Партия бағдарламасы

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 17 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым Министрлігі

Экономика және құқық институты
Мемлекеттік және азаматтық құқық кафедрасы

Тақырыбы:Алаш партиясының саяси-құқықтық идеологиясы

Орындаған: ЮС-06-1 тобының
студ-і
Тексерген: .

2007

М а з м ұ н ы
Жосары: ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
I Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
II Негізгі бөлім
1.Алаш қозғалысы қалай басталды? ... ... ... ... ..7
2.Алаш қозғалысының қайта жандануы ... ... ... ... 9
3.Партия бағдарламасы
3.1 “Мемлекет қалпы” ... ... ... ... ... ... ... . 9
3.2 “Жергілікті бостандық” ... ... ... ... ... ...11
3.3 “Негізгі құқық” ... ... ... ... ... ... ... .12
3.4 “Билік һәм” ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
3.5 Бағдарлама жобасындағы прогресшіл маңызды
көрсеткіш ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
3.6 “Ғылым-білім үйрету” ... ... ... ... ... ... 15

IIIҚорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
IV Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ..19

Жосары:
I Кіріспе
II Негізгі бөлім
1.Алаш қозғалысы қалай басталды?
2.Алаш қозғалысының қайта жандануы.
3.Партия бағдарламасы
3.1 “Мемлекет қалпы”
3.2 “Жергілікті бостандық”
3.3 “Негізгі құқық”
3.4 “Билік һәм”
3.5 Бағдарлама жобасындағы прогресшіл маңызды
көрсеткіш
3.6 “Ғылым-білім үйрету”

IIIҚорытынды
IV Қолданылған әдебиеттер

К і р і с п е

— Алаш қозғалысы — қазақты бiраз iлгерiлеткен прогессивтi қозғалыс. Оның
басталуының өзiнiң әр түрлi себептерi бар. 1905 жылғы орыс революциясынан
кейiн Ресей қай жолмен жүруi керек, демократиялық жолмен жүруi керек пе,
жоқ болмаса монархиялық жолмен жүру керек пе деген мәселе көтерiлдi. Орал
қаласында Б.Қаратаев,Әлихан Бөкейханов,Барлыбек Сыртанов, т.б.
адамдар белгiлi дәрежеде:“Әй,бiз де ойлансақ қайтедi” деп Ресейдегi Кадет
партиясының бөлiмшесiн ашуға талаптанды. Кадет партиясы монархияға қарсы
құбылыс болатын. I-II Думаға қазақтардан 12-13 депутат сайланса, III Думаға
келгенде қазаққа орын бермей қойды. Осының өзi де Еуропа оқуымен
тәрбиеленiп жатқан студенттерге болсын, батысшыл зиялыларға болсын ықпал
етпей қойған жоқ. Әлихан Бөкейхановтың қозғалыстың басықасында болып,
жетекшiлiк етуiнiң бiр себебi осы. Мемлекеттiк Думадан қазаққа орын бермей
қоюының тағы бiр себебi Қосшұғыл Шәймерденовтiң “Серке” дейтiн газет
шығарғаны, Петербургтiң өзiнде. 2-нөмiрiнде Мiржақыптың “Бiздiң
мақсаттарымыз” дейтiн мақаласы кетiп бара жатқан жерiнен тоқтатып
тастаған.Яғни, бұратана халықтарға теңдiк беруге болмайды деген сылтауды
жүзеге асырып, алдымен депутаттықтан, мiнберден айырды. Айтатын ойдың
мүмкiндiгiн қысқартты. Соған байланысты империя қазақтың оқыған зиялы
қауымдарының ауызын жабуды көздедi. Өзiне қарсы шығып жатқандарды кiм болса
да сөйлеткiсi келмейдi ғой. 1872 жылдан бастап Оқу—ағарту министрлiгi:
“Конечную целью образование всех инородцев живущих в пределах нашего
отечества бесспорно должно быть обрусение и слияние с руским народом” деген
тезиспен жұмыс iстедi. Кейiн келе әбден күшейдi. Әсiресе ожарлық жағы тiптi
күштi болды. 1880 жылдары әлгi ойды ендi “Қасиеттi Синод” жалғастырып, сол
министрлiкке мынадай мазмұнда хат жолдайды: “Открыть женскую школу для
киргизских девиц, обучать их в русской грамоте для того, чтобы она когда
сделается женою киргиза и матерю, то будет влиять на своего мужа и детей и
склоняет их на русскую сторону, тогда быстро добьемся искоренение
киргизского духа, грамоту и веру” дейтiн нәрсенi айтады. Ал осыны, осының
нәтижесiн бiз қазiр көрмей отырмыз ба? Осыны жасай алмаған империя кеңестiк
тұста жасады. Қазiр қазақтың қыз-қырқындарының 70-80 пайызы оқиды, оның өзi
көбiне орысша оқып және балаларын да орысша тәрбиелейдi. Бұрын 40 пайыз
болса, қазiр 60 пайыз деп Мұхтар Шахановтың айғайлап жүргенi рас. Қазiргi
ұрпағымыздың барлығын өзiмiздiң қазақтың қара қыздары орысша тәрбиелеп
жатыр. Осы жағынан келген уақытында, оқу жүйесiнiң керемет әсерiн қараңыз.
Сол батыстанған, батысша оқи бастаған Бақытжан Қаратаев та, Ахмет
Байтұрсынов та, Мiржақып Дулатов та, барлығы да орыс-түзем мектептерiнен
өтiп, қазақтың еуропалана бастаған зиялылары. Кей уақытында анау бұрынғының
барлығын сызып тастап, осыған дейiн ештеңемiз болмаған дейтiн нәрсенi жиi
айтатын себебiмiздiң бiрi осы. Тiптi әрi-берiден соң көп ағаларымыздың
әйелi орыс болған. Әлиханның әйелi, Ахметтiң әйелi. Ал әйел дегенiңiз
қыңқылдап отырып, өзiнiң керегiн iстетiп алатын кездерi болады. Ол байғұс
iстетейiн демейдi, өзiнiң үйренiп қалған дағдысын әкелiп саған себедi,
сенен өнiм алғысы келедi. Қазiргi буын да, бұрынғы аға буын да осы кепке
душар болған. Яғни Алаш қозғалысын бастағандар еуропалана бастаған қазақтың
алғашқы зиялылары едi. Олар Еуропадағы құбылыстардың барлығын қазақ
даласынан көргiсi келдi. Сосын Алаш қозғалысы, Алаш партиясы жөнiндегi
ойлардың iшiнде мынадай нәрсенi қатты ескеруiмiз керек. Кейбiреулер айтып
жүргендей емес, Алаш партиясының бекiтiлген бағдарламасы болған жоқ, жобасы
ғана болды. Сол жоба алғаш рет “Қазақ” газетiнiң 1917 жылы қараша айының 22-
сiнде ме, 23-iнде ме жарияланды. Оның алғашқы сөзi: “Бiз Ресей Федеративтiк
Республикасының құрамында отырып өзiмiзге теңдiк алуымыз керек” дегеннен
басталған болатын. Ресейден бөлiнiп кету деген ешқандай ой болған жоқ.

Алаш қозғалысы қалай басталды?
— Алаш қозғалысы — қазақты бiраз iлгерiлеткен прогессивтi қозғалыс. Оның
басталуының өзiнiң әр түрлi себептерi бар. 1905 жылғы орыс революциясынан
кейiн Ресей қай жолмен жүруi керек, демократиялық жолмен жүруi керек пе,
жоқ болмаса монархиялық жолмен жүру керек пе деген мәселе көтерiлдi. Орал
қаласында Б. Қаратаев, Әлихан Бөкейханов, Барлыбек Сыртанов, тағы басқа
адамдар белгiлi дәрежеде: “Әй, бiз де ойлансақ қайтедi” деп Ресейдегi Кадет
партиясының бөлiмшесiн ашуға талаптанды. Кадет партиясы монархияға қарсы
құбылыс болатын. I-II Думаға қазақтардан 12-13 депутат сайланса, III Думаға
келгенде қазаққа орын бермей қойды. Осының өзi де Еуропа оқуымен
тәрбиеленiп жатқан студенттерге болсын, батысшыл зиялыларға болсын ықпал
етпей қойған жоқ. Әлихан Бөкейхановтың қозғалыстың басы-қасында болып,
жетекшiлiк етуiнiң бiр себебi осы. Мемлекеттiк Думадан қазаққа орын бермей
қоюының тағы бiр себебi Қосшұғыл Шәймерденовтiң “Серке” дейтiн газет
шығарғаны, Петербургтiң өзiнде. 2-нөмiрiнде Мiржақыптың “Бiздiң
мақсаттарымыз” дейтiн мақаласы кетiп бара жатқан жерiнен тоқтатып тастаған.
Яғни, бұратана халықтарға теңдiк беруге болмайды деген сылтауды жүзеге
асырып, алдымен депутаттықтан, мiнберден айырды. Айтатын ойдың мүмкiндiгiн
қысқартты. Соған байланысты қазақтың оқыған зиялы қауымдарының ауызын
жабуды көздедi империя. Өзiне қарсы шығып жатқандарды кiм болса да
сөйлеткiсi келмейдi ғой. 1872 жылдан бастап Оқу—ағарту министрлiгi:
“Конечную целью образование всех инородцев живущих в пределах нашего
отечества бесспорно должно быть обрусение и слияние с руским народом” деген
тезиспен жұмыс iстедi. Кейiн келе әбден күшейдi. Әсiресе ожарлық жағы тiптi
күштi болды. 1880 жылдары әлгi ойды ендi “Қасиеттi Синод” жалғастырып, сол
министрлiкке мынадай мазмұнда хат жолдайды: “Открыть женскую школу для
киргизских девиц, обучать их в русской грамоте для того, чтобы она когда
сделается женою киргиза и матерю, то будет влият на своего мужа и детей и
склоняет их на русскую сторону, тогда быстро добемся искоренение
киргизского духа, грамоту и веру” дейтiн нәрсенi айтады. Ал осыны, осының
нәтижесiн бiз қазiр көрмей отырмыз ба? Осыны жасай алмаған империя кеңестiк
тұста жасады. Қазiр қазақтың қыз-қырқындарының 70-80 пайызы оқиды, оның өзi
көбiне орысша оқып және балаларын да орысша тәрбиелейдi. Бұрын 40 пайыз
деп жүр едiк ғой, қазiр 60 пайыз деп Мұхтар Шахановтың айғайлап жүргенi
рас. Қазiргi ұрпағымыздың барлығын өзiмiздiң қазақтың қара қыздары орысша
тәрбиелеп жатыр. Осы жағынан келген уақытында, оқу жүйесiнiң керемет әсерiн
қараңыз. Сол батыстанған, батысша оқи бастаған Бақытжан Қаратаев та, Ахмет
Байтұрсынов та, Мiржақып Дулатов та, барлығы да орыс-түзем мектептерiнен
өтiп, қазақтың еуропалана бастаған зиялылары. Кей уақытында анау бұрынғының
барлығын сызып тастап, осыған дейiн ештеңемiз болмаған дейтiн нәрсенi жиi
айтатын себебiмiздiң бiрi осы. Тiптi әрi-берiден соң көп ағаларымыздың
әйелi орыс болған. Әлиханның әйелi, Ахметтiң әйелi. Ал әйел дегенiңiз
қыңқылдап отырып, өзiнiң керегiн iстетiп алатын кездерi болады. Ол байғұс
iстетейiн демейдi, өзiнiң үйренiп қалған дағдысын әкелiп саған себедi,
сенен өнiм алғысы келедi. Қазiргi буын да, бұрынғы аға буын да осы кепке
душар болған. Яғни Алаш қозғалысын бастағандар еуропалана бастаған қазақтың
алғашқы зиялылары едi. Олар Еуропадағы құбылыстардың барлығын қазақ
даласынан көргiсi келдi. Сосын Алаш қозғалысы, Алаш партиясы жөнiндегi
ойлардың iшiнде мынадай нәрсенi қатты ескеруiмiз керек. Кейбiреулер айтып
жүргендей емес, Алаш партиясының бекiтiлген бағдарламасы болған жоқ, жобасы
ғана болды. Сол жоба алғаш рет “Қазақ” газетiнiң 1917 жылы қараша айының 22-
сiнде ме, 23-iнде ме жарияланды. Оның алғашқы сөзi: “Бiз Ресей Федеративтiк
Республикасының құрамында отырып өзiмiзге теңдiк алуымыз керек” дегеннен
басталды. Ресейден бөлiнiп кете қоямыз деген ешқандай ой болған жоқ.

2.Алаш қозғалысының қайта жандануы.

Патша үкіметі құлатылғаннан кейін 1905 жылдан өмір сүрген алаш
қозғалысы қайта жанданды. 1917 жылы 21—28 шілдеде алаш қайраткерлерінің
бастамасымен Орынборда бірінші жалпықазақ съезі болып өтті. Съезге Семей,
Торғай, Ақмола, Орал, Сырдария, Жетісу, Ферғана облыстарынан және Бөкей
Ордасынан делегаттар қатысты. Съездің күн тәртібінде 14 мөселе қаралды.
Олар: мемлекеттік басқару ісі, қазақ облыстарының автономиясы, "Алаш"
партиясын құру, жер мәселесі, сот, дін және әйелдер мәселесі, жергілікті
басқару, халыққа білім беру және т.б.
Съезде бұрыннан айтылып келе жатқан саяси ұйым — "Алаш" партиясы
құрылып, оның бағдарламасын жасау жөнінде қаулы қабылданды. Партияның
бағдарламасын Ә. Бөкейханов, А. Байтүрсынов, М. Дулатов, Е. Ғүмаров жөне
тағы басқалар жасады. Он бөлімнен тұратын бағдарлама жобасы 1917 жылы 21
қарашада "Қазақ" газетінде жарияланды.
Алаш қозғалысы қайраткерлерінің 1917 жылғы ақпан төңкерісіне дейінгі
ұсынған демократиялық идеялары партия бағдарламасының жобасында көрініс
тапты. Жобада атап көрсетілгендей, партияның басты мақсаты Ресей
федерациялық демократиялық республикасының құрамында қазақ автономиясын
құру болды.

3.1 Бағдарламаның бірінші бөлімі "Мемлекет қалпы" деп аталады. Бөлімнің
мазмұнына қарай оның мемлекеттің басқару нысаны туралы екендігін байқау
қиын емес. Партия бағдарламасында Ресей демократиялық, федеративті
республика болуы тиіс деп атап көрсетіледі және демократия мен федерация
ұғымдарына түсінік беріледі. "Демократия мағынасы мемлекетті жұрт билеуі",
яғни халық билігі, ал "федерация мағынасы құрдас мем-лекеттерге бірлесу,әр
мемлекеттің іргесі бөлек, ынтымағы бір болады. Әрқайсысы өз тізгінін өзі
алып жүреді". Мұндағы негізгі айтылмақ идея өзін-өзі басқаратын тең құқылы
мемлекеттер одағы.
"Алаш" партшсы ұсынған бұл идеяны Кеңес өкіметі де Ресейдің
федерациялық құрылысында пайдаланды. Алаш қайраткерлерінің ұлттық автономия
түріндегі мемлекеттілікке қол жеткізуге ұмтылуының өзіндік себептері де бар
еді. Оның ең бастысы сол кездегі саяси жағдай дербес тәуелсіз Қазақстан
мемлекетін құруға мүмкіндік берген жоқ. Сондықтан да партия бағдарламасына
іргесі бөлек, ынтымағы бір дербес басқарылатын автономиялардан тұратын
федеративтік, демократиялық Ресей туралы кағида енгізілді.
Мемлекеттік құрылыс мәселесінде Үкімет басында — Құрылтай жиналысы,
оның аралығында Құрылтай жиналысы мен Мемлекеттік Дума белгілі бір мерзімге
сайлаған Президент тұрды. Құрылтай жиналысы тұрақты орган емес, ол мезгіл-
мезгіл сессия түрінде ғана жұмыс істейді. Оның сессиялары арасында билік
тұрақты орган Президенттің қолында болады. Ол халықты Құрылтай жиналысы мен
Мемлекеттік Дума алдында жауапты Министрлер Кеңесі арқылы басқарды.
Жоғары өкілді органның екі палаталы құрылымы — парламенттік
республиканың ұсынылуы сол кездегі жағдай үшін бірден-бір дұрыс қағида
болатын. Екі палатаның бірлескен отырысында сайланған Президент жоғары
өкілді орган алдында жауапты болмады. Егер Парламент алдында Президент те
жауапты болса, онда бұл органның билігі абсолютті болар еді. Сондықтан да
партия бағдарламасында мемлекеттік құрылыс үшін билікті бөлісу идеясы
енгізілді. Партия бағдарламасы бойынша заң шығару Мемлекеттік Дума
құзырында болды ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.