Солтүстік Балқаш антиклинорииі

ЖОСПАР

Ордовик дәуірі2

Стратиграфия4

1. Жоңғар-Балқаш зонасы Ордовиктік ауданда. 4

Қарағанды синклинорииі және Спасск антиклинорииі. 4

Ақбастау антиклинорииі және Көксеңгір синклинорииі. 7

Жоғарғы ордовик7

Солтүстік Балқаш антиклинорииі8

Жоғарғы ордовик9

Тектоникасы10

Герциндік Жоңғар-Балқаш зонасының ордовиктік құрылымдары10

Органикалық тіршілік13

Қорытынды14

Кіріспе

Ордовик дәуірі

Алғаш ордовик жүйесі деген атауды 1879 жылы Ч. Лэпворт төменгі полеозойды жіктеуге арналған еңбегінде пайдаланған. Жүйенің атауы көне заманда Уэлъсті мекендеген ор-тер тайпасы бойынша алынған. Осыған дейін ордовик түзілімдері 1835ж. Р. Мурчисон анықтаған силур жүйесінің төменгі бөлімі саналып келген. Геологтар ұзақ уақыт силурды бөлімге төменгі ордовик және жоғары готландиет Балтық теңізіндегі Готланд аралық аты, бөлімге жіктеп келген.

Кеңес ғалымдары А. Ф. Лесникова мен Д. В. Наливкин 1930-шы жылдары ордовик пен силурды жеке қарауды ұсынған. 1951 ж Ордовик жүйесі геологиялық карталарда ресми түрде бөлім көрсетіпеді. Бірақ ордовик жүйесінің бөлінуі туралы мәселе тек 1960 ж ғана Копенганде өткен XXI Халқаралық геологиялық конгресте түпілікті шешілді.

Стратиграфиялық жіктелуі және стратотиптері ордовик Уэлъстің солтүстігі Арениг-Бал ауданының типтік қимасы бойынша анықталды. Ордовиктің жікқабаттық және белдемдік шкаласы граптолиттер бойынша жасалған. Ордовикті болу алғаш Ч. Лэпворт пен Г. Эллес жұмыстарында келтірілген.

Ордовик дәуірінің ұзақтығы 65 млн жыл. Ең жаңа деректер бойынша ордовиктің төменгі шекарасы 500-495 млн жыл, жоғарғысы -435-440 млн жыл деңгейде. Ордовик жүйесі үш бөлімнен, алты жікқабаттан тұрады (4. 2 кесте) .

4. 2 кесте Ордовик жүйесінің жалпы стратиграфиялық бөліктемелері.

Тремадок жікқабатының стратотипі Карнарвонишиде оның көлемін А. Седжвик анықтап, оны кембрийге жатқызған. Арениг жікқабатының стратотиптік қимасы Солтүстік Уэлстегі Арениг тауларында бұл қиманы да А. Седжвик анықтаған. Стрототип толық емес және фаунамен нашар жыинақталған.

Лланвирн жікқабаты Батыс Уэлъстің Пембрукширінде сипатталған, ол құрамында көптеген гроптолиттер бар тақтатастардан тұрады. Лландейл жікқабаттарының стрототипінің ғана әктастары құрайды. Кородок жікқабатының стрототипі- Батыс Англяның Шропшириндегі кварцты құмтастар мен кварцитер.

Ашгилл жікқабаты Солтүстік Англяның Лонкоширіндегі Ашгилл бұлағы бойынша аталған, ол тақтатастар қатқабатынан тұрады.

Менің тақырыбым бойынша ордовик түзілімдері Жонғар-Балқаш зонасында мардымсыз дамыған. Бұл зонасы Орал-Моңғол қатпарлы белдемінің, Қазақстан қатпарлы облысының герциндік белдемі жүиесіне жатады. Солтүстік шекарасы Қарағанды көмір алабының оңтүстік жиегінен басталады. Батыс жақ шекарасы Көкшетау солтүстік Тянъ-Шанъ жүйесі, шығысы Шынғыс-Тарбағатай, оңтүстігі Тянъ-Шанъ тауларының оңтүстік жиектерімен шектеседі.

Стратиграфия

1. Жоңғар-Балқаш зонасы Ордовиктік ауданда.

Бұл зона Жоңғар-Балқаш герциндік обылысының орталық бөліктеріндегі ордовик түзілімдері болып табылады. Солтүстігінде және шығысында Қарағанды және Көксенгір синклинорииі, Ақбастау антиклинорииі, Оңтүстік бөлігі Тарбағатай және тағысын жоталар. Бұл аймақта жоғарға ордовик түзілімдері ғана кездеседі, вулканогенді шөгінді жыныстар кеңінен дамыған.

Жонғар-Балқаш зонасының батыс, оңтүстік батыс шекарасы Ерейментау Шу-Іле, Солтүстік Шығыс және шығыс шегі Шығыс Тарбағатай зонасы болып табылады.

Жонғар-Балқаш зонасының шығыс бөлгіндегі жоғары ордовик түзілімдері трангресивті түрде яшма-диабазды шөгінді кешеніне бірігеді, яғни кембрий және докембрий зертеулерімен сәйкес келеді, соңғы жылдары Ақшатау антиклинориндегі бұл жыныстар төменгі кембрий ариоцатарының қалдықтары деп Г. М. Жәутіков көтерілімі яшма-диабазды түзілімдері жоғары ордовик немесе силур жасты болып Балқаш маңында кездеседі. Итмұрынды Қазақ және төретай свиталары.

Бұл жатылымдар докембрилік және кембрилік болып та саналады, соңғы жылдары Ресей ғалымдары М. И. Александров, Н. А. Афоначев, Н. А. Полынов және басқалар төменгі, ортаңғы, жоғарғы ордовикпен жатқанын айтады.

Қарағанды синклинорииі және Спасск антиклинорииі.

Карағанды синклинориінің солтүстік бөлігінде ордовик түзілімдері Ащысу өзені Түндік кенті маңындағы ауданда тараған. Олардың жоғарғы ордовиктік қимасы жасыл сұр түсті, кейде бурыл түсті андезитті және андезибазалътті родяалиттер мен туфтардан тұрады. Вулканогенді жыныстар құмтасты, құмайтасты, кремнийлі жынысты будасынан тұрады. Төрткөл көлі және Түндік кенті, Ащысу өзені аумағында қабат паралелді төменгі силур түзілімдерімен үйлесімді жатыр. Төменгі шекарасы анықталмаған. Бұл шөгінді-жанартаулық жыныстар жоғарғы ордовикпен шартты үйлеседі, қалындығы 2000-2500м.

Құрамы бойынша ұқсас, жасылтасты жанартаулық шөгінділер. Қарағанды синклиноринің оңтүсттік бөлігінде жеке құрылымдарда кездеседі, яғни Спасск антиклинорииінде. Қарағанды қаласының оңтүстігі 30-шы жылдары Г. Ц. Медоев, кейінірек И. Ф. Трусовой және Вагдановтар айтуы бойынша Байдаулет свитасы деп аталады. Бұл свитаны зертеушілер ордовикпен кейде кембримен, бірде докембримен сәйкес деп айтқан. Соңғы жылдары Н. П. Четвераков 1965 ж. және В. В Кепержинскастың деталъды геологиялық түсінігі нәтежесінде Байдаулет свитасы Қарабұлақ свитасына бөлінді.

Байдаулет свитасы Көгадыр тау Шерубай-Нұра сол жағалауы, Байдаулет және Семізқан таулары аумағын қамтиды. Чероверков Н. Г. мәліметері бойынша бұл жасылтасты базалътты порфириттерден, андезит және пирокласты материалдардан тұрады. Жанартаулық-шөінді жыныстар арасында туфты құмтастар будалы, туфты котоклозит және туфиттер кездеседі. Свита жапсары басқа шөгінділермен, жарылыс бұзылыстармен байланысты, сондықтан шекарасы айқындалмаған. Көрінерлік қалындығы 3700 м астам.

Қарабұлақ свитасы Байдаулет және Семізқыз тауларында дамыған. Олардың қимасы құмтастар, құмайттастар тағы орта құралады туфтармен көмкерілген. Андизитті дациті лавалар ал жоғары жағында туфтарға айналған әктастар минералдары ұшырасады. Қима құрамы Байдәулет свитасының жанартаулық жыныстарымен түйіршіктерімен сәйкес келеді. Қарабұлақ свитасының жапсары жарылу бұзылыстарымен байланысты, шекарасы айқын емес. 2500 м. астам қалыңдықты анықталады.

Спасск антиклинорииінің шекарасындағы ордовик түзілімдерін бірінші рет Г. А. Щеперин анықтаған. Балатүндік өзеннінің сол жақ жағалауын Н. А. Севрюгин кув тауының солтүстігіндегі түзілімдерін Р. М. Актоник пен Н. В. Аксаломентов анықтаған 1964 жылы. Олар жоғарғы ордовик схемасын және шығыстың жарсор свитасын анықтаған. Ол үш подсвитаға жіктелген. Талдыбай, Намасс және Ақтөмбек спаска антиклинориинің шығыс бөлігінің аяқталуы шығыс статиграфиялық схемаларындағы алдағы ойларға жетіспейді, бұл жарылымдар әр түрлі құрылымдық арнаулы зоналылығымен әр түрлі құрамдылығымен сипатталады.

Спасск антиклинорииінің шығыс бөлігіндегі көне ордовик түзілімдерінің көпшілігі жасыл тасты жанартаулы жаратылысты көп қат қабатты мығыммен сипатталады және құрамы жағынан Байдәулет свитасына ұқсас. Бұл қатқабат Балатүндіктің солтүстік жағы, саумалкөл көлінің солтүстік жағы және Кув тауының солтүстік батысындағы жолдар мен байланысты олар андезитті және базальтты порфериктер тағы туфты сондай құрамдары мен сиппатталады. Албитофир қатқабатты да кездесі төменгі бөлігі яшма будасы, кремнилі құмайттастар және жанартаутекті құмтастар кездеседі, бұл жыныстардың қатқабаттарында эффузифтерімен байланыста болып келеді, әктастардың қабаттары қатқабаттың орта бөлігінде, ал Н. А. Севрюгин бойынша жоғарғы ордовик қалдықтары Lsotllussp, Iloaenissp т. б тұрды. Қабаттың төмен бөлігі айқын емес Кув тауының солтүстік батысында Балатүндік өзенінің оңтүстік жағалауына дейін вулканагенді қатқабатты үйлесімдіктер Кув свитасының кремнилі шөгінділері көмкереді. Вулканагенді қабат қалыңдығы 4500м кем емес.

Кув свитасы осы атпен белгілі свита, Кув тауының солтүстігі мен және Балатүндік өзені аралығын қамтиды, свита қызыл, сары, көк, жасыл яшма олардан кремнилі радиолярилі сол сиақты құмайт тастардан және жасыл аргелиттерден, құмайттастар және ұсақ түйірлі құмтастармен көмкерілген. Бұл жыныстар орогенді туфты және туфогенді конглемараттар, ал жоғарғы жағында әктас нинзалары ұшырасады. Яшмалар брекчиалы бітіммен сипеатталакды. Әктас линзалары, яғни Кув тауының солтүстігінде брахипот, трелобит, керонйдегі маржандар кездеседі балатүндік өзенінің солтүстік бойынша бақыланған ерекше қималар свитаның жанартаулы қатқабат үйлесімділікпен терегенді шөгінділермен және пландоверийлік граптомиттермен жанасқан, жоғарғы ордовик ашил қабатымен сәйкес келеді, қабат қалыңдығы 500-600м шамасында отызбес тауында осы свитаның қалың қабатты яшма кездесуі мүмкін, отызбес яшмасының жасы осы уақытта жетік емес.

Ақбастау антиклинорииі және Көксеңгір синклинорииі.

Жоғарғы ордовик

Шөгінді вулканагенді қабат Ақбастау антиклинорииінің солтүстік батысында Қайнар және Еріндібұлақ обылыстарында кездеседі. Оның құрамына жасыл-сұр базалътті порфиритер мен андизитті және андизитдоцитті құрамды және құрамы және оның пирокластары, тағыда құмайттастар кездеседі. Солтүстік батысында кремнилі жыныстар яшма түрлі құмайттастар мен яшмалар үлкен роль атқарады. Сұр әктас линзалары кездеседі, құрамы бойынша қатқабат екіге бөлінеді. Төменгі шөгінді және жоғарғы-вулконогенді. Оргоникалық қалдықтардан жоғарғы ордовиктік трилобиттер Stcnoparela linnarggoni осы жатының солтүстігінде Алғабас кентінің гропотолиттер кездеседі. Төменгі шекарасы бұл жыныстардың белдемі емес, өйткені жарылу бұзылыстары өте көне қабаттармен байланысты. Бірнеше зерттеулер ауданда жоғарғы кембрий, төменгі және ортанғы Ордовиктің жарылымдары белгісіз, вулконагенді шөгінді қабат төменгі кембридің яшма-иабазды көнелігі болуы ықтимал олар Ақтөңбек свитасымен не ордовик жоғарғысымен сәйкес келеді қабат қалыңдығы 3000-4000м.

Ақтөңбек свитасы Көксеңгір синклинориінің аумағында анықталған, Ақбастау антиклинориі, шығыс Тарбағатай зонасы мен шектеседі. Оңтүстік және шығыс қймаларында жасыл түсті құмтастар мен құмайттастар төменгі жағында туф будасы және әктастар кездеседі, әктастарда кораллдар, трилобиттер, брахиаплпоттар іздері кездеседі. Прилобиттердің көп түрлері топалы өзені қймасында көп кездеседі. Коралл тектегі қызыл тұмсық ауданы қймасындағы әктастарда кездеседі.

Сансы өзені бойынша свита жоғарғы бөлігі яшмалар төменгі кенбрийлер, Ақтөнбек свитасы бұрыштық үйлесімсіздіктер кембрий және ордовик жоғарғы вулканогенді шөгінділермен байланысты, ал төменгі силур жасы ашкеис свитасы мен үйлесімді, жоғарғы ордовик дулонкөне гаризонтымен немесе ашгиллмен сәйкес келеді қалыңдығы 150-800м

Отызбес тауының солтүстік батысында Ақтөңбек свитасы нашар сұрыпталған кангломераттар құмтастар және құмайттастар, кремнйлі жыныстар линзалары мен әктастар қатқабаттары мен сипатталады әктастарда Triplecia ex gr ingilerig var anticostengis Tven қатқабат яшмалы, кембрийлі ортанғы сәйкес келеді селур жыныстары мен үйлесімді жабылған төменгі жағында Aridograptus aciminatus бар қалыңдығы 400 м жуық.

Оңтүстік батыс Шыңғыс алдының оңтүстік шығысынан Жоңғр Балқаш зонасына дейін Тарбағатайдың тауларының ордовик жастары Қаракөл өзенінің оңтүстік шығысына дейін дамыған. Жағасында олар вулканогенді қатқабат құрылымында, кремнийлі жыныстар роль атқарады. Тағы құмтастар, құмайттастар және төмен горизонтының ашкил фаунасымен байланыста әктастар кездеседі.

Солтүстік Балқаш антиклинорийі

Солтүстік Балқаш антиклинорииінде ордовик түзілімдері орталық бөлігінің азғантай бөлігін алып жатыр. Бұл жерде тек қана жоғарғы ордовик жыныстары кездеседі. Жаман шұрық свитасы ордовик жыныстарын әйгілеуде осы аумақты жұмыс істеу мен 30-жылдардың соңындағы В. А. Вакралеев 1941 Н. Л. Байтеншеко 1941 еңбектерін айтуға болады фауналық қалдықтар арқылы жаманшұрық свитасын анықтаған. Бұдан әрі осыдан жатын арқылы геологиялық түсіру барысын В. Я Кошкин Жаман Шұрық свитасының орта жоғарғы ордовикттік екенін 1963-1964 жылдары геалогялық зерттеулер арқылы көне қатқабаттардың құпиясын ашқан осы жылдары еңбек еткен Р. М. Антон мен С. Е. Емелянов осы свитаның жоғарғы ордовиктік екенін нақтылай түті.

Жоғарғы ордовик

Жаманшұрық свитасы қазық антеклинориинің батыс бөлігінде таралған. Жасыл, сұр конгломераттардан құмтастардан, құмайттастардан андезитті және доситті құрамды порфириттер мен олардың туфтарынан тұрады. Осы жатыннын арасында желілі кремниилі құмайттастардың және туффиттердің және яшмалардың және әктас минералдары ұшырасады. Органикалық қалдықтардан Spirigerina ex gr, pennata Ruk, Bronteil ‘romanaegkui Web Kopaлл' 'mekmi peasmoporeea, Helioeites, Catemipora, Reispia және тағысын тағылар. Свита трансгризифты түрде шұрықталады кенбрийлі свитамен үйлесімсізде жатыр. Суретте жоғарғы ордовикпен үйлесімді қалыңдығы 1500м жуық.

Тектоникасы

Герциндік Жоңғар-Балқаш зонасының ордовиктік құрылымдары

Жоңғар Балқаш зонасы орталық Қазақстанның көлемді бөлігін алып жатыр, батысында Ерементау Шу зонасының криттоэвгеосинклинді құрылым мен солтүстік және шығысында эвгеосинклинді Шыңғыс-Тарбағатай зонасының құрылымы мен шектеседі.

Ордовиктік құрылымдары зонаның солтүстік, шығыс және орталық бөлігінде анықталған. Зонада екі ордовиктік формация анықталған кремний, вулканагенді кәзіргі жер бетіне шығып жатқан шығыс, солтүстік, оңтүстік, батыс бөлігінде, вулканагенді шөгінді жыныстар зонаның орталық бөлігінде, солтүстік Балқаш антеклинориинінде дамыған. Сонымен қатар отызбес тауының солтүстік шығысында аумақта кездеседі.

Кремнилі вулканагенді формация вулканогеннің сипаттамасы және заттық құрамы оның белсенді ойыстық құрылымы мен сипатталғанын көруге болады. Түзілу уақыты әлі айқындылмаған, сондықтан төменгі шекарасы қимада айқын көрсетілмеген. Ойыстық түзілімнің қырлары анық табиғатпен байланысты. Егер кремниилі вулканогенді формацияның аумағы қазіргі жер бетіндегі шығып жатқан шөгінділер мен сәйкес, өйткені оиса бастау шөгінді формацияның белсенділігімен деуге болады. Олар Жоңғар Балқаш зонасының герциндік және каледондық шекараларында түзілген. Осы ойыстар терең жарылымдар мен күрделі құрылымдармен және түрлі тектоникалық режимдер мен байланысты деуге болады.

Қазақстанның герцендік және каледондық тектоникалық үрдісі көптілігі жоғарғы ордовикте ашылған, колидонит шөгінділері көтерлеуімен, ал герциндік ойса бастаумен бейнеленеді.

Ойыстар байланысы кремниилі вулканагенді формация арқылы терең жарылымындағы, мысалы Аягөз, Ащысу, Шыңғыс алдының оңтүстік батысы Спасск және Өспен, Атасу жарылымы зонаның солтүстік батысында кейбір зерттеушілер Суворов 1968 бұл жарылымдардың белсенділігін төменгі палеозой, кейде палеозойға жатқызады.

Жоңғар-Балқаш зонасының орталығында солтүстік Балқаш көтерлімі бар. Осында вулканагенді шөгінді андезитті диоритті формация бар. Құрамында ірі түйіршікті жарылу үлкен роль атқарады. Бұл жарылымдар трансгресипті түрде яшма диабазды соңғы докенбрилі және кембрийлі көмкерліп астасып жатыр. Ерте және орта ордовикте бұл көтерлім вулканды жарылу болған, силурдың басында көтерілімнің ортасында сақталған, казик антеклиноринінің алдында осындай көтерлімдер зонаның солтүстік батысында Отызбес тау аумағынан вулкандық жарылымды болып кездеседі.

Силурдың басында Жоңғар Балқаш зонасының барлық құрылымдағы терегендік силур қатысушысының қатқабатты шөгінділер мен көмкеріледі. Ордовик зонада көлемді таралған яшма-диабазды кешендер соңғы докембрийлік және кембрийлік өз кезінде аралық ордовик және селурлық кремниилі вулканагенді шөгінділердің таралу болып, геосинклииндік дамуда ордовик кезінде зонада болатындығын әйгілейді. Каледонид структура соңғы ордовик кезінде соңғы геосинклииналдық дамуда сатыда молосса кешенінде болғандығын көрсетеді.

Қазақстан мен Қырғызтанның сұлбасы, ордовиктік түзілімі.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс