Қазақстан жеріне алғаш ислам дінінің келуі

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

АЛМАТЫ ЭНЕРГЕТИКА ЖӘНЕ БАЙЛАНЫС ИНСТИТУТЫ

Радиотехника және байланыс факультеті

Әлеуметтік пәндер кафедрасы

Тұрмұхамбет Д.Ұ. БВТк-06-06

ТАҚЫРЫБЫ:”ҚАЗАҚСТАНҒА ИСЛАМ ДІНІНІҢ КЕЛУ ТАРИХЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ТАРАЛУ
КЕЗЕНДЕРІ.”

(Семестрлік жұмыс №1)

Ғылыми
жетекшісі:
аға оқытушы Жұмағұлов М.Д.

Жоспар

I.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ..3

II. Негізгі
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 4
1. Қазақстан жеріне алғаш ислам дінінің
келуі ... ... ... ... ... ... ... .. ..4
А). Араб басқыншыларының түркі тайпаларын ислам
дініне бағындыруы.
Ә). Соғдылар және Саманидтер мен Қараханидтердің ислам дінін
таратудағы рөлі
2. Ақсақ Темірдің кезіндегі исламның
өрлеуі ... ... ... ... ... ... ... . ... 9
Қожа Ахмет Яссауи
3. Ресей Империясының Қазақстанды отарлау кезіндегі ... ... ... ...10
ислам діні
III.
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ..14
IV. Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..15

Кіріспе

Ислам діні – дүнежүзілік діндердің ішінде ең кеш шыққан жас дін. Ол
біздің заманымыздың VII ғасырында Аравия түбегін мекендеген тайпалар
алғашқы қауымдық қатынастардан таптық қатынастарға көше бастаған кезде
пайда болды. Алланың елшісі Мұхаммед Пайғамбардың идеологиясын қолдаған
адамдар, өздерін "мұсылман" деп, политеизмнен монотеизмге көшті. Олар
"дүниежүзінде бір Алла және Мұхаммед оның елшісі" – деді.Орталығында
"Әулиелі кагатас" Қааба храмы бар Мекке қаласы бүкіл мұсылман дүниесінің
бас діни орталығы болды.
632 жылы Мұхаммед өлгеннен кейін Мұсылман қауымын Халифтер басқарды.
Халифтер – Пайғамбардың орынбасарлары, өкіметті әскери, саяси және дін
жағынан басқарушы адамдар. VII-VIII ғасыр ішінде Халифтер бастаған арабтар
"Қасиетті соғысқа" шығып, батысында Испания жерлерін, шығысында Қытай мен
Үндістанның арасындағы жерлерді басып алып, жергілікті халықтар мен
тайпаларды ислам дініне бағындырып, дінсіздермен күрес жүргізді. Бұл
жерлерде Халифаттар құрылды.
Алғаш рет ислам діні Қазақстан жеріне VIII ғасырда ене бастады.
Мұсылманизация процесі қазақ жерінде XX ғасырдың басына дейін өрледі.
Қазақстан жеріне алғаш ислам дінінің келуі.

Ислам дінінің қазақтар арасында тарауы туралы мәселеге әртүрлі ала-
ғұла пікірлер бар. Бұл мәселеге олар әрқайсысы өз позициясымен келгендігін
аңғарамыз. Кейбір авторлар ислам дінін Қазақстанға араб басқыншыларымен
келген деп санаса, екінші бір авторлар, қазақтар көшпелі халық болған,
сондықтан ислам дінінің таралу дәрежесін зерттеу өте қиын еді. XVIII-XIX
ғасырларда қазақтар арасында болған миссионерлер ислам дінінің қазақтар
арасында шынжайын суреттей алмады дейді. Кең байтақ территорияны алып
жатқан қазақтар ислам дінінің догмаларына зер сала қойған жоқ. Олар үшін
ежелгі діни сенімдері – табиғатқа табыну ыңғайлырақ болды десе, академик
В.В.Бартольд: “XIII ғасырдың басында Хорезмнің мұсылман басшыларына
Сырдария мен Торғай облысындағы мұсылман емес қыпшақтармен соғысуға тура
келді,“ – деп жазады. Дегенмен ислам дінінің алғашқы көріністері Қазақстан
территориясында IX ғасырдың бас кезінде тарай бастағанын білдіретін
мәліметтер бар. Бұл кезде араб басқыншылары Сырдария бойына жетіп, түркі
тайпаларының молдаларын барымталдап, кейде бейбіт отырған ауылдардың
адамдарын айдап әкетіп отырды, бірақ жерлерін жаулап алуға күштері жетпеді.
Сырдария бойындағы қалалар арабтарға 840-845 жылдары ғана бағынып, ислам
дінін қабылдады. Бірақ мұнан әрі Сарыарқа даласына ұмтылған кезде араб
басқыншылары шегінуге мәжбүр болды. Себебі Иракта құлдар көтерілісі
басталды, белгілі араб тарихшысы Ибн-Ал-Әсірдің (1160-1233) келтірген
мәліметтері бойынша 961 жылы Сыр бойындағы түркілердің 200 мың шатыр
(үйтүтін) мұсылман дініне енген. Ал Жайық бойын жайлап, Ыстық көл маңын
қыстап жүрген түркілер ислам дінін тек 1043 жылы ғана қабылдады. Есіл,
Нұра, Тобыл, Ертіс өзендерінің бойында мекендеген түркі тайпалары XIX-XX
ғасырларға дейін ислам дінінен сырт қалды. Аллаңнан ойбайым жақсы деп,
малын өргізіп, кең далада көшіп жүрді.
Профессор Е.Бекмаханов Қазақстанның солтүстік және солтүстік-батыс
облыстарында ислам діні IX ғасырдың аяқ кезінде тарай бастады десе, ислам
дінін зерттеуші ғалымдарының бірі Х.Ақназаров өзінің "Ислам діні және оның
реакциялық мәні" деген еңбегінде былай деп жазды: "IX-X ғасырларда мұсылман
діні Қазазақстанның тек оңтүстік аудандарын ғана, егіншілік аудандарының
феодалдарын ғана қамтыды. Онда да бұл дінді байлар, үстем тап өкілдері
қабылдады, ал еңбекші бұқара көп уақытқа дейін бұрынғы діндерінде қалып
келді," – деген пікір айтады. Қазақстан тарихын зерттеуге ат салысып жүрген
ғалымдар И.Е.Агеев пен В.Ф.Шахматов ислам қазақ жеріне түргештің Қарлық
қағанның кезінде феодалдық қатынастың дамуына байланысты Орта Азия мен
Қазақстан жерлеріне арабтардың алып келген феодалдық дін – ислам тарай
бастады. Сөйтіп, бұл авторлар ислам дінінің Қазақстан жеріне VIII ғасырда
келгенін мойындайды.
Арабтардың қазақ жерлерін жаулап алғаны жөніндегі тарихи мәліметтер
өте аз. Кейбіреулері бір-біріне қарама-қайшы. Жекелеген зерттеушілердің әр
түрлі оқиғалар бойынша айтқан пікірлері ғана сақталып қалған. Осы ғылыми
деректерден біз араб басқыншыларының қазақ даласындағы көшпелі халықтармен
алғашқы шайқастары VIII ғасырдағы 30-шы жылдардың аяғында болғанын айқын
көреміз. Тарихи мәліметтерге қарағанда, түркі тектес көшпенділер Түргештің
Сұлу қағанның басшылығымен Орта Азияның басқа халықтарын қосып алып, араб
басқыншыларына күшті қарсылық көрсетеді. Арабтардың шапқыншылығына Орта
Азия халықтары мен тайпалары тегеурінді тойтарыс берді. Бұл алапат соғыста
соғдылардың белсенді одақтастары көшпелі түркілер болды.
Амудария өзенінің жағасында (нақтылы орны әлі анықталмаған жоқ) 737
жылы соғдылар мен олардың одақтастары – көшпелі түркілер арабтармен қырғын
шайқасқа түсті. Арабтар бұл соғыста жеңіп шықты.
Алайда қазақ жеріндегі көшпенділер арабтарға қарсы күресін мұңымен
тоқтатып қойған жоқ. Осыдан екі жылдан кейін 739 жылы Сырдарияның жағасында
көшпелі түріктер арабтардан ойсырай жеңіліп қалды. Осы соғыста көшпелі
түргештердің басшысы Курсуль қамауға алынады. Бұл оқиға туралы шығыс
тарихын зерттеуші белгілі ғалым академик В.В.Бартольд өзінің "Жетісу
тарихының очеркі" деген еңбегінде былай деп жазады: "739 жылы Сырдарияның
жағасында жасы келіп қалған Курсульдің өзі арабтардың қолына тұтқын болып
түсті. Ол өзінің бодауына арабтарға 1000 жылқы мен 1000 түйе бермекші
болады. Бірақ арабтың әміршісі Наср бұған көнбей, оны өлтіруге бұйырады.
Сүйегін түркілер аулына алып кетпес үшін отқа жағып жібереді. Бұл жағдай
көшпелі түркілерді Курсульдің өлімінен бетер қинайды."
Шамамен айтқанда, VIII ғасырдың 40-шы жылдарында арабтар көшпелі
түркілермен бірнеше рет соғысып, ақыры оларды жеңіп шығады, түргеш қағанаты
түпкілікті жойылады.
VIII ғасырдың орта кезінде Қазақстанның оңтүстігіндегі Тараз қаласының
түбінде қытайлар мен арабтардың қырғын шайқасы басталады. Онда арабтар
қытайларды жеңіп шықты. Бұл жеңіс ислам дінінің Қазақстан жеріне тез
таралуына жол ашып берді. Арабтардың осы жеңісінен кейін қазақ жеріндегі
көшпелі елдер бірте-бірте араб мәдениетінің ықпалына түсе бастады. Арабтар
Тараз қаласын басып алып, көшпелі елге экономикалық және саяси үстемдігін
осы қала арқылы жүргізеді.
Тараз қаласы VIII ғасырда Қазақстанның басқа аудандарының дамуына
әсер еткен экономикалық мәдени орталыққа айналады. Табылған түркеш
ақшаларының көпшілігі Таразда соғылған.
Арабтар қазақ, қырғыз даласындағы көшпенділермен Тараз арқылы ғана
емес, сонымен қатар олармен сауда керуені арқылы да тікелей байланыс
жасады. VIII ғасырдың өзінде-ақ әрбір үш жылда көштен шай, кездеме сататын
араб керуендері жүріп тұратын. Сауда қатынасы қырғыздарды арабтармен
жақындастырды.
VIII-XI ғасырлардағы соғдылық мұсылмандардың Орта Азиядан Қазақстанға
көшіп келуінің де ислам дінінің сіңісуіне ықпалы болды. Солар арқылы
Оңтүстік Оңтүстік Қазақстанға, содан кейін Жетісуға бұл дін идеологиясы
орныға бастады. Ал мұның өзі бірте-бірте Қазақстанның басқа аудандарын да
шарпыды.
Бұл тұста қазақ даласына ислам дінін күшпен таратқандарының бірі –
саманид басқыншылары болды. IX ғасырдың орта шенінде Мәуереннахр мен
Хорасанда үстемдік еткен Саманид әулеті 840 жылы тонаушылық соғыс арқылы
Исфиджаб (Сайрам) аймағын басып алды. Саманидтер Шавгорға жетті, одан кейін
Саурак және Сүткент қалаларын бағындырды.
Саманидтер жаулап алған жерлерінің бәрінде халықты қарудың күшімен
қорқытып, ислам дінін қабыл алуға көндіріп отырды. Олар Қазақстан жеріндегі
бұрын Сирия отаршылары салған христиандық шіркеулерді құлатып, оның орнына
мұсылман мешіттерін орнатты.
X ғасырдың аяқ шенінде өмір сүрген арабтың тарихшысы Мұхаммед ибн-
Жафар әл-Нершахидың жазуына қарағанда, саманидтің әміршісі Исмаил соғыспен
Таразды жаулап алып, ондағы үлкен шіркеуді мешітке айналдырған.
Тарихшылардың айтуы бойынша, бірінші рет көптеген түркі елі (2 млн. түтін)
ислам дінін 960 жылдары қабылдады.
Саманидтер сауда жолдарын да өз қолдарына алып, сол арқылы да түркі
тайпаларын ислам дініне мойын ұсындырды.
X-XII ғасырлардағы Қараханид мемлекеті сол тұстағы қоғамдық өмірде
елеулі роль атқарды. X ғасырдың аяғынан бастап Орта Азияның ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.