Жергілікті есептеу торабтарын түрғызу негіздері

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 48 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

Кіріспе 3
1 Қазіргі бар автматтандырылған жүйлерді талдау, торабтардың негізі,
тапсырманы қою 6
1.1 Қазіргі бар автматтандырылған жүйлерді талдау 6
1.2 Дипломдық жоба мәселесінің қойылымы 12
1.3 Дипломдық жобаның тапсырманың қойылымы. 13
2 Автоматтандырылған жүйені құру 14
1.2 Жергілікті есептеу торабтарын түрғызу негіздері 14
2.2 Қолданылатын құрал-сайманды таңдау 25
2.3 Сызба-құрылымның алгоритмің сипаттау 27
2.4.1 “Бұтақ” тәрізді құрылымды жергілікті есептеу торабының
математикалық үлгісі 27
2.4 Бас программаның алгоритмін сипаттау 28
2 Басқару ішжүйесін “Бұтақ” тәрізді сызба-құрылымының ішжүйесін жасау және
сипаттау 28
2.1 Тораб сызба-құрылымының синтездеудің автоматтандырылған жүйесінің
құрылымы 29
Негізгі меню 30
2.2 Мәліметтерді сипаттау. Кестелердің құрылымын анықтау 32
2.3 Бассқару ішжүйесін сипаттау 34
2.3.1 Басқару ішжүйе жұмысының алгоритмін сипаттау 34
2.3.2 Басқару ішжүйесінің программасын сипаттау 35
2.4 “Бұтақ” ішжүйесін сипаттау 40
2.4.3 СД- алгоритм программаының сипаттау 43
2.2.4 СД- алгоритм модификациясы (МСД-І). 44
2.4.5 МСД алгоритмінің программасын сипаттау. 45
2.4.6 Прима алгоритмі 46
Қорытынды 56
Қолданылған әдебиеттер 58

Аңдатпа

Бұл дипломдық жоба “Есептеу торабының сызба-құрылымын синтездейтін
автоматтандырылған жүйесін” өңдеуге арналған (басқару ішжүйесі және бұтақ
тәрізді құрылым синтезінің ішжүйесі). Автоматтандырылған жүйенің жалпы
құрылымы және оның жұмысының алгоритмі өңделген.
Дипломдық жобада “Бұтақ” тәрізді сызба-құрылымының математикалық үлгісі
келтірілген бұтақ тәрізді құрылымды синтездеудің әдістері қарастырылған.
Сонымен қатар бұл дипломдық жобада қазіргі бар автоматтандыорылған
жүйелерге шолу жасалған және жергілікті есептеу торабтарын тұрғызудың
негізі келтірілген.
Басқару ішжүйелерінің және “Бұтақ” тәрізді сызба-құрылым синтезі
ішжүйелерінің программасы өңделген (CD-алгоритмі, Прима алгоритмі, MCD-І
алгоритмі). Жүйенің барлық алгоритмі, Vіsual Fox Pro ортасында іске
асырылған.
Дипломдық жобада автоматтандырылған жүйені өңдеудің негіздеуі және
өңделген ішжүйелерді енгізудің экономикалық тиімділігін есептеу
келтірілген.
Еңбекті қорғауға арналған тарауда тұтынушылардың еңбегін қорғаудың
сұрақтары және қорғаныс бойынша (ұйымдастыру-техникалық шаралар,
қауіпсіздік техникасы, өрт қауіпсіздігі) негізгі шаралар қарастырылған.

Кіріспе

Қазіргі күнде әлемде 200 миллионнан астам компьютер бар және олардың
80 (-дан көбі әртүрлі, офистегі шағын жергілікті торабтардан бастап ауқымды
Іnternet, FіdoNet, FREEnet және т.б. тәрізді ақпаратты-есептеу торабтарына
біріктірілген.
Компьютерлерді торабтарға біріктірудің бүкіл-әлемдік тенденциясы,
ақпараттық хабарларды беруді жылдамдату, тұтынушылар арасында жылдам
ақпарат алмасу мүмкіндігі, жұмыс онында отырып хабарларды алу және беру
(факстар, E-Maіl, электрондық конференциялар және т.б.), жер шарының кез-
келген нүктесінен кез-келген ақпаратты әп-сәтте алу мүмкіндігі және де әр
түрлі программалармен қамтамасыздандырылған, әр түрлі өндіруші фирмалар
компьютерлерінің арасында ақпарат алмасу сияқты бірқатар маңызды себептерге
негізделген.
Есептеу торабтары көтеретін осындай үлкен мүмкіндіктер және ақпараттық
кешендегі көтерулер сонымен қатар өндірістік үрдістің біршама жылдамдауы
бізге оларды жоққа шығаруға, іс жүзінде қолданбауға мүмкіндік бермей отыр.
Қазіргі заманғы ғылыми-техникалық талаптарға сай келетін және жаңа
техникалық, программалық шешімдердің пайда болуына байланысты торабты
біртіндеп арықарай дамыту мүмкіндігі бар. Қолда бар компьютерлер негізінде
ақпараттық - есептеу торабтарын (АЕТ) ұйымдастыру қажеттілігі жиі-жиі
туындап отырады.
Жергілікті есептеу торабтарын талдау және синтездеу өңдеу және
ұйымдастыру сұрақтары бойынша біртұтас кешенді қазіргі заманғы компьютерлік
технологиялар және телекоммуникация негізінде автоматтандырылған жүйені
құру сондықтан өте маңызды болып тұр.
Осындай жүйелер уақыт және еңбек қорларының шығынын азайтуға мүмкіндік
береді, адамды сан қилы операциялар мен есептерді орындаудан арылтады,
еңбек өнімінің сапасын арттырады, қателесу мүмкіндігін төмендетеді.
Ақпараттық Дәуір көптеген мамандықтардың өз міндеттерін орындау
әдістеріне біршама өзгерістер әкелді. Қазір техникалық білімі жоқ орта
деңгейлі маман бұрынғы жоғары дәрежелі программист орындайтын жұмыстарды
істей алады. Қызметкердің қолында бұрын ешқашан көрмеген соншама дәл және
жедел ақпараттар бар.
Кәсіпорындардың ғылыми орталықтардың басқару жүйесін дамытудағы ең бір
сипатты тенденциясы болып олардың орнына жергілікті есептеу торабтарының
техникалық базасын қолдану болып табылады.
Жерілікті есептеу торабы (ЖЕТ) дегеніміз не?
Жергілікті есептеу торабы деп бірнеше жеке компьютерлі жұмыс
орындарының (жұмыс бекеттерінің) мәліметтер берілісінің бір арнасына
қосылуды атайды. Тораб – бұл әр түрлі талаптарға сәйкес өзгертуге болатын
модулді, бейімделгіш коммутациялық (байланыстық) жүйе. Оның модулділігі
жаңа құрауышты қосуды немесе барларының орын ауыстыруларын жеңілдетеді, ал
бейімделгіштігі өзгерістер мен жетілдірулерді енгізуді оңтайлатады. Ең
қарапайым торабы (ағылш. network) ең аз дегенде бір-бірімен кабель арқылы
жалғанған екі компьютерден тұрады. Бұл оларға мәліметтерді бірге қолдануға
мүмкіндік береді.
Барлық торабтар (қандай да күрделі болмасын) осы қарапайым қағидаға
негізделген. Барлық компьютерлік торабтардың пайда болуы тәжірибелік
қажеттіліктен туындаған – мәлеметтерді бірге қолдану мүмкіндігіне ие болу.
Жергілікті есептеу торабтарын жобалаудағы, тиімділеудегі ең маңызды
сұрақ болып олардың құрылымдарын талдау және синтездеу болып табылады.
Бұл дипломдық жоба, жергілікті есептеу торабтарының құрылымын
тиімділеуге арналған ішжүйені өңдеуге арналған. Бұл дипломдық жобада
сонымен қатар еңбекті, тұтынушыларды қорғау сұрақтары және осы ішжүйені
енгізудің экономикалық тиімділігі қарастырылады.
Жоғарыда айтылған ішжүйені өңдеуге арналған дипломдық жобаның бірінші
тарауында қазіргі бар автоматтандырылған жүйелерге шолу және талдау
жасалынған, торабтарды ұйымдастыру және тапсырманы қою сұрақтары
қарастырылған.
Екінші тарау – “Басқару ішжүйесі және “Бұтақ” тәрізді ішжүйесін
сипаттау және өңдеу” тұтынушылық интерфейсті, кестелер құрылымын
сипаттауға, жүйенің тапсырмасын қоюды және оның программалық іске асырылуын
сипаттауға арналған. Сонымен қатар бұл тарауда сызба-құрылым синтезінің
математикалық үлгілері және жергілікті есептеу торабтарының құрылымын
тиімділеу тапсырмасын шешу әдістері, әрбір мысалдарының шешімдері
қарастырылған.
Үшінші тарауда жүйені енгізудегі экономикалық тиімділікті есептеу
келтірілген.
Төртінші тарау тұтынушылар еңбегін қорғау бойынша кешенді шараларды
қарастырады.

1 Қазіргі бар автматтандырылған жүйелерді талдау, торабтардың негізі,
тапсырманы қою

1.1 Қазіргі бар автматтандырылған жүйлерді талдау

Жаңа бұйымдарды өңдеушілердің еңбек өнімділігін өсіру, жобалау мерзімін
қысқарту, жобаларды өңдеу сапасын жоғарлату – шешімі, қоғамның ғылымы-
техникалық прогресін жеделдету деңгейін анықтайтын маңызды мәселелер.
Автоматтандырылған жабалау жүйелерінің (АЖЖ – САПР) дамуы мықты ғылыми-
техникалық базаға сүйенеді. Бұл - қазіргі заманғы есептеу техникалары,
ақпаратты берудің және өңдеудің жаңа сандық әдістерін табу және тиімділеу.
Автоматтандырылған жобалау жүйелері негізгі ғылымдардың жаңа
жетістіктерінің негізінде жобалау әдістемесін қолдануға және жетілдіруге,
күрделі жүйелер мен нысаналарды жобалаудың математикалық теориясын дамытуға
мүмкіндік береді. қазіргі кезде негізінен текстік құжаттама техникалық
сызбаларды түрлендіру, графикалық бейнелерді тұрғызу және т.б. сан қилы
процедуралар мен операцияларды автоматтандыруды қамтамасыз ететін құралдар
мен әдістер, жасалған және қолданыста жүр.
Ақпараттық жүйелерді үш классқа бөлуге болады: есепке алатын (бақылауш,
болжауыш, анықтамалық); талдаулық (кенесші, болжауыш, диагностикалық);
шешуші (басқарушы, жоспарлаушы). Келтірілген классификациядан көріп
отырғандай ақпараттық жүйелер келесі деңгейлерге бөлінеді: ақпараттың
сапалы өзгеруін тудырмайтын (есепке алатын жүйелер); ақпаратты талдайтын
(талдаушы жүйелер); шешім жасайтын (шешуші жүйелер) [1].
Бұл класстардың арасында алдыңғы класс келесісіне бастапқы база
болатындай айқын бір тәуелділік ба, ал әрбір келесісі алдыңғысының
тапсырмасын шешуі мүмкін. Сонымен статстикалық жүйелер өз тапсырмаларынан
бөлек анықтамалық функцияларды орындайды, ал бақылаушы жүйелер
статистикалық және анықтамалық сипаттағы тапсырмаларды шешеді.
Автоматтандырылған ақпараттық жүйелердің келтірілген классификациясы
олардың дамуының келешегін ашады. Қазіргі кезде автоматтандырылған
ақпараттық жүйелердің классификациясының негізіне ақпаратты машиналық
өңдеудің ерекшеліктері сияқты белгі қойылуы мүмкін. Олардың ЭЕМ арқылы
шешуінің, ақпараттық тапсырмаларды іске асыру тәсілдемесінің
ерекшеліктерінде байқалатын нақты бір өзгешелігі бар. Осы белгілері бойынша
ақпараттық тапсырмаларды үш топқа бөлуге болады. Есептік, талдаулық -
статистикалық, ақпараттық - іздеу.
Автоматтандырылған талдаулық - статистикалық жүйелер статистикалық
ақпараттарды жинау және өңдеу үшін арналған кіріс және шығыс ақпараттарының
үлкен көлемімен және де осы жүйелер қолданатын программалардағы
арифметикалық операциялармен салыстырғандағы логикалық операциялардың
меншікті үлкен көлемімен сипатталады. Автоматтандырылған ақпараттық - іздеу
жүйелері ішкі істер органдарының негізгі функцияларын орындау үшін
қолданылады. Олардың ерекшелігі оперативті маңызы бар адамдар, фактілер
және заттар туралы үлкен көлемді ақпаратты жинауда және үнемі түзетіп
(дұрыстап) отыруды болып саналады. Сонымен қатар ақпараттық жұмыстың
көлемін алғашқы рет енгізудің көп еңбектенуді талап ететінін айта кету
керек. Сондай-ақ нысаналар ылғи қозғалыста болады, бұл осы нысаналарды
сипаттайтын ақпаратты үнемі дұрыстап отыруды талап етеді.
Ақпараттық үрдіске жоғары өнімді техникалық құралдарды енгізу
мүмкіндігі ашылып тұрған жағдайда ақпараттық жүйелердің тиімділігін, оларды
автоматтандыру арқылы біршама көтеруге болады. Автоматтандырылған
ақпараттық жүйелердің өмірге келуі - ғылыми-техникалық төңкеріске
негізделген, нысаналы үрдістін жемісі. Бұл жүйелер ақпаратты байланыстыра
отырып басқару мәселесін кешенді түрде шешуге мүмкіндік береді.
Қ.И. Сәтбаев атынағы ҚазҰТУ-де бірнеше автоматтандырылған жүйелер бар.
Олар оқу үрдісін ұйымдастыру, студенттер және оқытушылар құрамын есепке алу
және бақылау, қызметкерлердің еңбекақысын есептеу және несиелік
келісімдерді есепке алу және т.б. үшін күнделікті қолданылып отырады.
Алғашқы автоматтандырылған жүйелердің біреуі – бұл “Ақпараттану және
есептеу техника” факультетінде жасалған “Әмбебап автоматтандырылған жұмыс
орыны (АЖО)”, “Деканат” жүйесі. Бұл жүйе ұзақ уақыт бойы біздің
университеттің барлық факультеттерінде және басқа жоғарғы оқу орындарында
қолданылды. Қазіргі кезде АЖО “Деканат” “Ақпараттану және ақпараттық
технологиялар” институтының дирекциясында қолданады және бұл жүйені
дерекқор басқару жүйесінен (ДҚБЖ) ауыстырып Delphі 6 программалау тілінде
жобаланып бітті.
АЖО “Деканат” факултеттің студенттері, олардың үлгерімдері мен сабаққа
қатысулары туралы мәлеметтерді сақтауға және өңдеуге және сонымен қатар
еканаттағы кіретін, шығатын құжаттарды дайындауды және өңдеуді жеделдетуге,
оны қазақ және орыс тілдерінде басып шығаруға арналған және тораб арқылы
басқа факульдеттерге, бухгалтерге, тікелей байланыс құрып мәлеметтер ала
алады.
Деканат жұмысшыларына олардың күнделікті жұмысына қолдану үшін
ұсынылады. АЖО “Деканат” келесі ішжүйелерден тұрады: “Студенттер
контингенті”, “Мәлеметтер базасымен жұмыс істеу”, “Бұйрықтар”, “Анықтама”,
“Бланктер”, “Рейтинг”, “Қатысу”, “Үлгерім”, “Стипендия”.
“Контингент” ішжүйесі: студенттің оқу тоыбың, мекен жайын, үйінің
телефоның жылдам іздеп тауып анықтауға; курс немесе факультет
студенттерінің сандық және сапалық туралы ақпаратты беруге; берілген
тапсырма бойынша ақпаратты таңдау (диспансерлік есепте турған, жатақханада
немесе жеке патерлерде тұратын студенттер, жанұялы студент, жетім
студенттер және т.б.); факультет студенттерінің альфавиттік рет бойынша
алу, студенттер тізімін 3-нк пішіні бойынша баспаға басып шығару және
басқада жұмыстарды.
“Дерекқормен жұмыс істеу” ішжүйесі “Студенттердің жалпы мінездемелері”,
“Оқу жоспары” және т.б. дерекқорын жүргізу үшін арналған.
“Студенттердің жалпы мінездемелері” дерекқоры көбінесе абитуренттің 22-
і пішіндегі анкетасына сәйкес келетін негізгі деректерді құрайды.
“Абитурент” АЖО қабылдау эмтихандары біткеннен кейін әр факультет бйынша
бойынша бірінші курс студенттерінің тегінің, оқу тобытарының индексімен,
сынақ кітабшасының нөмерлерімен және басқа сәйкес белгілермен файл
құрастырылады. “Оқу жоспары” дерекқорын толтыру кезінде ол жерде пәннің
төртарналы кода, лекциялар, тәжірибе және басқа сабақтын сағатының саны,
сынақтарды және эмтихандарды семестрлер бойынша бөлу көрсетіледі.
“Бұйрықтар” ішжүйесі оқудан шығару, академиялық демалыс беру,
студенттерді қайтадан қабылдау және т.б. университет бойынша бұйрықтар,
келесі курсқа көшіру бұйрығы, университетті аяқтау туралы бұйрық, бұйрық
жобаларын дайындау және баспаға басып шығаруға және де дерекқорына
өзгертулер енгізу арқылы бұйрықтарды өңдеуге арналған. Бұйрық жобасын
дайындау кезінде тегі, оқу тобының индексі, сынақ кітабшасының нөмері және
т.б. сияқты студентер жайлы деректер енгзіледі.
“Анықтама” ішжүйесіне АЖО “Деканат” жайлы қысқаша ақпаратты кафедра
оқытушылары жайлы деректерді (тегі, әкесінің аты, мекен жайы және т.б.)
алуға болады. Ректораттың деканаттардың және университеттің басқада
бөлімінің телефон нөмерлері бар.
“Бланктер” ішжүйесі сынақ және емтихан ведмостарының, оқу тобының оқу
паспортаның аттестациялық ведмостың, анықтамалардың оқу жұмысы жоспарының
және басқада бланктерді баспаға басып шығаруға мүмкіндік береді. Сынақ және
эмтихан ведмостарының оқу жосына сәйкес (бұл кезде семестрдің нөмері оқу
жоспарының нөмері, этихан алушының тегі көрсетіледі) немесе жекелей пәндер
бойынша (бұл кезде пәннің кодасы, эмтихан алушының тегі көрсетіледі)
баспаға басып шығаруға болады.
“Рейтинг”іжүйесі аттестация жүргізілетін пәндердің атын, бақылау
шараларын тізімін енгізуге, бақылау түрлеріне баллдарды бөлу және осы
пәндер бойынша студенттер білімін бағалау үшін арналған пәндер бойынша
студенттер білімін бағалау үшін арналған. Программа әр студенттін ағымдық
үлгерімі туралы ақпаратты алуға жекелей оқу тобтардағы пәндер бойынша
аттестациялау нәтижесі туралы есеп алуға мүмкіндік береді.
“Қатысу” ішжүйесі. Апта бойынша студенттердің қатысу жайлы ақпаратты
енгізу, семестр бойында академиялық тобатардағы студенттердің апта бойында
жіберген сабақтарының саның есептеп баспаға шығаруға арналған.
“Үлгерім” ішжүйесі эмтихандық, сессия нәтижесін дерекқорына енгізуді,
тоб студенттердің бағасы бар ведмості, курс және оқу тобағы қарыз
студенттердің тізімін беруді. Ағымағы сессия ағымдағы сессия нәтижелерін
өңдеп және оны 2 пішіні бойынша баспаға шығаруды іске асырады. Эмтихандық
сессия деректерін оқу тобтарының сынақ және эмтихан ведмостарының негізінде
енгізуге немесе “Рейтинг” ішжүйесінің дерекқорынан алуға болады.
“Степендия” ішжүйесі студенттің үлгерімін, жанұялық жағдайын басқада
себебтерді есепке алады, степендия тағайындауға, степендиялық қорды оқу
тобтар ішінде, тобтар бойынша, курсы, факультеті бойынша бөледі, баспаға
басып шығаруы және де студентті степендия тағайындау бойынша бұйрық жобасын
дайындауға мүмкіндік береді.
Университет құрылымының өзгеруіне және құрылымдық бөлімдердің
функциональдық міндеттерін қайта бөлуге байланысты оқу үрдісі мен
байланысты кейбір жұмыстарды (оқу жылына, оқу жоспарларын және жұмыс
жоспарын құру, сабақ кестесін құру, студенттер рейтингсін есептеу,
аттестациялар нәтижесі тестілік рейтинг жүйесі бойынша эмтихандар жүргізу
студенттік құрам бойынша бұйрықтар ды өңдеу) оқу әдістемелік департаменті
атқарады. Сондықтан университеттің инженерлік компьютерлік орталығымен
бірқатар автоматтандырылған жүйелер жасалған. Болашақта оларды “ҚазҰту
әкімшілік” жүйесіне біріктіру жоспарланған және бұл жүйенің жұмыс істету
үшін университет ішіндегі жергіліктіесептеу торабын қолдануын
қарастырылған.
АЖО “Институт” осы институттін оқу тобтарындағы студенттердің тізімін
қарау және түзету үшін арналған және де оқу тобтардың сынақ және эмтихан
ведмостарын баспаға басып шығаруға арналған.
АЖО “Оқу жоспары” мамандықтардың оқу жоспарың қарауға, түзетуге, оқу
жылға академиялық тобтардың оқу жоспарын және сабақ кестесін құруға
арналған. Сонымен қатар осы программаның көмегімен оқыту пәндер бойынша
оқытушылардың және кафедра бойынша жүктемелерді есептеу жүргізіледі.
Студенттер бөлімінде қолдану үшін студенттер құрамын және т.б.
бұйрықтарды толтыру бойынша ішжүйе жасалып бітті.
Әль-Фараби атындағы ҚазҰУ-де “Жатақхана” автоматтандырылған жүйе
жасалған және жұмыс істеп тұр. Ол жатақханада тұратын, тұрғысы келетін
студенттерді, аспиранттарды, қызметкерлерді, және тұруға қажетті соманы
уақытылы төлеуді есепке алып бақылап отыруға арналған, яғни жатақханалар
бойынша барлық ақпараттарды есепке алу, бақылау және талдау жүргізіліп
отырады. Сонымен автоматтандырылған жобалау әдістемесін жұмыс істетуге
жетілдіруге, күрделі жүйелермен нысандарды жобалау жүйесін дамытуға
мүмкіндік береді.

1.2 Дипломдық жоба мәселесінің қойылымы

Жоғарыда қарастырылып өткен жоғары оқу орындарында автоматтандырылған
жүйені енгізу шаралары өз алдына есептеу торапын енгізу мәселесін әкеліп
отыр.
Кезінде барлық деректер туралы ақпараттар ауызша немесе қағаз арқылы
тасымалданды. Тіпті бертін келе компьютерлердің пайда болуыда ақпараттарды
қағаз арқылы, телефон арқылы, дискета немесе магниттік таспа арқылы
тасымалдануына ғана мүмкіндік берді.
Есептеу торабына қосылмаған компьютерлердің мүмкіндіктері шектеулі,
яғни мұндай жағдайда ақпарат алмасуды компьютер емес қолданушының өзі
атқарды. Компьютерді торапқа қосу ақпарат алмасуды едәуір жылдамдтады және
жеңілдетеді. Бұл жағдайда ол қолданушының тікелей көмегінсіз - ақ бір
компьютерден екінші компьютерге тасымалдайды.
Компьютерді торапқа қосу көптеген артықшылықтар береді, атап айтсақ,
олар аппараттық жабдықтарды бірлесіп пайдалану, программалық қорларды
бірлесіп пайдалану, ақпараттарды сақтау, ақпараттарды қорғау және тағы
басқалар.
Есептеу торапымен жұмыс кезінде компьютерлерді есептеу торабына қосу
кезінде есептеу торабының құрылымына синтез жасау істері алға қойылды.
Міне менің дипломдық жобамда кең етек алған осы есептеу торабының
құрылымына синтез жасау мәселелері қарастырылмақ.
Есептеу торабының құрылымына синтез жасау деп - жүйе құрылымына сәйкес
келетін графтың төбелерінің санымен төбелер арасындағы байланыстар құрамын
анықтау.
Айта кететін жай, ол есептеу торабының құрылымына синтез жасау жүйе
құрастырудағы алғашқы саты болып табылады.
Есептеу тораптарының құрылымы әртүрлі болады және олардың әрқайсысы
жүйе қызметінің өзіндік ерекшеліктерін бейнелейді.
Синтез-анықтылықты жоғарлату есебі ретінде анализ ұғымына қарсы мағына
береді.
Жергіліікті есептеу тораптарын синтезтездеу мәселесінің принципиалды
ерекшелігі берілген есепті шешу жолында әмбебап әдістемелердің болмауы.
Синтездеу, әдеттегідей көптеген варианттардан нақты бір қағида бойынша
таңдалынған жүйенің көпреттік талдау арқылы іске асырылады.
Есептеу торабының құрылымына синтез жасау берілген граф жиынтығынан
алдын - ала таңдалынған міндеттер мен мақсаттарға ең жақсы жағынан сәйкес
келетін ішкі жиынды таңдау немесе бөліп қарау.
Сонымен есептеу торабының құрылымын синтездеу деп кең мағынада сәйкес
өңдеулер нәтижесінде анықсыздықты (немесе әртүрлілікті) азайтуды айтамыз.
Жергілікті есептеу торабының құрылымын синтездеудің автоматандырылған
жүйесі (“Сақина ішжүйесі”) атты дипломдық жоба тапсырмасын іске асыру үшін:
- Есептеу торабының құрылымын анықтау керек;
- Берілген тапсырма алгоритмін құрастыру;
- Алгоритмді іске асыратын программалау тілін таңдау;
- Программаны іске асырып, оның дұрыстығын мысалдар арқылы дәлелдеулер
жүргізу;
- Жобаның экономикалық тұрғыдан тиімділігін анықтау;
- Еңбек қорғау мәселелерін қарастыру.
Осы қарастырылып өткен мәселелерге дипломдық жобада арнайы тараулар
беріліп, жан-жақты қарастырылады.

1.3 Дипломдық жобаның тапсырманың қойылымы.

Әль-Фараби атындағы ҚазҰУ-де “Жатақхана” автоматтандырылған жүйе
жасалған және жұмыс істеп тұр. Ол жатақханада тұратын, тұрғысы келетін
студенттерді, аспиранттарды, қызметкерлерді, және тұруға қажетті соманы
уақытылы төлеуді есепке алып бақылап отыруға арналған, яғни жатақханалар
бойынша барлық ақпараттарды есепке алу, бақылау және талдау жүргізіліп
отырады.
Қазіргі кезде торабтың сызба-құрылымының синтезінің автоматтандырылған
жүйесін жасаудың қажеттілігі туындап отыр. Бұл автоматтандырылған жүйе
торабтың сызба-құрылымының құрылымын автоматты түрде тиімділей отырып
техникалық университеттердің жоғарғы курс студенттердің курстық жобаларды
жасауын оңайлататын еді. Сүйтіп осындай жүйені жасап енгізу арқасында
студентер көп уақыт отырып қолмен есептейтің есептеулерден босар еді.
Осы мәселені шешу үшін Қ.И. Сәтбаев атындағы ҚазҰТУ-дің АжАТИ-інің
“Есептеу техника” кафедрасының алдына осындай автоматтандыру жүйені жасап
шығару мақсаты қойылды. Бұл жұмысты орындау үшін файлдан алынған деректерді
сақтау және орына келтіре отырып синтез әдістерін басқарудың жалпы (ортақ)
жүйесін ойластырып және программалық түрде іске асыру керек, деректерді
енгізіп және оны экранға немесе баспа құрылғысына шығару керек.
Интерфейстің программалық қабиғын жасау керек және торабтардың сызба-
құрылымдарын тиімділеудің алгоритмдерін программалық түрде іске асыру
керек. Осы жасалатын автоматтандырылған жүйені экономикалық қажет
тиімділігінесептеу керек және програманың өз күнцн қайтару уақытын есептеу
керек. Сонымен қатар тұтынушылардың еңбегін қорғау бойынша стелетін
шараларын көрсету керек.

2 Автоматтандырылған жүйені құру

1.2 Жергілікті есептеу торабтарын түрғызу негіздері

Есептеу тораптары - компьютерлік технология дамуының жемісі. 50-
жылдардағы компьютерлер үлкен және қымбат болды. Кейде бұл алыптар бүкіл
бір ғимараттардың орнын алып жатты. Мұндай компьютерлер қолданушымен
итерактивті әлпіде емес, тек дестелік өңдеу әлпісін қолданды.
70-жылдардың басында компьютерлік сыңарлар (компоненттер) өндірісінде
жаңа технология дәуірі басталды. Ол - үлкен интегралды схемалардың пайда
болуы.
Уақыт өте есептеу техникасының қолданушылырының талаптары өсе түсті.
Оларға өз компьютерлеріндегі деректер жеткіліксіз болды, енді оларға жақын
маңдағы компьютерлермен деректер алмасу мүмкіндігіне қажеттіліктер пайда
бола бастады. Сөйтіп жергілікті есептеу тораптары дүниеге келді.
80-жылдардың ортасында жергілікті есептеу тораптарының жағдайларында
түбегейлі өзгерістер болды.
Бүгінде жергілікті есептеу тораптары өте жылдам қарқынмен даму
үстінде.
Жергілікті есептеу тораптарының өнімділігіне және сенімділігіне
деген сұраныстың ұдайы өсіп отыруы өз алдына жергілікті есептеу
тораптарының тиімді түрдегі сызба құрылымын құрастыру мәселелерін шешуді
талап етіп отыр.
Есептеу торабының сызба құрылымы - бұл оның түйіндерімен және оларды
біріктіретін тасымалдау ортасының орналасуын көрсететін физикалық сұлба.
Есептеу торабының сызба құрылымы бастапқы кезеңдерде ақпарат
тасымалдау және оны өңдеу әдістеріне жаңадан сапалар енгізу үшін хабарлар
коммутациясының жеке қуатты орталықтарымен ЭЕМ-ді байланыстыру арқылы аяқ
астынан жасалынды. Кейбір жағдайларда осындай тораптарды құру үшін
деректер тасымалдау және коммерциялық ақпараттарды өңдеу талаптарын нашар
меңгерген, тек әскери қажеттіліктерге арналған деректер тасымалдау ортасы
қолданылған. Бұған мысал ретінде, "Сейдж" қорғаныс жүйесінен алынған
деректер тасымалдау ортасына бағытталған ARPA (АҚШ) торабын келтіруге
болады.
Сызба құрылым, яғни жергілікті есептеу тораптарында элементтерді
байланыстыру пішінүйлесімділігі есептеу тораптарының басқа сипаттамаларына
қарағанда көбірек назар аударарлық сипаттамалардың бірі.
Есептеу тораптарының сызба құрылымы негізгі екі бөлімге бөлінеді: жан-
жақты таралған және тізбектелген. Жан-жақты таралған құрылымдарда бір
бекет берген белгіні (сигнал) қалған барлық бекеттер қабылдай алады.
Мүндай құрылымдарға: "құрсым", "бұтақ", " пассивті орталықты жұлдыз"
құрылымдары кіреді.
Ал тізбектелген құрылымдарда әрбір бекет өзінің белгісін
бекеттердің тек біреуіне ғана бере алады. Мұндай тізбектелген құрылымдар
құрамына: "сақина", "тізбек", "интеллектуалды орталықтандырылған жұлдыз"
құрылымдары кіреді.
Сызба құрылымдардың әр қайсысына тоқтап өтейік:
Өнеркәсібтерде ғылыми орталықтарды басқару жүйесін дамытудың тенденция
біреусі болып олардың техникалық базасы ретінде Жергілікті есептеу торабы
қолдану болып табылады. Жергілікті есептеу торабын жобалаудың негізгі
сұрағы болып талдау және синтездеу болып табылады. Талдау (өлшеу, қателерді
анықтау және жергіліктендіру) және синтездеудің (жүйенің жұмысын дұрыстау
үшін қандай өзгертулер енгізу керек туралы шешім қабылдау) бірлесуі
торабтың ақауларын табуға мүмкіндік береді.
Жерілікті есептеу торабы (ЖЕТ) дегеніміз не?
Жергілікті есептеу торабы деп бірнеше жеке компьютерлі жұмыс
орындарының (жұмыс бекеттерінің) мәлеметтер берілісінің бір арнасына
қосылуды атайды. Тораб – бұл әр түрлі талаптарға сәйкес өзгертуге болатын
модулді, бейімделгіш коммутациялық (байланыстық) жүйе. Оның модулділігі
жаңа құрауышты қосуды немесе барларының орын ауыстыруларын жеңілдетеді, ал
бейімделгіштігі өзгерістер мен жетілдірулерді енгізуді оңтайлатады. Ең
қарапайым торабы (ағылш. network) ең аз дегенде бір-бірімен кабель арқылы
жалғанған екі компьютерден тұрады. Бұл оларға мәліметтерді бірге қолдануға
мүмкіндік береді.
Ethernet - ол бүгінгі күнде ең көп тараған жергілікті есептеу
тораптарының стандарты.
Ethernet - кең мағынада әр түрлі фирмалық және стандарттық
варианттардан тұратын технология.
Ethernet есептеу торапының шығу тарихына келетін болсақ, бұл торапты
1975 - жылы Xerox фирмасы жасап шығарған Ethernet Network тәжірибелік
(сынақтық) торапқа негізделген тораптық стандарт. Қатынас құру әдісі бұдан
да бұрынырақ 60 - жылдардың орта шенінде Гавай университетінде сыналған.
1980 - жылы DEC, Іntel және Xerox фирмалары бірлесе отырып жасап,
Ethernet стандартын жария етті.
Ethernet есептеу тораптарында тасымалдау ортасына қатынас құру үшін
ұжымдық үлгіні қолданады.
Ethernet технологиясының алғашқы тораптары 0,5 дюим диаметрлі
коаксиалды тасымалдау ортасы арқылы жасалынды.
Ethernet тораптарының әртүрлі физикалық деңгейлерінің стандарттарына
байланысты орнатылған көптеген шектеулерді ескеріп отырса Ethernet есептеу
торабы тораптың тиімді және сенімді жұмыс істеуіне кепілдік береді.
Барлық торабтар (қандай да күрделі болмасын) осы қарапайым қағидаға
негізделген. Барлық компьютерлік торабтардың пайда болуы тәжірибелік
қажеттіліктен туындаған – мәлеметтерді бірге қолдану мүмкіндігіне ие болу.
Жергілікті торабтар функционалдық бекітілуіне байланысты ақпараттық,
өлшеуіштік, есептеулік, басқарушы болуы мүмкін. Олардың бекітілулеріне
сәйкес жергілікті есептеу торабына сенімділігі, тез әрекет етуі бойынша
әртүрлі талаптар қойылады. Осы талаптарды орындауды қамтамасыз ету үшін
жергілікті есептеу торабың жобалауға келесі ережелердің негізінде кешенді
түрде жақындау керек:
- бірыңғай хаттамалар;
- деректер таратудың бірыңғай ортасы;
- басқарудың бірыңғай әдісі;
- ақпараттық және программалық сәйкестік;
- әмбебаптығына сәйкес торабты модульдік тұрғызу.
Мысалы: басқарудың бір әдістік ережелері қолдануаз шығындармен бекеттің
деректер тарату жүйесіне кедергісіз қатынас құруын қамтамасыз ету мәселесін
шешуге мүмкіндік береді. Басқару әдістеріне сәйкес келмеуі жергілікті
есептеу торабының программалық аспаптық қамтамасыздандырылу құнының өсуіне
алып келеді.
Деректер таратудың бірыңғай ортасы ережесі тарату ортасының құрылымың
аңықтайды. Басқарудың бірыңғай әдісі ережесі ең алдымен деректер тарату
ортасына көптеген қатынас құруларының таңдалған әдіске байланысты, олар өз
кезегінде дарарнаның басқарудың орталықтандыру дәрежесін анықтайды.
Ақпараттық және программалық сәйкестік ережеорындамалық жүйенің
программасының және дерекқорының басқару жүйесінің сәйкестігін қарастырады.
“Жергілікті есептеу торабы” –ЖЕТ (ағылш. LAN-Local Area Network)
түсінігі географиялық шектелген аспаптын программалық іске асыруға
жатқызылады. Оларда бірнеше компьютерлік жүйелер бір-бірімен сейкес
комникациялық құралдармен байланысқан. Осындай қосылыстардың арқасында
тұтынушы осы жергілікті есептеу торабта қосылған басқада жұмыс бекеттерімен
өзара әрекеттесуі мүмкін торабтардың екі негізгі түрі бар: біррангілі
торабтарды барлық компьютерлердің дәрежелері бірдей компьютерлердің
арасында иерархия болмайды және ерекшеленген сервер болмайды.
Әрбір компьютер қажеткер сияқтыда, сервер сияқтыда жұмыс істейді,
былайша айтқанда барлық торабты жеке басқаруға жауапты жеке компьюетр жоқ.
Барлық тұтынушылар өз компьютеріндегі қандай деректер торап бойынша жалпы
қатынас құру керектігін өздері шешеді. Қазіргі кезде бірранглі тораптардың
келешегі жоқ. Сондықтан жұмыста олар қарастырылмайды, егер торапқа он және
одан көп тұтынушылар қосылса онда біррангілі тораптың өнімділігі
жеткіліксіз болуы мүмкін. Сондықтан көптеген тораптар ерекшеленген серверді
қолданады. Ерекшеленген серверлер деп тек сервер ретінде жұмыс жасайтынды
айтамыз. Олар тораптың қажеткерден келген сұрауларды жылдам өңдеу үшін және
файылдар мен каталогтарды сақтау, басқару үшін арнайы оңтайландырылған
біррангілі тораптармен сервер негізіндегі тораптардың жақсы жақтарын
біріктіретін құрама тораптар да бар.
Торап сәулеті-әртүрілі құрылымдармен жүйелерді қамтамасыз ететін
техникалық және програмалық құралдардың көп деңгейлік ұйымдастырылуы
тораптың нақты түрін таңдау кезінде оның сызба-құрылымын есепке алу керек.
Негізгі тораптың сызба құрылымы болып “Құрсым”, “Жұлдыз”, “Сақина”, “Бұтақ”
тәрізді сызба-құрылымдар саналады. Мысалы: Arcnet пішінүйлесімде бір
мезгілде құрсым тәрізді сызба құрылымды, Token Rіng жұлдыз тәрізді
құрылымда қолданылады. Тораптары физикалық түрде жұлдыз тәрізді көрінгенмен
логикалық түрде оның пакеттері сақина түрде берілетіні. Ehernet –те
мәліметтер тарату құрсым түрде жүріледі. Сондықтан бекеттер синалды бір
мезгілде көреді. қазір көбінесе аралас сызба құрылым жиы кездеседі. Мысалы:
бір-бірінен алыста тұрған машиналар кластарын кабельдің көмегімен жалғауға
болады.
“Сақина” Жұлдыз тәрізді құрылым.
Жұлдыз тәрізді құрылымда барлық компьютерлер шоғырлауыштан шығады.
Жұлдыз тәріздес сызба құрылым -суретте көрсетілген. Мұндай сызба-құрылымда
әрбір бекет деректерді басқа бекеттерге немесе мекені көрсетілген бекетке
ғана тасымалдайтын шоғырлауышпен байланысқан. Бұл құрылымды іске асыру үшін
әртүрлі кабельдерді қолдануға болады. Қосымша бекеттермен толықтыру істері
деректер тасымалдау ортасына зақым келтірмей-ақ оңай орындалады. Егер
торапта бір компьютер істен шықса, оның әсері басқа компьютерлерге тимейді.
Шоғырлауыш істен шыққан компьютерді анықтап біле алады, және басқа
компьютерге хабарлай алады. Тағы бір ескеретін артықшылығы бір торапта
бірнеше түрлі тасымалдау ортасын қолдана беруге болады.

Таза “Сақина” тәрізді сызба құрылым бүгінгі күнде өте сирек
қолданылады. Оның орына “Сақина” терізді сызба-құрылым қатынас құру
әдісінің сұлбасында тасымалдау рөлін атқарады. “Сақина” логикалық маршрутты
сипаттайды. Ал пакеттер бір бекеттен бір бекетке беріліп отырып аяғында
толық шеңбер жасайды.
Торабтың “Сақина” тәрізді сызба-құрылымы кезінде жұмыстық бекеттер
шеңбер бойымен байланысқан яғни 1 жұмыс бекет 2 жұмыс мен тағы солсияқты
кете береді (сурет 1.1). соңғы жұмыс бекеті 1 мен байланысқан комникациялық
бафланыс сақина болып түйіседі.
1.1 ЖЕТ-тің “Сакина” тәрізді сызба-құрылымының құрылымы.
Бір жұмыс бекеттен екіншісіне кабель жүргізу өте күрделі және қымбат
болуы мүмкін әсіресе жұмыс бекеттердің географиялық орналасуы “Сақина”
пішіне мүлде ұқсамаса хабарлар үнемі шеңбер бойымен айланып отырады. Жұмыс
бекет соңғы нақты бір мекен бойынша ақпарат жібереді. Хабарларды қайта
жіберу өте тиімді болып табылады. Өйткені көптеген хабарларды “жолға”
кабельдік жүйе арқылы бірнен кейін ірін жіберуге болады, барлық бекеттерде
соңшалық сұрайды салу жіберу өте қарапайым.
Ақпараттарды беру ұзақтығы есептеу торабына кіретін жұмыс бекеттердің
сақина сәйкес өсіп отырады. “Сақина” тәрізді сызба-құрылымы кезінде ең
басты мәселе болып ақпаратты қайта жіберуде әр жұмыс бекеттін белсенді
қатысуы болып саналады және олардың біреуі істен шықса барлық тораб тоқтап
қалады. Кабельді қосылудағы ақаулар оңай шешімін табады. Жаңа бекетті қосу
жалғау торабтың қысқа мерзімге өшуін талаб етеді. Өйткені орнату кезінде
сақинада үзіліс болу керек. Есептеу торабының ұзындығына шек қойылмайды.
өйткені ол тек екі жұмыс бекеттін арақашықтығымен анықталады.
“Жұлдыз” тәрізді сызба-құрылымды торабтың концепциясы үлкен ЭЕМ
обласымен келген ол жерде басты машина шеткі құрылғалардан барлық
деректерді алады және өңдейді бұл ережешеткі деректер тарату жүйелеріне
қолданылады. Мысалы: RelCom почтасында екі шеткі жұмыс орындағы барлық
ақпарат есептеу торабының орталық түйіні арқылы өтеді “Жұлдыз” тәрізді
сызба-құрылымында кабельдің үзілуінен сақтауды қамтамасыз етеді егер жұмыс
бекеттін кабелі зақымданса бұл торабтың барлық сегменттінің жұмыстан
шығуына әкелмейді ол сондай-ақ қосылу мәселелерін оңай анықтауғы мүмкіндік
береді өйткені әрбір жұмыс бекет консентраторға қосылған өзінің жеке
кабелдік сегментінеие сіз тек ғана қауіп іздейсіз торабтың қалған бөлігі
қалыпты түрде жұмыс жасай береді.

1.2- сурет. ЖЕТ-тің “Жұлдыз” тәрізді сызба-құрылымының құрылымы.

Бірақта “Жұлдыз” тәрізді сызба-құрылым өзінің кемшіліктері бар.
Біріншіден көп кабельді қажет етеді. Екіншіден консентраторлар өте қымбат
болып келеді. үшіншіден кабельдік консентраторлар кабельдердің конгометрат
айналады. Оларға қызмет ету өте қиын, бірақтакөп жағдайларда мұндай сызба-
құрылымды “қосесулі сым” түріндегі арзан кабельдер қолданылады, кей
жағдайларда қолда бар телефон кабельдерін қолдануға болады. сонымен қатар
тексеру және ақауын анықтау үшін барлық кабельдер үштарын бір жерде жинаған
тиімді.
“Құрсым” Құрсым тәрізді сызба құрылымда бекеттер бір деректер
тасымалдау ортасына тізбектеле бекітілген. Құрсым тәріздес сызба құрылым
-суретте көрсетілген. Мұндай сызба құрылымда бір бекет өз сигналын
жіберсе, қалған бекеттердің барлығы ақпаратты алады да, тек көрсетілген
мекенмен мекені сәйкес келген бекет қана ақпаратты өзіне қабылдайды.
Құрылымның мұндай түрінде әр уақытта тек бір ғана компьютер хабар
бере алады, сондықтан да торапқа қосылған компьютерлер саны тораб
жылдамдығына айтарлықтай әсерін тигізеді. Әр компьютер деректерін жіберуден
бұрын құрсымның бос екеніне көз жеткізуі керек.
Құрсым тәріздес сызба құрылым өте қарапайым және аз көлемді торапта
өте сенімді түрде жұмыс істейді. Мұндай сызба құрылымда кабельге көп шығын
кетпейді. Торап көлемін кеңейту істері өте ыңғайлы.
“Құрсым” тәрізді сызба-құрылым кезінде ақпарат тарату ортасы
комникациялық жол түрінде көрсетіледі,ол барлық жұмыс бекетіне қатынаста
болу керек және оған барлығы қосылу керек. Барлық жұмыстың бекеті торабтар
бар кез келген жұмыс бекетімен қатынас құра алады жұмыс бекеттері кез
келген уақытта есептеу торабының жұмысы тоқтамай-ақ қосылады, ажыратылада
алады.

1.3- сурет. ЖЕТ-тің “Құрсым” тәрізді сызба-құрылымының құрылымы.

Есептеу торабының жұмыс істеуі жекелей жұмыс бекетіненің жағдайына
байланысты емес. Ethernet Сияқты “Құрсым” тәрізді сызба-құрылымды
торабтардағы мәселелерді анықтау қиындау егер кабел үзіліс, зақымданса
немесе ажыратылса үзілген жерге байланыссыз барлық жұмыс бекеттері істен
шығады. Осы мәселелерді айқындау үшін арнайы тексеруші құрылғылар
қолданылады. “Сақина” тәрізді сызба-құрылымды жергілікті есептеу торабының
кемшіліктеріне деректерді ұзақ ғашықтыққа таратудың техникалық
қиындықтарына жатқызуға болады.
Жоғарғыда сипатталған есептеу торабтарының “Сақина”, “Жұлдыз”, “Құрсым”
тәрізді сызба-құрылым қатар іс жүзінде “Бұтақ” тәрізді құрылымды
қолданылады. ол негізінен жооғарғыа айтылған сызба-құрылымды біріктірілу
арқылы пайда болады. Есептеу торабының “Бұтақ” құрылымы негізі ақпараттық
конбинациялық желілер жиналатын нүктеде орналасқан. “Бұтақ” тәрізді сызба-
құрылымы бар есепте торабтары базалық тораб құрылымы таза түрде қолдану
мүмкін емес жерлерде қолданылады. Көп жұмыс бекеттерінде сәйкес адаптерлік
тақшаларға қосу үшін торабтың күшейткіштер немесе коммутаторлар
қолданылады. Бір мезгілде күшейткіштің міндетін атқаратын коммутаторды
белсенді концентратор деп атайды. Ішжүзінде сәйкесінше 8 немесе 16
желілерді қамтамасыз ететін екі түрі болады. Ары дегенде үш бекетті қосуға
болатын құрылғыны пассивті концентратор деп атайды. Пассивті концентраторды
әдетте тармақтағыш ретінде қолданылады. Ол күшейткішті талап етпейді жұмыс
бекетіне дейінгі ең алыс арақашықтықтың он бірнеше оншақты метрден аспауы
пассивті концентраторды қосуға негіз бола алады.

Физикалық ұяшықты сызба құрылым.
Мұндай сызба құрылымда байланыстар саны өте көп болады. Ұяшықты сызба
құрылымда барлық компьютерлер арасында тікелей байланыс орнатылған. Бұл
құрылым жоғарыда аталып өткен құрылмдардың комбинациясынан тұруы мүмкін.
Ұяшықты сызба құрылым -суретте көрсетілген.

1.4-сурет. ЖЕТ-тің “Аралас” тәрізді сызба-құрылымының құрылымы.

2.2 Қолданылатын құрал-сайманды таңдау

Берілген тапсырмада дерекқор құрылымы қолданылғандықтан дерекқор
құрылымдарымен жақсы ждұмыс істейтін Vіsual FoxPro программалау ортасы
қолданылды. Vіsual FoxPro программалау ортасының даму тарихына үңілсек
оның үнемі даму үстінде екеніне көз жеткіземіз.
Vіsual FoxPro программалау ортасының алғашқы нұсқаларының бірі FoxPro
2.0 нұсқасы dBaseІY-пен салыстырғанда жылдамдығы жағынан айтарлықтай жоғары
болды. FoxPro 2.0 ыңғайлы, икемді және тиімді қолданушылар интерфейсі
бар.
FoxPro 2.0 программалау ортасындағы болған артықшылықтарды атап
айтсақ, олар: ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.