Заттардың типтерін анықтау
АҢДАТПА
Дипломдық жобада қарасты рылатын жүйені, қазіргі кезде барлық орта
және шағын кәсіпорындарға пайдалануға болады.
Тұрғын үйлердің құрылысы қарқынды қадаммен өсіп бара жатқандығына
байланысты, сатып алушыға пәтерлер туралы ақпаратты тез іздеу, шағын
кәсіпорындарда проблемасы туады. Осы жүйені енгізу ақпараттың сапасын және
оның беру жылдамдығын тездеп, жүйе өзін аз уақытта ақтайтыны сөзсіз.
Бұл дипломдық жобада жүйені енгізудің экономикалық тиімділік және
еңбек қорғау талаптарына байланысты барлық мәселелер қарасты рылған.
АННОТАЦИЯ
Разработанная в данном дипломном проекте система, подходит для
решения ряда проблем в малых и средних предприятиях.
В связи с стремительным ростом строительства жилых домов.
Предоставляется широкий ассортимент в выборе жилья, которое требует
цивилизованного решения проблемы. С предоставлением информации клиентам
требуется автоматизировать работу предприятий. Внедрение этой системы
позволит намного улучшить качество, и скорость обработки информации.
В данном дипломном проекте рассчитана экономическая эффективность
внедрения системы, а также рассмотрены требования, предъявляемые к
обеспечению безопасности труда и соответствию рабочих мест, санитарным
нормам и требованиям.
ANNOTATION
The system developed in the given degree project, approaches for the
decision of some problems in the small and average enterprises.
In connection with prompt growth of building construction. The wide
assortment in a choice of habitation which demands the civilized decision
of a problem is given. With granting the information clients need to
automate work of the enterprises. Introduction of this system will allow to
improve much more quality, and speed of processing of the information.
In the given degree project economic efficiency of introduction of
system is designed, and also the requirements showed to a safety of work
and conformity of workplaces, to sanitary norms and requirements are
considered.
МАЗМҰНЫ
Тапсырма 2
Мазмұны 7
Кіріспе
10
1 Талаптарды анықтау 11
1.1 Жобалаудың тағайындалуы 11
1.2 Сенімділікке талаптар
11
1.2.1 Тиімділік 11
1.2.2 Сенімділік
11
1.2.3 Сынаулық 12
1.3 Функционалдық сипаттамаларына талаптар 12
1.3.1 Орындалатын функциялардың құрамына талаптар 12
1.3.2 Кіріс мәліметтер ұйымдастыруына талаптар 12
1.3.3 Шығыс мәліметтер ұйымдастыруына талаптар 14
1.4 Пайдалану шарттары 14
1.5 Ақпараттық және программалық сәйкестілік 14
1.6 Бағдарламалық құжаттарға талаптар 14
1.7 Бақылау мен қабылдау тәртібі
14
1.8 Жетілдірудің этаптары мен кезеңдері 15
2 Дерек қорын жобалау 16
2.1 Заттық аймақтың анализі 16
2.2 Жобалау әдісі 17
2.3 Деректер үлгісі 19
2.3.1 Иерархиялық деректер үлгісі 19
2.3.2 Желілік деректер үлгісі
20
2.3.3 Реляциялық деректер үлгісі
22
2.3.4 Қатынастардың қалыптылығы
22
2.3.5 Зат- байланыс диаграммасы
23
2.4 ДҚ-ның концептуалдық, логикалық және физикалық жобалауы
25
2.4.1 ДҚ-ның концептуалдық жоба
25
2.4.2 Деректер қорының логикалық үлгісін жобалау
27
2.4.3 Деректер қорының физикалық үлгісін жобалау
29
3 Жобалау 31
3.1 Жобаны құру 31
3.2 Қолдану варианттар диаграммасын құру
31
3.2.1 Қолдану варианттарды анықтау 32
3.3 Кластар диаграммасын құру
34
3.4 Тізбек диаграммасын модельдеу
37
3.5 Кооперативті диаграммалар
40
3.6 Тізбектік және кооперативті диаграммаларды салыстыру 40
3.7 Қызмет диаграммасы
41
4 Программалық іске асыруды сипаттау 42
4.1 Операциялық жүйені таңдауды негіздеу 42
4.2 Программалау тілін таңдауды негіздеу 42
4.3 Программа сипаты
43
4.3.1 Менюда жұмыс істеу
43
4.3.2 Жаңа деректерді енгізу
46
4.4 Жүйелік программистке нұсқау 47
4.5 Операторға нұсқау
47
5 Программалық қолданбаның экономикалық тиімділікті есептеу
49
5.1 Жалақыға кететін шығынды анықтау
41
5.1.2 Салықтарды есептеу
51
5.1.2.1 Әлеуметтік салықты есептеу
51
5.1.2.2 Табыстан алынатын салықты(подоходный налог) есептеу
53
5.1.2.3 Пенсиондық алымдар
54
5.1.3 Материалдарға жұмсалатын шығындар
54
5.1.4 Ғылыми зерттеу жұмыстарына қажет арнайы аппараттарға кететін шығындар
54
5.1.5 Басқа шығындар
55
5.2 Программалық қамтаманы енгізудің тиімділігін есептеу
56
5.2.1Енгізуге дейін шығынды есептеу 56
5.2.2 Жүйені енгізуден кейін шығынды есептеу 56
5.2.3 Расчет затрат на написание и отладку программы 57
5.2.3 Енгізуден кейін экономикалық шығындарды есептеу
57
5.2.3.1 Енгізуден кейін шығын экономиясы
57
5.2.3.2 Жүйенің өтеу мерзімі
57
5.2.3.3 Жылдық экономикалық эффект
58
6 Еңбекті қорғау
59
6.1 Қауіпті және зиянды өңдірістік факторларды талдау
59
6.2 Қорғаныс шаралары
60
6.2.1 Өндірістік санитария
60
6.2.2 Микроклимат
62
6.2.3 Электромагниттік өрістер
62
6.3 Өрт қауіпсіздігі
63
6.3.1 Өрт қауіпсіздігіне нормалар
64
6.4 Шуылды төмендететін құрылғылар
64
6.5 Жұмыс орнының жарықталуы
64
6.5.1 Жұмыс орнының табиғи жарықтануына нормалар
65
6.5.2 Жұмыс орнының табиғи жарықталуын есептеу 65
6.6 Электр қауіпсіздігі 67
6.6.1 Электр қауіпсіздік техникасы 67
6.7 Жерлеуіш контурының жалпы кедергісін анықтау
67
6.8 Бөлме-жайды желдетуді есептеу 69
Қорытынды
71
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
72
Қосымша А
73
Қосымша Б
76
Қосымша В 81
Қосымша Г
117
КІРІСПЕ
Тұрғын үйлерге сұрыныстың өсуіне байланысты, сатып алушыға, сатушыға,
пәтерлерді жалға берушіге пәтер туралы ақпаратты тез іздеу, шағын
кәсіпорындарда проблемасы туады.
Программалық-ақпараттық жүйе, клиенттің мәліметтер жиынтығына сүйеніп,
серверлік продукт болу керек. Бұл файл-серверлік және клиент-серверлік
ортада жұмыс істеуге мүмкіндік береді.
Комплекс жылжымайтын мүлік агенттігікте, мүлікпен жұмыс істейтін
агенттерге қолдануға бағдарланған.
Енгізілетін мәліметтер алғашқы документтер түрінде берілу керек,
оларды жүйеге қолмен енгізеді және де ол мәліметтер таблицасы түрінде
болады.
Қолданушылар заттық аймақты жақсы білу керек және ОС Windows ортасында
жеке компьютермен орташа жұмыс істей алу керек.
Программаны орнатқан кезде комплексті қабылдайды және тестейді.
Программаның дұрыс жұмыс істеуін, оны орнатқан кезде техникалық және
программалық құралдарды қалпына келтіреді. Сонымен қатар керекті өзгертулер
және қосымшалар, жүйенің эксплуатация кезінде айқындалады және енгізіледі.
Бұл программа әр талғамға байланысты сәйкес автоматты түрде сататын,
сатып алатын, жалға бертін, жалға алынатын пәтерлердің тізімінен өзіне
ұнаған пәтерді алу үшін арналған. Программа пәтерлердің, клиенттің
қызметкердің деректерін негізгі ДҚ-дан алады.
1 Талаптарды анықтау
1.1 Жобалаудың тағайындалуы
Тұрғын үйлерге сұрыныстың өсуіне байланысты, сатып алушыға, сатушыға,
пәтерлерді жалға берушіге пәтер туралы ақпаратты тез іздеу, шағын
кәсіпорындарда проблемасы туады. Келесі жағдайларда есеп жасалады:
1) іздеу нәтижелерін отчет түрінде көрсету;
2) пәтерлер туралы архивті құрастыру;
3) клиенттер туралы архивті құрастыру;
4) керекті информацияны клиенттке жеткізу;
Пәтерлер туралы архив – пәтерлер туралы барлық мәліметтер (бөлмелер
саны, бөлменің қабаты, есіктері, күйі, жоспарлауы (планировка), ауданы,
дәретханасы, байланыс түрі, теледидар, адресі (көшесі), тұратын бағасы)
керекті информацияны клиентке отчет (есеп беру) түрінде болады.
1.2 Сенімділікке талаптар
1.2.1 Тиімділік
Интерактивті режимде тиімді жұмыс істеу үшін келесі шарттар орындалу
керек:
- сұранысқа жауап 1-2 секундта қайтарылу керек;
- ақпарат енгізуді минимизациялау;
- қолданушыға ағымды процесстер мен жұмыстың жасалу қадамдары туралы
динамикалық түрде ақпарат беруімен максималды автоматизациялау;
- қолдану процессінде пайда болатын қателер туралы ақпаратпен жұмысты
қадағалау.
1.2.2 Сенімділік
Программалық-ақпараттық жүйе, клиенттің мәліметтер жиынтығына сүйеніп,
серверлік продукт болу керек. Бұл файл-серверлік және клиент-серверлік
ортада жұмыс істеуге мүмкіндік береді.
Клиенттің түсінікті графикалық интерфейс және контексті-тәуелді сыбыр
программаларды қолданушыларға, арнайы ақпараттық технологиялық білімге ие
болмаған, бейімделуге мүмкіндік береді.
Комплекс жылжымайтын мүлік агенттігікте, мүлікпен жұмыс істейтін
агенттерге қолдануға бағдарланған.
Комплекстің тұрақты жұмыс істеуіне қамтамасыз ету үшін:
- енгізілген мәліметтерге мүмкін мағына диапазонында тексеріс
жасау;
- кестелер жиынтығының структурасына өзгеріс жасауға тексеріс
жасау керек;
- компьютердің жұмысында сбой болғанда, ақпараттың қалпына келуін
қамтамасыз ету;
- программаның жұмысын қате пайда болған кезде тоқтатпау – қате
пайда болғанда, мәліметтерді дұрыс қайта еңгізу сұранысы шығу
керек.
1.3.3 Сынаулық
Жүйе әр бір қолдану вариантында сынақтан өту керек. Сонымен бірге әр
бір вариантында әр түрлі кіріс ақпарат жиынтығы сынақтан өтеді.
Жүйе жұмыс қабілеттілікке тез тексерілетін, және де арнайы тесттер
программаның дұрыс жұмыс белгіленген результатарымен болу керек.
1.3 Функционалдық сипаттамаларына талаптар
1.3.1 Орындалатын функциялардың құрамына талаптар
Комплекста бір пәтерлер подсистемасы бар. Ол келесі функцияларды
орындайды: пәтерлер туралы мәліметтерді енгізу, жою және оларға коррекция
жасау, және де арендаға берілген пәтерлердің уақытың белгілеу.
1.3.2 Кіріс мәліметтер ұйымдастыруына талаптар
Енгізілетін мәліметтер алғашқы документтер түрінде берілу керек,
оларды жүйеге қолмен енгізеді және де ол мәліметтер таблицасы түрінде
болады. Осы документтер келесі ақпаратқа ие болу керек:
а) Пәтерді арендаға беру:
1) Бөлмелер саны;
2) Пәтердің қалпы;
3) Байланыс түрі;
4) Теледидар;
5) Бағасы;
6) Төлеу түрі;
7) Тұрған көшесі;
8) Клиенттің аты,
9) Клиенттің телефоны;
10) Үй түрі;
б) Пәтерді арендаға алу:
1) Бөлмелер саны;
2) Пәтердің қалпы;
3) Байланыс түрі;
4) Теледидар;
5) Бағасы;
6) Төлеу түрі;
7) Тұрған көшесі;
8) Клиенттің аты,
9) Клиенттің телефоны;
10) Үй түрі;
в) Пәтерді сату:
1) Бөлмелер саны
2) Пәтердің қабаты
3) Пәтердің жоспарлауы
4) Пәтердің қалпы
5) Есіктері
6) Бағасы
7) Төлеу түрі
8) Орналасқан ауданы
9) Клиенттің аты
10) Клиенттің телефоны
11) Үй түрі
12) Интерьері
г) Пәтерді сатып алу:
1) Бөлмелер саны
2) Пәтердің қабаты
3) Пәтердің жоспарлауы
4) Пәтердің қалпы
5) Есіктері
6) Бағасы
7) Орналасқан ауданы
8) Клиенттің аты
9) Клиенттің телефоны
10) Үй түрі
1.3.3 Шығыс мәліметтер ұйымдастыруына талаптар
Шығарылатын мәліметтер, алғашқы документтердің электронды
версиялары, мәліметтер таблицасы түрінде болу керек. Пәтерлер подсистемасы
үшін кестелері ретінде ұсынылу керек.
1.4 Пайдалану шарттары
Осы программалық өнімнің ойдағыдай пайдалану үшін - Windows 2000XP
және оданда жоғары операциялық жүйесі, жедел жады 128 Мбайт жоғары, принтер
болу керек. Қолданушылар заттық аймақты жақсы білу керек және ОС Windows
ортасында жеке компьютермен орташа жұмыс істей алу керек.
1.5 Ақпараттық және программалық сәйкестілік
Комплекс шарттарға байланысты құрылу керек. Программаның барлық
блоктары минимальды өзгерістермен басқа блоктарда келесіде жеңіл
ауыстырылатын болу керек.
Шығарылатын және аралық файлдар ретінде, басқа прогараммалық
өнімдермен қолдануға мүмкіндігі бар, стандарттын деректер қойманың
кестелері қолдану керек.
1.6 Бағдарламалық құжаттарға талаптар
Қарастырып отырған программалық өнім келесі құжаттармен қоса
жіберіледі:
а) техникалық тапсырма;
б) техникалық жоба;
в) программа тексі;
г) программаның баяндауы;
д) қолданушы басшылығы (руководство пользователя).
1.7 Бақылау мен қабылдау тәртібі
Программаны орнатқан кезде комплексті қабылдайды және тестейді.
Программаның дұрыс жұмыс істеуін, оны орнатқан кезде техникалық және
программалық құралдарды қалпына келтіреді. Сонымен қатар керекті өзгертулер
және қосымшалар, жүйенің эксплуатация кезінде айқындалады және енгізіледі.
1.8 Жетілдірудің этаптары мен кезеңдері
Жетілдірудің негізгі этаптары 1.1 кестеде келтірілген
Кесте 1.1- Жетілдірудің этаптары мен кезеңдері
Этаптың мазмұны Жобалық құжат Жетілдіру мерзімі
Талаптардың анықталуы Техникалық тапсырма 05.03.2006ж.
Алгоритмдерді анықтау Техникалық жоба 27.03.2006ж.
Анализ және жобалау Диаграммалар 06.04.2006ж.
Тестілеу, түзету және Тестердің нәтижесі, 27.04.2006ж.
реализациялау бағдарламаның тексті
Бағдарламаның бейнелуі Қолданушының нұсқауы 10.05.2006ж.
2 Дерек қорын жобалау
Әр қолданбалы программа шын өмірдің бөлігінің бейнесі болады,
сондықтан ол сол әлемнің деректер ретінде формальданған бейнелеуі болады.
Үлкен мәліметтер массивтерді , әдетте программаның орындалу кодынан бөлек,
орналастырылады және деректер қоры ретінде ұйымдастырылады. 60-жылдардан
бастап деректермен жұмыс істеу үшін арнайы деректер қорлармен басқару
жүйелері деп аталатын (ДҚБЖ) программалық комплекстерді қолдана бастады.
ДҚБЖ келесілерге жауап береді:
- деректердің және олардың бейнелеулердің физикалық орналасуы;
- деректерді іздеу;
- деректер қорын актуальды күйде ұстау;
- бұрыс жаңартудан және санкциялданбаған қатынаудан деректерді қорғау;
- бір уақытта бірнеше қолданушылардан келетін сұраныстарды қызметтеу;
Клиент-сервер архитектурасында ДҚБЖ қолданушылардың сұраныстарын
желі арқылы қабылдайды және нәтижесін желі арқылы қайтарады. Мұндай ДҚБЖ
деректер қорының сервері деп аталады.
2.1 Заттық аймақтың анализі
Оптималдық есеп келесі параметрлермен анықталады:
- бөлмелер саны. Бөлмелер қандай да бір пәтерде болады. Бір пәтерде
бірнеше бөлмелер болу мүмкін. Кез-келген сандар болады. Мысалы: 2
немесе 5.
- пәтердің қабаты. Кез-келген сандар болады. Мысалы: 25 немесе 39.
- планировкасы. Әр пәтердің өзіне сай планировкасы болады. Планировка
мәні кез-келген символдық ақпарат болады. Мысалы: обычная,
улучшенная.
- күйі. Кез-келген символдық ақпарат. Мысалы: после ремонта,
косметический, без ремонта.
- дәретханасы. Кез-келген символдық ақпарат, мысалы раздельный немесе
совместный.
- байлансы түрі. Байланыс түрінде кез-келген символдық ақпарат болады.
Мысалы: нет, блокиратор, самостоятельный.
- теледидар. Жалға беретін пәтерде теледидар болуы мүмкін, яғни ол
қандай да бір түрде болады. Ол кез-келген символдар жиынын құрады.
Мысалы, нет, импортный және т.б.
- есіктері. Пәтердегі есіктердің түрін туралы ақпарат. Ол да кез-келген
символдар жиынынан құралады.
- бағасы. Әр пәтердің, сатуға, сатып алуға, жалға беру немесе жалға
алуға бағасын көрсетеді. Кез келген сандар жиынынан құралады.
- төлеу түрі. Төлеу түрін анықтайды.
- ауданы. Сатуға, сатып алуға, жалға беруге немесе жалға алынған
пәтерлердің мөлшерін көрсетеді.
- көшесі. Пәтердің орналасқан көшесін көрсетеді. Кез-келген символдық
ақпарат.
- клиенттің аты. Кез-келген символдар жиыннан тұрады.
- клиенттің телефоны. Кез-келген сандардан құралады.
- желание. Бұл агенттікке келген клиенттің сату, сатып алу, жалға
беру, жалға алу талғамын көрсетеді.
Бұл дипломдық жоба есептің мәнісі – клиенттің талағмы бойынша тез
пәтерді табу. Және де қандай да бір варианттың тиімділігін экономикалық
есептеуіне негізделіп, дәлелдеу.
Әр пәтерде бірнеше бөлмелер болады. Пәтердің қабаты, планировкасы,
күйі, дәретханасы, байланыс түрі, есіктері, адресі бар. Ал әр клиенттің өз
аты, телефоны, талғамы болады. Әр қызметкердің өз ID_номері болады.
Пәтерлер әр клиентке тез табылады, ол үшін тез іздеуді қолданамыз.
Деректер қорын жобалау үшін, алғашынан мәліметтерді сақтауының
сенімділігін және олармен оңай жұмыс істеуін кепіл беретін әдіс керек.
Мұндай әдісті деректер үлгісі деп атайды және оның керектігін келесі
мысалмен көрсетейік. Мысалы, бізде бір кесте бар, осы кестеде бірнеше жазба
бар. Қандайда бір себептен жазбаның бір атрибутын жою керек болды. Бірақ
онымен бірге басқа ақпарат та жойылады. Бұл жағдайда пайда болатын оқиға-
жою аномалиясы деп аталады. Ескі деректерді жоюы, оның күмәнсіз деректерді
жоюға да әкеледі. Сондай- ақ қосу аномалиясы да бар.
Деректер үлгісі мәліметтердің тәуелсіздігін қамтамасыз ету керек.
2.2 Жобалау әдісі
Әдіс- бұл жетілдірілетін бағдарламалық жүйенің әр түрлі жақтарын
анықталған құралдармен бейнелейтін үлгілерді құрудың тізбектелген процесс.
Әдістер бірнеше себеппен маңызды:
- олар күрделі бағдарламалық жүйелерді құру процесін реттейді;
- олардың көмегімен менеджерлер жетілдіру процесс кезінде жылжу
дәрежесін және қауіп- қатерін бағалауға мүмкіндік береді.
Әдетте жобалау әдістері үш негізгі топқа бөлінеді:
- жоғарыдан төменге жобалау әдісі;
- деректер ағымы әдісі;
- объектілі- бағытталған жобалау.
Құрылымдық жобалау үшін алгоритмдік декомпозиция тән.
Бағдарламалардың көбісі осы әдіске сәйкес жазылғанын айтылғаны жөн. Бірақ
құрылымдық әдіс абстракцияларды белгілеуді және мәліметтерге қатынау
шектеуді қамтамасыз ете алмайды, сонымен бірге параллелизмді ұйымдастыру
үшін керек құралдарды бере алмайды. Құрылымдық әдіс өте күрделі жүйелерді
құруды қамтамасыз ете алмайды және ол объектілі және объектілі- бағытталған
бағдарламалық тілдерде тиімді емес.
Деректер ағымы әдісінде бағдарламалық жүйе кіру ағымдарын шығу
ағымдарына өзгертуші ретінде қарастырылады. Деректер ағымы әдісі бірнеше
күрделі есептерді шығаруда пайданылды, мысалы, жүйенің кіру және шығу
ағымдардың арасында тура байланысы бар және тез әрекетті талап етпейтін
ақпараттық қамтама жүйелерде қолданылды. Жобаланатын автоматтандырылған
жүйелерге қойылатын негізгі талаптардың бірі бұл қоюларды есепке алуды
автоматтандырудың жылдамдығын үлкейту және әр түрлі құжаттарды және
тауарларды жасауға кететін уақыт шығынын азайту болып саналады. Бұл әдісті
автоматтандырылған жүйелерді жобалауда пайдалану тиімді емес.
Объектілі- бағытталған жобалау (object-oriented design, OOD)- бұл
әдістің негізінде, бағдарламалық жүйені, әр объектті иерархия құрайтын
қандайда бір класстың экземпляры ретінде қарастырып, осы объектілер бір-
бірімен байланысатын жиыны ретінде қарастырылуы керек. Объектілі-
бағытталған әдіс жоғары дәрежелі тілдердің жаңа топологиясын бейнелейді.
Жобалау үшін жоғарыда айтылған жобалау әдісі пайдаланылған, үлгіде төрт
негізгі элемент болу керек:
- абстрагирлеу;
- инкапсуляция;
- модульдік;
- иерархия.
Абстрагирлеу- жобаланатын объектіні басқа объектілерден
өзгешелететін сипаттамаларды белгілеуге мүмкіндік береді.
Инкапсуляция- объектінің құрылымы мен тәртібін анықтайтын
элементтерін бір- бірінен бөліктеу процесі. Ол абстракцияның шарттық
міндеттемелерді олардың реализациядан оңашалауға мүмкіндік береді.
Модульдік- ішкі, бірақ әлсіз өзара байланысқан модульдерге бөлінген
жүйенің қасиеті.
Иерархия- абстракцияларды реттеу, яғни оларды дәреже бойынша
жатқызу.
Абстракция мен инкапсуляция бірін- бірі толықтырады. Абстракциялау
объектінің тәртібін сырттан бақылауға бағытталған, ал инкапсуляция әр түрлі
абстракциялардың арасында нақты шектеулерді анықтайды, яғни объектінің
тәртібіне ішінен бақылау.
Жобалаудың бұл элементтерін пайдалану кез келген жобаланатын жүйенің
өнімділігін үлкейтуге мүмкіндік береді.
2.3 Деректер үлгісі
ДҚ-ның құрылымы, оның негізіне салынған деректер үлгісімен
анықталады. ДҚ-ның әр түрлі үлгілері бар, мысалы: графтық үлгісі, желілік
үлгі және т.б. Қазіргі кезде ең тараған реляциялық деректер үлгісі болып
келеді. Реляциялық әдісте мәліметтер екі өлшемдік кестелер ретінде
бейнеленеді.
2.3.1 Иерархиялық деректер үлгісі
Иерархиялық үлгі объектілердің иерархия принципі бойынша құралады,
яғни объектінің бір типі басты болады, ал басқалары- төменде жатқандары
бағыныштылары болады. бір көпке байланысы орнатылады, яғни қандай да бір
басты типі үшін объектінің бірнеше бағынышты типтері бар. Бағынышты
типтердің өздерінде бағынышты типтері болу мүмкін. Иерархиядағы ең жоғарғы
түйіні (атрибуттардың жиыны) түбірлі деп аталады. Деректер ағаш ретінде
иерархия сияқты болады. Бұл деректер үлгісі өрістер жиыны ретінде болатын
сегментте негізделеді, ал бұл өрістер осы сегментті сипаттайды. Сегменттер
типтер бойынша бөлінеді, ал әр тип берілген ұзындығымен және деректер
өрістеріне бөлінумен сипатталады. Көршілес деңгейде орналасқан екі
байланысқан сегмент қорытындылық (жоғарғы деңгейдегі) және туылған (төменгі
деіңгейлі) деп аталады. Иерархиялық құрылымда қорытындылық сегменті жоқ,
басты немесе түбірлі деп аталатын сегмент бар. Бұл сегментте әдетте
иерархияның екінші немесе одан да төменгі деңгейлердегі сегменттерде
ашылатын қасиеті бар объектінің идентификаторы болады.
Физикалық деңгейде бұл үлгіні жетілдіру үшін тізбекті, индексті-
тізбекті, тура, индексті- тура қатынаудың бұл иерархиялық әдістермен
сегменттерді орналастыратын есте сақтау құрылғыларда деректерді орнату
бірнеше стандартты әдістері пайдаланады. Сегменттерді орнату әдістеріне
сәйкес оларға қатынау тәртібі орнатылады. Сегменттерге орнатылған қатынау
тәртібі сұраныс тілдің процедіурлығын жалпылайды және қолданушыдан
иерархиялық жазба ағашының бұтақтары арқылы өтетін деректерге қатынау
жолдарын білуін талап етеді. Бұл үлгінің кемшіліктің бірі болып саналады.
Физикалық деңгейде деректердің көптілігін талап ететін көп көпке
реализацияның қиындығы ДҚ- ның үлкеюіне әкеледі.
Басқа кемшіліктер ретінде келесілерді айтуға болады:
- жою операциясына үлкен дұрыстығын талап етеді, өйткені қорытынды
сегменттің жоюы тудырған сегменттерді де жоюға әкеледі.
- тудырған сегментіне қатынау тек қорытынды сегмент арқылы ғана жүреді,
ал ол ДҚ- ға сұранысқа жауап қайтару уақытын үлкейтеді.
2.3.2 Желілік деректер үлгісі
Желі қатарынан басты және бағынышты тип принципі бойынша құралады,
яғни кез келген деректер типі қатарынан бірнеше бағынышты типті тудыра
алады және бірнеше басты типтер үшін бағынышты болуы мүмкін.
Желілік деректер үлгісі- иерархиядан жалпылаған құрылым. Желінің
түйіндері ретінде жазбаның бөлек экземплярлары болады. Жазбаның түйіндері
ДҚ- ға қатынаудың бірлігі болады. Бөлек түйінде бірнеше басты түйіндері
сияқты бірнеше бағынышты түйіндері бар болғандықтан, бұл құрылым көп
көпке қатынастың тура бейнелуін қамтамасыз етеді. Жазба- түйіндері
арасындағы байланыс үшін екі экземплярды байланыстыру үшін барлық
экземплярлар тізбекте болатын байланыстырушы жазба бар.
Желілік деректер үлгісінің негізгі құрылым жиын болады. Сұлбада
анықталған жиынның әр типі үшін жиын иесінің жазбаның анықталған типі,
сонымен бірге жиын мүшесінің жазба типінің кез келген саны көрсетілуі
керек. Жиынның әр экземпляры бір ие- экземплярдан және жазба- мүшелерінің
бір немесе одан да көп экземплярдан құралады.
Жиын- жазбаның әр экземпляры жазба- ие экземпляры мен оған сәйкес
жазба- мүшенің экземпяры арасындағы иерархиялық байланысты келтіреді. Бұл
жиынның тек бір жазба- мүше экземпляры жиынның тек бір экземплярға ғана ие
болатын шектеудің салдары болады. ие жазбаның әр экземпляры сәйкес жазба-
мүше экземплярлармен байланысу әдісі желінің сұлбасында анықталады. Мұндай
байланыстарды ұйымдастыру әдістерінің бірі, сұраныстарды өңдеудің үлкен
жылдамдығын қамтамасыз ететін, жазба- иесінің экземплярынан шығатын, жазба-
мүшелерінің барлық экземплярлары арқылы өтетін және жазба- иесінің
экземплярына қайта келетін көрсеткіштердің тізбегін орнатуы болады.
Желілік үлгінің басты кемшілігі жады құрылымның қиындығында болады.
Қолданушы тізбектердің барын және жоғын білу керек. Нәтижесінде сұраныс
тілі процедурлық болады және бағдарламалық білімді қажет етеді.
2.3.3 Реляциялық деректер үлгісі
Мәліметтер типі- бұл ұғым, бағдарламалық тілдердегідей мағынаны
береді. Барлық қазіргі деректер қорлар бүтін типті, нақты типті,
символдарды және жолдарды, календарлық даталар арнайы мәліметтер типтерін
қолдайды.
Домен- бұл қарапайым мәліметтер типті потенциалдық деректер
жиынтығы. Домен 2 элементпен анықталады- мәліметтер типі мен мәліметтерге
қолданылатын логикалық сөзі. Егер бұл сөздің нәтижесі ақиқат тең болса,
онда мәліметтердің экземпляры домендікі болады.
Қатынас- бұл арнайы көріністі тақырыптан және денеден тұратын екі
өлшемді кесте.
Тақырып- бұл фиксирленген атрибуттар жиыны. Олардың әр қайсысы
қандай да бір доменде анықталған, сонымен бірге атрибуттар мен анықталу
доменнің арасында өзара мәндес сәйкестілік бар.
Мысалы, home_1кестесінде Бөлмелер саны, Клиенттің аты, Пәтердің
қабаты, Планировкасы, Күйі, Дәретханасы, Байланыс түрі,
Теледидар, Есіктері, Бағасы, Төлеу түрі, Ауданы, Көшесі,
Клиенттің телефоны, Желание, Қызметкер, Күні, Уақыты және Үй
түрі, атрибуттар жиыны тақырып болады (кесте 2.1). Әр атрибут өз доменде
анықталған. Тақырып денеге қарағанда уақытта өзгеріссіз болады. Қатынастың
денесі- бұл кортеждердің жиыны, олардың әр қайсысы атрибут-мәні жұба
болады.
Кесте 2.1- home_1 кестесі
Бөлмелер Клиенттің аты Пәтердің Желание ...Бағасы Қызметкер
саны қабаты
2 Дүйсенбек 35 Сатып алу ...250000 ID_1
2 Xасен 55 Сату ...300000 ID_1
3 Мурал 49 Жалға беру ...15000 ID_2
Қатынастың қуаты- оның кортеждердің саны, ал қатынастың дәрежесі-
атрибуттың санын айтады.
Қатынастың дәрежесі- осы қатынас үшін тұрақты шама болады, ал
қатынастың қуаты уақытта өзгереді. Қатынастың қуатын тағы да кардинальдық
сан деп те атайды.
Жоғарыда келтірілген кестеде қатынастың қуаты- 4, ал қатынастың
дәрежесі- 3.
Күнделік жұмыста бұл ұғымдардың орнына, олардың эквиваленттері
қолданылады:
қатынас- кесте;
атрибут- баған немесе өріс;
кортеж- жазба немесе жол.
Сонымен қатынастың дәрежесі- бұл кестедегі бағанның саны, ал
кардинальдық саны- бұл жолдың саны.
Қатынас жиын болғандықтан, ал жиындар классикалық теориясы бойынша,
жиын құрамында сәйкес келетін элементтер боуы мүмкін емес, онда қатынаста
екі бірдей кортеж болуы мүмкін емес. Сондықтан бұл қатынас үшін әрқашан
кортежді бірмәндес идентификациялайтын атрибуттар жиынтығы бар. Бұндай
атрибуттар жиынтығы кілт деп аталады.
Кілт келесі талаптарға сай болу керек:
- уникальды болу керек;
- минимальды болу керек, яғни кілттен кез-келген атрибутты жоюы
уникальдығының бұзуына әкеледі.
Әдеттегідей, кілтте атрибуттың саны қатынастың дәрежесінен кіші,
бірақ шеткі жағдайда, кілтте барлық атрибуттар болуы мүмкін, өйткені барлық
атрибуттардың комбинациясы уникальдық шартты қанағатттандырады. Әдетте
қатынаста бірнеше кілт бар. Қатынастың барлық кілттерінен (оларды тағы
мүмкін кілттер деп те атайды) біреуі алғашқы кілт ретінде таңдалады.
Басқа кілттерге қарағанда алғашқы кілт ретінде атрибуттың саны ең кіші
болатын кілт таңдалады. Ұзын жолды мәні бар кілттерді қолданудың да
мүмкіндігі аз.
Практикада алғашқы кілт ретінде арнайы сандық атрибут- мәнісі ДҚБЖ
механизммен анықталған арнайы құралдармен немесе триггермен
генерациялданатын автоинкременттік өріс.
2.3.4 Қатынастардың қалыптылығы
Жоғарыда айтылған, деректерді жаңарту аномалияларды болғызбау үшін,
ДҚ үлгісі деректер тәуелсіз қатынастардан құрылу керек.
Бұл мәселені шешу үшін Кодд қатынастарды қалпына келтіру аппаратын
ұсынды. Қалпына келтіру- бұл деректердің сақтау аномалияларын жою үшін,
қатынас пен атрибуттарды өзгерту мен тексеру процессі. Қалпына келтіру
процессі деректер құрылымын қалыпты формаларға тізбектей келтіруі. 6
қалыпты форма бар:
- бірінші қалыпты форма (1NF);
- екінші қалыпты форма (2NF);
- үшінші қалыпты форма (3NF);
- Бойс- Коддың қалыпты формасы;
- төртінші қалыпты форма (4NF);
- бесінші қалыпты форма (5NF).
Қалыпты формалар функционалдық тәуеділік түсінікте негізделген.
Функционалдық тәуелділік (ФТ)- бір қатынастың А атрибуттың әр мәнге
сол қатынастың В атрибуттың тек бір мәні сәйкес келетін атрибуттың
арасындағы байланысты айтады.
А атрибутты детерминант деп аталады. Детерминанттар құрама болу
мүмкін, яғни бірлік атрибуттар емес, екі немесе одан да көп атрибуттардан
тұратын группалар (топтар) болады.
Функционалдық тәуелділіктің 3 түрі бар: толық, бөлшектелген және
транзитивті.
Атрибут В А детерминанттың атрибуттар жиын бөліктерінен тәуелсіз
болатын тәуелділікті толық функционалды тәуелділік деп атайды.
Атрибут В А құрама детерминанттың тек бөліктен тәуелді болса, онда
ол бөлшектенген функционалды тәуелділік деп аталады.
Егер А, В және С атрибуттар үшін А-В және В-С шарт орындалса және
кері тәуелділік жоқ болса, онда мұндай тәуелділік транзитивті деп аталады.
Транзитивті функционалдық тәуелділіктер толық тәуелділіктің бірігуі.
Аномалиялар бөлшектелген және транзитивті функционалдық
тәуелділіктерге әкеледі. Сондықтан қатынастарды қалпына келтіру- бұл әр
алынған қатынаста тек бір толық функционалдық тәуелділік болатындай етіп,
берілген қатынасты олардың бірігуіне өзгерту.
Теориялық тұрғыдан қарағанда қалпына келтіру процессі- заттық
аймақтың барлық атрибуттары бар қатынастан, яғни әмбебап қатынастан басталу
керек. Оны бір үлкен кесте ретінде көрсетуге болады. Деректер бұл кестеде
қайталанып тұратыны анық.
Әр қалыпты форма алдыңғы қалыпты форманың талаптарына түгелдей
қанағаттандырады және оған қоса қосымша талаптарды шығарады (ұсынады).
1-ші қалыпты форма. Қатынас 1-ші қалыпты формада тек сол уақытта
ғана болады, егер оның барлық атрибуттары атомарлық мәндерге ие болса.
2-ші қалыпты форма. 2-ші қалыпты формаға сәйкес болу үшін, қатынаста
бөлшектелген функционалдық тәуелділіктер болмау керек, яғни әр кілттік емес
атрибут құрама кілттің бөліктерінен емес, оның өзінен тәуелді болу керек.
3-ші қалыпты форма транзитивті тәуелділікті жоюды талап етеді.
Практикада ол бір қатынастың кілттік емес атрибуттың арасында тәуелділіктер
болмау керек деп түсіндіріледі.
Бойс- Коддтың қалыпты формасы әр детерминант мүмкін (ықтимал) кілт
болуын талап етеді.
4-ші қалыпты форма. Қатынаста атрибуттың арасында көп мәндес
тәуелділіктер болмау керек.
5-ші қалыпты форма практикада қолданылмайды.
2.3.5 Зат- байланыс диаграммасы
Реляциялық үлгі ДҚ-ды жобалау үшін өте қолайсыз. Оның орнына әр-
түрлі семантикалық үлгілер пайдаланылады, олардың ішінен ең көп тараған ER-
үлгісі немесе зат- байланыс үлгісі болып отыр. ER- үлгінің негізгі
компоненттері, ол зат, байланыс және атрибут.
Зат- бұл кез-келген шын немесе елестетілетін, ол туралы ақпаратты ДҚ-
да сақтауды керек ететін объект. ER- үлгінің диаграммада зат тіктөртбұрыш
сияқты бейнеленеді және заттың аты оның ішінде жазылады. Заттың аты айқын
мағыналы мәнді болу. Заттың түрін мен заттың данасын ажырата білу керек.
Заттың аты заттың данасына емес, оның түріне меншіктеледі. Заттың данасы-
бұл бірыңғай оқиғалар, заттар, ойлар және т.б. жиынындағы нақтылы нәрсе.
2.1 суретте Жила заты көрсетілген. Жила заттың типінің аты
болады, ал оның экземпляры- Главная, Фроловская, Тукеновская және т.б.
нақтылы жилалар бар. Заттың экземпляры реляциялық үлгідегі кортежге сәйкес
келеді, сондықтан заттың әр экземпляры сол заттың басқа экземплярдан
өзгешелік болу керек.
Сату
Сурет 2.1- Заттың мысалы
Байланыс- бұл 2 немесе одан да көп заттың ассоциациясы. Графикалық
диаграммада байланыс екі затты қосатын түзумен бейнеленеді. Байланыс тек 2
әр түрлі заттың арасында немесе заттың өзімен арасында болады. Соңғы
байланыс рекурсивті деп аталады.
Жалпы жағдайда байланыстың әр ұшында байланыстың дәрежесі қойылады.
Байланыстың дәрежесіне қарап, байланыстың келесі түрлерін ажыратады:
- бір-бірге. А заттың әр данасына В заттың 0 немесе 1 данасы сәйкес
келеді (сурет 2.2, а);
- бір- көпке. А заттың данасына В заттың 0, 1 немесе одан да көп
даналары сәйкес келеді (сурет 2.2, б);
- көп- көпке. А ұғымның әр затына В ұғымның бірнеше (немесе 0) заттары
сәйкес келеді және керісінше (сурет 2.2, в).
Байланыстың дәрежесінен басқа, оның тағы қасиеттері бар, олар өмір
сүру уақыты (тұрақты, көпуақытты және қысқа мерзімді) және таңдаулығы
(міндетті, міндетті емес, мүмкін және шартты байланыстар).
Атрибут (қасиет)- заттың атаулы сипаттамасы. Ол- затты анықтау,
идентификациялау, классификациялау, оның сандық сипаттамасын, күйін
білдіретін ұғым құрылымның қарапайым бірлік болып келеді.
А 1 1 В
Сурет 2.2- Байланыстың типтері
Мысалы, Сату заттың атрибуттары- бөлмелер саны, клиенттің аты,
ауданы және т.б. болады.
2.4 ДҚ-ның концептуалдық, логикалық және физикалық жобалауы
Келтірілген ДҚ-ны жобалау әдісінде жобалау процессі 3 негізгі
фазаларға бөлінеді: концептуалдық, логикалық және физикалық.
ДҚ-ны концептуалдық жобалау- іске асырудың қандай да бір физикалық
шарттарынан тәуелсіз, кәсіпорынның ақпараттық үлгісін құру процедурасы.
ДҚ-ны жобалаудың концептуалдық фазасы іске асырудың кез-келген
бөліктен толығымен тәуелсіз кәсіпорынның концептуалдық ақпарат үлгісін
құруынан басталады. Іске асыру бөліктерге ДҚБЖ-ның таңдалған типі,
қосымшаның программалардың құрамы, қолданылатын программалау тілі, нақтылы
есептеу платформасы және іске асырудың басқа да физикалық ерекшеліктер
жатады.
ДҚ-ны логикалық жобалау- пайдаланылатын ДҚБЖ мен іске асырудың басқа
физикалық шарттарынан тәуелсіз нақтылы деректер үлгісінде негізделген
кәсіпорынның ақпараттық үлгісін жобалау процессі.
ДҚ-ны жобалаудың логикалық фазасы таңдалған ДҚБЖ (мысалы қандай да
бір реляциялық ДҚБЖ-ны пайдалануы болжамданады) типін ескере отырып,
кәсіпорынның концептуалдық деректер үлгісін логикалық деректер үлгісіне
өзгертуі болады. Логикалық деректер үлгісі физикалық жобалаудың фазасы үшін
ақпараттық көзі болып келеді. Ол физикалық деректер үлгісінің жобалаушыға
деректермен жұмыс жасаудың әр түрлі аспектілерді жан-жақты анализдеу
тәсілдердібереді, ал бұл ең тиімді жобалау шешімді таңдау үшін өте маңызды.
ДҚ-ны физикалық жобалау- екілік жадыда орналасатын ДҚ-ның нақтылы
іске асыруын бейнелуін құру процессі. Ақпаратқа ең тиімді қатынау жасау
үшін деректерді сақтау құрылымы мен қатынау әдістердің бейнелеуін ескереді.
ДҚ-ны жобалаудың физикалық фазасы жобалаушының құрылған қорды іске
асыру тәсілдері туралы соңғы шешімді қабылдауды ескереді. Сондықтан
физикалық жобалау міндетті түрде пайдаланатын ДҚБЖ-ның барлық
ерекшеліктерін ескере отырып жасалынады. Физикалық және логикалық жобалау
фазалардың арасында әрқашан кері байланыс болады, өйткені физикалық жобалау
этапында құрылған жүйенің өнімділігін көтеру үшін қабылданған шешім,
логикалық деректер үлгісін қайта қарап шығуға әкелуі мүмкін.
2.4.1 ДҚ-ның концептуалдық жоба
Транзакцияларға талаптар
a) пәтерлер туралы ақпараты бар жазбаларын құру және өзгерту;
b) бөлмелердің саны бойынша іздеу;
c) ауданы бойынша іздеу;
d) бағасы бойынша іздеу жасау;
e) жалға берілетің пәтерлер туралы ақпараты бар жазбаларды құру;
f) жалға алынатын пәтерлер туралы ақпараты бар жазбаларды құру;
g) сатуға берілетің пәтерлер туралы ақпараты бар жазбаларды құру;
h) сатып алуға берілетің пәтерлер туралы ақпараты бар жазбаларды
құру;
1-ші қадам. Локальды концептуальды деректер үлгісін құру
Локальды концептульды деректер үлгісін жобалауды бастағанда,
алдымен, бар спецификацияларын пайдаланып, бұл үлгінің түрлі компоненттерін
шығару керек. Әр құрылған деректер үлгісіне келесі компоненттер кіреді:
- заттардың типі;
- байланыстардың типі;
- атрибуттар;
- атрибуттардың домендері;
- мүмкін болатын кілттер;
- алғашқы кілттер.
1. қадам. Заттардың типтерін анықтау
Бар спецификацияларға қарап, заттардың негізгі типтерін анықтаудан
бастаймыз (кесте 2.2). Негізгі заттар, келесілер:
Пәтер-Float;
Бөлмелер саны- Rooms;
Планировкасы- Plan;
Күйі- State;
Байланыс түрі- Phone;
Ауданы- Rayon;
Үй түрі- Home;
Дәретханасы- Toilet;
Қызметкер-Staf;
Клиент-FIO;
Пәтердің қабаты- Floor.
2. қадам. Байланыстардың типтерін анықтау
Бөлек заттардың арасындағы байланыс типтерді анықтау. Әдетте
байланыс етістік немесе етістіктік қабысу ретінде анықталады.
Байланыстың 3 негізгі типі бар, олар бір бірге (1:1), бір көпке (1:М)
немесе көп көпке (М:М).
Float Has Rooms байланысы. Спецификацияда бұл байланыс келесі
сөйлеммен анықталады: Әр пәтерде бірнеше бөлме бар. Бұл байланыстың типі
1:М болады.
Кесте 2.2- Белгіленген спецификацияларындағы байланыстың негізгі
типтері
Float (пәтер) Has (құрамында бар болу) Rooms
Has (құрамында бар болу) Plan
Rooms (бөлме) Has (құрамында бар болу) State
Енді біз Rooms мен State заттарының арасындағы байланыс ретінде
Rooms Has State байланысқа немесе State IsIn Rooms байланысқа сүйенуге
болады. Бірақ зат- байланыс диаграммада байланысты бейнелегенде мен 1:М
типті таңдадым, өйткені оның сандылығы үлкен. Байланыстың соңғы варианты
2.3-суретте көрсетілген.
1 Rooms
Float M
Сурет 2.3- Байланыстың мысалы
Басқа байланыстарды да осылай тексереміз.
3. қадам. Атрибуттарды анықтау және оларды заттар типтерімен
байланыстыру
Белгіленген атрибуттар мен олардың сәйкес заттарға жатуы туралы
ақпарат 2.4 кестеде көрсетілген.
1.4 қадам. Атрибуттардың домендерін анықтау
Домен деп бір немесе бірнеше атрибуттар үшін мүмкін мәндерінің
жиынын айтады. Мысалы, Jila заттың Jila_Nazv атрибуттың домені ұзындығы 20
символ болатын жолдан құралады. Басқа атрибуттардың домендері туралы
ақпарат 2.5 кестеде келтірілген.
Кесте 2.3- Заттардың құрамында болатын атрибуттар
Заттың типі Атрибут
Home_1 Rooms (Бөлмелер саны)
Floor(Пәтердің қабаты)
Plan(Пәтердің жоспарлауы)
State(Пәтердің қалпы)
Toilet(Дәретханасы)
Phone(Байланыс түрі)
TV(Теледидар)
Door(Есіктері)
Price(Бағасы)
Payment(Төлеу түрі)
Кесте 2.3- тің жалғасы
Rayon(Орналасқан ауданы)
Street(Тұрған көшесі)
FIO(Клиенттің аты)
Cl_Phone(Клиенттің телефоны)
Want(Желание)
Staf(Қызметкер аты)
Date(Күні)
Time(Уақыты)
Home(Үй түрі)
Prim(Ескертулері)
2.2 қадам. Қалыптылық ережелердің көмегімен деректер үлгісін тексеру
Бұл этапта құрылған қатынастар жиынын қалыптылық процедурасының
барлық талаптарына сәкестігіне тексеру керек. Қатынастарды қалыптастыру
толық процессте келесілер бар:
- қатынастардан қайталанған атрибуттар тобын жоюға мүмкіндік беретін 1-
ші қалыпты формаға (1НФ) әкелу;
- атрибуттың алғашқы кілттен толық емес тәуелділікті жоюға мүмкіндік
беретін 2- ші қалыпты формаға (2НФ) келтіру;
- атрибуттардың алғашқы кілттен транзитивті тәуелділікті жоюға мүмкіндік
беретін 3-ші қалыпты формаға (3НФ) келтіру;
- функционалдық тәуелділіктерден қалған аномалияларды жоюға мүмкіндік
беретін Бойс- Коддтың қалыпты формаға келтіру.
Қатынастардың әр қайсысы ең болмағанда Бойс- Коддтың қалыпты формасында
(НФБК) болуына көз жеткізу үшін, осы қатынастардың арасындағы функционалдық
тәуелділіктерді тексеру керек. Егер НФБК- да келтірілмеген қатынас табылса,
онда бұл құрылған логикалық үлгісінің құрылымы дұрыс емес немесе оның
негізінде қатынастардың толық жиынын анықтағанда қате жасалған еді.
2.3 қадам. зат- байланыс диаграммасын құру
Деректері заттар (зат аймақтары), атрибуттар және байланыстар түрінде
көрсетілген “зат-байланыс” моделі, жоғары деңгейлі концептуалды модель
болып табылады. Ол деректердің көрінісін шектейді, бірақ оны
спецификацияландырмайды. Мұнда ДҚ-ды және қосымшаларды құруда ерекше
өңдеуді қажет ететін және заттар арасындағы өзара іс-әрекеттерді көрсететін
байланыстарға ерекше көңіл бөледі.
ER-модельдеудің есебі, деректердің қасиеттер спецификацияларын
құруда. Сондықтан ER-модельдеу құрамында ДҚ-ры бар, ұсынылатын жүйенің
бөлігі болып табылатын барлық деректердің типтерінің және аттарының толық
сипатталуы болады.
Кесте 2.4- Атрибуттардың домендері туралы ақпарат
Доменнің аты Доменнің сипаттамасы Мүмкін мәндерінің мысалы
Rooms Кез-келген бүтін типті сандар 1
Floor Ұзындығы 10 символ болатын жол25
Plan Ұзындығы 20 символ болатын жолобычная
State Ұзындығы 20 символ болатын жолевроремонт
Toilet Ұзындығы 20 символ болатын жолраздельный
Phone Ұзындығы 20 символ болатын жолблакиратор
TV Ұзындығы 20 символ болатын жолимпортный
Door Ұзындығы 20 символ болатын жолбронированная
Price Кез-келген бүтін типті сандар 250000
Payment Ұзындығы 20 символ болатын жолкредит
Rayon Ұзындығы 20 символ болатын жолмедеуский
Street Ұзындығы 20 символ болатын жолПравда
FIO Ұзындығы 20 символ болатын жолдүйсенбек
Cl_Phone Кез-келген бүтін типті сандар 200890
Want Ұзындығы 20 символ болатын жолсдать
Staf Ұзындығы 20 символ болатын жолID_1
Date Күні 16.04.06
Time Уақыты 12:06:52
Home Ұзындығы 20 символ болатын жолпанельный
Prim Ұзындығы 20 символ болатын жолсдана до 20.04.06
“Зат-байланыс” модельдің негізгі концепциялары бұл – заттар типтері,
байланыстар типі және атрибуттар.
ER-модельдеудің негізгі концепциясы – шын дүниедегі бірдей қасиеттері
бар, көптеген объектілерді көрсететін зат типі (entity type) болып
табылады.
Зат типі тәуелсіз өмір сүрумен мінезделеді және физикалық түрде өмір
сүретін объект немесе физикалық түрде өмір сүретін объект болуы мүмкін. Зат
типі үшін қазір қатал формальды анықтау болмағандықтан, оған тек жұмыс
анықтауын ғана бере аламыз. Бұл дегеніміз, өңдеушілер түрлі заттарды бөліп
көрсете алады.
Зат – бірегей түрде идентификацияланатын зат типінің данасы. Зат
типінің бірегей идентификацияланатын әр данасы жәй зат деп аталынады.
кейбір басқа авторлар, оны зат данасы (entity occurrence немесе entity
instance) деп атайды.
Әр зат типі, атымен және қасиеттер тізімімен идентифакияланады.
Әдетте, ДҚ-да түрлі зат типтері болады. Зат типтері бірегей атрибуттар
жиынтығына ие болғанымен, әрбір затта, әрбір атрибуттар үшін өзіндік
мәндері болады. Заттар типтері күшті және әлсіз болып классификацияланады.
Әлсіз зат типі – оның өмір сүруі басқа бір зат типінен тәуелді
болатын зат типі.
Күшті зат типі – оның өмір сүруі басқа бір зат типінен тәуелсіз
болады.
Әлсіз заттарды кейде бағынышты (subordinate) деп атайды, ал
күштілерді – доминантты (dominant) немесе басты деп атайды.
Әр күшті зат типі, ішінде зат аты жазылған тік төртбұрыш түрінде
көрсетіледі, ал әлсіз зат типі – қос контурымен тік төртбұрыш түрінде
көрсетіледі.
Зат- байланыс диаграммасы қосымша Б-да көрсетілген.
2.4.3 Деректер қорының физикалық үлгісін жобалау
Физикалық жобаны жасауға дейін дерек қордың логикалық үлгісін құру
қадамда жиналған қатынастар туралы ақпаратты жақсы меңгеріп, анализдеу
керек. Бұл ақпарат мәліметтер сөздігінде және DBDL тілінде жазылған
қатынастардың анықтауында болуы мүмкін. Логикалық деректер үлгісінде әр
белгіленген қатынас келесі этаптардан тұрады:
- қатынастың аты;
- жақшаға кіргізілген қарапайым атрибуттардың тізімі;
- алғашқы кілттерді және (егер ондай болса) альтернативті (АК) және
сыртқы (FK) кілттерді анықтау;
- кез келген сыртқы кілт үшін сілтемелік тұтастылықтың талаптарын
анықтау.
Әр атрибут үшін деректер сөздігінде келесі ақпарат болу керек:
- мәліметтер типі, атрибуттың ұзындығы және рұқсатылған міндерге әр
талап ететін шектеулер көрсетілген атрибуттың доменін анықтау;
- атрибуттың үнсіздіктен алатын мәндер ( міндетті түрде емес);
- келтірілген атрибут үшін NULL мәнін рұқсат ету;
- келтірілген атрибут есептелетін атрибут бола ма, егер болса, онда оның
есептелу жолын көрсету.
Деректер қорының кестелерінің жобаларын жазылу кезінде мен
домендерді анықтау, үнсіздіктен алынатын міндерді және NULL мәнінің болуын
анықтау үшін SQL тілінің операторларын қолданамын (қосымша В).
3 Жобалау
3.1 Жобаны құру
Осы дипломдық жобада мүлік агенттігінің технико-экономикалық
көрсеткіштерін анықтайтын жүйе құрылады. Бұл жүйені құру үшін оны ең
алдымен дұрыс жобалау қажет. Қазіргі кезде барлық программалау орталары
Объектілі Бағытталған Программалау концепцияларын қолдайды, сондықтан да
құрылатын жүйені жобалау үшін UML (Unified Modeling Language) тілін қолдану
өте тиімді болады. Осы UML тілі объектілі бағытталған концепцияларының
негізінде құрылатын жүйелерді жобалау үшін арналған және оларды жобалаудың
стандартты құралы болады, себебі оның негізгі міндеті – жобалау процесын
бір жүйеге келтіріп ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Дипломдық жобада қарасты рылатын жүйені, қазіргі кезде барлық орта
және шағын кәсіпорындарға пайдалануға болады.
Тұрғын үйлердің құрылысы қарқынды қадаммен өсіп бара жатқандығына
байланысты, сатып алушыға пәтерлер туралы ақпаратты тез іздеу, шағын
кәсіпорындарда проблемасы туады. Осы жүйені енгізу ақпараттың сапасын және
оның беру жылдамдығын тездеп, жүйе өзін аз уақытта ақтайтыны сөзсіз.
Бұл дипломдық жобада жүйені енгізудің экономикалық тиімділік және
еңбек қорғау талаптарына байланысты барлық мәселелер қарасты рылған.
АННОТАЦИЯ
Разработанная в данном дипломном проекте система, подходит для
решения ряда проблем в малых и средних предприятиях.
В связи с стремительным ростом строительства жилых домов.
Предоставляется широкий ассортимент в выборе жилья, которое требует
цивилизованного решения проблемы. С предоставлением информации клиентам
требуется автоматизировать работу предприятий. Внедрение этой системы
позволит намного улучшить качество, и скорость обработки информации.
В данном дипломном проекте рассчитана экономическая эффективность
внедрения системы, а также рассмотрены требования, предъявляемые к
обеспечению безопасности труда и соответствию рабочих мест, санитарным
нормам и требованиям.
ANNOTATION
The system developed in the given degree project, approaches for the
decision of some problems in the small and average enterprises.
In connection with prompt growth of building construction. The wide
assortment in a choice of habitation which demands the civilized decision
of a problem is given. With granting the information clients need to
automate work of the enterprises. Introduction of this system will allow to
improve much more quality, and speed of processing of the information.
In the given degree project economic efficiency of introduction of
system is designed, and also the requirements showed to a safety of work
and conformity of workplaces, to sanitary norms and requirements are
considered.
МАЗМҰНЫ
Тапсырма 2
Мазмұны 7
Кіріспе
10
1 Талаптарды анықтау 11
1.1 Жобалаудың тағайындалуы 11
1.2 Сенімділікке талаптар
11
1.2.1 Тиімділік 11
1.2.2 Сенімділік
11
1.2.3 Сынаулық 12
1.3 Функционалдық сипаттамаларына талаптар 12
1.3.1 Орындалатын функциялардың құрамына талаптар 12
1.3.2 Кіріс мәліметтер ұйымдастыруына талаптар 12
1.3.3 Шығыс мәліметтер ұйымдастыруына талаптар 14
1.4 Пайдалану шарттары 14
1.5 Ақпараттық және программалық сәйкестілік 14
1.6 Бағдарламалық құжаттарға талаптар 14
1.7 Бақылау мен қабылдау тәртібі
14
1.8 Жетілдірудің этаптары мен кезеңдері 15
2 Дерек қорын жобалау 16
2.1 Заттық аймақтың анализі 16
2.2 Жобалау әдісі 17
2.3 Деректер үлгісі 19
2.3.1 Иерархиялық деректер үлгісі 19
2.3.2 Желілік деректер үлгісі
20
2.3.3 Реляциялық деректер үлгісі
22
2.3.4 Қатынастардың қалыптылығы
22
2.3.5 Зат- байланыс диаграммасы
23
2.4 ДҚ-ның концептуалдық, логикалық және физикалық жобалауы
25
2.4.1 ДҚ-ның концептуалдық жоба
25
2.4.2 Деректер қорының логикалық үлгісін жобалау
27
2.4.3 Деректер қорының физикалық үлгісін жобалау
29
3 Жобалау 31
3.1 Жобаны құру 31
3.2 Қолдану варианттар диаграммасын құру
31
3.2.1 Қолдану варианттарды анықтау 32
3.3 Кластар диаграммасын құру
34
3.4 Тізбек диаграммасын модельдеу
37
3.5 Кооперативті диаграммалар
40
3.6 Тізбектік және кооперативті диаграммаларды салыстыру 40
3.7 Қызмет диаграммасы
41
4 Программалық іске асыруды сипаттау 42
4.1 Операциялық жүйені таңдауды негіздеу 42
4.2 Программалау тілін таңдауды негіздеу 42
4.3 Программа сипаты
43
4.3.1 Менюда жұмыс істеу
43
4.3.2 Жаңа деректерді енгізу
46
4.4 Жүйелік программистке нұсқау 47
4.5 Операторға нұсқау
47
5 Программалық қолданбаның экономикалық тиімділікті есептеу
49
5.1 Жалақыға кететін шығынды анықтау
41
5.1.2 Салықтарды есептеу
51
5.1.2.1 Әлеуметтік салықты есептеу
51
5.1.2.2 Табыстан алынатын салықты(подоходный налог) есептеу
53
5.1.2.3 Пенсиондық алымдар
54
5.1.3 Материалдарға жұмсалатын шығындар
54
5.1.4 Ғылыми зерттеу жұмыстарына қажет арнайы аппараттарға кететін шығындар
54
5.1.5 Басқа шығындар
55
5.2 Программалық қамтаманы енгізудің тиімділігін есептеу
56
5.2.1Енгізуге дейін шығынды есептеу 56
5.2.2 Жүйені енгізуден кейін шығынды есептеу 56
5.2.3 Расчет затрат на написание и отладку программы 57
5.2.3 Енгізуден кейін экономикалық шығындарды есептеу
57
5.2.3.1 Енгізуден кейін шығын экономиясы
57
5.2.3.2 Жүйенің өтеу мерзімі
57
5.2.3.3 Жылдық экономикалық эффект
58
6 Еңбекті қорғау
59
6.1 Қауіпті және зиянды өңдірістік факторларды талдау
59
6.2 Қорғаныс шаралары
60
6.2.1 Өндірістік санитария
60
6.2.2 Микроклимат
62
6.2.3 Электромагниттік өрістер
62
6.3 Өрт қауіпсіздігі
63
6.3.1 Өрт қауіпсіздігіне нормалар
64
6.4 Шуылды төмендететін құрылғылар
64
6.5 Жұмыс орнының жарықталуы
64
6.5.1 Жұмыс орнының табиғи жарықтануына нормалар
65
6.5.2 Жұмыс орнының табиғи жарықталуын есептеу 65
6.6 Электр қауіпсіздігі 67
6.6.1 Электр қауіпсіздік техникасы 67
6.7 Жерлеуіш контурының жалпы кедергісін анықтау
67
6.8 Бөлме-жайды желдетуді есептеу 69
Қорытынды
71
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
72
Қосымша А
73
Қосымша Б
76
Қосымша В 81
Қосымша Г
117
КІРІСПЕ
Тұрғын үйлерге сұрыныстың өсуіне байланысты, сатып алушыға, сатушыға,
пәтерлерді жалға берушіге пәтер туралы ақпаратты тез іздеу, шағын
кәсіпорындарда проблемасы туады.
Программалық-ақпараттық жүйе, клиенттің мәліметтер жиынтығына сүйеніп,
серверлік продукт болу керек. Бұл файл-серверлік және клиент-серверлік
ортада жұмыс істеуге мүмкіндік береді.
Комплекс жылжымайтын мүлік агенттігікте, мүлікпен жұмыс істейтін
агенттерге қолдануға бағдарланған.
Енгізілетін мәліметтер алғашқы документтер түрінде берілу керек,
оларды жүйеге қолмен енгізеді және де ол мәліметтер таблицасы түрінде
болады.
Қолданушылар заттық аймақты жақсы білу керек және ОС Windows ортасында
жеке компьютермен орташа жұмыс істей алу керек.
Программаны орнатқан кезде комплексті қабылдайды және тестейді.
Программаның дұрыс жұмыс істеуін, оны орнатқан кезде техникалық және
программалық құралдарды қалпына келтіреді. Сонымен қатар керекті өзгертулер
және қосымшалар, жүйенің эксплуатация кезінде айқындалады және енгізіледі.
Бұл программа әр талғамға байланысты сәйкес автоматты түрде сататын,
сатып алатын, жалға бертін, жалға алынатын пәтерлердің тізімінен өзіне
ұнаған пәтерді алу үшін арналған. Программа пәтерлердің, клиенттің
қызметкердің деректерін негізгі ДҚ-дан алады.
1 Талаптарды анықтау
1.1 Жобалаудың тағайындалуы
Тұрғын үйлерге сұрыныстың өсуіне байланысты, сатып алушыға, сатушыға,
пәтерлерді жалға берушіге пәтер туралы ақпаратты тез іздеу, шағын
кәсіпорындарда проблемасы туады. Келесі жағдайларда есеп жасалады:
1) іздеу нәтижелерін отчет түрінде көрсету;
2) пәтерлер туралы архивті құрастыру;
3) клиенттер туралы архивті құрастыру;
4) керекті информацияны клиенттке жеткізу;
Пәтерлер туралы архив – пәтерлер туралы барлық мәліметтер (бөлмелер
саны, бөлменің қабаты, есіктері, күйі, жоспарлауы (планировка), ауданы,
дәретханасы, байланыс түрі, теледидар, адресі (көшесі), тұратын бағасы)
керекті информацияны клиентке отчет (есеп беру) түрінде болады.
1.2 Сенімділікке талаптар
1.2.1 Тиімділік
Интерактивті режимде тиімді жұмыс істеу үшін келесі шарттар орындалу
керек:
- сұранысқа жауап 1-2 секундта қайтарылу керек;
- ақпарат енгізуді минимизациялау;
- қолданушыға ағымды процесстер мен жұмыстың жасалу қадамдары туралы
динамикалық түрде ақпарат беруімен максималды автоматизациялау;
- қолдану процессінде пайда болатын қателер туралы ақпаратпен жұмысты
қадағалау.
1.2.2 Сенімділік
Программалық-ақпараттық жүйе, клиенттің мәліметтер жиынтығына сүйеніп,
серверлік продукт болу керек. Бұл файл-серверлік және клиент-серверлік
ортада жұмыс істеуге мүмкіндік береді.
Клиенттің түсінікті графикалық интерфейс және контексті-тәуелді сыбыр
программаларды қолданушыларға, арнайы ақпараттық технологиялық білімге ие
болмаған, бейімделуге мүмкіндік береді.
Комплекс жылжымайтын мүлік агенттігікте, мүлікпен жұмыс істейтін
агенттерге қолдануға бағдарланған.
Комплекстің тұрақты жұмыс істеуіне қамтамасыз ету үшін:
- енгізілген мәліметтерге мүмкін мағына диапазонында тексеріс
жасау;
- кестелер жиынтығының структурасына өзгеріс жасауға тексеріс
жасау керек;
- компьютердің жұмысында сбой болғанда, ақпараттың қалпына келуін
қамтамасыз ету;
- программаның жұмысын қате пайда болған кезде тоқтатпау – қате
пайда болғанда, мәліметтерді дұрыс қайта еңгізу сұранысы шығу
керек.
1.3.3 Сынаулық
Жүйе әр бір қолдану вариантында сынақтан өту керек. Сонымен бірге әр
бір вариантында әр түрлі кіріс ақпарат жиынтығы сынақтан өтеді.
Жүйе жұмыс қабілеттілікке тез тексерілетін, және де арнайы тесттер
программаның дұрыс жұмыс белгіленген результатарымен болу керек.
1.3 Функционалдық сипаттамаларына талаптар
1.3.1 Орындалатын функциялардың құрамына талаптар
Комплекста бір пәтерлер подсистемасы бар. Ол келесі функцияларды
орындайды: пәтерлер туралы мәліметтерді енгізу, жою және оларға коррекция
жасау, және де арендаға берілген пәтерлердің уақытың белгілеу.
1.3.2 Кіріс мәліметтер ұйымдастыруына талаптар
Енгізілетін мәліметтер алғашқы документтер түрінде берілу керек,
оларды жүйеге қолмен енгізеді және де ол мәліметтер таблицасы түрінде
болады. Осы документтер келесі ақпаратқа ие болу керек:
а) Пәтерді арендаға беру:
1) Бөлмелер саны;
2) Пәтердің қалпы;
3) Байланыс түрі;
4) Теледидар;
5) Бағасы;
6) Төлеу түрі;
7) Тұрған көшесі;
8) Клиенттің аты,
9) Клиенттің телефоны;
10) Үй түрі;
б) Пәтерді арендаға алу:
1) Бөлмелер саны;
2) Пәтердің қалпы;
3) Байланыс түрі;
4) Теледидар;
5) Бағасы;
6) Төлеу түрі;
7) Тұрған көшесі;
8) Клиенттің аты,
9) Клиенттің телефоны;
10) Үй түрі;
в) Пәтерді сату:
1) Бөлмелер саны
2) Пәтердің қабаты
3) Пәтердің жоспарлауы
4) Пәтердің қалпы
5) Есіктері
6) Бағасы
7) Төлеу түрі
8) Орналасқан ауданы
9) Клиенттің аты
10) Клиенттің телефоны
11) Үй түрі
12) Интерьері
г) Пәтерді сатып алу:
1) Бөлмелер саны
2) Пәтердің қабаты
3) Пәтердің жоспарлауы
4) Пәтердің қалпы
5) Есіктері
6) Бағасы
7) Орналасқан ауданы
8) Клиенттің аты
9) Клиенттің телефоны
10) Үй түрі
1.3.3 Шығыс мәліметтер ұйымдастыруына талаптар
Шығарылатын мәліметтер, алғашқы документтердің электронды
версиялары, мәліметтер таблицасы түрінде болу керек. Пәтерлер подсистемасы
үшін кестелері ретінде ұсынылу керек.
1.4 Пайдалану шарттары
Осы программалық өнімнің ойдағыдай пайдалану үшін - Windows 2000XP
және оданда жоғары операциялық жүйесі, жедел жады 128 Мбайт жоғары, принтер
болу керек. Қолданушылар заттық аймақты жақсы білу керек және ОС Windows
ортасында жеке компьютермен орташа жұмыс істей алу керек.
1.5 Ақпараттық және программалық сәйкестілік
Комплекс шарттарға байланысты құрылу керек. Программаның барлық
блоктары минимальды өзгерістермен басқа блоктарда келесіде жеңіл
ауыстырылатын болу керек.
Шығарылатын және аралық файлдар ретінде, басқа прогараммалық
өнімдермен қолдануға мүмкіндігі бар, стандарттын деректер қойманың
кестелері қолдану керек.
1.6 Бағдарламалық құжаттарға талаптар
Қарастырып отырған программалық өнім келесі құжаттармен қоса
жіберіледі:
а) техникалық тапсырма;
б) техникалық жоба;
в) программа тексі;
г) программаның баяндауы;
д) қолданушы басшылығы (руководство пользователя).
1.7 Бақылау мен қабылдау тәртібі
Программаны орнатқан кезде комплексті қабылдайды және тестейді.
Программаның дұрыс жұмыс істеуін, оны орнатқан кезде техникалық және
программалық құралдарды қалпына келтіреді. Сонымен қатар керекті өзгертулер
және қосымшалар, жүйенің эксплуатация кезінде айқындалады және енгізіледі.
1.8 Жетілдірудің этаптары мен кезеңдері
Жетілдірудің негізгі этаптары 1.1 кестеде келтірілген
Кесте 1.1- Жетілдірудің этаптары мен кезеңдері
Этаптың мазмұны Жобалық құжат Жетілдіру мерзімі
Талаптардың анықталуы Техникалық тапсырма 05.03.2006ж.
Алгоритмдерді анықтау Техникалық жоба 27.03.2006ж.
Анализ және жобалау Диаграммалар 06.04.2006ж.
Тестілеу, түзету және Тестердің нәтижесі, 27.04.2006ж.
реализациялау бағдарламаның тексті
Бағдарламаның бейнелуі Қолданушының нұсқауы 10.05.2006ж.
2 Дерек қорын жобалау
Әр қолданбалы программа шын өмірдің бөлігінің бейнесі болады,
сондықтан ол сол әлемнің деректер ретінде формальданған бейнелеуі болады.
Үлкен мәліметтер массивтерді , әдетте программаның орындалу кодынан бөлек,
орналастырылады және деректер қоры ретінде ұйымдастырылады. 60-жылдардан
бастап деректермен жұмыс істеу үшін арнайы деректер қорлармен басқару
жүйелері деп аталатын (ДҚБЖ) программалық комплекстерді қолдана бастады.
ДҚБЖ келесілерге жауап береді:
- деректердің және олардың бейнелеулердің физикалық орналасуы;
- деректерді іздеу;
- деректер қорын актуальды күйде ұстау;
- бұрыс жаңартудан және санкциялданбаған қатынаудан деректерді қорғау;
- бір уақытта бірнеше қолданушылардан келетін сұраныстарды қызметтеу;
Клиент-сервер архитектурасында ДҚБЖ қолданушылардың сұраныстарын
желі арқылы қабылдайды және нәтижесін желі арқылы қайтарады. Мұндай ДҚБЖ
деректер қорының сервері деп аталады.
2.1 Заттық аймақтың анализі
Оптималдық есеп келесі параметрлермен анықталады:
- бөлмелер саны. Бөлмелер қандай да бір пәтерде болады. Бір пәтерде
бірнеше бөлмелер болу мүмкін. Кез-келген сандар болады. Мысалы: 2
немесе 5.
- пәтердің қабаты. Кез-келген сандар болады. Мысалы: 25 немесе 39.
- планировкасы. Әр пәтердің өзіне сай планировкасы болады. Планировка
мәні кез-келген символдық ақпарат болады. Мысалы: обычная,
улучшенная.
- күйі. Кез-келген символдық ақпарат. Мысалы: после ремонта,
косметический, без ремонта.
- дәретханасы. Кез-келген символдық ақпарат, мысалы раздельный немесе
совместный.
- байлансы түрі. Байланыс түрінде кез-келген символдық ақпарат болады.
Мысалы: нет, блокиратор, самостоятельный.
- теледидар. Жалға беретін пәтерде теледидар болуы мүмкін, яғни ол
қандай да бір түрде болады. Ол кез-келген символдар жиынын құрады.
Мысалы, нет, импортный және т.б.
- есіктері. Пәтердегі есіктердің түрін туралы ақпарат. Ол да кез-келген
символдар жиынынан құралады.
- бағасы. Әр пәтердің, сатуға, сатып алуға, жалға беру немесе жалға
алуға бағасын көрсетеді. Кез келген сандар жиынынан құралады.
- төлеу түрі. Төлеу түрін анықтайды.
- ауданы. Сатуға, сатып алуға, жалға беруге немесе жалға алынған
пәтерлердің мөлшерін көрсетеді.
- көшесі. Пәтердің орналасқан көшесін көрсетеді. Кез-келген символдық
ақпарат.
- клиенттің аты. Кез-келген символдар жиыннан тұрады.
- клиенттің телефоны. Кез-келген сандардан құралады.
- желание. Бұл агенттікке келген клиенттің сату, сатып алу, жалға
беру, жалға алу талғамын көрсетеді.
Бұл дипломдық жоба есептің мәнісі – клиенттің талағмы бойынша тез
пәтерді табу. Және де қандай да бір варианттың тиімділігін экономикалық
есептеуіне негізделіп, дәлелдеу.
Әр пәтерде бірнеше бөлмелер болады. Пәтердің қабаты, планировкасы,
күйі, дәретханасы, байланыс түрі, есіктері, адресі бар. Ал әр клиенттің өз
аты, телефоны, талғамы болады. Әр қызметкердің өз ID_номері болады.
Пәтерлер әр клиентке тез табылады, ол үшін тез іздеуді қолданамыз.
Деректер қорын жобалау үшін, алғашынан мәліметтерді сақтауының
сенімділігін және олармен оңай жұмыс істеуін кепіл беретін әдіс керек.
Мұндай әдісті деректер үлгісі деп атайды және оның керектігін келесі
мысалмен көрсетейік. Мысалы, бізде бір кесте бар, осы кестеде бірнеше жазба
бар. Қандайда бір себептен жазбаның бір атрибутын жою керек болды. Бірақ
онымен бірге басқа ақпарат та жойылады. Бұл жағдайда пайда болатын оқиға-
жою аномалиясы деп аталады. Ескі деректерді жоюы, оның күмәнсіз деректерді
жоюға да әкеледі. Сондай- ақ қосу аномалиясы да бар.
Деректер үлгісі мәліметтердің тәуелсіздігін қамтамасыз ету керек.
2.2 Жобалау әдісі
Әдіс- бұл жетілдірілетін бағдарламалық жүйенің әр түрлі жақтарын
анықталған құралдармен бейнелейтін үлгілерді құрудың тізбектелген процесс.
Әдістер бірнеше себеппен маңызды:
- олар күрделі бағдарламалық жүйелерді құру процесін реттейді;
- олардың көмегімен менеджерлер жетілдіру процесс кезінде жылжу
дәрежесін және қауіп- қатерін бағалауға мүмкіндік береді.
Әдетте жобалау әдістері үш негізгі топқа бөлінеді:
- жоғарыдан төменге жобалау әдісі;
- деректер ағымы әдісі;
- объектілі- бағытталған жобалау.
Құрылымдық жобалау үшін алгоритмдік декомпозиция тән.
Бағдарламалардың көбісі осы әдіске сәйкес жазылғанын айтылғаны жөн. Бірақ
құрылымдық әдіс абстракцияларды белгілеуді және мәліметтерге қатынау
шектеуді қамтамасыз ете алмайды, сонымен бірге параллелизмді ұйымдастыру
үшін керек құралдарды бере алмайды. Құрылымдық әдіс өте күрделі жүйелерді
құруды қамтамасыз ете алмайды және ол объектілі және объектілі- бағытталған
бағдарламалық тілдерде тиімді емес.
Деректер ағымы әдісінде бағдарламалық жүйе кіру ағымдарын шығу
ағымдарына өзгертуші ретінде қарастырылады. Деректер ағымы әдісі бірнеше
күрделі есептерді шығаруда пайданылды, мысалы, жүйенің кіру және шығу
ағымдардың арасында тура байланысы бар және тез әрекетті талап етпейтін
ақпараттық қамтама жүйелерде қолданылды. Жобаланатын автоматтандырылған
жүйелерге қойылатын негізгі талаптардың бірі бұл қоюларды есепке алуды
автоматтандырудың жылдамдығын үлкейту және әр түрлі құжаттарды және
тауарларды жасауға кететін уақыт шығынын азайту болып саналады. Бұл әдісті
автоматтандырылған жүйелерді жобалауда пайдалану тиімді емес.
Объектілі- бағытталған жобалау (object-oriented design, OOD)- бұл
әдістің негізінде, бағдарламалық жүйені, әр объектті иерархия құрайтын
қандайда бір класстың экземпляры ретінде қарастырып, осы объектілер бір-
бірімен байланысатын жиыны ретінде қарастырылуы керек. Объектілі-
бағытталған әдіс жоғары дәрежелі тілдердің жаңа топологиясын бейнелейді.
Жобалау үшін жоғарыда айтылған жобалау әдісі пайдаланылған, үлгіде төрт
негізгі элемент болу керек:
- абстрагирлеу;
- инкапсуляция;
- модульдік;
- иерархия.
Абстрагирлеу- жобаланатын объектіні басқа объектілерден
өзгешелететін сипаттамаларды белгілеуге мүмкіндік береді.
Инкапсуляция- объектінің құрылымы мен тәртібін анықтайтын
элементтерін бір- бірінен бөліктеу процесі. Ол абстракцияның шарттық
міндеттемелерді олардың реализациядан оңашалауға мүмкіндік береді.
Модульдік- ішкі, бірақ әлсіз өзара байланысқан модульдерге бөлінген
жүйенің қасиеті.
Иерархия- абстракцияларды реттеу, яғни оларды дәреже бойынша
жатқызу.
Абстракция мен инкапсуляция бірін- бірі толықтырады. Абстракциялау
объектінің тәртібін сырттан бақылауға бағытталған, ал инкапсуляция әр түрлі
абстракциялардың арасында нақты шектеулерді анықтайды, яғни объектінің
тәртібіне ішінен бақылау.
Жобалаудың бұл элементтерін пайдалану кез келген жобаланатын жүйенің
өнімділігін үлкейтуге мүмкіндік береді.
2.3 Деректер үлгісі
ДҚ-ның құрылымы, оның негізіне салынған деректер үлгісімен
анықталады. ДҚ-ның әр түрлі үлгілері бар, мысалы: графтық үлгісі, желілік
үлгі және т.б. Қазіргі кезде ең тараған реляциялық деректер үлгісі болып
келеді. Реляциялық әдісте мәліметтер екі өлшемдік кестелер ретінде
бейнеленеді.
2.3.1 Иерархиялық деректер үлгісі
Иерархиялық үлгі объектілердің иерархия принципі бойынша құралады,
яғни объектінің бір типі басты болады, ал басқалары- төменде жатқандары
бағыныштылары болады. бір көпке байланысы орнатылады, яғни қандай да бір
басты типі үшін объектінің бірнеше бағынышты типтері бар. Бағынышты
типтердің өздерінде бағынышты типтері болу мүмкін. Иерархиядағы ең жоғарғы
түйіні (атрибуттардың жиыны) түбірлі деп аталады. Деректер ағаш ретінде
иерархия сияқты болады. Бұл деректер үлгісі өрістер жиыны ретінде болатын
сегментте негізделеді, ал бұл өрістер осы сегментті сипаттайды. Сегменттер
типтер бойынша бөлінеді, ал әр тип берілген ұзындығымен және деректер
өрістеріне бөлінумен сипатталады. Көршілес деңгейде орналасқан екі
байланысқан сегмент қорытындылық (жоғарғы деңгейдегі) және туылған (төменгі
деіңгейлі) деп аталады. Иерархиялық құрылымда қорытындылық сегменті жоқ,
басты немесе түбірлі деп аталатын сегмент бар. Бұл сегментте әдетте
иерархияның екінші немесе одан да төменгі деңгейлердегі сегменттерде
ашылатын қасиеті бар объектінің идентификаторы болады.
Физикалық деңгейде бұл үлгіні жетілдіру үшін тізбекті, индексті-
тізбекті, тура, индексті- тура қатынаудың бұл иерархиялық әдістермен
сегменттерді орналастыратын есте сақтау құрылғыларда деректерді орнату
бірнеше стандартты әдістері пайдаланады. Сегменттерді орнату әдістеріне
сәйкес оларға қатынау тәртібі орнатылады. Сегменттерге орнатылған қатынау
тәртібі сұраныс тілдің процедіурлығын жалпылайды және қолданушыдан
иерархиялық жазба ағашының бұтақтары арқылы өтетін деректерге қатынау
жолдарын білуін талап етеді. Бұл үлгінің кемшіліктің бірі болып саналады.
Физикалық деңгейде деректердің көптілігін талап ететін көп көпке
реализацияның қиындығы ДҚ- ның үлкеюіне әкеледі.
Басқа кемшіліктер ретінде келесілерді айтуға болады:
- жою операциясына үлкен дұрыстығын талап етеді, өйткені қорытынды
сегменттің жоюы тудырған сегменттерді де жоюға әкеледі.
- тудырған сегментіне қатынау тек қорытынды сегмент арқылы ғана жүреді,
ал ол ДҚ- ға сұранысқа жауап қайтару уақытын үлкейтеді.
2.3.2 Желілік деректер үлгісі
Желі қатарынан басты және бағынышты тип принципі бойынша құралады,
яғни кез келген деректер типі қатарынан бірнеше бағынышты типті тудыра
алады және бірнеше басты типтер үшін бағынышты болуы мүмкін.
Желілік деректер үлгісі- иерархиядан жалпылаған құрылым. Желінің
түйіндері ретінде жазбаның бөлек экземплярлары болады. Жазбаның түйіндері
ДҚ- ға қатынаудың бірлігі болады. Бөлек түйінде бірнеше басты түйіндері
сияқты бірнеше бағынышты түйіндері бар болғандықтан, бұл құрылым көп
көпке қатынастың тура бейнелуін қамтамасыз етеді. Жазба- түйіндері
арасындағы байланыс үшін екі экземплярды байланыстыру үшін барлық
экземплярлар тізбекте болатын байланыстырушы жазба бар.
Желілік деректер үлгісінің негізгі құрылым жиын болады. Сұлбада
анықталған жиынның әр типі үшін жиын иесінің жазбаның анықталған типі,
сонымен бірге жиын мүшесінің жазба типінің кез келген саны көрсетілуі
керек. Жиынның әр экземпляры бір ие- экземплярдан және жазба- мүшелерінің
бір немесе одан да көп экземплярдан құралады.
Жиын- жазбаның әр экземпляры жазба- ие экземпляры мен оған сәйкес
жазба- мүшенің экземпяры арасындағы иерархиялық байланысты келтіреді. Бұл
жиынның тек бір жазба- мүше экземпляры жиынның тек бір экземплярға ғана ие
болатын шектеудің салдары болады. ие жазбаның әр экземпляры сәйкес жазба-
мүше экземплярлармен байланысу әдісі желінің сұлбасында анықталады. Мұндай
байланыстарды ұйымдастыру әдістерінің бірі, сұраныстарды өңдеудің үлкен
жылдамдығын қамтамасыз ететін, жазба- иесінің экземплярынан шығатын, жазба-
мүшелерінің барлық экземплярлары арқылы өтетін және жазба- иесінің
экземплярына қайта келетін көрсеткіштердің тізбегін орнатуы болады.
Желілік үлгінің басты кемшілігі жады құрылымның қиындығында болады.
Қолданушы тізбектердің барын және жоғын білу керек. Нәтижесінде сұраныс
тілі процедурлық болады және бағдарламалық білімді қажет етеді.
2.3.3 Реляциялық деректер үлгісі
Мәліметтер типі- бұл ұғым, бағдарламалық тілдердегідей мағынаны
береді. Барлық қазіргі деректер қорлар бүтін типті, нақты типті,
символдарды және жолдарды, календарлық даталар арнайы мәліметтер типтерін
қолдайды.
Домен- бұл қарапайым мәліметтер типті потенциалдық деректер
жиынтығы. Домен 2 элементпен анықталады- мәліметтер типі мен мәліметтерге
қолданылатын логикалық сөзі. Егер бұл сөздің нәтижесі ақиқат тең болса,
онда мәліметтердің экземпляры домендікі болады.
Қатынас- бұл арнайы көріністі тақырыптан және денеден тұратын екі
өлшемді кесте.
Тақырып- бұл фиксирленген атрибуттар жиыны. Олардың әр қайсысы
қандай да бір доменде анықталған, сонымен бірге атрибуттар мен анықталу
доменнің арасында өзара мәндес сәйкестілік бар.
Мысалы, home_1кестесінде Бөлмелер саны, Клиенттің аты, Пәтердің
қабаты, Планировкасы, Күйі, Дәретханасы, Байланыс түрі,
Теледидар, Есіктері, Бағасы, Төлеу түрі, Ауданы, Көшесі,
Клиенттің телефоны, Желание, Қызметкер, Күні, Уақыты және Үй
түрі, атрибуттар жиыны тақырып болады (кесте 2.1). Әр атрибут өз доменде
анықталған. Тақырып денеге қарағанда уақытта өзгеріссіз болады. Қатынастың
денесі- бұл кортеждердің жиыны, олардың әр қайсысы атрибут-мәні жұба
болады.
Кесте 2.1- home_1 кестесі
Бөлмелер Клиенттің аты Пәтердің Желание ...Бағасы Қызметкер
саны қабаты
2 Дүйсенбек 35 Сатып алу ...250000 ID_1
2 Xасен 55 Сату ...300000 ID_1
3 Мурал 49 Жалға беру ...15000 ID_2
Қатынастың қуаты- оның кортеждердің саны, ал қатынастың дәрежесі-
атрибуттың санын айтады.
Қатынастың дәрежесі- осы қатынас үшін тұрақты шама болады, ал
қатынастың қуаты уақытта өзгереді. Қатынастың қуатын тағы да кардинальдық
сан деп те атайды.
Жоғарыда келтірілген кестеде қатынастың қуаты- 4, ал қатынастың
дәрежесі- 3.
Күнделік жұмыста бұл ұғымдардың орнына, олардың эквиваленттері
қолданылады:
қатынас- кесте;
атрибут- баған немесе өріс;
кортеж- жазба немесе жол.
Сонымен қатынастың дәрежесі- бұл кестедегі бағанның саны, ал
кардинальдық саны- бұл жолдың саны.
Қатынас жиын болғандықтан, ал жиындар классикалық теориясы бойынша,
жиын құрамында сәйкес келетін элементтер боуы мүмкін емес, онда қатынаста
екі бірдей кортеж болуы мүмкін емес. Сондықтан бұл қатынас үшін әрқашан
кортежді бірмәндес идентификациялайтын атрибуттар жиынтығы бар. Бұндай
атрибуттар жиынтығы кілт деп аталады.
Кілт келесі талаптарға сай болу керек:
- уникальды болу керек;
- минимальды болу керек, яғни кілттен кез-келген атрибутты жоюы
уникальдығының бұзуына әкеледі.
Әдеттегідей, кілтте атрибуттың саны қатынастың дәрежесінен кіші,
бірақ шеткі жағдайда, кілтте барлық атрибуттар болуы мүмкін, өйткені барлық
атрибуттардың комбинациясы уникальдық шартты қанағатттандырады. Әдетте
қатынаста бірнеше кілт бар. Қатынастың барлық кілттерінен (оларды тағы
мүмкін кілттер деп те атайды) біреуі алғашқы кілт ретінде таңдалады.
Басқа кілттерге қарағанда алғашқы кілт ретінде атрибуттың саны ең кіші
болатын кілт таңдалады. Ұзын жолды мәні бар кілттерді қолданудың да
мүмкіндігі аз.
Практикада алғашқы кілт ретінде арнайы сандық атрибут- мәнісі ДҚБЖ
механизммен анықталған арнайы құралдармен немесе триггермен
генерациялданатын автоинкременттік өріс.
2.3.4 Қатынастардың қалыптылығы
Жоғарыда айтылған, деректерді жаңарту аномалияларды болғызбау үшін,
ДҚ үлгісі деректер тәуелсіз қатынастардан құрылу керек.
Бұл мәселені шешу үшін Кодд қатынастарды қалпына келтіру аппаратын
ұсынды. Қалпына келтіру- бұл деректердің сақтау аномалияларын жою үшін,
қатынас пен атрибуттарды өзгерту мен тексеру процессі. Қалпына келтіру
процессі деректер құрылымын қалыпты формаларға тізбектей келтіруі. 6
қалыпты форма бар:
- бірінші қалыпты форма (1NF);
- екінші қалыпты форма (2NF);
- үшінші қалыпты форма (3NF);
- Бойс- Коддың қалыпты формасы;
- төртінші қалыпты форма (4NF);
- бесінші қалыпты форма (5NF).
Қалыпты формалар функционалдық тәуеділік түсінікте негізделген.
Функционалдық тәуелділік (ФТ)- бір қатынастың А атрибуттың әр мәнге
сол қатынастың В атрибуттың тек бір мәні сәйкес келетін атрибуттың
арасындағы байланысты айтады.
А атрибутты детерминант деп аталады. Детерминанттар құрама болу
мүмкін, яғни бірлік атрибуттар емес, екі немесе одан да көп атрибуттардан
тұратын группалар (топтар) болады.
Функционалдық тәуелділіктің 3 түрі бар: толық, бөлшектелген және
транзитивті.
Атрибут В А детерминанттың атрибуттар жиын бөліктерінен тәуелсіз
болатын тәуелділікті толық функционалды тәуелділік деп атайды.
Атрибут В А құрама детерминанттың тек бөліктен тәуелді болса, онда
ол бөлшектенген функционалды тәуелділік деп аталады.
Егер А, В және С атрибуттар үшін А-В және В-С шарт орындалса және
кері тәуелділік жоқ болса, онда мұндай тәуелділік транзитивті деп аталады.
Транзитивті функционалдық тәуелділіктер толық тәуелділіктің бірігуі.
Аномалиялар бөлшектелген және транзитивті функционалдық
тәуелділіктерге әкеледі. Сондықтан қатынастарды қалпына келтіру- бұл әр
алынған қатынаста тек бір толық функционалдық тәуелділік болатындай етіп,
берілген қатынасты олардың бірігуіне өзгерту.
Теориялық тұрғыдан қарағанда қалпына келтіру процессі- заттық
аймақтың барлық атрибуттары бар қатынастан, яғни әмбебап қатынастан басталу
керек. Оны бір үлкен кесте ретінде көрсетуге болады. Деректер бұл кестеде
қайталанып тұратыны анық.
Әр қалыпты форма алдыңғы қалыпты форманың талаптарына түгелдей
қанағаттандырады және оған қоса қосымша талаптарды шығарады (ұсынады).
1-ші қалыпты форма. Қатынас 1-ші қалыпты формада тек сол уақытта
ғана болады, егер оның барлық атрибуттары атомарлық мәндерге ие болса.
2-ші қалыпты форма. 2-ші қалыпты формаға сәйкес болу үшін, қатынаста
бөлшектелген функционалдық тәуелділіктер болмау керек, яғни әр кілттік емес
атрибут құрама кілттің бөліктерінен емес, оның өзінен тәуелді болу керек.
3-ші қалыпты форма транзитивті тәуелділікті жоюды талап етеді.
Практикада ол бір қатынастың кілттік емес атрибуттың арасында тәуелділіктер
болмау керек деп түсіндіріледі.
Бойс- Коддтың қалыпты формасы әр детерминант мүмкін (ықтимал) кілт
болуын талап етеді.
4-ші қалыпты форма. Қатынаста атрибуттың арасында көп мәндес
тәуелділіктер болмау керек.
5-ші қалыпты форма практикада қолданылмайды.
2.3.5 Зат- байланыс диаграммасы
Реляциялық үлгі ДҚ-ды жобалау үшін өте қолайсыз. Оның орнына әр-
түрлі семантикалық үлгілер пайдаланылады, олардың ішінен ең көп тараған ER-
үлгісі немесе зат- байланыс үлгісі болып отыр. ER- үлгінің негізгі
компоненттері, ол зат, байланыс және атрибут.
Зат- бұл кез-келген шын немесе елестетілетін, ол туралы ақпаратты ДҚ-
да сақтауды керек ететін объект. ER- үлгінің диаграммада зат тіктөртбұрыш
сияқты бейнеленеді және заттың аты оның ішінде жазылады. Заттың аты айқын
мағыналы мәнді болу. Заттың түрін мен заттың данасын ажырата білу керек.
Заттың аты заттың данасына емес, оның түріне меншіктеледі. Заттың данасы-
бұл бірыңғай оқиғалар, заттар, ойлар және т.б. жиынындағы нақтылы нәрсе.
2.1 суретте Жила заты көрсетілген. Жила заттың типінің аты
болады, ал оның экземпляры- Главная, Фроловская, Тукеновская және т.б.
нақтылы жилалар бар. Заттың экземпляры реляциялық үлгідегі кортежге сәйкес
келеді, сондықтан заттың әр экземпляры сол заттың басқа экземплярдан
өзгешелік болу керек.
Сату
Сурет 2.1- Заттың мысалы
Байланыс- бұл 2 немесе одан да көп заттың ассоциациясы. Графикалық
диаграммада байланыс екі затты қосатын түзумен бейнеленеді. Байланыс тек 2
әр түрлі заттың арасында немесе заттың өзімен арасында болады. Соңғы
байланыс рекурсивті деп аталады.
Жалпы жағдайда байланыстың әр ұшында байланыстың дәрежесі қойылады.
Байланыстың дәрежесіне қарап, байланыстың келесі түрлерін ажыратады:
- бір-бірге. А заттың әр данасына В заттың 0 немесе 1 данасы сәйкес
келеді (сурет 2.2, а);
- бір- көпке. А заттың данасына В заттың 0, 1 немесе одан да көп
даналары сәйкес келеді (сурет 2.2, б);
- көп- көпке. А ұғымның әр затына В ұғымның бірнеше (немесе 0) заттары
сәйкес келеді және керісінше (сурет 2.2, в).
Байланыстың дәрежесінен басқа, оның тағы қасиеттері бар, олар өмір
сүру уақыты (тұрақты, көпуақытты және қысқа мерзімді) және таңдаулығы
(міндетті, міндетті емес, мүмкін және шартты байланыстар).
Атрибут (қасиет)- заттың атаулы сипаттамасы. Ол- затты анықтау,
идентификациялау, классификациялау, оның сандық сипаттамасын, күйін
білдіретін ұғым құрылымның қарапайым бірлік болып келеді.
А 1 1 В
Сурет 2.2- Байланыстың типтері
Мысалы, Сату заттың атрибуттары- бөлмелер саны, клиенттің аты,
ауданы және т.б. болады.
2.4 ДҚ-ның концептуалдық, логикалық және физикалық жобалауы
Келтірілген ДҚ-ны жобалау әдісінде жобалау процессі 3 негізгі
фазаларға бөлінеді: концептуалдық, логикалық және физикалық.
ДҚ-ны концептуалдық жобалау- іске асырудың қандай да бір физикалық
шарттарынан тәуелсіз, кәсіпорынның ақпараттық үлгісін құру процедурасы.
ДҚ-ны жобалаудың концептуалдық фазасы іске асырудың кез-келген
бөліктен толығымен тәуелсіз кәсіпорынның концептуалдық ақпарат үлгісін
құруынан басталады. Іске асыру бөліктерге ДҚБЖ-ның таңдалған типі,
қосымшаның программалардың құрамы, қолданылатын программалау тілі, нақтылы
есептеу платформасы және іске асырудың басқа да физикалық ерекшеліктер
жатады.
ДҚ-ны логикалық жобалау- пайдаланылатын ДҚБЖ мен іске асырудың басқа
физикалық шарттарынан тәуелсіз нақтылы деректер үлгісінде негізделген
кәсіпорынның ақпараттық үлгісін жобалау процессі.
ДҚ-ны жобалаудың логикалық фазасы таңдалған ДҚБЖ (мысалы қандай да
бір реляциялық ДҚБЖ-ны пайдалануы болжамданады) типін ескере отырып,
кәсіпорынның концептуалдық деректер үлгісін логикалық деректер үлгісіне
өзгертуі болады. Логикалық деректер үлгісі физикалық жобалаудың фазасы үшін
ақпараттық көзі болып келеді. Ол физикалық деректер үлгісінің жобалаушыға
деректермен жұмыс жасаудың әр түрлі аспектілерді жан-жақты анализдеу
тәсілдердібереді, ал бұл ең тиімді жобалау шешімді таңдау үшін өте маңызды.
ДҚ-ны физикалық жобалау- екілік жадыда орналасатын ДҚ-ның нақтылы
іске асыруын бейнелуін құру процессі. Ақпаратқа ең тиімді қатынау жасау
үшін деректерді сақтау құрылымы мен қатынау әдістердің бейнелеуін ескереді.
ДҚ-ны жобалаудың физикалық фазасы жобалаушының құрылған қорды іске
асыру тәсілдері туралы соңғы шешімді қабылдауды ескереді. Сондықтан
физикалық жобалау міндетті түрде пайдаланатын ДҚБЖ-ның барлық
ерекшеліктерін ескере отырып жасалынады. Физикалық және логикалық жобалау
фазалардың арасында әрқашан кері байланыс болады, өйткені физикалық жобалау
этапында құрылған жүйенің өнімділігін көтеру үшін қабылданған шешім,
логикалық деректер үлгісін қайта қарап шығуға әкелуі мүмкін.
2.4.1 ДҚ-ның концептуалдық жоба
Транзакцияларға талаптар
a) пәтерлер туралы ақпараты бар жазбаларын құру және өзгерту;
b) бөлмелердің саны бойынша іздеу;
c) ауданы бойынша іздеу;
d) бағасы бойынша іздеу жасау;
e) жалға берілетің пәтерлер туралы ақпараты бар жазбаларды құру;
f) жалға алынатын пәтерлер туралы ақпараты бар жазбаларды құру;
g) сатуға берілетің пәтерлер туралы ақпараты бар жазбаларды құру;
h) сатып алуға берілетің пәтерлер туралы ақпараты бар жазбаларды
құру;
1-ші қадам. Локальды концептуальды деректер үлгісін құру
Локальды концептульды деректер үлгісін жобалауды бастағанда,
алдымен, бар спецификацияларын пайдаланып, бұл үлгінің түрлі компоненттерін
шығару керек. Әр құрылған деректер үлгісіне келесі компоненттер кіреді:
- заттардың типі;
- байланыстардың типі;
- атрибуттар;
- атрибуттардың домендері;
- мүмкін болатын кілттер;
- алғашқы кілттер.
1. қадам. Заттардың типтерін анықтау
Бар спецификацияларға қарап, заттардың негізгі типтерін анықтаудан
бастаймыз (кесте 2.2). Негізгі заттар, келесілер:
Пәтер-Float;
Бөлмелер саны- Rooms;
Планировкасы- Plan;
Күйі- State;
Байланыс түрі- Phone;
Ауданы- Rayon;
Үй түрі- Home;
Дәретханасы- Toilet;
Қызметкер-Staf;
Клиент-FIO;
Пәтердің қабаты- Floor.
2. қадам. Байланыстардың типтерін анықтау
Бөлек заттардың арасындағы байланыс типтерді анықтау. Әдетте
байланыс етістік немесе етістіктік қабысу ретінде анықталады.
Байланыстың 3 негізгі типі бар, олар бір бірге (1:1), бір көпке (1:М)
немесе көп көпке (М:М).
Float Has Rooms байланысы. Спецификацияда бұл байланыс келесі
сөйлеммен анықталады: Әр пәтерде бірнеше бөлме бар. Бұл байланыстың типі
1:М болады.
Кесте 2.2- Белгіленген спецификацияларындағы байланыстың негізгі
типтері
Float (пәтер) Has (құрамында бар болу) Rooms
Has (құрамында бар болу) Plan
Rooms (бөлме) Has (құрамында бар болу) State
Енді біз Rooms мен State заттарының арасындағы байланыс ретінде
Rooms Has State байланысқа немесе State IsIn Rooms байланысқа сүйенуге
болады. Бірақ зат- байланыс диаграммада байланысты бейнелегенде мен 1:М
типті таңдадым, өйткені оның сандылығы үлкен. Байланыстың соңғы варианты
2.3-суретте көрсетілген.
1 Rooms
Float M
Сурет 2.3- Байланыстың мысалы
Басқа байланыстарды да осылай тексереміз.
3. қадам. Атрибуттарды анықтау және оларды заттар типтерімен
байланыстыру
Белгіленген атрибуттар мен олардың сәйкес заттарға жатуы туралы
ақпарат 2.4 кестеде көрсетілген.
1.4 қадам. Атрибуттардың домендерін анықтау
Домен деп бір немесе бірнеше атрибуттар үшін мүмкін мәндерінің
жиынын айтады. Мысалы, Jila заттың Jila_Nazv атрибуттың домені ұзындығы 20
символ болатын жолдан құралады. Басқа атрибуттардың домендері туралы
ақпарат 2.5 кестеде келтірілген.
Кесте 2.3- Заттардың құрамында болатын атрибуттар
Заттың типі Атрибут
Home_1 Rooms (Бөлмелер саны)
Floor(Пәтердің қабаты)
Plan(Пәтердің жоспарлауы)
State(Пәтердің қалпы)
Toilet(Дәретханасы)
Phone(Байланыс түрі)
TV(Теледидар)
Door(Есіктері)
Price(Бағасы)
Payment(Төлеу түрі)
Кесте 2.3- тің жалғасы
Rayon(Орналасқан ауданы)
Street(Тұрған көшесі)
FIO(Клиенттің аты)
Cl_Phone(Клиенттің телефоны)
Want(Желание)
Staf(Қызметкер аты)
Date(Күні)
Time(Уақыты)
Home(Үй түрі)
Prim(Ескертулері)
2.2 қадам. Қалыптылық ережелердің көмегімен деректер үлгісін тексеру
Бұл этапта құрылған қатынастар жиынын қалыптылық процедурасының
барлық талаптарына сәкестігіне тексеру керек. Қатынастарды қалыптастыру
толық процессте келесілер бар:
- қатынастардан қайталанған атрибуттар тобын жоюға мүмкіндік беретін 1-
ші қалыпты формаға (1НФ) әкелу;
- атрибуттың алғашқы кілттен толық емес тәуелділікті жоюға мүмкіндік
беретін 2- ші қалыпты формаға (2НФ) келтіру;
- атрибуттардың алғашқы кілттен транзитивті тәуелділікті жоюға мүмкіндік
беретін 3-ші қалыпты формаға (3НФ) келтіру;
- функционалдық тәуелділіктерден қалған аномалияларды жоюға мүмкіндік
беретін Бойс- Коддтың қалыпты формаға келтіру.
Қатынастардың әр қайсысы ең болмағанда Бойс- Коддтың қалыпты формасында
(НФБК) болуына көз жеткізу үшін, осы қатынастардың арасындағы функционалдық
тәуелділіктерді тексеру керек. Егер НФБК- да келтірілмеген қатынас табылса,
онда бұл құрылған логикалық үлгісінің құрылымы дұрыс емес немесе оның
негізінде қатынастардың толық жиынын анықтағанда қате жасалған еді.
2.3 қадам. зат- байланыс диаграммасын құру
Деректері заттар (зат аймақтары), атрибуттар және байланыстар түрінде
көрсетілген “зат-байланыс” моделі, жоғары деңгейлі концептуалды модель
болып табылады. Ол деректердің көрінісін шектейді, бірақ оны
спецификацияландырмайды. Мұнда ДҚ-ды және қосымшаларды құруда ерекше
өңдеуді қажет ететін және заттар арасындағы өзара іс-әрекеттерді көрсететін
байланыстарға ерекше көңіл бөледі.
ER-модельдеудің есебі, деректердің қасиеттер спецификацияларын
құруда. Сондықтан ER-модельдеу құрамында ДҚ-ры бар, ұсынылатын жүйенің
бөлігі болып табылатын барлық деректердің типтерінің және аттарының толық
сипатталуы болады.
Кесте 2.4- Атрибуттардың домендері туралы ақпарат
Доменнің аты Доменнің сипаттамасы Мүмкін мәндерінің мысалы
Rooms Кез-келген бүтін типті сандар 1
Floor Ұзындығы 10 символ болатын жол25
Plan Ұзындығы 20 символ болатын жолобычная
State Ұзындығы 20 символ болатын жолевроремонт
Toilet Ұзындығы 20 символ болатын жолраздельный
Phone Ұзындығы 20 символ болатын жолблакиратор
TV Ұзындығы 20 символ болатын жолимпортный
Door Ұзындығы 20 символ болатын жолбронированная
Price Кез-келген бүтін типті сандар 250000
Payment Ұзындығы 20 символ болатын жолкредит
Rayon Ұзындығы 20 символ болатын жолмедеуский
Street Ұзындығы 20 символ болатын жолПравда
FIO Ұзындығы 20 символ болатын жолдүйсенбек
Cl_Phone Кез-келген бүтін типті сандар 200890
Want Ұзындығы 20 символ болатын жолсдать
Staf Ұзындығы 20 символ болатын жолID_1
Date Күні 16.04.06
Time Уақыты 12:06:52
Home Ұзындығы 20 символ болатын жолпанельный
Prim Ұзындығы 20 символ болатын жолсдана до 20.04.06
“Зат-байланыс” модельдің негізгі концепциялары бұл – заттар типтері,
байланыстар типі және атрибуттар.
ER-модельдеудің негізгі концепциясы – шын дүниедегі бірдей қасиеттері
бар, көптеген объектілерді көрсететін зат типі (entity type) болып
табылады.
Зат типі тәуелсіз өмір сүрумен мінезделеді және физикалық түрде өмір
сүретін объект немесе физикалық түрде өмір сүретін объект болуы мүмкін. Зат
типі үшін қазір қатал формальды анықтау болмағандықтан, оған тек жұмыс
анықтауын ғана бере аламыз. Бұл дегеніміз, өңдеушілер түрлі заттарды бөліп
көрсете алады.
Зат – бірегей түрде идентификацияланатын зат типінің данасы. Зат
типінің бірегей идентификацияланатын әр данасы жәй зат деп аталынады.
кейбір басқа авторлар, оны зат данасы (entity occurrence немесе entity
instance) деп атайды.
Әр зат типі, атымен және қасиеттер тізімімен идентифакияланады.
Әдетте, ДҚ-да түрлі зат типтері болады. Зат типтері бірегей атрибуттар
жиынтығына ие болғанымен, әрбір затта, әрбір атрибуттар үшін өзіндік
мәндері болады. Заттар типтері күшті және әлсіз болып классификацияланады.
Әлсіз зат типі – оның өмір сүруі басқа бір зат типінен тәуелді
болатын зат типі.
Күшті зат типі – оның өмір сүруі басқа бір зат типінен тәуелсіз
болады.
Әлсіз заттарды кейде бағынышты (subordinate) деп атайды, ал
күштілерді – доминантты (dominant) немесе басты деп атайды.
Әр күшті зат типі, ішінде зат аты жазылған тік төртбұрыш түрінде
көрсетіледі, ал әлсіз зат типі – қос контурымен тік төртбұрыш түрінде
көрсетіледі.
Зат- байланыс диаграммасы қосымша Б-да көрсетілген.
2.4.3 Деректер қорының физикалық үлгісін жобалау
Физикалық жобаны жасауға дейін дерек қордың логикалық үлгісін құру
қадамда жиналған қатынастар туралы ақпаратты жақсы меңгеріп, анализдеу
керек. Бұл ақпарат мәліметтер сөздігінде және DBDL тілінде жазылған
қатынастардың анықтауында болуы мүмкін. Логикалық деректер үлгісінде әр
белгіленген қатынас келесі этаптардан тұрады:
- қатынастың аты;
- жақшаға кіргізілген қарапайым атрибуттардың тізімі;
- алғашқы кілттерді және (егер ондай болса) альтернативті (АК) және
сыртқы (FK) кілттерді анықтау;
- кез келген сыртқы кілт үшін сілтемелік тұтастылықтың талаптарын
анықтау.
Әр атрибут үшін деректер сөздігінде келесі ақпарат болу керек:
- мәліметтер типі, атрибуттың ұзындығы және рұқсатылған міндерге әр
талап ететін шектеулер көрсетілген атрибуттың доменін анықтау;
- атрибуттың үнсіздіктен алатын мәндер ( міндетті түрде емес);
- келтірілген атрибут үшін NULL мәнін рұқсат ету;
- келтірілген атрибут есептелетін атрибут бола ма, егер болса, онда оның
есептелу жолын көрсету.
Деректер қорының кестелерінің жобаларын жазылу кезінде мен
домендерді анықтау, үнсіздіктен алынатын міндерді және NULL мәнінің болуын
анықтау үшін SQL тілінің операторларын қолданамын (қосымша В).
3 Жобалау
3.1 Жобаны құру
Осы дипломдық жобада мүлік агенттігінің технико-экономикалық
көрсеткіштерін анықтайтын жүйе құрылады. Бұл жүйені құру үшін оны ең
алдымен дұрыс жобалау қажет. Қазіргі кезде барлық программалау орталары
Объектілі Бағытталған Программалау концепцияларын қолдайды, сондықтан да
құрылатын жүйені жобалау үшін UML (Unified Modeling Language) тілін қолдану
өте тиімді болады. Осы UML тілі объектілі бағытталған концепцияларының
негізінде құрылатын жүйелерді жобалау үшін арналған және оларды жобалаудың
стандартты құралы болады, себебі оның негізгі міндеті – жобалау процесын
бір жүйеге келтіріп ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz