бағытта болып екіге бөлінеді.
ЖЖС орбитамен қозғалғанда жер бетіне орбитаның проекциясы болып
саналатын трассамен жүреді.
Еңістелу түсірім қамтитын ендік белдеуді анықтайды. Мысалы, орбита
еңістігі 30º с.е. пен 30º о.е. аралығындағы зонаны қамтиды.Қазіргі кезде
Ресейде зымырандарды ұшыру үшін Байқоңыр тіркеу орбитасы 65º, Ледяная
тіркеу орбитасы 54º пен 65º аралығында, Плесецк ғарыш айлағы орбитасының
еңістігі 72º-тен полярлы орбитаға дейін пайдаланылуда.4
Биіктік. Биіктігі бойынша біршама көп қолданылатын орбиталардың 3
тобын бөлуге болады.
100-500 шақырым-орбитальды станциялардың ұшқышсыз кемелеріне
арналған орбиталар (көбінесе 200-400 шақырымда)
500-2000 шақырым-ресурсты және метеорологиялық ЖЖС үшін арналған
орбиталар (ресурстылар –600-900 шақырымда,метеорологиялықтар-900-14 00
шақырымда)
36000-40000 шақырым-геостационарлы ЖЖС арналған орбиталар.Мұндай ЖЖС
қозғалу жылдамдығы Жердің айналу жылдамдығына тең,сондықтан да олар үнемі
бір нүктеде тұрады.1
Айналу кезеңі(Т) - ЖЖС Жерді айналуы, бұған бір тәуліктегі айналым
саны тәуелді.Әдетте ЖЖС жер маңындағы орбиталарда 11шқсағ. жылдамдықпен
қозғалады, Жерді бір айналып шыққанда 1,5 сағат,яғни бір тәулікте шамамен
16 айналым жасайды.
Айналу кезеңінде айналымаралық ара қашықтық 22,5( , бұл экваторда 2500
шақырымға тең.Суреттердің қамтыуы 100-200 шақырымды құрайды.Яғни келесі
айналымдардың суреттері арасында үзілулер болады.Егер трасса әр тәуліктік
қайталануға арналған болса,онда үзілулер де қайталанатын болады.Сондықтан
да трассаларды тәуліктік ауытқу аз болатындай және түсіруді көмкерумен
түсіру мүмкін болатындай етіп есептейді.Сонда әр тәуліктік ауытқу есебінен
ЖЖС бірнеше тәулік ішінде бүкіл Жерді суретке түсіріп шығады.
Қандай да бір нақты жер үлескесін үнемі бақылау үшін геостационарлы
орбиталарда Т-24 сағат, биіктігі 3600 шақырым пайдаланады.Геостационарлы
ЖЖС-ін экватор орбитасына орнатады.Олар бір нүктеде тұрып қалады,сондықтан
да осындай бір-бірінен бірдей қашықтықта орналасқан бірнеше ЖЖС Жер бетін
үнемі шолып отырумен қамтамасыз етеді (полярлы облыстардан басқа)
Тәуліктік геосинхронды кезеңді ЖЖС еңісті орбитада болады (Т-24
сағат). Ғарыштық аппарат бір нүктеде әрбір 24 сағаттан кейін айналып келіп
отырады.
Күнге қатынасы бойынша орбитаның орналасуы-бұл орбитаның жазықтығы мен
күнге бағытының арасындағы бұрыш.Тұрақты жағдайларда суреттерді алу үшін
жарықтық жағдайында күндік-синхронды орбиталарды пайдаланады.Мұндай
орбиталарда Күнге қатынасы бойынша ауытқу жылдамдығының бұрыштық
жжылдамдығы Жердің күнді бір айналып шығуына сәйкес келеді (жылына 360)
.Бір күндік-синхрондық орбитада тұрған ЖЖС бір жерде бір уақытта айналып
келеді,ал жарықтық жағдайы жыл мезгіліне тәуелді болады.
Атмосфераның әсері. Ғарыштан түсіру атмосфера қабатынан
түсіріледі,оның күйі мен қасиеті арақашықтықтан зерделеу деректеріне әсер
етеді.Мұнда бұлттың,күн сәулесін жұту,таралу,атмосфералық түтіннің әсері
және т.б. экрандық әсерін есепке алу керек.
Әдетте оптикалық диапазонда түсіруге бұлт кедергі жасайды,себебі ол
әр сәтте жер шары бетін 50% аса жауып тұрады.Кейбір аудандарды жылдың көп
бөлігінде бұлт басып тұрады,сондықтан да зерттеуді жоспарлауда берілген
ауданның бұлттылығы туралы деректер қажет болады.Бірақ аспан бұлтсыз
болған күнде де сәуленің бөлігі жұтылады.Бұл жұтылу іріктелген және
толқынның ұзындығына тәуелді.Атмосфера гамма-сәулеленудің,рентген және УК
сәулеленулердің көп бөлігін, сондай-ақ көрінетін және ИҚ зоналардың
бірқатар үлескелерінде, оның ішінде спектрдің көрінетін бөлігіндегі
күлгін,көкшіл-жасыл үлескелерді ұстап қалады.Сондықтан да түсіруді әдетте
электромагнитті сәулелену жұтылмайтын үсескелерде жүргізеді.Мұндай
үлескілерді "мөлдір үлескісі" деп атайды.
Әр зонада сәулелердің таралуы әр түрлі.Атмосфералық түтін ғарыштық
суреттерде нысандар бейнесінің қарама-қарсылығын төмендетіп,олардың түсін
өзгертіп жібереді.Атмосфералық түтіннің әсері көбіне көк және көгілдір
зоналарда байқалады.4
II. ҒАРЫШТЫҚ СУРЕТТЕРДІҢ ӨЗІНДІК БЕЛГІЛЕРІ МЕН ОЛАРДЫ
ЖЕКЕ КӨРСЕТКІШТЕРІ БОЙЫНША ЖІКТЕУ
Сурет-екі өлшемді бейне,ол техникалық құрал-жабдықтары ара қашықтықтан
тіркеу нәтижесінде алынған және нысандарды ,сандық және сапалық бажайлау
жолымен құбылыстар мен үрдістерді зерттеу,өлшеу мен картографиялау үшін
алынған үрдіс.
Суреттердің шолулығы үлкен ауданды қамтумен сипатталады.Сонымен бірге
мұнда кең көлемдегі аймақтарда бір уақытта бір жағдайда түсіру
жүргізіледі.Нәтижесінде зерттеулерді ғаламдық,тіпті ғаламшарлық масштабта
жүргізуге болады.
Геосфера компоненттерін кешенді кескіндеу.Суреттерде геосфераның әр
түрлі компоненттері-литосфера,гидросфера, биосфера,атмосфера бірдей
көрінеді, бұл олардың өзара әрекеттесуі мен өзара байланысын зерттеуге
мүмкіндік береді.
Түсірімнің жүйелі түрде қайталануы. Түсірімдер арасындағы интервалдар
жыл,ай,сағат,минутты құрауы мүмкін.Суреттер алу бір аймақта, бір жағдайда
жүреді,бұл мониторингті зерттеулерді ұйымдастыруда өте маңызды.
Бейнені үйлестіру -бейнені жалпылау.Суретті геометриялық және өңдік
жалпылау сипаты бірқатар факторларға тәуелді:техникалық(масштаб,сурет
мүмкіндігі,түсіру әдісі,спектр диапазоны), табиғи( атмосфераның
әсері,аймақтың ерекшелігі ).
Үйлестіру нәтижесінде сызықтар түзуленеді,пішіндер қарапайымдалады,түстер
мен өңдер жалпыланады,қара және ақ өңдердің қарсыластығы азаяды.Жер бетінің
көптеген нысандары бөлшектерден босайды,әр түрлі бөлшектер
бірігеді,сондықтан да бірінші орынға нысандардың біршама маңызды өзіндік
белгілері шығады.Бұл әр түрлі ландшафттық құрылымдардың деңгейлерін шығару
үшін ландшафттық зерттеулерде өте маңызды.
Қажетті үйлестіру дәрежесі арнайы құрал-жабдықтармен
алынады.Мысалы,суреттің масштабын таңдау арқылы.Үйлестірудің бажайлауға
әсері оң да,теріс те болуы мүмкін.Бір жағынан бейнені қатты жалпылау нақты
картографиялауға мүмкіндік бермейді де, қатіліктерге ұшыратуы мүмкін.Екінші
жағынан, бұл суреттердің басты жетістіктері болып табылады,үйлестіру
нәтижесінде жаңа мазмұнға ие болады және ғарыштық суреттерді тақырыптық
картографиялау мүмкін болады.
2.1.Суреттердің масштабы мен шолулығы
Суреттер масштабы бойынша келесі топтарға бөлінеді:
-ұсақ масштабты (1:10000000-1:00000000).Бұлар геостационарлар мен
метеорологиялық жер серіктерінен алынады.
-орта масштабты (1:1000000-1:0000000 ).Ұшқышты кемелер мен орбитальды
станциялардан алады.
-ірі масштабы (1:1000000 ірі).Арнайы картографиялық ЖЖС алынады.
Шолу-бір суреттің аймақ ауданын қамтуы.Осы көрсеткіш бойынша суреттерді
төмендегідей бөледі:
-ғаламдық, бір жарты шардың жарық бөлігін қамтиды планетааралық ғарыштық
кемелер мен геостационар ЖЖС алады.Аймақтық қамтуы ондаған және жүздеген
млн.шқ^. құрайды.
-аймақтық, мұнда материктің немесе ірі аймақтың бөлігі
бейнеленеді;метеорологиялық және ресурсты ЖЖС алынады.Қамтуы млн.шқ^
Қамту зонасының ені 500-3000 шақырым арасында.
-жергілікті, аймақтың бір бөлігі ғана көрінеді;ұшқышы бар
кемелерден,орбитальды станциялар,ресурсты және картографиялық ЖЖС
алынады.Сурет он мыңдаған шақырымды қамтиды.
2.2.Мүмкіндігі мен дәлдігі
Мүмкіндік-бұл суретте көрінетін,нысанның ең төмен сызықты шамасы.Осы
көрсеткіш бойынша суреттер төмендегідей жіктеледі:
-өте төмен мүмкіндіктегі суреттерондаған шақырым.Қазіргі кезде ондай
мүмкіндіктегі суреттер аз,көбіне бұл радиометрлік суреттер;
-төмен мүмкіндіктегі суреттер бірнеше шақырым.Бұндай суреттер кең
таралған.Оған метеосеріктер,сондай-ақ ресурсты ЖЖС алынатын теледидарлық
сканерлік суреттер жатады.
-орта мүмкіндіктегі суреттержүздеген метр .Мұндай суреттерді ресурты жер
серіктерінің орта мүмкіндіктегі сканерлейтін құралдарынан және жылу
инфрақызыл құралынан алынды.
-жоғарғы мүмкіндіктегі суреттер ондаған метр: Мұндай мүмкіндіктер ұшқышты
ғарыштық кемелерден, автоматты картографиялық серіктер мен орбитальды
станциялардан,алынатын фотографиялық суреттерге тән.Бұл суреттер тобы
тағы салыстырмалы жоғарғы мүмкіндіктегі (50-100м),жоғары (20-50м), өте
жоғары(10-12м) , тым жоғары мүмкіндіктегі (1 м. аз) суреттерге бөлінеді.
Дәлдік-суреттің аудан бірлігіне сиятын ақпарат көлемі. Осы көрсеткіш
бойынша аз дәлдікті,онымен тек түпнұсқа масштабында ғана жұмыс істей
аламыз; орта дәлдікті суреттермен екі есе үлкейту арқылы жұмыс істеуге
болады; дәл суреттермен жұмыс істеу үшін түпнұсқа суретті екіден он есеге
дейін үлкейту қажет.
2.3.Түсірімнің қайталануы
Жоғарыда айтылған жіктеулер ғарыштық бейнелердің кеңістіктік
сипаттамаларына қатысты.Бірақ географиялық нысандарды олардың динамикасында
зеттеу үшін түсірудің уақыттық көрсеткіштері де қажет.Оны келесі жіктеуден
көруге болады.
Кезеңді қайталанатын түсірулер: геостационарлық және жер маңындағы
орбиталарда жұмыс жасайтын барлық метеорологиялық жер серіктерінен,сондай-
ақ ресурсты серіктерден жүргізіледі.Қайталану кезеңі жер серігінің
орбитасының ерекшелігіне тәуелді,әдетте бүкіл жұмыс жасау барысында
өзгермейді және 10 минуттан 16-18 тәулікке дейінгі уақытты алады.Бірнеше
реттік тәулікішілік суреттерді геостационарлы жер серіктерінен алады,олар
Жердің нақтылы бір ауданында ілініп тұрады.Әр тәуліктік түсіру Жердің
барлық метеорологиялық серіктерінен түсіреді,ол бір тәулік ішінде жер
бетін толық шолып шығады.Ресейлік ресурсты жер серіктерінің түсіру кезеңі
5 тәулік.Жоғары мүмкіндіктегі суреттер беретін ресурсты жер серіктері
кішкентай аймақты ғана қамтиды,ал түсірудің қайталануы 16-18 тәулік.
Кезеңдік,шектелген түрде реттелетін түсіру тек кейбір ресурсты жер
серіктерінен жүргізіледі.Түсірулер сирек қайталанады,бірақ қажет болған
жағдайда жиілетуге болады.
Реттелетін түсіру, орбитальды станциялардан, қысқа уақытқа ұшырылатын
фотографиялық автоматты жер серіктері ,сондай-ақ басқа планеталарды
түсіруге арналған ғарыштық ақпараттардан жүргізіледі.Мұнда реттеу
мүмкіндіктері мен түсіру мерзімдерін таңдау жоғары.3
2.4.Ғарыштық суреттердің негізгі түрлері
Ғарыштық түсірулерді жүзеге асыру нысандардың электромагнитті
сәулелерді сәулелендіру немесе шағылыстыру қасиетіне тікелей байланысты.
Спектрлі диапазон бойынша ғарыштық суреттер үш негізгі топқа
бөлінеді:
-көрінетін және жақын инфрақызылжарық диапазондағы суреттер
-жылу инфрақызыл диапазондағы суреттер
-радиодиапазондағы суреттер
Элетромагнитті толқындар ұзындығы бойынша жіктеледі.
Оптикалық толқындар үлескісі (0,001-1000 мкм) :
Ультракүлгін (0,4 мкм)
Көрінетін (0,4-0,8)
Инфрақызыл диапазондар кіреді
Көрінетін диапазон көз ажырататын түстер түстеріне байланысты келесі
зоналарға бөлінеді:
-күлгін(390-450нм)
-көк(450-480нм)
-көгілдір(480-510нм)
-жасыл(510-550нм)
-сары-жасыл(550-575нм)
-сары (575-585нм)
-қызыл-сары(585-620нм)
-қызыл (620-880нм)
Инфрақызыл диапазон (ИҚ) келесі түрге бөлінеді:
Жақын(1,5 мкм.аз)
Орта(1,5-3мкм. )
Алыс немесе жылу (3 мкм.көп)
Көрінетін, жақын және орта ИҚ-диапазондарды бір жарық диапазонына
біріктіреді,оларға бір тіркейтін құрал пайдаланылады.
Түсіру түрі бейненің қалыптасу технологиясын да анықтайды.
Түсіру түріне қарай суреттер:фотографиялық,фототеледида рлық,сканерлік
суреттерге бөлінеді.
2.5.Жарық диапазонындағы суреттер
Бұл спектр диапазонына көрінетін, жақын және орта ИҚ-диапазоны кіреді
және оған Күн энергиясының көп бөлігі келеді.Жарық диапазондағы түсіру
спектрді бұл бөлігінде атмосфераның мөлдірлігіне байланысты мүмкін
болады.Бірақ бұлттылық үлкен кедергі болады.Одан басқа,атмосфераның
таратушы әсері де бар-көбіне ол спектрдің қысқа толқынды бөлігінде түсіруге
әсер етеді.Сондықтан да спектрдің көгілдір зонасындағы бейне аз қарама-
қарсылықты олып келуі мүмкін және суреттердің сапасы көбіне оларды алу
технологиясына байланысты.
Суреттердің сапасы,олардың геометриялық және фотометриялық
қасиеттеріне, алыну технологиясы мен жерге берілуімен байланысты.Сондықтан
осы принциптер бойынша жарық диапазондағы суреттер келесі үш ... жалғасы
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І. АРА ҚАШЫҚТЫҚТАН ЗОНДЫЛАУ ДЕРЕКТЕРІНІҢ
САПАЛЫҚ СИПАТТАМАЛАРЫНА ОРБИТА МЕН АТМОСФЕРА КӨРСЕТКІШТЕРІНІҢ
ӘСЕРІ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .6
ІІ. ҒАРЫШТЫҚ СУРЕТТЕРДІҢ ӨЗІНДІК БЕЛГІЛЕРІ МЕН ОЛАРДЫ ЖЕКЕ КӨРСЕТКІШТЕРІ
БОЙЫНША ЖІКТЕУ.
2.1 Суреттердің масштабы мен
шолулығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
2.2 Мүмкіндігі мен дәлдігі.
2.3 Түсірімнің
қайталануы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..10
2.4 Ғарыштық суреттердің негізгі түрлері.
2.5 Жарық диапазондағы
суреттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...11
2.6 Жылу инфрақызыл диапазондағы
суреттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
ІІІ. ТАБИҒАТ РЕСУРСТАРЫН КЕШЕНДІ ЗЕРТТЕУГЕ
АРНАЛҒАН ЖЕРДІҢ ЖАСАНДЫ
СЕРІКТЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ..15
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .21
КІРІСПЕ
Жасанды Жер серіктері арқылы түсірілген алғашқы суреттер,ғарыштан
келетін ақпарат,Жер туралы,табиғи ресурстарды зерттеуге және қоршаған
ортаны қорғау мәселесін шешуге көмектеседі.
Ғарыштық түсірімді бұрынғы әуетүсірім әдісімен салыстыруға
болады.Сонымен қатар,суретке түсірудің жаңа құралдарын қолдану мен
суреттерді өңдеу,олардың пайдалану ауқымын кеңейтіп,әуе әдістерінің
дамуына,жаңа,сапалы деңгейге көтерілуіне,сонымен бірге,әуеғарыштық
әдістердің пайда болуына әсер етті.
Географиялық зерттеулерде әуеғарыштық әдістер қолдануының негізгі
мақсаты, бұл-ғарыштық түсіріс арқылы алынған әуесурет мәліметтері
бойынша,географиялық нысандарды,құбылыстарды,процестерді картаға түсіру
және зерттеу.
Географиялық зерттеулерде кеңінен қолданатын басқа әдістермен
салыстырғанда әуеғарыштық әдістердің негізгі мүмкіншіліктері болып
келесілер саналады:
1.Бақылаудың ғаламшарлық түрі.Ғарыштық суреттер бойынша әр түрлі
нысандарды,құылыстарды ғаламшарлық масштабта зерттеу мүмкіншілігі, мысалы,
атмосфераның айналымын, ағыстарды,олардың пайда болуы мен қозғалу
жылдамдығын,ірі морфоқұрылымдардың таралу ерекшеліктерін зерттеуге болады.
2. Тез арада дайын болуы жылдамдығы.
3.Түсірімдердің қайталанып тұруын, процестердің өзгеруін бақылап,оларды
болжауға болады.
4. Баруға қиын, игеруі мүмкін емес аудандарда негізгі зерттеу әдісі
болып саналады.
5.Әуеғарыштық суреттердің сол масштабтағы топокартаға қарағанда
ақпаратты көбірек және табиғи компоненттердің кейбір заңдылықтарын байқауға
болады.
Ғарыштықтың дамуы барысында ғарыштан түсіру мүмкіндіктері пайда
болды.Бұл осы салаға сай түсірімдердің техникалық құрал
жабдықтарын,мәліметтерді беру жүйесін,оны архивациялау және тұтынушыға
беруге дайындауды құрастыру мен дамытуға себепші болды.Осы дамыту мен
құрастыру нәтижесінде жаңа сала, жаңа жүйе пайда болды.Бұл ара қашықтықтан
зерделеу жүйесі.Ара қашықтықтан зерделеу жүйесінің дамуы қоршаған ортаның
өзгеруімен анықталды- авиацияның,ғарыштың, құрал құрастыру мен АЗ
мәліметтерін өңдеу жүйешесі, Жер туралы ғылымдар-
геология,геофизика,география,ландшт афтану,топырақтану,гидрология, ботаника
және т.б. (АЗ мәліметтерін интерпретациялау жүйешесі даму деңгейімен.)
Географиялық міндеттерде қолданылатын арақашықтық негіз әр түрлі
тақырыптық карталарда сандық және ұқсас түрде ұсынылған,ара қашықтықтан
зерделеу деректері мен оларды өңдеу және интерпретациялау нәтижелерінің
ұтымды бірлестігі болып анықталады.
Бұл жұмыс осы аталғанғандарды тереңірек қарастырады деген ойдамын.Жұмыс
үш бөлімнен тұады: арақашықтықтан зерделеу деректерінің сапалық
сипаттамаларына орбита мен атмосфера көрсеткіштерінің әсері; ғарыштық
сурттердің өзіндік белгілірі мен оларды жеке көрсеткіштері бойынша жіктеу
және табиғат ресурстарын кешенді зерттеуге арналған Жердің жасанды
серіктері.Екінші бөлім алты тараудан тұрады: суреттердің масштабы мен
шолулығы; мүмкіндігі мен дәлдігі; түсірімнің қайталануы; ғарыштық
суреттердің негізгі түрлері; жарық диапазонындағы суреттер; жылу инфрақызыл
диапазондағы суреттер. Жұмыста қосымша ретінде кестелер мен суреттер
бейнеленген.Жұмыс соңында қолданылған әдебиеттер тізімі келтірілген.Жалпы
жұмыс жиырма бір беттен тұрады.
Жер қойнауындағы үрдістер
Табиғи орта объектілерімен
мен оның бетінен шағылысу және
физикалық өрістер байланысының
сәулеленуден түзілетін
ЭМПИРИКАЛЫҚ ЖӘНЕ
ФИЗИКАЛЫҚ ӨРІСТЕР;
ТЕОРИЯЛЫҚ
Шығу тегі,техногенді өрістер
ЗАҢДЫЛЫҚТАРЫ
АЗ жүйесі
АЗД жинау
АЗД өңдеу
АЗД интерпретациялау
Тақырыптық карталардың
арақашықтық негізі
1-сурет.Ара қашықтықтан зерделеу жүйесінің кіру және шығу
элементтері
I. АРА ҚАШЫҚТЫҚТАН ЗЕРДЕЛЕУ ДЕРЕКТЕРІНІҢ
САПАЛЫҚ СИПАТТАМАЛАРЫНА ОРБИТА МЕН АТМОСФЕРА
КӨРСЕТКІШТЕРІНІҢ ӘСЕРІ
Жерді ара қашықтықтан зерделеу (АЗ)- бұл ғарыштық серіктерінде
орнатылған құралдар арқылы ақпарат алу.АЗ-ГАЖ (географиялық ақпарат
жүйесінің) жеделділгі мен өзектелігін қамтамасыз ететін негізгі көз. ГАЖ
қазіргі даму бағыттарының бірі болып ГАЖ-технологиясын ара қашықтықтан
зерделеу мәліметтерін өңдеу болып табылады.
Ара қашықтық әдістер тіркейтін құралдардың зерттелетін нысандардан
едәуір қашықтығымен ( қашықтығы жүздеген және мыңдаған шақырыммен өлшенеді)
ерекшелінеді.Бұл арқылы жер бетін толықтай,яғни максимальды шолып,беттің
толықтай үйлестірілген бейнесін алуға мүмкіндік туады.
Ара қашықтық зерттеуде нысандар туралы ақпаратты әр түрлі спектрдің
диапазондарында алады: рентген, ультракүлгін, көрінетін және
инфрақызыл.Зерттелетін нысанның әртүрлі шағылысу қасиеті мен қоршаған орта
жағдайы сәулелену сипаттамасы мен арақашықтықтан зерделеу тіркейтін
құралдарына әсер етеді. Осылай ара қашықтықтың мәліметтері
жинақталып,өңделеді.
Ара қашықтықтан зондылау деректерінің сапалық сипаттамаларына
пішіні,еңістігі,биіктігі,айналу кезеңі,серіктегі құралдардың Күнге қарай
орналасуы әсер етеді.
Орбита пішіні. Түсіру құралы орнатылған ғарыштық тасымалдаушы
шеңберлі және эллипстік орбитамен жүреді.Ғарыштан зерттеу үшін шеңберлі
орбитаны пайдаланған дұрыс,себебі онда Жердің жасанды серіктері (ЖЖС)
жерден бірдей ара қашықтықта қозғалады,ал ара қашықтықтың кейбір ауытқулары
жер беті пішінінің қисық геометриялық пішінге иілгеніне
байланысты.Эллипстік орбиталар үшін жер бетінен ара қашықтық перигейде ең
төмен, ал апогейде ең жоғарыға жетеді.5
Орбита еңістігі(i)- орбита жазықтығы мен эквтор жазығының арасындағы
бұрышпен анықталады.
Экваторлық орбитада ауытқу болмайды,полярлық және еңісті орбиталар
орбиталық жағдайға ие.Еңісті орбиталар тура жоғары көтерілуші айналым
солтүстік- шығыс бағытта және кері жоғары көтерілуші айналым солтүстік-
батыс бағытта болып екіге бөлінеді.
ЖЖС орбитамен қозғалғанда жер бетіне орбитаның проекциясы болып
саналатын трассамен жүреді.
Еңістелу түсірім қамтитын ендік белдеуді анықтайды. Мысалы, орбита
еңістігі 30º с.е. пен 30º о.е. аралығындағы зонаны қамтиды.Қазіргі кезде
Ресейде зымырандарды ұшыру үшін Байқоңыр тіркеу орбитасы 65º, Ледяная
тіркеу орбитасы 54º пен 65º аралығында, Плесецк ғарыш айлағы орбитасының
еңістігі 72º-тен полярлы орбитаға дейін пайдаланылуда.4
Биіктік. Биіктігі бойынша біршама көп қолданылатын орбиталардың 3
тобын бөлуге болады.
100-500 шақырым-орбитальды станциялардың ұшқышсыз кемелеріне
арналған орбиталар (көбінесе 200-400 шақырымда)
500-2000 шақырым-ресурсты және метеорологиялық ЖЖС үшін арналған
орбиталар (ресурстылар –600-900 шақырымда,метеорологиялықтар-900-14 00
шақырымда)
36000-40000 шақырым-геостационарлы ЖЖС арналған орбиталар.Мұндай ЖЖС
қозғалу жылдамдығы Жердің айналу жылдамдығына тең,сондықтан да олар үнемі
бір нүктеде тұрады.1
Айналу кезеңі(Т) - ЖЖС Жерді айналуы, бұған бір тәуліктегі айналым
саны тәуелді.Әдетте ЖЖС жер маңындағы орбиталарда 11шқсағ. жылдамдықпен
қозғалады, Жерді бір айналып шыққанда 1,5 сағат,яғни бір тәулікте шамамен
16 айналым жасайды.
Айналу кезеңінде айналымаралық ара қашықтық 22,5( , бұл экваторда 2500
шақырымға тең.Суреттердің қамтыуы 100-200 шақырымды құрайды.Яғни келесі
айналымдардың суреттері арасында үзілулер болады.Егер трасса әр тәуліктік
қайталануға арналған болса,онда үзілулер де қайталанатын болады.Сондықтан
да трассаларды тәуліктік ауытқу аз болатындай және түсіруді көмкерумен
түсіру мүмкін болатындай етіп есептейді.Сонда әр тәуліктік ауытқу есебінен
ЖЖС бірнеше тәулік ішінде бүкіл Жерді суретке түсіріп шығады.
Қандай да бір нақты жер үлескесін үнемі бақылау үшін геостационарлы
орбиталарда Т-24 сағат, биіктігі 3600 шақырым пайдаланады.Геостационарлы
ЖЖС-ін экватор орбитасына орнатады.Олар бір нүктеде тұрып қалады,сондықтан
да осындай бір-бірінен бірдей қашықтықта орналасқан бірнеше ЖЖС Жер бетін
үнемі шолып отырумен қамтамасыз етеді (полярлы облыстардан басқа)
Тәуліктік геосинхронды кезеңді ЖЖС еңісті орбитада болады (Т-24
сағат). Ғарыштық аппарат бір нүктеде әрбір 24 сағаттан кейін айналып келіп
отырады.
Күнге қатынасы бойынша орбитаның орналасуы-бұл орбитаның жазықтығы мен
күнге бағытының арасындағы бұрыш.Тұрақты жағдайларда суреттерді алу үшін
жарықтық жағдайында күндік-синхронды орбиталарды пайдаланады.Мұндай
орбиталарда Күнге қатынасы бойынша ауытқу жылдамдығының бұрыштық
жжылдамдығы Жердің күнді бір айналып шығуына сәйкес келеді (жылына 360)
.Бір күндік-синхрондық орбитада тұрған ЖЖС бір жерде бір уақытта айналып
келеді,ал жарықтық жағдайы жыл мезгіліне тәуелді болады.
Атмосфераның әсері. Ғарыштан түсіру атмосфера қабатынан
түсіріледі,оның күйі мен қасиеті арақашықтықтан зерделеу деректеріне әсер
етеді.Мұнда бұлттың,күн сәулесін жұту,таралу,атмосфералық түтіннің әсері
және т.б. экрандық әсерін есепке алу керек.
Әдетте оптикалық диапазонда түсіруге бұлт кедергі жасайды,себебі ол
әр сәтте жер шары бетін 50% аса жауып тұрады.Кейбір аудандарды жылдың көп
бөлігінде бұлт басып тұрады,сондықтан да зерттеуді жоспарлауда берілген
ауданның бұлттылығы туралы деректер қажет болады.Бірақ аспан бұлтсыз
болған күнде де сәуленің бөлігі жұтылады.Бұл жұтылу іріктелген және
толқынның ұзындығына тәуелді.Атмосфера гамма-сәулеленудің,рентген және УК
сәулеленулердің көп бөлігін, сондай-ақ көрінетін және ИҚ зоналардың
бірқатар үлескелерінде, оның ішінде спектрдің көрінетін бөлігіндегі
күлгін,көкшіл-жасыл үлескелерді ұстап қалады.Сондықтан да түсіруді әдетте
электромагнитті сәулелену жұтылмайтын үсескелерде жүргізеді.Мұндай
үлескілерді "мөлдір үлескісі" деп атайды.
Әр зонада сәулелердің таралуы әр түрлі.Атмосфералық түтін ғарыштық
суреттерде нысандар бейнесінің қарама-қарсылығын төмендетіп,олардың түсін
өзгертіп жібереді.Атмосфералық түтіннің әсері көбіне көк және көгілдір
зоналарда байқалады.4
II. ҒАРЫШТЫҚ СУРЕТТЕРДІҢ ӨЗІНДІК БЕЛГІЛЕРІ МЕН ОЛАРДЫ
ЖЕКЕ КӨРСЕТКІШТЕРІ БОЙЫНША ЖІКТЕУ
Сурет-екі өлшемді бейне,ол техникалық құрал-жабдықтары ара қашықтықтан
тіркеу нәтижесінде алынған және нысандарды ,сандық және сапалық бажайлау
жолымен құбылыстар мен үрдістерді зерттеу,өлшеу мен картографиялау үшін
алынған үрдіс.
Суреттердің шолулығы үлкен ауданды қамтумен сипатталады.Сонымен бірге
мұнда кең көлемдегі аймақтарда бір уақытта бір жағдайда түсіру
жүргізіледі.Нәтижесінде зерттеулерді ғаламдық,тіпті ғаламшарлық масштабта
жүргізуге болады.
Геосфера компоненттерін кешенді кескіндеу.Суреттерде геосфераның әр
түрлі компоненттері-литосфера,гидросфера, биосфера,атмосфера бірдей
көрінеді, бұл олардың өзара әрекеттесуі мен өзара байланысын зерттеуге
мүмкіндік береді.
Түсірімнің жүйелі түрде қайталануы. Түсірімдер арасындағы интервалдар
жыл,ай,сағат,минутты құрауы мүмкін.Суреттер алу бір аймақта, бір жағдайда
жүреді,бұл мониторингті зерттеулерді ұйымдастыруда өте маңызды.
Бейнені үйлестіру -бейнені жалпылау.Суретті геометриялық және өңдік
жалпылау сипаты бірқатар факторларға тәуелді:техникалық(масштаб,сурет
мүмкіндігі,түсіру әдісі,спектр диапазоны), табиғи( атмосфераның
әсері,аймақтың ерекшелігі ).
Үйлестіру нәтижесінде сызықтар түзуленеді,пішіндер қарапайымдалады,түстер
мен өңдер жалпыланады,қара және ақ өңдердің қарсыластығы азаяды.Жер бетінің
көптеген нысандары бөлшектерден босайды,әр түрлі бөлшектер
бірігеді,сондықтан да бірінші орынға нысандардың біршама маңызды өзіндік
белгілері шығады.Бұл әр түрлі ландшафттық құрылымдардың деңгейлерін шығару
үшін ландшафттық зерттеулерде өте маңызды.
Қажетті үйлестіру дәрежесі арнайы құрал-жабдықтармен
алынады.Мысалы,суреттің масштабын таңдау арқылы.Үйлестірудің бажайлауға
әсері оң да,теріс те болуы мүмкін.Бір жағынан бейнені қатты жалпылау нақты
картографиялауға мүмкіндік бермейді де, қатіліктерге ұшыратуы мүмкін.Екінші
жағынан, бұл суреттердің басты жетістіктері болып табылады,үйлестіру
нәтижесінде жаңа мазмұнға ие болады және ғарыштық суреттерді тақырыптық
картографиялау мүмкін болады.
2.1.Суреттердің масштабы мен шолулығы
Суреттер масштабы бойынша келесі топтарға бөлінеді:
-ұсақ масштабты (1:10000000-1:00000000).Бұлар геостационарлар мен
метеорологиялық жер серіктерінен алынады.
-орта масштабты (1:1000000-1:0000000 ).Ұшқышты кемелер мен орбитальды
станциялардан алады.
-ірі масштабы (1:1000000 ірі).Арнайы картографиялық ЖЖС алынады.
Шолу-бір суреттің аймақ ауданын қамтуы.Осы көрсеткіш бойынша суреттерді
төмендегідей бөледі:
-ғаламдық, бір жарты шардың жарық бөлігін қамтиды планетааралық ғарыштық
кемелер мен геостационар ЖЖС алады.Аймақтық қамтуы ондаған және жүздеген
млн.шқ^. құрайды.
-аймақтық, мұнда материктің немесе ірі аймақтың бөлігі
бейнеленеді;метеорологиялық және ресурсты ЖЖС алынады.Қамтуы млн.шқ^
Қамту зонасының ені 500-3000 шақырым арасында.
-жергілікті, аймақтың бір бөлігі ғана көрінеді;ұшқышы бар
кемелерден,орбитальды станциялар,ресурсты және картографиялық ЖЖС
алынады.Сурет он мыңдаған шақырымды қамтиды.
2.2.Мүмкіндігі мен дәлдігі
Мүмкіндік-бұл суретте көрінетін,нысанның ең төмен сызықты шамасы.Осы
көрсеткіш бойынша суреттер төмендегідей жіктеледі:
-өте төмен мүмкіндіктегі суреттерондаған шақырым.Қазіргі кезде ондай
мүмкіндіктегі суреттер аз,көбіне бұл радиометрлік суреттер;
-төмен мүмкіндіктегі суреттер бірнеше шақырым.Бұндай суреттер кең
таралған.Оған метеосеріктер,сондай-ақ ресурсты ЖЖС алынатын теледидарлық
сканерлік суреттер жатады.
-орта мүмкіндіктегі суреттержүздеген метр .Мұндай суреттерді ресурты жер
серіктерінің орта мүмкіндіктегі сканерлейтін құралдарынан және жылу
инфрақызыл құралынан алынды.
-жоғарғы мүмкіндіктегі суреттер ондаған метр: Мұндай мүмкіндіктер ұшқышты
ғарыштық кемелерден, автоматты картографиялық серіктер мен орбитальды
станциялардан,алынатын фотографиялық суреттерге тән.Бұл суреттер тобы
тағы салыстырмалы жоғарғы мүмкіндіктегі (50-100м),жоғары (20-50м), өте
жоғары(10-12м) , тым жоғары мүмкіндіктегі (1 м. аз) суреттерге бөлінеді.
Дәлдік-суреттің аудан бірлігіне сиятын ақпарат көлемі. Осы көрсеткіш
бойынша аз дәлдікті,онымен тек түпнұсқа масштабында ғана жұмыс істей
аламыз; орта дәлдікті суреттермен екі есе үлкейту арқылы жұмыс істеуге
болады; дәл суреттермен жұмыс істеу үшін түпнұсқа суретті екіден он есеге
дейін үлкейту қажет.
2.3.Түсірімнің қайталануы
Жоғарыда айтылған жіктеулер ғарыштық бейнелердің кеңістіктік
сипаттамаларына қатысты.Бірақ географиялық нысандарды олардың динамикасында
зеттеу үшін түсірудің уақыттық көрсеткіштері де қажет.Оны келесі жіктеуден
көруге болады.
Кезеңді қайталанатын түсірулер: геостационарлық және жер маңындағы
орбиталарда жұмыс жасайтын барлық метеорологиялық жер серіктерінен,сондай-
ақ ресурсты серіктерден жүргізіледі.Қайталану кезеңі жер серігінің
орбитасының ерекшелігіне тәуелді,әдетте бүкіл жұмыс жасау барысында
өзгермейді және 10 минуттан 16-18 тәулікке дейінгі уақытты алады.Бірнеше
реттік тәулікішілік суреттерді геостационарлы жер серіктерінен алады,олар
Жердің нақтылы бір ауданында ілініп тұрады.Әр тәуліктік түсіру Жердің
барлық метеорологиялық серіктерінен түсіреді,ол бір тәулік ішінде жер
бетін толық шолып шығады.Ресейлік ресурсты жер серіктерінің түсіру кезеңі
5 тәулік.Жоғары мүмкіндіктегі суреттер беретін ресурсты жер серіктері
кішкентай аймақты ғана қамтиды,ал түсірудің қайталануы 16-18 тәулік.
Кезеңдік,шектелген түрде реттелетін түсіру тек кейбір ресурсты жер
серіктерінен жүргізіледі.Түсірулер сирек қайталанады,бірақ қажет болған
жағдайда жиілетуге болады.
Реттелетін түсіру, орбитальды станциялардан, қысқа уақытқа ұшырылатын
фотографиялық автоматты жер серіктері ,сондай-ақ басқа планеталарды
түсіруге арналған ғарыштық ақпараттардан жүргізіледі.Мұнда реттеу
мүмкіндіктері мен түсіру мерзімдерін таңдау жоғары.3
2.4.Ғарыштық суреттердің негізгі түрлері
Ғарыштық түсірулерді жүзеге асыру нысандардың электромагнитті
сәулелерді сәулелендіру немесе шағылыстыру қасиетіне тікелей байланысты.
Спектрлі диапазон бойынша ғарыштық суреттер үш негізгі топқа
бөлінеді:
-көрінетін және жақын инфрақызылжарық диапазондағы суреттер
-жылу инфрақызыл диапазондағы суреттер
-радиодиапазондағы суреттер
Элетромагнитті толқындар ұзындығы бойынша жіктеледі.
Оптикалық толқындар үлескісі (0,001-1000 мкм) :
Ультракүлгін (0,4 мкм)
Көрінетін (0,4-0,8)
Инфрақызыл диапазондар кіреді
Көрінетін диапазон көз ажырататын түстер түстеріне байланысты келесі
зоналарға бөлінеді:
-күлгін(390-450нм)
-көк(450-480нм)
-көгілдір(480-510нм)
-жасыл(510-550нм)
-сары-жасыл(550-575нм)
-сары (575-585нм)
-қызыл-сары(585-620нм)
-қызыл (620-880нм)
Инфрақызыл диапазон (ИҚ) келесі түрге бөлінеді:
Жақын(1,5 мкм.аз)
Орта(1,5-3мкм. )
Алыс немесе жылу (3 мкм.көп)
Көрінетін, жақын және орта ИҚ-диапазондарды бір жарық диапазонына
біріктіреді,оларға бір тіркейтін құрал пайдаланылады.
Түсіру түрі бейненің қалыптасу технологиясын да анықтайды.
Түсіру түріне қарай суреттер:фотографиялық,фототеледида рлық,сканерлік
суреттерге бөлінеді.
2.5.Жарық диапазонындағы суреттер
Бұл спектр диапазонына көрінетін, жақын және орта ИҚ-диапазоны кіреді
және оған Күн энергиясының көп бөлігі келеді.Жарық диапазондағы түсіру
спектрді бұл бөлігінде атмосфераның мөлдірлігіне байланысты мүмкін
болады.Бірақ бұлттылық үлкен кедергі болады.Одан басқа,атмосфераның
таратушы әсері де бар-көбіне ол спектрдің қысқа толқынды бөлігінде түсіруге
әсер етеді.Сондықтан да спектрдің көгілдір зонасындағы бейне аз қарама-
қарсылықты олып келуі мүмкін және суреттердің сапасы көбіне оларды алу
технологиясына байланысты.
Суреттердің сапасы,олардың геометриялық және фотометриялық
қасиеттеріне, алыну технологиясы мен жерге берілуімен байланысты.Сондықтан
осы принциптер бойынша жарық диапазондағы суреттер келесі үш ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz