Қашықтан оқыту теориясы
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Қ. И. Сәтбаев атындағы қазақ ұлттық техникалық университеті
Ақпараттану және ақпараттық технологиялар институты
Ақпараттану кафедрасы
ҚОРҒАУҒА ЖІБЕРІЛДІ
Ақпараттану кафедрасының
меңгерушісі т.ғ.д., профессор
_____________М.Қ.Шуақаев
“____”_____________2002ж.
Дипломдық жобаның
ТҮСІНДІРМЕ ЖАЗБАСЫ
Тақырыбы: Қашықтан оқыту теориясы.
Консультанттар: Жетекші,
Экономикалық бөлімнен т.ғ.д., профессор
э.ғ.к., доцент ________ М. К. Шуақаев
__________М.О. Дүйсемалиева
“____”_____________2002ж. Студент
Программалық қамтамасыз етуден __________ М. Ж. Жақия
доцент Мамандығы 3704
__________ Р.К. Ускенбаева ПОС-97-1к тобы
“____”_____________2002ж.
Стандарттаудан доцент
___________ Е.Н. Әмірғалиев
“____”_____________2002ж.
Рецензент т. ғ.к., доцент
____________Р. Б. Әшімова
“____”_____________2002ж.
Алматы 2002
АҢДАТПА
Бұл дипломдық жұмыста қашықтан оқыту теориясының негіздері, оған нақты
мысалдар, оның түрлері, экономикалық негіздеуі келтірілген, негізгі ұғымдар
мен мәлеметтер берілген. Олардың алатын орны мен атқаратын қызметі,
ерекшеліктері қарастырылған. Сондай-ақ оларлың топологиялық түрлері,
ақпаратты өткізу орталары мен ақпаратты кодтау мәселелері баяндалған.
Әсіресе, қашықтан оқыту түрлеріне, олардың бір-бірінен айырмашылығына,
әрқайсысының атқаратын қызметіне, құрылымына және оларды адрестеу
принциптеріне көп мән берілген. Қашықтан оқыту теориясындағы сценарийдің
негізгі үш түрі - "Вариант", "Топ", "Деңгей" мұқият қарастырылған.
Алмасуды басқару әдістері берілген. Стандартты сценарийлер оларды тиімді
пайдалану, стандартты программалық жабдықтар қарастырылған.
АННОТАЦИЯ
В данной дипломной работе рассмотрены все вопросы, касающиеся теории
дистанционного обучения, приведены конкретные примеры, экономическое
обоснование введения практики дистанционного обучения, рассмотрены его
виды, основные понятия. Рассмотрены роль введения дистанционного обучения,
функции которые оно выполняет, его особенности. Особенное внимание уделено
конкретным видам дистанционного обучения, их различиям, функциям каждого из
них. Это касается основных трех видов сценариев дистанционного обучения –
"Вариант", "Группа" и "Уровень". А также даны сведения о различии между
ними, средах передачи информации и кодирование информации. Уделено большое
внимание разработке эффективного программного обеспечения.
THE SUMMARY
In this diplom work choosen an important problem as a distance
education and was researched most of questions fbout the theory of the
distance education. Almost there are concrete examples, economic
fundamentation of entering the practice of the distance education, was
researched it's different kinds, important rules and explainations. Also
was researched the role of entering the distance education, functions,
which it does, it's differentials. The most important attention was in the
concrete kinds of the distance education, for thier differents, of
functions of each of them. This is about three basic kinds of the distance
education – types, such as "Various", "Group" and "Level". Also was
represented information about them, their differentials, encoding the
information. There was a big attention for creating the most effective
programs and software.
Қашықтан оқыту теориясы
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 8
ТАРАУ 1 ҚАШЫҚТАН ОҚЫТУ ТЕОРИЯСЫНЫҢ НЕГІЗДЕРІ 10
1.1. Үзіліссіз кәсіби білім беру жүйесіндегі қашықтан оқыту 10
1.2 Қашықтан оқыту жүйесіндегі оқу орындары 11
1.3 Қашықтан оқытудың негізгі ерекшеліктері 13
1.4 Қашықтан оқыту жүйесіндегі мүмкіндіктер 15
ТАРАУ 2 ҚАШЫҚТАН ОҚЫТУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ 17
2.1 Қашықтан оқыту технологиясының мәні мен түсінігі 17
ТАРАУ 3 ҚАШЫҚТАН ОҚЫТУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ НЕГІЗДЕРІ 26
3.1 Қашықтан оқытуды ұйымдастыру варианттарын талдау 26
3.2 Москва мемлекеттік экономика, статистика және ақпараттану
университетінің қашықтан оқыту институтының оқытуы 26
3.3 "ЛИНК" Халықаралық Менеджмент Институты 29
3.4 Европалық корреспонденттік оқыту мектебі (ЕКОМ) 30
3.5 "Кеннеди Вестерн" қашықтан оқыту америка университетінің Ресейдегі
Орталығы 31
ТАРАУ 4 ҚАШЫҚТАН ОҚЫТУ ЖҮЙЕСІНЕ АРНАЛҒАН ТЕСТТІК ТАПСЫРМАЛАР ПАКЕТІН
ҚҰРАСТЫРУ 33
4.1 Жалпы жағдайлар 33
4.2 Жүйенің құрылымы мен оны жасау принциптері 34
4.3 Тест, тест-кадр, тесттік тапсырма, ақпараттық кадр, тіркеме кадрлар 35
4.3.1 Сценарий бойынша аттестация мен оқыту 36
4.3.2 Тесттік тапсырмалар пакетінің құрылымы мен топ-сценарий 40
4.3.3 Білімді тестілеу жүйесі үшін тестілеу тапсырмаларының пакетін құру
үрдісі 40
4.4.5 Жүйеге қосуға арналған файлдар пакеті 41
4.5 Білімді тестілеу жүйесіндегі аттестациялау мен оқыту үшін тест-кадрлар
құру 42
4.5.1 (.TST) тест-кадрлы файлдардың құрылымы 42
4.5.2 Тест-кадрлы файлдардың бас тақырыптық бөлігі 42
4.5.3 Ақпараттық кадрлар мен тесттік тапсырмалар құру 43
4.5.4 Жабық форманың тесттік тапсырмалары 44
4.5.5 Ашық формадағы тесттік тапсырмалар 47
4.5.6 Сәйкестікке тесттік тапсырма 53
4.5.7 Дұрыс тізбек орнатудың тесттік тапсырмасы 55
4.5.1 Ақпараттық кадрлар 56
4.6.1 Тесттік тапсырмаларда арнаулы символдарды пайдалану 62
4.7 Жүйеде аттестация мен оқыту үшін сценарий құру 62
4.7.1 (.SCN) сценарийінің сипатталуымен файлдың құрылымы 62
4.7.2 Сценариийдің сипатталуымен файлдың бас тақырыбы 63
4.7.3 Сценариийдің сипатталуымен файлдың орнатылатын бөлімі 63
4.7.4 Оқыту немесе тестілеу процедурасын баптау 64
4.7.5 Әртүрлі типтегі сценарийлер құру 65
ТАРАУ 5 ҚАШЫҚТАН ОҚЫТУ БАҒДАРЛАМАЛЫҚ ҚАМТАМАНЫ ЕНГІЗУДІІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ
ТИІМДІЛІГІНЕ БАҒА БЕРУ 70
5.1 Қашықтан оқыту үшін құрылған программалық қамсыздандырудың технико-
экономикалық негізі 70
5.2 ПҚ енгізудегі экономикалық тиімділікті есептеу 70
5.2.2 Бағдарламаны енгізуге дейінгі шығындарды есептеу 76
5.2.3 Программаны енгізгеннен кейінгі шығындарды есептеу 76
ҚОРЫТЫНДЫ 79
ҚОСЫМША В АРНАЙЫ СИМВОЛДАР КЕСТЕСІ 127
Грек алфавиті 127
КІРІСПЕ
Қашықтан оқытудың құрылуы мен дамуының тарихи-педагогикалық талдау
мәселесі бүгінгі күнде әлемде ара қашықтан оқыту жүйесін іске асыру
тәжірибесінің (ҚОЖ) жинақталғанын көрсетті. Білім берудің дәстүрлі емес
формасына көшудің әлемдік тенденциясы толығымен жаңа технологиямен дайындық
жүргізетін ЖОО-лардың санының өсуінен көрініс табады [1]. Егер 1980 жылы
олардың саны 187 болса, онда 1995-жылдары 700-ге жуық болды.
ҚО ұлттық білім беру жүйесінің шегінде ғана емес, барлық жоғарғы білім
программасының төрттен бір бөлігін құрайтын бизнес аймағын даярлауда ерекше
бағыты бар жеке коммерциялық компанияларда да дамып келеді. Жеке
корпоративтік білім беру мысалы, ІBM, General Motors, Ford сияқты және
басқа да желілер құрылған. Осы білім беру жүйелерінің көпшілігі күрделілігі
сияқты мөлшеріне қарай университеттерде құрылған жүйелерді басы озады.
Бүгінгі күнде көптеген компаниялар өзінің құрылымындағы білім беру
бөлімшелерінің статусын қайта қарастырып жатыр. Кәсіпорынның жетекшілері
инвестицияны ғылыми-зерттеу жұмыстарындағы инвестициялармен теңдей
қарастырады[ 4].
ҚО-ның Ресейде даму үрдісі 90-жылдардың басында басталды. РФ
территориясындағы ҚО орталықтары мен бөлімдерінің, білім беру мекемелерінің
саны 1997-жылдың басында автордың санауы бойынша жүзден аса болды және
жылдам өсуін жалғастыруда.
ҚО-ның Ресейде даму үрдісі Ресей үшін дәстүрлі себептермен-жақсы
материалдық қамтамасыз етудің жоқтығы, компьютерлік техниканың қымбаттығы,
байланыстың шектеулі мүмкіндіктері мен оқытушылардың төмен дәрежеде
материалдық ынталандырылғанымен шектеліп отыр. Сонда да, Москва
энергетикалық институтында (ТУ) радио жүйесі кафедрасында Рязанский
институтының радио инженерлер (Рязань қаласы) мен Марийский политехникалық
институтының (Йошкар-Ола қаласы) студенттері қашықтан табысты оқытылды.
Москва мемлекеттік авиация технологиялық университетінде (МӘТИ) Ресейдің
шалғай аудандарында тұратын мектеп оқушыларын университетке түсу үшін
талапкерлерді қашықтан даярлау жүргізіледі. Москва мемлекеттік индустрия
университетінде ҚО Ресей ІІМ қылмыстық-атқару жүйесінің әріптестері мен
түзету колоннасындағы сотталғандарды оқыту үшін тәжірибеде пайдаланылады.
Тәжірибелік ҚО Москва мемлекеттік электроника және математика
университетінде классикалық мысал болды [5]. ҚО технологиясы М.И.Ломоносов
атындағы ММУ-де, Москва мемлекеттік әуе институтында (МӘИ), Москва
мемлекеттік электронды машина жасау институтында (МЭМИ), Москва мемлекеттік
экономика, ақпараттану және статистика университетінде (МЭАС), Челябинск
мемлекеттік техникалық университетінде, Самара мемлекеттік әуе
университетінде, Томск мемлекеттік басқару жүйесі мен радиоэлектроника
академиясында, Уральск мемлекеттік техникалық университетінде және басқа да
ЖОО-да енгізілді.
ТАРАУ 1 ҚАШЫҚТАН ОҚЫТУ ТЕОРИЯСЫНЫҢ НЕГІЗДЕРІ
1.1. Үзіліссіз кәсіби білім беру жүйесіндегі қашықтан оқыту
ҚО-ның құрылуы мен дамуының тарихи-педагогикалық талдау мәселесі
бүгінгі күнде әлемде ара қашықтан оқыту жүйесін іске асыру тәжірибесінің
(ҚОЖ) жинақталғанын көрсетті. Білім берудің дәстүрлі емес формасына көшудің
әлемдік тенденциясы толығымен жаңа технологиямен дайындық жүргізетін ЖОО-
лардың санының өсуінен көрініс табады [1]. Егер 1980 жылы олардың саны 187
болса, онда 1995-жылдары 700-ге жуық болды.
АҚШ-та ҚО жүйесімен 1 миллионға жуық адам оқиды. 40 инженерлік
консорциумды көрсететін Ұлттық Технологиялық Университеті 90-жылдардың
басында магистр дәрежесінде қашықп оқыту әдісінің көмегімен 1100-ден аса
студенттерді даярлауды қамтамасыз етті. Университеттердің жартысынан
көбінде ересектерді оқытуда АО технологиясы пайдаланылады. АО үшін
теледидар кеңінен пайдаланылады. Ересектерді оқыту программасы ғылым,
бизнес және басқару курстарын қамтиды.
20 жылдан аса уақыт Ұлттық Университет АО (UNED)-ны Испанияда жасады.
Ол өзіне елдің ішінде 58 және шет елдерде 9 оқу орталығын біріктірді.
Ересектер үшін сырттай жоғары білім беруді ұйымдастыру мақсатында 1998 жылы
құрылған. Ол білім беру министрлігінің бөлімшесінің бірі болып табылады
және тікелей жоғары білім беру жөніндегі мемлекеттік хатшыға бағынышты.
Оның құрылымында білім дәрежесін жетілдіру жүйесі, жеке жағдайда, орта
мектептердің оқытушылары бар.
Франциядағы ҚО ұлттық орталығы әлемдегі 120 елде қашықтан оқытуда
35000 пайдаланушыны қамтамасыз етеді.
ГФР-дің Хаген қаласындағы (1976 жылы құрылған) ашық университет
сырттай білім алу мен білімді жетілдіруге мүмкіндік береді. Университет
диплом береді және ғылым докторын қоса алғанда әртүрлі дәреже тағайындайды.
Тюбинген қаласындағы ҚО институты оқыту үшін радио мен теледидарды
пайдаланатын программа құрды. 2500 оқу курсын дайындауда 5000 оқытушы
қатысады. Швециядағы Балтық Университеті балтық аймағындағы елуден аса
университеттердің күшін біріктіреді. ҚО технологиясы бойынша Уасалы, Лунда,
Гетеборг, Умео және Линчепинг қалаларындағы университеттерде білім алуға
болады. барлық оқу ғимараттары оқытушылардың консультациялары мен арнайы
құрастырулар негізінде университеттен тыс орындалады. Емтихан тапсыру
үрдісі тікелей ЖОО-да жүзеге асырылады [2,3].
70-жылдардан Финляндияда 10 университеттің жанында ҚО Орталықтары,
сонымен қатар студенттер саны 30 000 адам болатын 20-дан аса жаздық
университеттер құрыла бастады.
Турцияда 1974-жылдан алыс аудандардың тұрғындарына білім алуға көмек
беру мақсатымен ашық университет жұмыс істейді. Тыңдаушылар университеттен
қажетті оқу материалдарының пакетін алады және қосымша олар үшін оқу радио
және телепрограммалар өткізіледі, жазғы курстар ұйымдастырылады, оларда
кешке және демалыс күндері де оқу мүмкіндігі ұйымдастырылған. Осындай
оқытумен 120 000-нан аса тыңдаушылар қамтылған.
ҚО-ға ұқсас білім беретін мекемелер Австралияда жұмыс істейді және
Швейцарияда тұрғызылу стадиясында орналасқан[2]. Европадағы Андорра сияқты
кішкентай елде ҚО жүйесін құру программасы бар.
ҚО әлемнің басқа аймақтарында да дамып жатыр. ҚО дамыған
мегауниверситтетің мысалы ретінде, Қытай телеуниверситетін (Қытай), Индира
Ганди атындағы Ұлттық ашық университетті (Үндістан), Пайнам Ноор
университетін (Иран), Корей Ұлттық ашық университетін (Корея), Оңтүстік
ашық университетін, Сукотай Тампариат ашық университетін (Таиланд)
келтіруге болады [64].
Японияда 80-жылдардың басынан "Университет эфирде" жұмыс жасайды. Бұл
бюджетте орналасқан және сауаттандыру министрлігінің қатал бақылауындағы,
бірнеше гуманитарлық және ғылыми-жаратылыстану профиліне ие болған
мемлекеттік мекеме. Белгілі уақыттарда теледидар мен радио арқылы лекция
аударылады. Әрбір таңдалған пән бойынша оқушылар аптасына сағаттық
лекцияны екі рет тыңдауы тиіс. Әрбір префектурада құрылған арнаулы оқу
орталықтарында консультациялар беріледі. Тыңдаушылардың негізгі бөлігі бес
жыл оқытылады және емтиханды табысты аяқтаған соң бакалавр дипломын алады.
Ашық университеттің сынақ бірліктері басқа университтердің сынақ
бірліктерімен тең болады[2].
Тұрғындарының білім деңгейі төмендеу және білім үрдісінің техникалық
жабдықталуы жеткіліксіз Таяу Шығыс пен Орталық Африка сияқты елдерде ҚО-ның
дамуы басқа аймақтардағы ҚО-ның дамуына қарағанда артта қалып келе жатқаны
назар аудартады.
1.2 Қашықтан оқыту жүйесіндегі оқу орындары
ҚО ұлттық білім беру жүйесінің шегінде ғана емес, барлық жоғарғы білім
программасының төрттен бір бөлігін құрайтын бизнес аймағын даярлауда ерекше
бағыты бар жеке коммерциялық компанияларда да дамып келеді. Жеке
корпоративтік білім беру мысалы, ІBM, General Motors, Ford сияқты және
басқа да желілер құрылған. Осы білім беру жүйелерінің көпшілігі күрделілігі
сияқты мөлшеріне қарай университеттерде құрылған жүйелерді басы озады.
Бүгінгі күнде көптеген компаниялар өзінің құрылымындағы білім беру
бөлімшелерінің статусын қайта қарастырып жатыр. Кәсіпорынның жетекшілері
инвестицияны ғылыми-зерттеу жұмыстарындағы инвестициялармен теңдей
қарастырады[ 4].
ҚО-ның Ресейде даму үрдісі 90-жылдардың басында басталды. РФ
территориясындағы ҚО орталықтары мен бөлімдерінің, білім беру мекемелерінің
саны 1997-жылдың басында автордың санауы бойынша жүзден аса болды және
жылдам өсуін жалғастыруда.
ҚО-ның Ресейде даму үрдісі Ресей үшін дәстүрлі себептермен-жақсы
материалдық қамтамасыз етудің жоқтығы, компьютерлік техниканың қымбаттығы,
байланыстың шектеулі мүмкіндіктері мен оқытушылардың төмен дәрежеде
материалдық ынталандырылғанымен шектеліп отыр. Сонда да, Москва
энергетикалық институтында (ТУ) радио жүйесі кафедрасында Рязань
институтының радио инженерлер (Рязань қаласы) мен Марийский политехникалық
институтының (Йошкар-Ола қаласы) студенттері қашықтан табысты оқытылды.
Москва мемлекеттік авиация технологиялық университетінде (МӘТИ) Ресейдің
шалғай аудандарында тұратын мектеп оқушыларын университетке түсу үшін
талапкерлерді қашықтан даярлау жүргізіледі. Москва мемлекеттік индустрия
университетінде ҚО Ресей ІІМ қылмыстық-атқару жүйесінің әріптестері мен
түзету колоннасындағы сотталғандарды оқыту үшін тәжірибеде пайдаланылады.
Тәжірибелік ҚО Москва мемлекеттік электроника және математика
университетінде классикалық мысал болды [5]. ҚО технологиясы М.И.Ломоносов
атындағы ММУ-де, Москва мемлекеттік әуе институтында (МӘИ), Москва
мемлекеттік электронды машина жасау институтында (МЭМИ), Москва мемлекеттік
экономика, ақпараттану және статистика университетінде (МЭАС), Челябинск
мемлекеттік техникалық университетінде, Самара мемлекеттік әуе
университетінде, Томск мемлекеттік басқару жүйесі мен радиоэлектроника
академиясында, Уральск мемлекеттік техникалық университетінде және басқа да
ЖОО-да енгізілді.
Америкалық білім беру қызметін ресей нарығында алға жылжытуда
BMІ(Busіness Manager Іnternatіonal)-Сан-Франциско қаласында, Калифорния
штатында (АҚШ) штаб-квартирасы бар арнаулы америка консалтингті компаниясы
үлкен үлес қосып отыр. Компанияның іс-әрекетінің негізгі бағыты, жалпы
білім беру және балалар мен ересектер үшін бизнес-білім беру. Осы барлық
білім беру қызметі ҚО технологиясын пайдалану арқылы мүмкін болады.
Британ білім беру қызметі бірнеше жылдан бері ресей білім беру
нарығында Ашық Британ Университеті-ҚО Халықаралық орталығы (қазір
Халықаралық Менеджмент институты) "ЛИНК" серіктестігі алға жылжып
келеді[6].
Жақында ұйымдастырылған Ресей-финдік және Ресей-неміс телеакдемиясы
қазіргі замандағы компьютерлік және телекоммуникациялық құрал-жабдықтар
деңгейіне ие бола отырып, ресейдің білім беру нарығына енгізіліп жатыр.
СДО педагогикалық қамтамасыз ету бойынша Ресей білім беру
академиясында (РБА) үлкен жұмыс жүргізілуде. Ресей білім беру академиясында
жалпы және орта білім беру институтының ҚО зертханасында Е.С.Полаттың
жетекшілігімен ҚО үшін теориялық негіздер мен тәжірибелік крустар құрылды,
ҚО-ның эвристикалық мәселесін А.И.Хуторский зерттеген, ҚО РБА
Университетінің оқу үрдісіне енгізілген.
Білім беру үрдісіне ҚО технологиясын енгізуді "ТАНТАЛ" мемлекеттік
емес білім беру мекемесі, қазіргі замандағы гуманитарлық университетте,
Ресей кеден академиясында табысты енгізіліп жатыр.
Ресейде корпоративті оқыту құрылып және екпінді дамып жатыр. Бұл
тенденция банк жүйесінде, РБА "ГАЗПРОМ", Орталық банкте, Санэпидем
қызметінде және басқаларда көрінеді. Өзінің техникалық және дидактикалық
мүмкіндіктеріне қарай бұл жүйелерді салыстыруға болады және ЖОО-дағы ҚО
жүйесінен асып түседі.
Осылайша, Ресейде әлеуметтік-экономикалық жағдайдың құлдырауына
қарамастан ҚО жоғарғы мектептердегі сияқты, корпоративті туындап және
интенсивті дамып жатыр.
Білім беруді алу формасын талдау қашықтан оқыту (ҚО) білім беру
үрдісінде дәстүрлі және спецификалық әдістер, компьютерлік және
телекоммуникациялық технологияларға негізделген оқыту құралдары мен формасы
пайдаланылатын (сонымен қатар күндізгі, сырттай, күндізгі-сырттай және
экстернат) білім беруді алу формасы болып табылады. ҚО кезінде білім беру
үрдісінің негізіне өзіне қолайлы жерде оқи алатын, өзімен бірге арнаулы оқу
құралдары мен оқытушылар мен басқа да адамдармен телефон, факс, электронды
және жай почта арқылы байланыс жасау мүмкіндігі бар, жеке сабақ кестесі
бойынша оқушының мақсатты бағытталған және бақыланған өз бетінше жұмысы
жатады.
1.3 Қашықтан оқытудың негізгі ерекшеліктері
ҚО-ның отандық және шет елдік тәжірибесіне талдау жасау ҚО-ға тән
ерекшеліктерді атап көрсетуге мүмкіндік берді. Олардың ішінде:
1. "Иілгіштік". Оқитындар өзіне ыңғайлы жерде, қолайлы уақытта және
екпінді жұмыс жасайды. Әркім пәннің курсын меңгеру мен таңдаған пән
бойынша қажетті білім ала алады.
2. "Модульдік". ҚО программасының негізіне модульдік принцип жатады.
Оқушы меңгерген әрбір жеке пән (оқу курсы) белгілі пәндік аймақтың
мазмұны бойынша теңбе-тең. Бұл тәуелсіз оқу курстарының жиынынан
жеке және топтық қажеттіліктерге жауап беретін оқу жоспарын құруға
мүмкіндік береді.
3. "Параллельдік". Оқу негізгі кәсіби іс-әрекет оқумен бірге, басқаша
айтқанда "өндірістен қол үзбей" өткізілуі мүмкін.
4. "Алыстан әрекет жасау". Оқушының орналасқан жерден білім беру
мекемесіне дейінгі (байланыстың сапалы жұмысы кезінде) ара
қашықтығы тиімді білім беру үрдісі үшін кедергі болмайды.
5. "Асинхрондылық". Оқу үрдісінде оқушы мен оқытушы әрбір сабақ
кестесі үшін ыңғайлы жұмыс істейді.
6. "Қамту". Бұл ерекшелікті кейде "жаппай" деп айтады. Оқытушылардың
саны сынды параметр емес.
7. "Тиімділік". Бұл ҚО-ның экономикалық тиімділігімен түсіндіріледі.
8. "Оқытушы". Оқытушының жаңа ролі мен функциясы жөнінде сөз болады.
9. "Оқушы". Оқушыға қойылатын талап дәстүрліден ерекше болады.
10. "ЖАТ" (жаңа ақпараттық технология). ҚОЖ-да ақпараттық технологияның
барлық түрі пайдаланылады, бірақ ерекше жаңа ақпараттық
технологиялар компьютерлер, компьютерлік желілер мен мультимедиа
жүйелері және т.б құралдар болып табылады.
11. "Әлеуметтік". ҚО белгілі дәрежеде тұрғылықты жері мен материалдық
жағдайына тәуелсіз білім алудың тең мүмкіндігін қамтамасыз ете
отырып, әлеуметтік салмақты түсіреді.
12. "Интернационалдық". ҚО білім беру қызметіндегі импорт пен
экспорттың қолайлы мүмкіндігін қамтамасыз етеді.
Саналған ерекшеліктер білім алудың басқа формаларының алдында оның
артықшылығын көрсетеді. Бірақ оқытушы мен оқушыға бір уақытта жағдайды
жеңілдетпей, керісінше еңбек шығынын өсіре отырып, белгілі спецификалық
талаптар қоятындығын анықтайды.
ҚО-ға ғылыми-педагогикалық қоғамдастықтың қатынасын ММУ-дің
социология факультетінің жүргізген МЭАС-та ұйымдастырылған ҚО бойынша
конференцияға қатысушылардың ішіндегі әлеуметтік сұрау нәтижелерінен
байқауға болады. Сарапшылар орта есеппен 4.45 бес баллдық шкала бойынша ҚО-
ның перспективтігіне баға берді. Сарапшылардың бағасы бойынша ҚО-ның
айналымына ең көп қолдау көрсететін жоо жетекшілері (ректорат, оқу кеңесі)-
(орташа балл 4.24) болды, олардан кейін студенттер (орташа балл 3.78),
содан кейін оқытушылар (орташа балл 3.67) (сурет 1.1).
Сурет 1.1 Педагогикалық тәжірибеге қашықтан оқытуды енгізудің
жинақылығы туралы сарапшылардың пікірі.
Оқытушылардың ҚО-ға "кері" қатынасы белгілі дәрежеде отандық
педагогикалық тәжірибеге тән және біздің ойымызша, ҚО-ға қатысты
шиеленісшілігін төмендетуге болса да, сәйкес моральдық және материалдық
компенсациясыз ҚОЖ-де педагогикалық тіршіліктің әлдеқайда күрделенуі болып
отыр. Жоғарғы оқу орындары аралық ҚО орталығы өткізген әлеуметтік сұрау,
оқытушылар жағынан ҚО-ға деген жауап алғанда кері пікір 1998 жылы 38(, ал
1999 жылы 30( болды.
1.4 Қашықтан оқыту жүйесіндегі мүмкіндіктер
Білім беруді ақпараттандыру жағдайында білім алу формасының
эволюциясына талдау жасау, жаңашылдандыру мен даму кезінде бүгінгі күнде
білім алудың барлық белгілі формалары, соның ішінде қазіргі замандағы ҚО-да
асимптотикалық, эволюциялық ілгерілейтін кейбір интегралды, синтетикалық
форма қарастырылуы мүмкін. Бұл форманы өзіне бүгінгі күнде және болашақта
пайда болуы мүмкін бар формалардың ең жақсысын жинақтаған идеал деп
ойлаймыз. Бұл туралы сарапшылар ҚО-ны XXІ ғасырдағы оқыту формасы деп
атайды. ҚО туралы Ресей білім беру экс-министрлерінің пікірін мысалға
келтірейік. Г.А.Ягодин "Ресейдегі қашықтан оқыту бірыңғай жүйесін құру
перспективасы мен күйі туралы" сұрағы бойынша 1995 жылғы Ресей Жоғарғы оқу
орындарының мемлекеттік комитетінің жиналысында: "Егер әлемде ең жақын 10
жылда әлеуметтік катаклизм болмаса, онда қашықтан оқыту жер бетіндегі білім
берудің басты формасы болады"-деп атап көрсетті. В.ГКинелев осы жайлы былай
дейді: "Қашықтан оқытуды XXІ ғасырдың білім беру жүйесі деп атаған дұрыс".
Біз оны әлемде және біздің елімізде болып жатқан глобальды білім беру
реформасының магистральды бағыттарының бірі ретінде қарастырамыз. XXІ
ғасырдың басында біз қашықтан басқарудың ресейлік барлығын қамту жүйесіне
кездесуіміз керек. А:Н.Тихонов ҚО-ны "Жоғарғы мектептің потенциалын
қолдаудың маңызды бағыты" сияқты анықтама береді. ҚО-ның мәні мен ролі ол
Ресей тұрғындрының ЖАТ құралдарымен базаланған сапалы әрі жеке білім алу
мүмкіндігін береді. Осы гипотезаға сәйкес басқа да көптеген айтылымдар
келтіруге болады.
Осылайша, қисынды талқылау жиынтығы, белгілі сарапшылардың ой-пікірі
мен дәстүрлі оқу үрдісіне ҚО технологиясын енгізудің экспериментальды
тәжірибелік нәтижесі қжетті заңдылықпен білім алудың барлық формалары
қазіргі замандағы изоморфты ҚО-ның нағыз гуманистикалық, әмбебап,
синтетикалық, интегралды формасына асимптотикалық түрде ұмтылады. Басқаша
сөзбен айтқанда, олар білім алудың бір формасына қосылады.
Қорыта келгенде, қашықтан оқытуды идеалды жағдайда көрсетуге болады:
өндірістік іс-әрекет үрдісінде және тұрғылықты жерін тастап кетпей-ақ оқу
мүмкіндігін береді;
білім беру, отандық және әлемдік ресурсқа кең мүмкіндікті қамтамасыз етеді;
өзін-өзі оқыту үрдісін тиімдірек жасау мен ол үшін барлық қажетті
құралдарды алуға мүмкіндік береді;
жеке мүмкіндіктер мен қажеттіліктерге байланысты білім беруді жалғастыру
мен үзуге мүмкіндік береді;
өспелі шектеусіз білім беру ресурстарының барлық түрлеріне қол жеткізе
алатын адамдардың шеңберін әлдеқайда кеңейтеді;
білім беру ресурстарына мүмкіндік алу есебінен оқыту құнын төмендетеді;
білім беру мекемелерінің көмегімен курстарды құрастыру есебінен ерекше
білім беру программаларын құруға мүмкіндік береді;
қоғамның білім беру потенциалының деңгейі мен білім сапасын арттыруға
мүмкіндік береді;
елдің қажеттілігін сапалы даярланған мамандар мен мамандандырылған
жұмысшылармен қанағаттандыру;
тұрғындардың әлеуметтік және кәсіби ұтқырлығын, оның іскерлік және
әлеуметтік активтілігін, дүниетанымын және өзін-өзі тану деңгейін
арттырады;
отандық білім беру жүйесінде жинақталған білім, кадрлік және материалдық
потенциалдың көбеюін сақтауға қабілеттендіреді.
РФ территориясы мен орыс тілді тұрғындар тұратын шет елдерде бірыңғай білім
кеңістігін сақтайды және дамытады.
ТАРАУ 2 ҚАШЫҚТАН ОҚЫТУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ
2.1 Қашықтан оқыту технологиясының мәні мен түсінігі
Үлкен Совет Энциклопедиясы берген анықтамаға сәйкес технология-бұл
өнімді шығару үрдісінде жүзеге асырылған материал немесе жартылай
фабрикаттың, шикізаттың формасы, қасиеті, күйінің өзгеруі, дайындалу,
өңделу тәслдерінің жиынтығы, шеберлік, өнер. Осыдан технология түсінігінің
көбінесе өндірістік материалдық құндылықтармен байланысты екендігі шығады.
Шындығында, өткен ғасырда ірі өнеркәсіп пен машина өндірісінің дамуынан осы
үрдісті жеке элементтерге, операцияларға, кезеңдерге мүшелеу қажеттілігі
туындады. Өнеркәсіптік өндірістің күрделенуі ғылыми нұсқамаларды
тәжірибелік мақсатта саналы түрде пайдалануды талап етті және бұл істі
технология өз жауапкершілігіне алды. Уақыт өткен сайын "технология" термині
адамзаттың іс-әрекетінің басқа да сферасында кең қолданыла бастады, басқаша
айтқанда, кең философиялық бетбұрыс алды[8]. Э.Де Бононың ойынша,
технология-бұл білімді пайдалану негізінде қандай да бір пайдалы өндірістің
үрдісі, технологияның негізгі функциясы-теорияны тәжірибеге енгізу.
Осылайша, технология порцессуалды ой-пікір бойынша қалай және қандай
құралдармен деген сұрақтарға жауап беру, осы сұрақтардан "не алу керек"
деген айқын мақсат көрініс табады.
Басқа жағынан, адамзаттың іс-әрекетінің өркендеуінде өнеркәсіптік
технологияның қатарында адамдар ұзақ ғасырлар бойы өзінің қоғамдық істерін
басқарып, жинақталған білім мен ақпаратты ұрпақтан-ұрпаққа беріп
отырғандықтан, әлеуметтік технологиялар да пайдаланылды. Олар көбінесе
арнайы құрастырылмаған технологияны пайдаланды, технология қарапайым болды
және әлеуметтік байланыстардың өзі де болжау арқылы, эмпирикалық меңгере
алатындықтан, технологияландыруды талап етпеді. Әлеуметтік прогресс сол
уақытта бұрынғы ережелер, қолжазбалар, дәстүрлер мен мәдени үлгілер
негізінде (В.Н.Иванов неге назар аударады[9], не нәрсеге келісуге болады)
мүмкін болды, басқаша айтқанда, саналы түрде құрастырылмаған, белгілі
мақсатқа бағытталмаған дәстүрлі процедуралар мен операциялар.
Қазіргі замандағы әлеуметтік-экономикалық жағдайлар өткен
тәжірибелердегі болжам жасау деңгейінде емес, қазіргі замандағы ғылыми
деректердің, әлеуметтік кеңістікті технологияландыру мен ақпараттандыру
негізінде ақпаратты беруді қамтамасыз ететін ғылыми ауқымды әлеуметтік
технологияны құруды талап етеді.
Кез-келген әлеуметтік-технологияның мәні мен тағайындалуы-басқару
үрдісін тиімділеу, одан әлеуметтік нәтиже алу үшін қажетті емес операциялар
мен іс-әрекеттердің түрін шығарып тастау. Технологияны пайдалану-бұл
басқару шығындарын төмендетуге, басқару әрекеттерінің тиімділігін арттыруға
мүмкіндік беретін басты ресурс. Әлеуметтік өмірді технологияландырудың
активті процесінде қоғам артықшылықты техникалық прогресс жолынан ғана
емес, нарықты әлеуметтік бағдарлау, адамзат ресурсын дұрыс пайдалану,
интеллектуалды меншікті дамыту мен қорғау негізінен де іздей бастады.
Білім беру үрдісін талдау оқыту технологиясы оқыту жүйесінде
әлеуметтік жүйе болып табылатын барлық әлеуметтік технологияның құрамдас
бөлігі болып табылады.
Әдебиет көздерін тарихи-әлеуметтік зерттеу, мысалы [10,11,12,13],
оқыту технологиясы (ОТ) түсінігі педагогикада жаңа нәрсе емес. Оқыту
тәжірибесінде сонымен қатар келесі терминдер болады: "оқыту технологиясы",
"білім беру технологиясы" және т.б. Т.С.Назарованың зерттеулері
көрсеткендей, "педагогикалық технология" алғаш рет XX ғасырдың 20-
жылдарында пайда болды[10]. Алайда, біздің көзқарасымыз бойынша күтпеген
нәтиже берген "оқыту технологиясы" түсінігін құру мен өткізу тарихы бойынша
толығырақ зерттеулерді Н.П.Маслова жүргізді. Өзінің "Ноосфералық білім
беру" деген жұмысында, ол "технология" термині отандық педагогикалық
әдебиетте алғаш рет XVІІІ ғасырдың 20-жылдарында Федор Поликарпов-
"справщик", ал кейін бірнеше кітаптың авторы Москва баспа ауласының
директоры пайдаланғанын көрсетті[11]. Олардың ішінде "Славян-грек-латын
лексиконы" (1974ж), "Технология" (1925ж). Осы терминді ол М.Смотритскийдің
(1721ж) кең танымал грамматикасының үшінші басылымына қосымша ретінде
пайдаланды. Грамматика концепциясы (технологияның) өнері мен кәсібі сияқты
анықтамалар мен принциптер және басқа жүйелерді түсіндірді.
Әскери университетте жүргізілген зерттеулер нәтижесі, Ян Амос
Каменскийдің (1592-1670) адамның табиғатының заңы бойынша жүзеге асатындай,
жалпы оқу тәртібін табуға ұмтылғандығы назар аудартады.
Т.С.Назарова [10,14], Ю.С.Руденко [12], Э.К.Коротков [13] жүргізген
ОТ түсінігінің мәні мен анықтамасының эволюциясын талдау ОТ-ның дәстүрлі
оқыту жүйесіне жуық даму тенденциясы мен құрылу принципін, даму кезеңдерін,
тарихи аспектілерін бөлуге мүмкіндік берді. Жүргізілген зерттеулерді
жалпылай келіп, 1940-50-жылдары оқыту үрдісіне техникалық құралдарды
енгізуге байланысты соңғы жылдары (1950-1960) әртүрлі техникалық
құралдарды, кино, радио "педагогикалық технология" сияқты болған қолдану
әдістемесі бойынша жұмыста "оқыту технологиясы" кеңінен қолданыла бастады.
60-жылдардың ортасында "педагогикалық технология" шетел баспалары мен
халықаралық конференцияларда талқыланатын болды. "Оқытудағы техникалық
құралдар Technology іn Educatіon мен оқыту технологиясы Technology of
Educatіon бағыттары белгіленді. Э.К.Коротковтың зерттеулерінен
көрінгендей, 80-жылдарға дейін оқыту технологиясы термині 60-жылдардың
басында педагогикалық басылым беттерінде пайда болды. АҚШ-та, Англияда, ГФР-
де, Францияда, Италияда Жапонияда осындай атпен арнайы журналдар шыға
бастады. 60-жылдардың соңы мен 70-жылдардың басында көптеген елдерде ОТ-ны
құру бойынша әртүрлі мекемелер ашыла бастады. НАТО жеке қарулы күштерінің
құрамын дайындау үрдісі технологияландырылды.
Біздің заманымызда оқытуды кепілдік нәтижесі бар өндірістік-
технологиялық үрдіске айналдыра алатын осындай дидактикалық тәсілдер мен
құралдарды іздеу біздің жүзжылдықтағы 50-жылдардың ортасы мен 60-жылдардың
басында жүзеге асырылды. Оқытуды толығымен құрудың ерекше "технологиялық"
тәсілі туындады.
Осы уақытта тәжірибе жүзінде оқымысты-педагогтар арасында
гуманитарлық және әлеуметтік-экономикалық ғылымдарды оқытуда "технология"
терминін пайдалану туралы сұраққа талас туған болатын. Болгар ғалымы
Н.Стефановтың пікірі бойынша бұл дұрыс деп көрсетіледі. Осы түсінік
материалдық өндіріс сферасына тиісті болуымен байланысты, бірақ технология
өзінің мағынасы жағынан рухани өндірісті де қамтуы мүмкін. Материалдық
өндіріс сферасынан тыс кейбір мақсаттар мен есептерге жетуге бағытталған
алдын-ала анықталған операциялар қатарын әлеуметтік технология деп атады.
ҚО-ның ерекшеліктері түсініктер мен қашықтан оқыту технологиясының
негізгі принциптерін құруды талап етеді. Қашықтан оқыту технологиясы
түсінігін бермес бұрын, дәстүрлі оқыту үрдісіне жуық ҚО түсінігінің белгілі
жолдарын келтіреміз.
Осы облыстағы алдыңғы қатарлы мамандардаың бірі Ф.Янкушевич "Жоғарғы
білім беру жүйесіндегі оқыту технологиясы" деген жұмысында оқыту
технологиясы-бұл оқытудың қазіргі замандағы құралдары мен әдістерін
пайдалану барысында құралдар мен күштің тиімді шығындары кезінде қысқа
мерзім ішінде мамандар даярлауды қамтамасыз етеді.
Венгер педагог-ғалымы Ласло-Салаи оқыту технологиясына "мақсатты
талдау, жоспарлау, оқу-тәрбие үрдісін ғылыми ұйымдастыру, әдістер, мақсатқа
және оқыту тиімділігін арттыруға сәйкес құралдар мен материалдарды таңдауды
жалпылайтын түсінік" деп анықтама берді.
Осы мәселені зерттеуші, жоғарғы әскери мектептің өкілі Э.Н.Коротков
келесі оқыту технологиясын береді: "бір жағынан оқыту технологиясы-бұл
нақты анықталған дидактикалық мақсаттардың тізбегінің негізінде барлық
оқыту үрдісін ұйымдастыру мен жобалау тәсілдері туралы жүйелік, бүтіндей
білім. Басқа жағынан, оқыту технологиясы-бұл оқушы және оқытушының іс-
әрекетін түзеу мен бағалау, бақылау жүйесінің, оқыту формасының,
құралдарының, әдістерінің, мазмұны мен мақсаттарының арасындағы өзара
байланыс жүйесін іске асрытын және жобалайтын ғылыми ұйымдастырылған оқыту
үрдісі".
Түсініктің кеңейтілген жолын оны мұғалімнің, оқушының, әкімшіліктің,
ғимараттардың, оқулықтар мен оқу құралдарының, программалардың, техникалық
оқу құралдарын, қаржыландыруды, білім беру концепциясын, білім беру
мақсатын, әдістемесін көрсететін жүйе ретінде береді.
Ф.А.Фрадкин педагогикалық технологияны "білім беру мақсатына жетуге
бағытталған мұғалім мен оқушының іс-әрекетін жүйелік, концептуальдық,
нормативтік, объектіленген, инвариантты сипаты" ретінде анықтайды[10].
Біздің көзқарасымыз бойынша, "қашықтан оқыту технологиясы" түсінігін
беру үшін А.Я.Савельев келтірген оқыту технологиясы түсінігінің
конструктивті жолының негізін алуға болады. Оның ойынша "оқыту технологиясы-
бұл, алға қойылған мақсаттарға тиімді жету жолдарын қамтамасыз ететін оқыту
құралдары мен әдістерін, формалар жүйесін көрсететін оқу программалары
қарастырған оқыту мазмұнын іске асыратын тәсіл".
Біздің көзқарасымыз бойынша жоғарыда келтірілген ҚО-ның анықтамалары
үрдісті процедура мен операцияға жіктеу мүмкіндігі сияқты технологияның
маңызды белгісін есепке алмайды және өзіне қоспайды. Қандай-да бір іс-
әрекет технология деген атау алу үшін, ол белгілі тізбекпен іске асырылатын
эелменттерге саналы әрі жоспарлы түрде жіктеле алуы тиіс. Операциялардың,
прцедуралар мен кезеңдер тізбегі немесе реті, мазмұны немесе құрамы әрбір
іс-әрекеттің дамуы мен жасалуының өзінің ішкі логикасы (қисыны)
болғандықтан, өз еркімен орнатыла алмайды. Сонымен қатар, осы ретті
пайдалана отырып, үрдістің таралымы болады. Дәл осы процесті көбейтуге
мүмкіндік береді. Бірінші тарауда белгіленген ҚО-ның ерекшеліктері, мысалы,
модульдік, бізді қашықтан оқыту технологиясы жаппай, ЖАТ құралдарының
барлығы қашықтан оқыту жүйесіндегі білім беру үрдісін технологияландыру
мүмкіндігін алдын-ала анықтайды.
ҚО түсінігін берудің әртүрлі тәсілдерін талдау, сонымен қатар ҚО-ның
ерекшеліктерін есепке алу қашықтан оқыту технологиясы түсінігін беруге
мүмкіндік берді.
Қашықтан оқыту технологиясының анықтамасын [18]-де А.Скок [19]-да
В.С.Дудченко В.Н.Макаревичпен бірге жасаған әлеуметтік технологияның
анықтамасына ұқсас құрастырған жөн. Осыған жетекшілік ете отырып, қашықтан
оқыту технологиясы мыналарды көрсететінін біле аламыз:
1. білім беру мақсаттарына жетуде педагогикалық іс-әрекетті жүзеге
асырудың белгілі тәсілін;
2. тәсілдің мәні іс-әрекетті оларды координациясы мен
синхронизациясымен кезеңдер мен процедураларға рационалды
жіктеуден тұрады;
3. бұл жіктеу алдын-ала, саналы және педагогика мен аралас онымен
байланысты ғылымдардың озық тәжірибелерін, ғылыми білімдерін
пайдалану негізінде жоспарлы түрде жүзеге асырылады.
Сонымен қатар, қашықтан оқыту технологиясы екі формада көрініс табады:
процедуралар мен операцияларды қамтитын әрекеттер программасы;
осы программаға сәйкес құрылған іс-әрекеттер.
Осы түсінік бойынша қашықтан оқыту технологиясы Қашықтан оқыту
жүйесінің білім беру тәжірибесінде іске асырылу үшін көрсетілген ғылыми-
негізделген жазбалар жүйесі ретінде қарастырылуы мүмкін. Осыдан біздің
көзқарасымыз бойынша, ҚО технологиясының ядросы өзара байланысқан
элементтер болуы тиіс: оқу формасы, құралдары, әдістері (білім берудің
берілген мазмұнын іске асырғанда).
Қашықтан оқыту технологиясы мен қашықтан білім беру технологиясы
түсінігінің иерархиясын анықтаймыз. Білім беру технологиясының
иерархиясында (Т.С.Назарова бойынша) "білім беру технологиялары" жоғарғы
сатыны алып тұр. Ары қарай "педагогикалық технология", сосын "оқыту
технологиясы" болады. Қашықтан білім алу формасының облысында біздің
көзқарасымыз бойынша, иерархияны екі деңгейге бөлген дұрыс: "қашықтан білім
беру технологиясы" мен "қашықтан оқыту технологиясы".
"Қашықтан білім беру технологиясы" бірыңғай федеральды білім
кеңістігінің жалпы даму стратегиясын айқындайды. Оның басты функциясы-
болжам жасау, оның іс-әрекеттерінің негізгі түрінің бірі-елдің интеллектін
құру мен жоғары мамандандырылған кадрлар даярлауға бағытталған білім-тәрбие
үрдісінің ұйымдастырылған формалары мен тәсілдерін, негізгі кезеңдерін,
жалпы мақсаттары мен нәтижелерін жоспарлауға байланысты болғандықтан,
жобалық болады. білім беру технологиясын сипаттаудың критериальды
параметрлері әдетте білім беруді дамыту концепциясынан көрінеді.
ҚО технологиясына өз кезегінде нақты оқу құралына тәуелді емес оқу-
тәрбие үрдісін іске асыру заңдылығы тән. сонымен қатар, қашықтан оқыту
технологиясы ғылым мен практиканың басқа да облыстарының (ЖАТ, өнеркәсіптік
және басқа да) әртүрлі арнаулы технологияларын өзіне қосады.
Осылайша, қашықтан оқыту технологиясы білім берудің берілген
мазмұнының таралымдарын іске асыру үшін оқытудың формасы мен спецификалық
құралдарының, әдістерінің жүйесі ретінде анықталуы мүмкін.
Қашықтан оқыту технологиясының мәні мен мазмұнын қарастырайық.
Қашықтан оқыту технологиясы құралымен өз кезегінде оқушылардың іс-
әрекетінің операциялық құрамын, оның құрылымы мен дамуын реттейтін мақсатты
бағытталған педагогикалық процедуралар жиынтығын оқыту мазмұны іске
асырылады. Басқаша айтқанда, оқыту технологиясын жобалау үрдісінде
оқытушылар мен оқушылардың оқудағы іс-әрекеттерінің жүйесі іске асырылады.
Қашықтан оқыту технологиясы курстар мен тьюторларды құрастырушы-
оқытушылардың эмпирикалық инновациясын есепке алғанда оқу үрдісін ғылыми
ұйымдастыруға, ғылыми білімді дидактикалық пайдалануға және оқушының жеке
тәрбиесі мен дамуында, оқытуда жоғары нәтижелерге жетуге бағытталған болуы
керек. Ол өзара байланысты үрдісті қосатын оқыту үрдісін басқаруды береді:
оқушының іс-әрекетін ұйымдастыру мен осы іс-әрекетке бақылау жасау. Осыдан
оқыту технологиясының әрбір элементіне сәйкес оның іске асыру мүмкіндігін
алдын-ала анықтайтын бүтін педагогикалық өзіндік орны бар.
Осылайша, қашықтан оқыту технологиясы-бұл ғылымның абстрактілі тілін
басқару тәжірибесінің нақты тіліне аудару құралы, дидактикалық үрдісті
басқару механизмінің маңызды элементі. Оған педагогикалық үрдісті
процедуралар көмегімен (үрдіс пен операцияны басқару жүзеге асырылатын
процедуралар мен берілген процедураның шегінде берілген есепті шешу жолына
тікелей әрекет жасайтын операциялар) құраушы элементтерге жіктеуге болады.
Педагогикалық үрдістер әлеуметтік объектілерді технологияландырудың
негізгі шартына жауап беретін әлеуметтік үрдістің бөлігі болса, онда
олардың технологиялануы да мүмкін болады[9]. ҚО үрдісіне жуық бұл шарттар
келесі түрде сипатталады:
қашықтан оқыту жүйесі белгілі дәрежедегі күрделілікке ие болады және
күрделі адам-машиналы жүйеге жатады;
қашықтан оқыту жүйесі құрылымының белгілі элементтері, олардың құрылу
ерекшеліктері мен жасалу заңдылықтары;
білім беру үрдісін басқару субъектілері (оқытушылар, басқару объектісінің
әкімшілігі, студенттер) нақты үрдістер жасау мен оларды процедуралар мен
операциялар түрінде көрсетуге, воспроизводства үшін инновациялық орта құру
мен білім беру үрдісімен қажетті басқару деңгейін қамтамасыз етуге
қабілетті.
Қазіргі замандағы қашықтан оқыту жүйесіне байланысты технологияландыру
белгілері келесі түрде көрінеді:
үрдісті кезеңдерге, процедураларға, операцияларға жіктеу, бөлу, шектеу;
болжанған нәтиже алуға бағытталған әрекеттердің кезеңділігі және
координация;
процедуралар мен операциялардың орындалуының бір мәнділігі.
Оқытудың желілік технологиясына жуық бұл белгілердің барлығы айқын
көрінеді. Мысалы, ҚО-ның білім беру мекемесіне түсу кезеңі келесі
процедураларды көрсетеді: білім беру мекемесінің сипаттамасымен және
параметрлерімен танысу, мамандық таңдау, оқудың төлем ақысын, құжаттарды
жасау. Оқыту кезеңі процедуралардан тұрады: серверде көрсетілген оқу-
әдістемелік әдебиеттер, оны оқу мен электронды почта арқылы консультация
алуға, бақылау шараларына мүмкіндік алу.
ҚО-ны технологиясын құру мен конструкциялау бірнеше кезеңге ие болады.
Мақсатты, технологияландыру объектісін анықтаумен, білім беру үрдісін
құраушыларға бөлшектену мен байланыстарды анықтауға байланысты теориялық.
Қашықтан оқыту жүйесін іске асырудың тәжірибелік іс-әрекетін ұйымдастыруға
байланыс процедуралық. ҚО технологиясының тәжірибе жүзіндегі нақты іске
асыру мысалы қашықтан оқыту жүйесінің МЭАС (РБА) ресей білім беру
академиясы ҚО зертханасы және басқа болып табылады.
Қашықтан оқыту технологиясын жобалауда кез-келген жағдайда бұл
өзгеріссіз шығысы бар үрдіс, басты сызықты анықтайтын вариативті-мазмұнды
алгоритмі мен оқытушы мен студенттерде мүмкін әрекеттер болатын механикалық
емес екенін есепке алу қажет. Технологиялық үрдістің педагогикалық
нәтижесіне оқу-тәжірибелік құралын құру, тьюторлардің дайындық дәрежесі,
әрбір оқушының жалпы дамуы, ақпараттық технологиялар құралына ие болу, оқу
үрдісін материалды-техникалық жабдықтау және басқа жағдайлар көп әсер
етеді.
ҚО білім беру үрдісін технологияландыру тәжірибесін ғылыми ұғыну
қазіргі замандағы ҚО технологиясын құрастырушылар жетекшілік етуі керек
принциптер (талаптар) қатарын құруға мүмкіндік береді. Бұл принциптер:
қашықтан оқыту технологиясы нақты дидактикалық жүйені дамыту мен жасауды
қамтамасыз ете отырып, оқыту шартын, формаларын, әдістері мен мақсаттар
жүйесін интеграцияланған түрде көрсететін "Бүтіндік". Қашықтан оқыту
жүйесіне байланысты ҚО-ның мұндай дидактикалық жүйесі канондықпен
салыстырғанда кеңейе түсуде және қосымша ішкі жүйелерді де қосады:
нормативті-құқықтық, қаржы-экономикалық, маркетингтік, материалды-
техникалық және қауіпсіздік ішкі жүйесі.
Оқыту технологиясын оқытудың берілген мақсаттарға жетуіне кепілдік беретін
сол педагогикалық ортаның сипаттамасын есепке алғанда, оның жазбасын іске
асыруға байланысты "ұдайы өндіру". Сонымен қатар қазіргі замандағы қашықтан
оқыту технологиясы мынадай болуы тиіс-уақыттың, адам ресурстарының және
материалдық құралдардың қажетті жеткілікті минимумы кезінде типтік білім
беру мекемелерінің жағдайында іске асырылатын.
Көбейетін, басқаша айтқанда, оны қайта жасауға және толығымен әртүрлі оқу
бөлімшелері мен жоғарғы оқу орындарындағы студенттерді оқытуда берілген
нәтижелерге жете алатын.
Қашықтан оқыту жүйесінің МЭАС-де бұл талап МЭАС-та құрылатын
технология көбейеді (мысалы, "франчайзинг" принципінде) және бүкіл Ресей
территориясының жүздеген аймақтық орталықтарында табысты пайдаланылады;
"Адаптация". Бұл принцип нақты оқытушының тану ерекшеліктеріне жауап
беретін оқушының жеке басының оқыту үрдісіне бейімделуін талап етеді.
Қашықтан оқыту жүйесінде бұл талап оның тұрғылықты жері мен тіршілігіне,
ағзасынң физиологиялық қасиеттерімен қаржы жағдайының білім беру үрдісінің
адаптациясына дейін кеңейеді. Қарапайым сөзбен айтқанда, білім беру қызметі
керісінше емес адамға қарай "жүріп келеді";
"Психологиялық негіздеу". Қашықтан оқыту жүйесін тиімді жасау үшін
психологиялық негіздеу мен тәжірибелік шығысты анықтайтын педагогикалық
технологияның психологиямен байланысын көрсетеді. Қашықтан оқыту жүйесінде
бұл принцип өз бетінше айрықша мәнге ие болады, негізінен оқытушының
компьютерлік және телекоммуникациялық құралдарын көбірек пайдаланатын
оқшауланған жұмысы. Бұл жағдайлардың оқытушы үшін психо-физиологиялық кері
салдары болуы мүмкін. Психологиялық ғылым ҚО-ның білім беру үрдісін осы
позициялардан жаңадан бастағанын атап көрсету қажет[20];
білім беру жеткіліксіз қаржыландырылған сферасының бұрынғы жағдайында
бірінші дәрежелі мәнге ие болған "Экономикалық жинақылық";
білім облысының дидактикасымен аралас деректер, экспериментальды
тексерілген дидактикалық жаңа кіріспелер педагогикалық ғылымның соңғы
жетістіктеріне тірек болуды талап етеді;
Оқулықтар мен олардың дидактикалық материалдарының мазмұнын жаңартатын,
оқту мазмұнын жедел және үзіліссіз жаңартып тоыратын мүмкіндікті қамтамасыз
етуді талап ететін "Иілгіштік" бұл принципі іске асыру жеңілдетіледі және
оқытудың желілік технологиясында табиғи болып табылады. Оны оқу серверінде
электронды формада көрсетілген оқу-әдістемелік материалдарды жедел жасау
мүмкіндігінің мысалында беруге болады;
"Бақыланушылық". Оқыту үрдісінің барысын жедел түзету мен оның барлық
кезеңдерінде оқыту технологиясын іске асыру нәтижесін сапалы бағалауды
қамтамасыз ететін жүйеде кейбір компоненттердің бар болуынан көрініс
табады. Қашықтан оқыту жүйесінде оған оқытушы тұлғасының идентификациясының
қажеттілігі қосылады.
Оқыту басқа кез-келген шығармашылық іс-әрекеттің түрі сияқты
объективтік пен субъективтіктің бірлігін көрсетеді. Дәстүрлі оқыту
үрдісінде объективтік жаққа сол ғылымның қазіргі замандағы мазмұны, сонымен
қатар оқытудың тарихи әдістері мен принциптері жатады. Субъективтік жағы
оқытушы сол ғылымның мазмұны мен аралас білім салалары және әдістемелік
дайындау деңгейін көрсетеді. Қашықтан оқыту жүйесінде барлығы орнату мен
тұрғызуда болады. Қашықтан оқыту технологиясының ролі бұл жағдайда өлшеусіз
өседі және соңында оның объективтік мазмұнын оқытудың субъективтік
мезетімен сәйкестігін қамтамасыз етуі тиіс. ҚО-ның көп жылдық практикалық
тәжірибесі тек ҚО технологиясын, қашықтан пайдалана отырып, бекітуге, оқыту
жүйесінің тьюторларынде жоғары мамандандырылған оқытушы-құрастырушылар
жобалаған білім беру үрдісін сапалы жүргізуге болады.
Білім беру мекемелерінде ҚО-ның теориясы мен практикасын оқыту
қашықтан оқыту жүйесінің даму тенденциясын орнатуға мүмкіндік береді.
Олардың ішінде келесі тенденциялары қарастырылады:
жаңа ақпараттық технология құралдарын пайдаланатын қашықтан оқыту
технологиясы мәнінің өсуінде қашықтан оқыту жүйесі базаланады. Бұл кейс-
технологиядан іс жүзінде мультимедиа жүйелері, желілері мен компьютерсіз
іске асырылуы мүмкін емес оқытудың желілік технологиясына эволюциялық
көшуді білдіреді. Алайда, ҚО-ның отандық және шетелдік тәжірибесі дәстүрлі
оқыту құралдарын, мысалы, оқу материалдарын көрсету биосәйкестік есебінен
потенциалы өсетін басылымдарды пайдаланудың жинақылығы мен тұрақтылығын
көрсетеді[20].
Оқытушының тұлғасына бағытталған қашықтан оқыту технологиясын оқу үрдісіне
енгізу мен жобалау вариативті және түзетілген сипатын беретін себепті
күшейтеді. Бұл кәсіби жетік шығармашылық ойлау жағынан дамыған, өзінің іс-
әрекетіндегі күрделі көп жоспарлы есептерді тиімді шешуге қабілетті
мамандарды ғылыми біліммен даярлауды қамтамасыз етеді. Мұндай қашықтан
оқыту технологиясы оқытушыларды дайын ғылыми-теориялық формулалар мен нақты-
қолданбалы-нұсқама-рецептерге емес, кәсіби іс-әрекет тәсілдерін жобалау,
үрдістер мен пайда болуды оқыту мен модельдеу, жаңа білімдерді алу мен
конструкциялау бойынша шығармашылық-іздестіру іс-әрекеттерін меңгеруге
бағыттайды. Оқытудың желілік технологиясы әсіресе оқу үрдісіне желілік оқу-
әдістемелік кешенді (ЖОӘИК) енгізуде осы тенденцияға қолдау жасайды.
ТАРАУ 3 ҚАШЫҚТАН ОҚЫТУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ НЕГІЗДЕРІ
3.1 Қашықтан оқытуды ұйымдастыру варианттарын талдау
ҚО технологиясын пайдаланатын ҚО білім беру мекемелері ҚО (ББМ) талдау
жасаған тізімге мыналар қосылған: МЭАС Қашықтан білім беру Институты,
"ЛИНК" Халықаралық Қашықтан Оқыту Институты (Орталығы), Қазіргі замандағы
гуманитарлық университет (ҚГУ), Европалық корреспонденттік оқыту мектебі
(ЕКОМ), Халықаралық экономика және құқық институты (ХЭҚИ), Ресей
гуманитарлық-техникалық колледжі және "Тантал" институты, Кеннеди Вестерн
америка университетінің Ресей қашықтан оқыту Орталығы, "ИСТИНА" ҚО
Орталығы, "ГАЗПРОМ" ресей акционерлік қоғамының (ААҚ) қашықтан оқыту
Жүйесі, мен незанятого тұрғындар жалпы білім беру мектептерінің жоғарғы
кластарының ҚО Орталығы, Қосымша білім беру ҚО ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қ. И. Сәтбаев атындағы қазақ ұлттық техникалық университеті
Ақпараттану және ақпараттық технологиялар институты
Ақпараттану кафедрасы
ҚОРҒАУҒА ЖІБЕРІЛДІ
Ақпараттану кафедрасының
меңгерушісі т.ғ.д., профессор
_____________М.Қ.Шуақаев
“____”_____________2002ж.
Дипломдық жобаның
ТҮСІНДІРМЕ ЖАЗБАСЫ
Тақырыбы: Қашықтан оқыту теориясы.
Консультанттар: Жетекші,
Экономикалық бөлімнен т.ғ.д., профессор
э.ғ.к., доцент ________ М. К. Шуақаев
__________М.О. Дүйсемалиева
“____”_____________2002ж. Студент
Программалық қамтамасыз етуден __________ М. Ж. Жақия
доцент Мамандығы 3704
__________ Р.К. Ускенбаева ПОС-97-1к тобы
“____”_____________2002ж.
Стандарттаудан доцент
___________ Е.Н. Әмірғалиев
“____”_____________2002ж.
Рецензент т. ғ.к., доцент
____________Р. Б. Әшімова
“____”_____________2002ж.
Алматы 2002
АҢДАТПА
Бұл дипломдық жұмыста қашықтан оқыту теориясының негіздері, оған нақты
мысалдар, оның түрлері, экономикалық негіздеуі келтірілген, негізгі ұғымдар
мен мәлеметтер берілген. Олардың алатын орны мен атқаратын қызметі,
ерекшеліктері қарастырылған. Сондай-ақ оларлың топологиялық түрлері,
ақпаратты өткізу орталары мен ақпаратты кодтау мәселелері баяндалған.
Әсіресе, қашықтан оқыту түрлеріне, олардың бір-бірінен айырмашылығына,
әрқайсысының атқаратын қызметіне, құрылымына және оларды адрестеу
принциптеріне көп мән берілген. Қашықтан оқыту теориясындағы сценарийдің
негізгі үш түрі - "Вариант", "Топ", "Деңгей" мұқият қарастырылған.
Алмасуды басқару әдістері берілген. Стандартты сценарийлер оларды тиімді
пайдалану, стандартты программалық жабдықтар қарастырылған.
АННОТАЦИЯ
В данной дипломной работе рассмотрены все вопросы, касающиеся теории
дистанционного обучения, приведены конкретные примеры, экономическое
обоснование введения практики дистанционного обучения, рассмотрены его
виды, основные понятия. Рассмотрены роль введения дистанционного обучения,
функции которые оно выполняет, его особенности. Особенное внимание уделено
конкретным видам дистанционного обучения, их различиям, функциям каждого из
них. Это касается основных трех видов сценариев дистанционного обучения –
"Вариант", "Группа" и "Уровень". А также даны сведения о различии между
ними, средах передачи информации и кодирование информации. Уделено большое
внимание разработке эффективного программного обеспечения.
THE SUMMARY
In this diplom work choosen an important problem as a distance
education and was researched most of questions fbout the theory of the
distance education. Almost there are concrete examples, economic
fundamentation of entering the practice of the distance education, was
researched it's different kinds, important rules and explainations. Also
was researched the role of entering the distance education, functions,
which it does, it's differentials. The most important attention was in the
concrete kinds of the distance education, for thier differents, of
functions of each of them. This is about three basic kinds of the distance
education – types, such as "Various", "Group" and "Level". Also was
represented information about them, their differentials, encoding the
information. There was a big attention for creating the most effective
programs and software.
Қашықтан оқыту теориясы
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 8
ТАРАУ 1 ҚАШЫҚТАН ОҚЫТУ ТЕОРИЯСЫНЫҢ НЕГІЗДЕРІ 10
1.1. Үзіліссіз кәсіби білім беру жүйесіндегі қашықтан оқыту 10
1.2 Қашықтан оқыту жүйесіндегі оқу орындары 11
1.3 Қашықтан оқытудың негізгі ерекшеліктері 13
1.4 Қашықтан оқыту жүйесіндегі мүмкіндіктер 15
ТАРАУ 2 ҚАШЫҚТАН ОҚЫТУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ 17
2.1 Қашықтан оқыту технологиясының мәні мен түсінігі 17
ТАРАУ 3 ҚАШЫҚТАН ОҚЫТУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ НЕГІЗДЕРІ 26
3.1 Қашықтан оқытуды ұйымдастыру варианттарын талдау 26
3.2 Москва мемлекеттік экономика, статистика және ақпараттану
университетінің қашықтан оқыту институтының оқытуы 26
3.3 "ЛИНК" Халықаралық Менеджмент Институты 29
3.4 Европалық корреспонденттік оқыту мектебі (ЕКОМ) 30
3.5 "Кеннеди Вестерн" қашықтан оқыту америка университетінің Ресейдегі
Орталығы 31
ТАРАУ 4 ҚАШЫҚТАН ОҚЫТУ ЖҮЙЕСІНЕ АРНАЛҒАН ТЕСТТІК ТАПСЫРМАЛАР ПАКЕТІН
ҚҰРАСТЫРУ 33
4.1 Жалпы жағдайлар 33
4.2 Жүйенің құрылымы мен оны жасау принциптері 34
4.3 Тест, тест-кадр, тесттік тапсырма, ақпараттық кадр, тіркеме кадрлар 35
4.3.1 Сценарий бойынша аттестация мен оқыту 36
4.3.2 Тесттік тапсырмалар пакетінің құрылымы мен топ-сценарий 40
4.3.3 Білімді тестілеу жүйесі үшін тестілеу тапсырмаларының пакетін құру
үрдісі 40
4.4.5 Жүйеге қосуға арналған файлдар пакеті 41
4.5 Білімді тестілеу жүйесіндегі аттестациялау мен оқыту үшін тест-кадрлар
құру 42
4.5.1 (.TST) тест-кадрлы файлдардың құрылымы 42
4.5.2 Тест-кадрлы файлдардың бас тақырыптық бөлігі 42
4.5.3 Ақпараттық кадрлар мен тесттік тапсырмалар құру 43
4.5.4 Жабық форманың тесттік тапсырмалары 44
4.5.5 Ашық формадағы тесттік тапсырмалар 47
4.5.6 Сәйкестікке тесттік тапсырма 53
4.5.7 Дұрыс тізбек орнатудың тесттік тапсырмасы 55
4.5.1 Ақпараттық кадрлар 56
4.6.1 Тесттік тапсырмаларда арнаулы символдарды пайдалану 62
4.7 Жүйеде аттестация мен оқыту үшін сценарий құру 62
4.7.1 (.SCN) сценарийінің сипатталуымен файлдың құрылымы 62
4.7.2 Сценариийдің сипатталуымен файлдың бас тақырыбы 63
4.7.3 Сценариийдің сипатталуымен файлдың орнатылатын бөлімі 63
4.7.4 Оқыту немесе тестілеу процедурасын баптау 64
4.7.5 Әртүрлі типтегі сценарийлер құру 65
ТАРАУ 5 ҚАШЫҚТАН ОҚЫТУ БАҒДАРЛАМАЛЫҚ ҚАМТАМАНЫ ЕНГІЗУДІІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ
ТИІМДІЛІГІНЕ БАҒА БЕРУ 70
5.1 Қашықтан оқыту үшін құрылған программалық қамсыздандырудың технико-
экономикалық негізі 70
5.2 ПҚ енгізудегі экономикалық тиімділікті есептеу 70
5.2.2 Бағдарламаны енгізуге дейінгі шығындарды есептеу 76
5.2.3 Программаны енгізгеннен кейінгі шығындарды есептеу 76
ҚОРЫТЫНДЫ 79
ҚОСЫМША В АРНАЙЫ СИМВОЛДАР КЕСТЕСІ 127
Грек алфавиті 127
КІРІСПЕ
Қашықтан оқытудың құрылуы мен дамуының тарихи-педагогикалық талдау
мәселесі бүгінгі күнде әлемде ара қашықтан оқыту жүйесін іске асыру
тәжірибесінің (ҚОЖ) жинақталғанын көрсетті. Білім берудің дәстүрлі емес
формасына көшудің әлемдік тенденциясы толығымен жаңа технологиямен дайындық
жүргізетін ЖОО-лардың санының өсуінен көрініс табады [1]. Егер 1980 жылы
олардың саны 187 болса, онда 1995-жылдары 700-ге жуық болды.
ҚО ұлттық білім беру жүйесінің шегінде ғана емес, барлық жоғарғы білім
программасының төрттен бір бөлігін құрайтын бизнес аймағын даярлауда ерекше
бағыты бар жеке коммерциялық компанияларда да дамып келеді. Жеке
корпоративтік білім беру мысалы, ІBM, General Motors, Ford сияқты және
басқа да желілер құрылған. Осы білім беру жүйелерінің көпшілігі күрделілігі
сияқты мөлшеріне қарай университеттерде құрылған жүйелерді басы озады.
Бүгінгі күнде көптеген компаниялар өзінің құрылымындағы білім беру
бөлімшелерінің статусын қайта қарастырып жатыр. Кәсіпорынның жетекшілері
инвестицияны ғылыми-зерттеу жұмыстарындағы инвестициялармен теңдей
қарастырады[ 4].
ҚО-ның Ресейде даму үрдісі 90-жылдардың басында басталды. РФ
территориясындағы ҚО орталықтары мен бөлімдерінің, білім беру мекемелерінің
саны 1997-жылдың басында автордың санауы бойынша жүзден аса болды және
жылдам өсуін жалғастыруда.
ҚО-ның Ресейде даму үрдісі Ресей үшін дәстүрлі себептермен-жақсы
материалдық қамтамасыз етудің жоқтығы, компьютерлік техниканың қымбаттығы,
байланыстың шектеулі мүмкіндіктері мен оқытушылардың төмен дәрежеде
материалдық ынталандырылғанымен шектеліп отыр. Сонда да, Москва
энергетикалық институтында (ТУ) радио жүйесі кафедрасында Рязанский
институтының радио инженерлер (Рязань қаласы) мен Марийский политехникалық
институтының (Йошкар-Ола қаласы) студенттері қашықтан табысты оқытылды.
Москва мемлекеттік авиация технологиялық университетінде (МӘТИ) Ресейдің
шалғай аудандарында тұратын мектеп оқушыларын университетке түсу үшін
талапкерлерді қашықтан даярлау жүргізіледі. Москва мемлекеттік индустрия
университетінде ҚО Ресей ІІМ қылмыстық-атқару жүйесінің әріптестері мен
түзету колоннасындағы сотталғандарды оқыту үшін тәжірибеде пайдаланылады.
Тәжірибелік ҚО Москва мемлекеттік электроника және математика
университетінде классикалық мысал болды [5]. ҚО технологиясы М.И.Ломоносов
атындағы ММУ-де, Москва мемлекеттік әуе институтында (МӘИ), Москва
мемлекеттік электронды машина жасау институтында (МЭМИ), Москва мемлекеттік
экономика, ақпараттану және статистика университетінде (МЭАС), Челябинск
мемлекеттік техникалық университетінде, Самара мемлекеттік әуе
университетінде, Томск мемлекеттік басқару жүйесі мен радиоэлектроника
академиясында, Уральск мемлекеттік техникалық университетінде және басқа да
ЖОО-да енгізілді.
ТАРАУ 1 ҚАШЫҚТАН ОҚЫТУ ТЕОРИЯСЫНЫҢ НЕГІЗДЕРІ
1.1. Үзіліссіз кәсіби білім беру жүйесіндегі қашықтан оқыту
ҚО-ның құрылуы мен дамуының тарихи-педагогикалық талдау мәселесі
бүгінгі күнде әлемде ара қашықтан оқыту жүйесін іске асыру тәжірибесінің
(ҚОЖ) жинақталғанын көрсетті. Білім берудің дәстүрлі емес формасына көшудің
әлемдік тенденциясы толығымен жаңа технологиямен дайындық жүргізетін ЖОО-
лардың санының өсуінен көрініс табады [1]. Егер 1980 жылы олардың саны 187
болса, онда 1995-жылдары 700-ге жуық болды.
АҚШ-та ҚО жүйесімен 1 миллионға жуық адам оқиды. 40 инженерлік
консорциумды көрсететін Ұлттық Технологиялық Университеті 90-жылдардың
басында магистр дәрежесінде қашықп оқыту әдісінің көмегімен 1100-ден аса
студенттерді даярлауды қамтамасыз етті. Университеттердің жартысынан
көбінде ересектерді оқытуда АО технологиясы пайдаланылады. АО үшін
теледидар кеңінен пайдаланылады. Ересектерді оқыту программасы ғылым,
бизнес және басқару курстарын қамтиды.
20 жылдан аса уақыт Ұлттық Университет АО (UNED)-ны Испанияда жасады.
Ол өзіне елдің ішінде 58 және шет елдерде 9 оқу орталығын біріктірді.
Ересектер үшін сырттай жоғары білім беруді ұйымдастыру мақсатында 1998 жылы
құрылған. Ол білім беру министрлігінің бөлімшесінің бірі болып табылады
және тікелей жоғары білім беру жөніндегі мемлекеттік хатшыға бағынышты.
Оның құрылымында білім дәрежесін жетілдіру жүйесі, жеке жағдайда, орта
мектептердің оқытушылары бар.
Франциядағы ҚО ұлттық орталығы әлемдегі 120 елде қашықтан оқытуда
35000 пайдаланушыны қамтамасыз етеді.
ГФР-дің Хаген қаласындағы (1976 жылы құрылған) ашық университет
сырттай білім алу мен білімді жетілдіруге мүмкіндік береді. Университет
диплом береді және ғылым докторын қоса алғанда әртүрлі дәреже тағайындайды.
Тюбинген қаласындағы ҚО институты оқыту үшін радио мен теледидарды
пайдаланатын программа құрды. 2500 оқу курсын дайындауда 5000 оқытушы
қатысады. Швециядағы Балтық Университеті балтық аймағындағы елуден аса
университеттердің күшін біріктіреді. ҚО технологиясы бойынша Уасалы, Лунда,
Гетеборг, Умео және Линчепинг қалаларындағы университеттерде білім алуға
болады. барлық оқу ғимараттары оқытушылардың консультациялары мен арнайы
құрастырулар негізінде университеттен тыс орындалады. Емтихан тапсыру
үрдісі тікелей ЖОО-да жүзеге асырылады [2,3].
70-жылдардан Финляндияда 10 университеттің жанында ҚО Орталықтары,
сонымен қатар студенттер саны 30 000 адам болатын 20-дан аса жаздық
университеттер құрыла бастады.
Турцияда 1974-жылдан алыс аудандардың тұрғындарына білім алуға көмек
беру мақсатымен ашық университет жұмыс істейді. Тыңдаушылар университеттен
қажетті оқу материалдарының пакетін алады және қосымша олар үшін оқу радио
және телепрограммалар өткізіледі, жазғы курстар ұйымдастырылады, оларда
кешке және демалыс күндері де оқу мүмкіндігі ұйымдастырылған. Осындай
оқытумен 120 000-нан аса тыңдаушылар қамтылған.
ҚО-ға ұқсас білім беретін мекемелер Австралияда жұмыс істейді және
Швейцарияда тұрғызылу стадиясында орналасқан[2]. Европадағы Андорра сияқты
кішкентай елде ҚО жүйесін құру программасы бар.
ҚО әлемнің басқа аймақтарында да дамып жатыр. ҚО дамыған
мегауниверситтетің мысалы ретінде, Қытай телеуниверситетін (Қытай), Индира
Ганди атындағы Ұлттық ашық университетті (Үндістан), Пайнам Ноор
университетін (Иран), Корей Ұлттық ашық университетін (Корея), Оңтүстік
ашық университетін, Сукотай Тампариат ашық университетін (Таиланд)
келтіруге болады [64].
Японияда 80-жылдардың басынан "Университет эфирде" жұмыс жасайды. Бұл
бюджетте орналасқан және сауаттандыру министрлігінің қатал бақылауындағы,
бірнеше гуманитарлық және ғылыми-жаратылыстану профиліне ие болған
мемлекеттік мекеме. Белгілі уақыттарда теледидар мен радио арқылы лекция
аударылады. Әрбір таңдалған пән бойынша оқушылар аптасына сағаттық
лекцияны екі рет тыңдауы тиіс. Әрбір префектурада құрылған арнаулы оқу
орталықтарында консультациялар беріледі. Тыңдаушылардың негізгі бөлігі бес
жыл оқытылады және емтиханды табысты аяқтаған соң бакалавр дипломын алады.
Ашық университеттің сынақ бірліктері басқа университтердің сынақ
бірліктерімен тең болады[2].
Тұрғындарының білім деңгейі төмендеу және білім үрдісінің техникалық
жабдықталуы жеткіліксіз Таяу Шығыс пен Орталық Африка сияқты елдерде ҚО-ның
дамуы басқа аймақтардағы ҚО-ның дамуына қарағанда артта қалып келе жатқаны
назар аудартады.
1.2 Қашықтан оқыту жүйесіндегі оқу орындары
ҚО ұлттық білім беру жүйесінің шегінде ғана емес, барлық жоғарғы білім
программасының төрттен бір бөлігін құрайтын бизнес аймағын даярлауда ерекше
бағыты бар жеке коммерциялық компанияларда да дамып келеді. Жеке
корпоративтік білім беру мысалы, ІBM, General Motors, Ford сияқты және
басқа да желілер құрылған. Осы білім беру жүйелерінің көпшілігі күрделілігі
сияқты мөлшеріне қарай университеттерде құрылған жүйелерді басы озады.
Бүгінгі күнде көптеген компаниялар өзінің құрылымындағы білім беру
бөлімшелерінің статусын қайта қарастырып жатыр. Кәсіпорынның жетекшілері
инвестицияны ғылыми-зерттеу жұмыстарындағы инвестициялармен теңдей
қарастырады[ 4].
ҚО-ның Ресейде даму үрдісі 90-жылдардың басында басталды. РФ
территориясындағы ҚО орталықтары мен бөлімдерінің, білім беру мекемелерінің
саны 1997-жылдың басында автордың санауы бойынша жүзден аса болды және
жылдам өсуін жалғастыруда.
ҚО-ның Ресейде даму үрдісі Ресей үшін дәстүрлі себептермен-жақсы
материалдық қамтамасыз етудің жоқтығы, компьютерлік техниканың қымбаттығы,
байланыстың шектеулі мүмкіндіктері мен оқытушылардың төмен дәрежеде
материалдық ынталандырылғанымен шектеліп отыр. Сонда да, Москва
энергетикалық институтында (ТУ) радио жүйесі кафедрасында Рязань
институтының радио инженерлер (Рязань қаласы) мен Марийский политехникалық
институтының (Йошкар-Ола қаласы) студенттері қашықтан табысты оқытылды.
Москва мемлекеттік авиация технологиялық университетінде (МӘТИ) Ресейдің
шалғай аудандарында тұратын мектеп оқушыларын университетке түсу үшін
талапкерлерді қашықтан даярлау жүргізіледі. Москва мемлекеттік индустрия
университетінде ҚО Ресей ІІМ қылмыстық-атқару жүйесінің әріптестері мен
түзету колоннасындағы сотталғандарды оқыту үшін тәжірибеде пайдаланылады.
Тәжірибелік ҚО Москва мемлекеттік электроника және математика
университетінде классикалық мысал болды [5]. ҚО технологиясы М.И.Ломоносов
атындағы ММУ-де, Москва мемлекеттік әуе институтында (МӘИ), Москва
мемлекеттік электронды машина жасау институтында (МЭМИ), Москва мемлекеттік
экономика, ақпараттану және статистика университетінде (МЭАС), Челябинск
мемлекеттік техникалық университетінде, Самара мемлекеттік әуе
университетінде, Томск мемлекеттік басқару жүйесі мен радиоэлектроника
академиясында, Уральск мемлекеттік техникалық университетінде және басқа да
ЖОО-да енгізілді.
Америкалық білім беру қызметін ресей нарығында алға жылжытуда
BMІ(Busіness Manager Іnternatіonal)-Сан-Франциско қаласында, Калифорния
штатында (АҚШ) штаб-квартирасы бар арнаулы америка консалтингті компаниясы
үлкен үлес қосып отыр. Компанияның іс-әрекетінің негізгі бағыты, жалпы
білім беру және балалар мен ересектер үшін бизнес-білім беру. Осы барлық
білім беру қызметі ҚО технологиясын пайдалану арқылы мүмкін болады.
Британ білім беру қызметі бірнеше жылдан бері ресей білім беру
нарығында Ашық Британ Университеті-ҚО Халықаралық орталығы (қазір
Халықаралық Менеджмент институты) "ЛИНК" серіктестігі алға жылжып
келеді[6].
Жақында ұйымдастырылған Ресей-финдік және Ресей-неміс телеакдемиясы
қазіргі замандағы компьютерлік және телекоммуникациялық құрал-жабдықтар
деңгейіне ие бола отырып, ресейдің білім беру нарығына енгізіліп жатыр.
СДО педагогикалық қамтамасыз ету бойынша Ресей білім беру
академиясында (РБА) үлкен жұмыс жүргізілуде. Ресей білім беру академиясында
жалпы және орта білім беру институтының ҚО зертханасында Е.С.Полаттың
жетекшілігімен ҚО үшін теориялық негіздер мен тәжірибелік крустар құрылды,
ҚО-ның эвристикалық мәселесін А.И.Хуторский зерттеген, ҚО РБА
Университетінің оқу үрдісіне енгізілген.
Білім беру үрдісіне ҚО технологиясын енгізуді "ТАНТАЛ" мемлекеттік
емес білім беру мекемесі, қазіргі замандағы гуманитарлық университетте,
Ресей кеден академиясында табысты енгізіліп жатыр.
Ресейде корпоративті оқыту құрылып және екпінді дамып жатыр. Бұл
тенденция банк жүйесінде, РБА "ГАЗПРОМ", Орталық банкте, Санэпидем
қызметінде және басқаларда көрінеді. Өзінің техникалық және дидактикалық
мүмкіндіктеріне қарай бұл жүйелерді салыстыруға болады және ЖОО-дағы ҚО
жүйесінен асып түседі.
Осылайша, Ресейде әлеуметтік-экономикалық жағдайдың құлдырауына
қарамастан ҚО жоғарғы мектептердегі сияқты, корпоративті туындап және
интенсивті дамып жатыр.
Білім беруді алу формасын талдау қашықтан оқыту (ҚО) білім беру
үрдісінде дәстүрлі және спецификалық әдістер, компьютерлік және
телекоммуникациялық технологияларға негізделген оқыту құралдары мен формасы
пайдаланылатын (сонымен қатар күндізгі, сырттай, күндізгі-сырттай және
экстернат) білім беруді алу формасы болып табылады. ҚО кезінде білім беру
үрдісінің негізіне өзіне қолайлы жерде оқи алатын, өзімен бірге арнаулы оқу
құралдары мен оқытушылар мен басқа да адамдармен телефон, факс, электронды
және жай почта арқылы байланыс жасау мүмкіндігі бар, жеке сабақ кестесі
бойынша оқушының мақсатты бағытталған және бақыланған өз бетінше жұмысы
жатады.
1.3 Қашықтан оқытудың негізгі ерекшеліктері
ҚО-ның отандық және шет елдік тәжірибесіне талдау жасау ҚО-ға тән
ерекшеліктерді атап көрсетуге мүмкіндік берді. Олардың ішінде:
1. "Иілгіштік". Оқитындар өзіне ыңғайлы жерде, қолайлы уақытта және
екпінді жұмыс жасайды. Әркім пәннің курсын меңгеру мен таңдаған пән
бойынша қажетті білім ала алады.
2. "Модульдік". ҚО программасының негізіне модульдік принцип жатады.
Оқушы меңгерген әрбір жеке пән (оқу курсы) белгілі пәндік аймақтың
мазмұны бойынша теңбе-тең. Бұл тәуелсіз оқу курстарының жиынынан
жеке және топтық қажеттіліктерге жауап беретін оқу жоспарын құруға
мүмкіндік береді.
3. "Параллельдік". Оқу негізгі кәсіби іс-әрекет оқумен бірге, басқаша
айтқанда "өндірістен қол үзбей" өткізілуі мүмкін.
4. "Алыстан әрекет жасау". Оқушының орналасқан жерден білім беру
мекемесіне дейінгі (байланыстың сапалы жұмысы кезінде) ара
қашықтығы тиімді білім беру үрдісі үшін кедергі болмайды.
5. "Асинхрондылық". Оқу үрдісінде оқушы мен оқытушы әрбір сабақ
кестесі үшін ыңғайлы жұмыс істейді.
6. "Қамту". Бұл ерекшелікті кейде "жаппай" деп айтады. Оқытушылардың
саны сынды параметр емес.
7. "Тиімділік". Бұл ҚО-ның экономикалық тиімділігімен түсіндіріледі.
8. "Оқытушы". Оқытушының жаңа ролі мен функциясы жөнінде сөз болады.
9. "Оқушы". Оқушыға қойылатын талап дәстүрліден ерекше болады.
10. "ЖАТ" (жаңа ақпараттық технология). ҚОЖ-да ақпараттық технологияның
барлық түрі пайдаланылады, бірақ ерекше жаңа ақпараттық
технологиялар компьютерлер, компьютерлік желілер мен мультимедиа
жүйелері және т.б құралдар болып табылады.
11. "Әлеуметтік". ҚО белгілі дәрежеде тұрғылықты жері мен материалдық
жағдайына тәуелсіз білім алудың тең мүмкіндігін қамтамасыз ете
отырып, әлеуметтік салмақты түсіреді.
12. "Интернационалдық". ҚО білім беру қызметіндегі импорт пен
экспорттың қолайлы мүмкіндігін қамтамасыз етеді.
Саналған ерекшеліктер білім алудың басқа формаларының алдында оның
артықшылығын көрсетеді. Бірақ оқытушы мен оқушыға бір уақытта жағдайды
жеңілдетпей, керісінше еңбек шығынын өсіре отырып, белгілі спецификалық
талаптар қоятындығын анықтайды.
ҚО-ға ғылыми-педагогикалық қоғамдастықтың қатынасын ММУ-дің
социология факультетінің жүргізген МЭАС-та ұйымдастырылған ҚО бойынша
конференцияға қатысушылардың ішіндегі әлеуметтік сұрау нәтижелерінен
байқауға болады. Сарапшылар орта есеппен 4.45 бес баллдық шкала бойынша ҚО-
ның перспективтігіне баға берді. Сарапшылардың бағасы бойынша ҚО-ның
айналымына ең көп қолдау көрсететін жоо жетекшілері (ректорат, оқу кеңесі)-
(орташа балл 4.24) болды, олардан кейін студенттер (орташа балл 3.78),
содан кейін оқытушылар (орташа балл 3.67) (сурет 1.1).
Сурет 1.1 Педагогикалық тәжірибеге қашықтан оқытуды енгізудің
жинақылығы туралы сарапшылардың пікірі.
Оқытушылардың ҚО-ға "кері" қатынасы белгілі дәрежеде отандық
педагогикалық тәжірибеге тән және біздің ойымызша, ҚО-ға қатысты
шиеленісшілігін төмендетуге болса да, сәйкес моральдық және материалдық
компенсациясыз ҚОЖ-де педагогикалық тіршіліктің әлдеқайда күрделенуі болып
отыр. Жоғарғы оқу орындары аралық ҚО орталығы өткізген әлеуметтік сұрау,
оқытушылар жағынан ҚО-ға деген жауап алғанда кері пікір 1998 жылы 38(, ал
1999 жылы 30( болды.
1.4 Қашықтан оқыту жүйесіндегі мүмкіндіктер
Білім беруді ақпараттандыру жағдайында білім алу формасының
эволюциясына талдау жасау, жаңашылдандыру мен даму кезінде бүгінгі күнде
білім алудың барлық белгілі формалары, соның ішінде қазіргі замандағы ҚО-да
асимптотикалық, эволюциялық ілгерілейтін кейбір интегралды, синтетикалық
форма қарастырылуы мүмкін. Бұл форманы өзіне бүгінгі күнде және болашақта
пайда болуы мүмкін бар формалардың ең жақсысын жинақтаған идеал деп
ойлаймыз. Бұл туралы сарапшылар ҚО-ны XXІ ғасырдағы оқыту формасы деп
атайды. ҚО туралы Ресей білім беру экс-министрлерінің пікірін мысалға
келтірейік. Г.А.Ягодин "Ресейдегі қашықтан оқыту бірыңғай жүйесін құру
перспективасы мен күйі туралы" сұрағы бойынша 1995 жылғы Ресей Жоғарғы оқу
орындарының мемлекеттік комитетінің жиналысында: "Егер әлемде ең жақын 10
жылда әлеуметтік катаклизм болмаса, онда қашықтан оқыту жер бетіндегі білім
берудің басты формасы болады"-деп атап көрсетті. В.ГКинелев осы жайлы былай
дейді: "Қашықтан оқытуды XXІ ғасырдың білім беру жүйесі деп атаған дұрыс".
Біз оны әлемде және біздің елімізде болып жатқан глобальды білім беру
реформасының магистральды бағыттарының бірі ретінде қарастырамыз. XXІ
ғасырдың басында біз қашықтан басқарудың ресейлік барлығын қамту жүйесіне
кездесуіміз керек. А:Н.Тихонов ҚО-ны "Жоғарғы мектептің потенциалын
қолдаудың маңызды бағыты" сияқты анықтама береді. ҚО-ның мәні мен ролі ол
Ресей тұрғындрының ЖАТ құралдарымен базаланған сапалы әрі жеке білім алу
мүмкіндігін береді. Осы гипотезаға сәйкес басқа да көптеген айтылымдар
келтіруге болады.
Осылайша, қисынды талқылау жиынтығы, белгілі сарапшылардың ой-пікірі
мен дәстүрлі оқу үрдісіне ҚО технологиясын енгізудің экспериментальды
тәжірибелік нәтижесі қжетті заңдылықпен білім алудың барлық формалары
қазіргі замандағы изоморфты ҚО-ның нағыз гуманистикалық, әмбебап,
синтетикалық, интегралды формасына асимптотикалық түрде ұмтылады. Басқаша
сөзбен айтқанда, олар білім алудың бір формасына қосылады.
Қорыта келгенде, қашықтан оқытуды идеалды жағдайда көрсетуге болады:
өндірістік іс-әрекет үрдісінде және тұрғылықты жерін тастап кетпей-ақ оқу
мүмкіндігін береді;
білім беру, отандық және әлемдік ресурсқа кең мүмкіндікті қамтамасыз етеді;
өзін-өзі оқыту үрдісін тиімдірек жасау мен ол үшін барлық қажетті
құралдарды алуға мүмкіндік береді;
жеке мүмкіндіктер мен қажеттіліктерге байланысты білім беруді жалғастыру
мен үзуге мүмкіндік береді;
өспелі шектеусіз білім беру ресурстарының барлық түрлеріне қол жеткізе
алатын адамдардың шеңберін әлдеқайда кеңейтеді;
білім беру ресурстарына мүмкіндік алу есебінен оқыту құнын төмендетеді;
білім беру мекемелерінің көмегімен курстарды құрастыру есебінен ерекше
білім беру программаларын құруға мүмкіндік береді;
қоғамның білім беру потенциалының деңгейі мен білім сапасын арттыруға
мүмкіндік береді;
елдің қажеттілігін сапалы даярланған мамандар мен мамандандырылған
жұмысшылармен қанағаттандыру;
тұрғындардың әлеуметтік және кәсіби ұтқырлығын, оның іскерлік және
әлеуметтік активтілігін, дүниетанымын және өзін-өзі тану деңгейін
арттырады;
отандық білім беру жүйесінде жинақталған білім, кадрлік және материалдық
потенциалдың көбеюін сақтауға қабілеттендіреді.
РФ территориясы мен орыс тілді тұрғындар тұратын шет елдерде бірыңғай білім
кеңістігін сақтайды және дамытады.
ТАРАУ 2 ҚАШЫҚТАН ОҚЫТУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ
2.1 Қашықтан оқыту технологиясының мәні мен түсінігі
Үлкен Совет Энциклопедиясы берген анықтамаға сәйкес технология-бұл
өнімді шығару үрдісінде жүзеге асырылған материал немесе жартылай
фабрикаттың, шикізаттың формасы, қасиеті, күйінің өзгеруі, дайындалу,
өңделу тәслдерінің жиынтығы, шеберлік, өнер. Осыдан технология түсінігінің
көбінесе өндірістік материалдық құндылықтармен байланысты екендігі шығады.
Шындығында, өткен ғасырда ірі өнеркәсіп пен машина өндірісінің дамуынан осы
үрдісті жеке элементтерге, операцияларға, кезеңдерге мүшелеу қажеттілігі
туындады. Өнеркәсіптік өндірістің күрделенуі ғылыми нұсқамаларды
тәжірибелік мақсатта саналы түрде пайдалануды талап етті және бұл істі
технология өз жауапкершілігіне алды. Уақыт өткен сайын "технология" термині
адамзаттың іс-әрекетінің басқа да сферасында кең қолданыла бастады, басқаша
айтқанда, кең философиялық бетбұрыс алды[8]. Э.Де Бононың ойынша,
технология-бұл білімді пайдалану негізінде қандай да бір пайдалы өндірістің
үрдісі, технологияның негізгі функциясы-теорияны тәжірибеге енгізу.
Осылайша, технология порцессуалды ой-пікір бойынша қалай және қандай
құралдармен деген сұрақтарға жауап беру, осы сұрақтардан "не алу керек"
деген айқын мақсат көрініс табады.
Басқа жағынан, адамзаттың іс-әрекетінің өркендеуінде өнеркәсіптік
технологияның қатарында адамдар ұзақ ғасырлар бойы өзінің қоғамдық істерін
басқарып, жинақталған білім мен ақпаратты ұрпақтан-ұрпаққа беріп
отырғандықтан, әлеуметтік технологиялар да пайдаланылды. Олар көбінесе
арнайы құрастырылмаған технологияны пайдаланды, технология қарапайым болды
және әлеуметтік байланыстардың өзі де болжау арқылы, эмпирикалық меңгере
алатындықтан, технологияландыруды талап етпеді. Әлеуметтік прогресс сол
уақытта бұрынғы ережелер, қолжазбалар, дәстүрлер мен мәдени үлгілер
негізінде (В.Н.Иванов неге назар аударады[9], не нәрсеге келісуге болады)
мүмкін болды, басқаша айтқанда, саналы түрде құрастырылмаған, белгілі
мақсатқа бағытталмаған дәстүрлі процедуралар мен операциялар.
Қазіргі замандағы әлеуметтік-экономикалық жағдайлар өткен
тәжірибелердегі болжам жасау деңгейінде емес, қазіргі замандағы ғылыми
деректердің, әлеуметтік кеңістікті технологияландыру мен ақпараттандыру
негізінде ақпаратты беруді қамтамасыз ететін ғылыми ауқымды әлеуметтік
технологияны құруды талап етеді.
Кез-келген әлеуметтік-технологияның мәні мен тағайындалуы-басқару
үрдісін тиімділеу, одан әлеуметтік нәтиже алу үшін қажетті емес операциялар
мен іс-әрекеттердің түрін шығарып тастау. Технологияны пайдалану-бұл
басқару шығындарын төмендетуге, басқару әрекеттерінің тиімділігін арттыруға
мүмкіндік беретін басты ресурс. Әлеуметтік өмірді технологияландырудың
активті процесінде қоғам артықшылықты техникалық прогресс жолынан ғана
емес, нарықты әлеуметтік бағдарлау, адамзат ресурсын дұрыс пайдалану,
интеллектуалды меншікті дамыту мен қорғау негізінен де іздей бастады.
Білім беру үрдісін талдау оқыту технологиясы оқыту жүйесінде
әлеуметтік жүйе болып табылатын барлық әлеуметтік технологияның құрамдас
бөлігі болып табылады.
Әдебиет көздерін тарихи-әлеуметтік зерттеу, мысалы [10,11,12,13],
оқыту технологиясы (ОТ) түсінігі педагогикада жаңа нәрсе емес. Оқыту
тәжірибесінде сонымен қатар келесі терминдер болады: "оқыту технологиясы",
"білім беру технологиясы" және т.б. Т.С.Назарованың зерттеулері
көрсеткендей, "педагогикалық технология" алғаш рет XX ғасырдың 20-
жылдарында пайда болды[10]. Алайда, біздің көзқарасымыз бойынша күтпеген
нәтиже берген "оқыту технологиясы" түсінігін құру мен өткізу тарихы бойынша
толығырақ зерттеулерді Н.П.Маслова жүргізді. Өзінің "Ноосфералық білім
беру" деген жұмысында, ол "технология" термині отандық педагогикалық
әдебиетте алғаш рет XVІІІ ғасырдың 20-жылдарында Федор Поликарпов-
"справщик", ал кейін бірнеше кітаптың авторы Москва баспа ауласының
директоры пайдаланғанын көрсетті[11]. Олардың ішінде "Славян-грек-латын
лексиконы" (1974ж), "Технология" (1925ж). Осы терминді ол М.Смотритскийдің
(1721ж) кең танымал грамматикасының үшінші басылымына қосымша ретінде
пайдаланды. Грамматика концепциясы (технологияның) өнері мен кәсібі сияқты
анықтамалар мен принциптер және басқа жүйелерді түсіндірді.
Әскери университетте жүргізілген зерттеулер нәтижесі, Ян Амос
Каменскийдің (1592-1670) адамның табиғатының заңы бойынша жүзеге асатындай,
жалпы оқу тәртібін табуға ұмтылғандығы назар аудартады.
Т.С.Назарова [10,14], Ю.С.Руденко [12], Э.К.Коротков [13] жүргізген
ОТ түсінігінің мәні мен анықтамасының эволюциясын талдау ОТ-ның дәстүрлі
оқыту жүйесіне жуық даму тенденциясы мен құрылу принципін, даму кезеңдерін,
тарихи аспектілерін бөлуге мүмкіндік берді. Жүргізілген зерттеулерді
жалпылай келіп, 1940-50-жылдары оқыту үрдісіне техникалық құралдарды
енгізуге байланысты соңғы жылдары (1950-1960) әртүрлі техникалық
құралдарды, кино, радио "педагогикалық технология" сияқты болған қолдану
әдістемесі бойынша жұмыста "оқыту технологиясы" кеңінен қолданыла бастады.
60-жылдардың ортасында "педагогикалық технология" шетел баспалары мен
халықаралық конференцияларда талқыланатын болды. "Оқытудағы техникалық
құралдар Technology іn Educatіon мен оқыту технологиясы Technology of
Educatіon бағыттары белгіленді. Э.К.Коротковтың зерттеулерінен
көрінгендей, 80-жылдарға дейін оқыту технологиясы термині 60-жылдардың
басында педагогикалық басылым беттерінде пайда болды. АҚШ-та, Англияда, ГФР-
де, Францияда, Италияда Жапонияда осындай атпен арнайы журналдар шыға
бастады. 60-жылдардың соңы мен 70-жылдардың басында көптеген елдерде ОТ-ны
құру бойынша әртүрлі мекемелер ашыла бастады. НАТО жеке қарулы күштерінің
құрамын дайындау үрдісі технологияландырылды.
Біздің заманымызда оқытуды кепілдік нәтижесі бар өндірістік-
технологиялық үрдіске айналдыра алатын осындай дидактикалық тәсілдер мен
құралдарды іздеу біздің жүзжылдықтағы 50-жылдардың ортасы мен 60-жылдардың
басында жүзеге асырылды. Оқытуды толығымен құрудың ерекше "технологиялық"
тәсілі туындады.
Осы уақытта тәжірибе жүзінде оқымысты-педагогтар арасында
гуманитарлық және әлеуметтік-экономикалық ғылымдарды оқытуда "технология"
терминін пайдалану туралы сұраққа талас туған болатын. Болгар ғалымы
Н.Стефановтың пікірі бойынша бұл дұрыс деп көрсетіледі. Осы түсінік
материалдық өндіріс сферасына тиісті болуымен байланысты, бірақ технология
өзінің мағынасы жағынан рухани өндірісті де қамтуы мүмкін. Материалдық
өндіріс сферасынан тыс кейбір мақсаттар мен есептерге жетуге бағытталған
алдын-ала анықталған операциялар қатарын әлеуметтік технология деп атады.
ҚО-ның ерекшеліктері түсініктер мен қашықтан оқыту технологиясының
негізгі принциптерін құруды талап етеді. Қашықтан оқыту технологиясы
түсінігін бермес бұрын, дәстүрлі оқыту үрдісіне жуық ҚО түсінігінің белгілі
жолдарын келтіреміз.
Осы облыстағы алдыңғы қатарлы мамандардаың бірі Ф.Янкушевич "Жоғарғы
білім беру жүйесіндегі оқыту технологиясы" деген жұмысында оқыту
технологиясы-бұл оқытудың қазіргі замандағы құралдары мен әдістерін
пайдалану барысында құралдар мен күштің тиімді шығындары кезінде қысқа
мерзім ішінде мамандар даярлауды қамтамасыз етеді.
Венгер педагог-ғалымы Ласло-Салаи оқыту технологиясына "мақсатты
талдау, жоспарлау, оқу-тәрбие үрдісін ғылыми ұйымдастыру, әдістер, мақсатқа
және оқыту тиімділігін арттыруға сәйкес құралдар мен материалдарды таңдауды
жалпылайтын түсінік" деп анықтама берді.
Осы мәселені зерттеуші, жоғарғы әскери мектептің өкілі Э.Н.Коротков
келесі оқыту технологиясын береді: "бір жағынан оқыту технологиясы-бұл
нақты анықталған дидактикалық мақсаттардың тізбегінің негізінде барлық
оқыту үрдісін ұйымдастыру мен жобалау тәсілдері туралы жүйелік, бүтіндей
білім. Басқа жағынан, оқыту технологиясы-бұл оқушы және оқытушының іс-
әрекетін түзеу мен бағалау, бақылау жүйесінің, оқыту формасының,
құралдарының, әдістерінің, мазмұны мен мақсаттарының арасындағы өзара
байланыс жүйесін іске асрытын және жобалайтын ғылыми ұйымдастырылған оқыту
үрдісі".
Түсініктің кеңейтілген жолын оны мұғалімнің, оқушының, әкімшіліктің,
ғимараттардың, оқулықтар мен оқу құралдарының, программалардың, техникалық
оқу құралдарын, қаржыландыруды, білім беру концепциясын, білім беру
мақсатын, әдістемесін көрсететін жүйе ретінде береді.
Ф.А.Фрадкин педагогикалық технологияны "білім беру мақсатына жетуге
бағытталған мұғалім мен оқушының іс-әрекетін жүйелік, концептуальдық,
нормативтік, объектіленген, инвариантты сипаты" ретінде анықтайды[10].
Біздің көзқарасымыз бойынша, "қашықтан оқыту технологиясы" түсінігін
беру үшін А.Я.Савельев келтірген оқыту технологиясы түсінігінің
конструктивті жолының негізін алуға болады. Оның ойынша "оқыту технологиясы-
бұл, алға қойылған мақсаттарға тиімді жету жолдарын қамтамасыз ететін оқыту
құралдары мен әдістерін, формалар жүйесін көрсететін оқу программалары
қарастырған оқыту мазмұнын іске асыратын тәсіл".
Біздің көзқарасымыз бойынша жоғарыда келтірілген ҚО-ның анықтамалары
үрдісті процедура мен операцияға жіктеу мүмкіндігі сияқты технологияның
маңызды белгісін есепке алмайды және өзіне қоспайды. Қандай-да бір іс-
әрекет технология деген атау алу үшін, ол белгілі тізбекпен іске асырылатын
эелменттерге саналы әрі жоспарлы түрде жіктеле алуы тиіс. Операциялардың,
прцедуралар мен кезеңдер тізбегі немесе реті, мазмұны немесе құрамы әрбір
іс-әрекеттің дамуы мен жасалуының өзінің ішкі логикасы (қисыны)
болғандықтан, өз еркімен орнатыла алмайды. Сонымен қатар, осы ретті
пайдалана отырып, үрдістің таралымы болады. Дәл осы процесті көбейтуге
мүмкіндік береді. Бірінші тарауда белгіленген ҚО-ның ерекшеліктері, мысалы,
модульдік, бізді қашықтан оқыту технологиясы жаппай, ЖАТ құралдарының
барлығы қашықтан оқыту жүйесіндегі білім беру үрдісін технологияландыру
мүмкіндігін алдын-ала анықтайды.
ҚО түсінігін берудің әртүрлі тәсілдерін талдау, сонымен қатар ҚО-ның
ерекшеліктерін есепке алу қашықтан оқыту технологиясы түсінігін беруге
мүмкіндік берді.
Қашықтан оқыту технологиясының анықтамасын [18]-де А.Скок [19]-да
В.С.Дудченко В.Н.Макаревичпен бірге жасаған әлеуметтік технологияның
анықтамасына ұқсас құрастырған жөн. Осыған жетекшілік ете отырып, қашықтан
оқыту технологиясы мыналарды көрсететінін біле аламыз:
1. білім беру мақсаттарына жетуде педагогикалық іс-әрекетті жүзеге
асырудың белгілі тәсілін;
2. тәсілдің мәні іс-әрекетті оларды координациясы мен
синхронизациясымен кезеңдер мен процедураларға рационалды
жіктеуден тұрады;
3. бұл жіктеу алдын-ала, саналы және педагогика мен аралас онымен
байланысты ғылымдардың озық тәжірибелерін, ғылыми білімдерін
пайдалану негізінде жоспарлы түрде жүзеге асырылады.
Сонымен қатар, қашықтан оқыту технологиясы екі формада көрініс табады:
процедуралар мен операцияларды қамтитын әрекеттер программасы;
осы программаға сәйкес құрылған іс-әрекеттер.
Осы түсінік бойынша қашықтан оқыту технологиясы Қашықтан оқыту
жүйесінің білім беру тәжірибесінде іске асырылу үшін көрсетілген ғылыми-
негізделген жазбалар жүйесі ретінде қарастырылуы мүмкін. Осыдан біздің
көзқарасымыз бойынша, ҚО технологиясының ядросы өзара байланысқан
элементтер болуы тиіс: оқу формасы, құралдары, әдістері (білім берудің
берілген мазмұнын іске асырғанда).
Қашықтан оқыту технологиясы мен қашықтан білім беру технологиясы
түсінігінің иерархиясын анықтаймыз. Білім беру технологиясының
иерархиясында (Т.С.Назарова бойынша) "білім беру технологиялары" жоғарғы
сатыны алып тұр. Ары қарай "педагогикалық технология", сосын "оқыту
технологиясы" болады. Қашықтан білім алу формасының облысында біздің
көзқарасымыз бойынша, иерархияны екі деңгейге бөлген дұрыс: "қашықтан білім
беру технологиясы" мен "қашықтан оқыту технологиясы".
"Қашықтан білім беру технологиясы" бірыңғай федеральды білім
кеңістігінің жалпы даму стратегиясын айқындайды. Оның басты функциясы-
болжам жасау, оның іс-әрекеттерінің негізгі түрінің бірі-елдің интеллектін
құру мен жоғары мамандандырылған кадрлар даярлауға бағытталған білім-тәрбие
үрдісінің ұйымдастырылған формалары мен тәсілдерін, негізгі кезеңдерін,
жалпы мақсаттары мен нәтижелерін жоспарлауға байланысты болғандықтан,
жобалық болады. білім беру технологиясын сипаттаудың критериальды
параметрлері әдетте білім беруді дамыту концепциясынан көрінеді.
ҚО технологиясына өз кезегінде нақты оқу құралына тәуелді емес оқу-
тәрбие үрдісін іске асыру заңдылығы тән. сонымен қатар, қашықтан оқыту
технологиясы ғылым мен практиканың басқа да облыстарының (ЖАТ, өнеркәсіптік
және басқа да) әртүрлі арнаулы технологияларын өзіне қосады.
Осылайша, қашықтан оқыту технологиясы білім берудің берілген
мазмұнының таралымдарын іске асыру үшін оқытудың формасы мен спецификалық
құралдарының, әдістерінің жүйесі ретінде анықталуы мүмкін.
Қашықтан оқыту технологиясының мәні мен мазмұнын қарастырайық.
Қашықтан оқыту технологиясы құралымен өз кезегінде оқушылардың іс-
әрекетінің операциялық құрамын, оның құрылымы мен дамуын реттейтін мақсатты
бағытталған педагогикалық процедуралар жиынтығын оқыту мазмұны іске
асырылады. Басқаша айтқанда, оқыту технологиясын жобалау үрдісінде
оқытушылар мен оқушылардың оқудағы іс-әрекеттерінің жүйесі іске асырылады.
Қашықтан оқыту технологиясы курстар мен тьюторларды құрастырушы-
оқытушылардың эмпирикалық инновациясын есепке алғанда оқу үрдісін ғылыми
ұйымдастыруға, ғылыми білімді дидактикалық пайдалануға және оқушының жеке
тәрбиесі мен дамуында, оқытуда жоғары нәтижелерге жетуге бағытталған болуы
керек. Ол өзара байланысты үрдісті қосатын оқыту үрдісін басқаруды береді:
оқушының іс-әрекетін ұйымдастыру мен осы іс-әрекетке бақылау жасау. Осыдан
оқыту технологиясының әрбір элементіне сәйкес оның іске асыру мүмкіндігін
алдын-ала анықтайтын бүтін педагогикалық өзіндік орны бар.
Осылайша, қашықтан оқыту технологиясы-бұл ғылымның абстрактілі тілін
басқару тәжірибесінің нақты тіліне аудару құралы, дидактикалық үрдісті
басқару механизмінің маңызды элементі. Оған педагогикалық үрдісті
процедуралар көмегімен (үрдіс пен операцияны басқару жүзеге асырылатын
процедуралар мен берілген процедураның шегінде берілген есепті шешу жолына
тікелей әрекет жасайтын операциялар) құраушы элементтерге жіктеуге болады.
Педагогикалық үрдістер әлеуметтік объектілерді технологияландырудың
негізгі шартына жауап беретін әлеуметтік үрдістің бөлігі болса, онда
олардың технологиялануы да мүмкін болады[9]. ҚО үрдісіне жуық бұл шарттар
келесі түрде сипатталады:
қашықтан оқыту жүйесі белгілі дәрежедегі күрделілікке ие болады және
күрделі адам-машиналы жүйеге жатады;
қашықтан оқыту жүйесі құрылымының белгілі элементтері, олардың құрылу
ерекшеліктері мен жасалу заңдылықтары;
білім беру үрдісін басқару субъектілері (оқытушылар, басқару объектісінің
әкімшілігі, студенттер) нақты үрдістер жасау мен оларды процедуралар мен
операциялар түрінде көрсетуге, воспроизводства үшін инновациялық орта құру
мен білім беру үрдісімен қажетті басқару деңгейін қамтамасыз етуге
қабілетті.
Қазіргі замандағы қашықтан оқыту жүйесіне байланысты технологияландыру
белгілері келесі түрде көрінеді:
үрдісті кезеңдерге, процедураларға, операцияларға жіктеу, бөлу, шектеу;
болжанған нәтиже алуға бағытталған әрекеттердің кезеңділігі және
координация;
процедуралар мен операциялардың орындалуының бір мәнділігі.
Оқытудың желілік технологиясына жуық бұл белгілердің барлығы айқын
көрінеді. Мысалы, ҚО-ның білім беру мекемесіне түсу кезеңі келесі
процедураларды көрсетеді: білім беру мекемесінің сипаттамасымен және
параметрлерімен танысу, мамандық таңдау, оқудың төлем ақысын, құжаттарды
жасау. Оқыту кезеңі процедуралардан тұрады: серверде көрсетілген оқу-
әдістемелік әдебиеттер, оны оқу мен электронды почта арқылы консультация
алуға, бақылау шараларына мүмкіндік алу.
ҚО-ны технологиясын құру мен конструкциялау бірнеше кезеңге ие болады.
Мақсатты, технологияландыру объектісін анықтаумен, білім беру үрдісін
құраушыларға бөлшектену мен байланыстарды анықтауға байланысты теориялық.
Қашықтан оқыту жүйесін іске асырудың тәжірибелік іс-әрекетін ұйымдастыруға
байланыс процедуралық. ҚО технологиясының тәжірибе жүзіндегі нақты іске
асыру мысалы қашықтан оқыту жүйесінің МЭАС (РБА) ресей білім беру
академиясы ҚО зертханасы және басқа болып табылады.
Қашықтан оқыту технологиясын жобалауда кез-келген жағдайда бұл
өзгеріссіз шығысы бар үрдіс, басты сызықты анықтайтын вариативті-мазмұнды
алгоритмі мен оқытушы мен студенттерде мүмкін әрекеттер болатын механикалық
емес екенін есепке алу қажет. Технологиялық үрдістің педагогикалық
нәтижесіне оқу-тәжірибелік құралын құру, тьюторлардің дайындық дәрежесі,
әрбір оқушының жалпы дамуы, ақпараттық технологиялар құралына ие болу, оқу
үрдісін материалды-техникалық жабдықтау және басқа жағдайлар көп әсер
етеді.
ҚО білім беру үрдісін технологияландыру тәжірибесін ғылыми ұғыну
қазіргі замандағы ҚО технологиясын құрастырушылар жетекшілік етуі керек
принциптер (талаптар) қатарын құруға мүмкіндік береді. Бұл принциптер:
қашықтан оқыту технологиясы нақты дидактикалық жүйені дамыту мен жасауды
қамтамасыз ете отырып, оқыту шартын, формаларын, әдістері мен мақсаттар
жүйесін интеграцияланған түрде көрсететін "Бүтіндік". Қашықтан оқыту
жүйесіне байланысты ҚО-ның мұндай дидактикалық жүйесі канондықпен
салыстырғанда кеңейе түсуде және қосымша ішкі жүйелерді де қосады:
нормативті-құқықтық, қаржы-экономикалық, маркетингтік, материалды-
техникалық және қауіпсіздік ішкі жүйесі.
Оқыту технологиясын оқытудың берілген мақсаттарға жетуіне кепілдік беретін
сол педагогикалық ортаның сипаттамасын есепке алғанда, оның жазбасын іске
асыруға байланысты "ұдайы өндіру". Сонымен қатар қазіргі замандағы қашықтан
оқыту технологиясы мынадай болуы тиіс-уақыттың, адам ресурстарының және
материалдық құралдардың қажетті жеткілікті минимумы кезінде типтік білім
беру мекемелерінің жағдайында іске асырылатын.
Көбейетін, басқаша айтқанда, оны қайта жасауға және толығымен әртүрлі оқу
бөлімшелері мен жоғарғы оқу орындарындағы студенттерді оқытуда берілген
нәтижелерге жете алатын.
Қашықтан оқыту жүйесінің МЭАС-де бұл талап МЭАС-та құрылатын
технология көбейеді (мысалы, "франчайзинг" принципінде) және бүкіл Ресей
территориясының жүздеген аймақтық орталықтарында табысты пайдаланылады;
"Адаптация". Бұл принцип нақты оқытушының тану ерекшеліктеріне жауап
беретін оқушының жеке басының оқыту үрдісіне бейімделуін талап етеді.
Қашықтан оқыту жүйесінде бұл талап оның тұрғылықты жері мен тіршілігіне,
ағзасынң физиологиялық қасиеттерімен қаржы жағдайының білім беру үрдісінің
адаптациясына дейін кеңейеді. Қарапайым сөзбен айтқанда, білім беру қызметі
керісінше емес адамға қарай "жүріп келеді";
"Психологиялық негіздеу". Қашықтан оқыту жүйесін тиімді жасау үшін
психологиялық негіздеу мен тәжірибелік шығысты анықтайтын педагогикалық
технологияның психологиямен байланысын көрсетеді. Қашықтан оқыту жүйесінде
бұл принцип өз бетінше айрықша мәнге ие болады, негізінен оқытушының
компьютерлік және телекоммуникациялық құралдарын көбірек пайдаланатын
оқшауланған жұмысы. Бұл жағдайлардың оқытушы үшін психо-физиологиялық кері
салдары болуы мүмкін. Психологиялық ғылым ҚО-ның білім беру үрдісін осы
позициялардан жаңадан бастағанын атап көрсету қажет[20];
білім беру жеткіліксіз қаржыландырылған сферасының бұрынғы жағдайында
бірінші дәрежелі мәнге ие болған "Экономикалық жинақылық";
білім облысының дидактикасымен аралас деректер, экспериментальды
тексерілген дидактикалық жаңа кіріспелер педагогикалық ғылымның соңғы
жетістіктеріне тірек болуды талап етеді;
Оқулықтар мен олардың дидактикалық материалдарының мазмұнын жаңартатын,
оқту мазмұнын жедел және үзіліссіз жаңартып тоыратын мүмкіндікті қамтамасыз
етуді талап ететін "Иілгіштік" бұл принципі іске асыру жеңілдетіледі және
оқытудың желілік технологиясында табиғи болып табылады. Оны оқу серверінде
электронды формада көрсетілген оқу-әдістемелік материалдарды жедел жасау
мүмкіндігінің мысалында беруге болады;
"Бақыланушылық". Оқыту үрдісінің барысын жедел түзету мен оның барлық
кезеңдерінде оқыту технологиясын іске асыру нәтижесін сапалы бағалауды
қамтамасыз ететін жүйеде кейбір компоненттердің бар болуынан көрініс
табады. Қашықтан оқыту жүйесінде оған оқытушы тұлғасының идентификациясының
қажеттілігі қосылады.
Оқыту басқа кез-келген шығармашылық іс-әрекеттің түрі сияқты
объективтік пен субъективтіктің бірлігін көрсетеді. Дәстүрлі оқыту
үрдісінде объективтік жаққа сол ғылымның қазіргі замандағы мазмұны, сонымен
қатар оқытудың тарихи әдістері мен принциптері жатады. Субъективтік жағы
оқытушы сол ғылымның мазмұны мен аралас білім салалары және әдістемелік
дайындау деңгейін көрсетеді. Қашықтан оқыту жүйесінде барлығы орнату мен
тұрғызуда болады. Қашықтан оқыту технологиясының ролі бұл жағдайда өлшеусіз
өседі және соңында оның объективтік мазмұнын оқытудың субъективтік
мезетімен сәйкестігін қамтамасыз етуі тиіс. ҚО-ның көп жылдық практикалық
тәжірибесі тек ҚО технологиясын, қашықтан пайдалана отырып, бекітуге, оқыту
жүйесінің тьюторларынде жоғары мамандандырылған оқытушы-құрастырушылар
жобалаған білім беру үрдісін сапалы жүргізуге болады.
Білім беру мекемелерінде ҚО-ның теориясы мен практикасын оқыту
қашықтан оқыту жүйесінің даму тенденциясын орнатуға мүмкіндік береді.
Олардың ішінде келесі тенденциялары қарастырылады:
жаңа ақпараттық технология құралдарын пайдаланатын қашықтан оқыту
технологиясы мәнінің өсуінде қашықтан оқыту жүйесі базаланады. Бұл кейс-
технологиядан іс жүзінде мультимедиа жүйелері, желілері мен компьютерсіз
іске асырылуы мүмкін емес оқытудың желілік технологиясына эволюциялық
көшуді білдіреді. Алайда, ҚО-ның отандық және шетелдік тәжірибесі дәстүрлі
оқыту құралдарын, мысалы, оқу материалдарын көрсету биосәйкестік есебінен
потенциалы өсетін басылымдарды пайдаланудың жинақылығы мен тұрақтылығын
көрсетеді[20].
Оқытушының тұлғасына бағытталған қашықтан оқыту технологиясын оқу үрдісіне
енгізу мен жобалау вариативті және түзетілген сипатын беретін себепті
күшейтеді. Бұл кәсіби жетік шығармашылық ойлау жағынан дамыған, өзінің іс-
әрекетіндегі күрделі көп жоспарлы есептерді тиімді шешуге қабілетті
мамандарды ғылыми біліммен даярлауды қамтамасыз етеді. Мұндай қашықтан
оқыту технологиясы оқытушыларды дайын ғылыми-теориялық формулалар мен нақты-
қолданбалы-нұсқама-рецептерге емес, кәсіби іс-әрекет тәсілдерін жобалау,
үрдістер мен пайда болуды оқыту мен модельдеу, жаңа білімдерді алу мен
конструкциялау бойынша шығармашылық-іздестіру іс-әрекеттерін меңгеруге
бағыттайды. Оқытудың желілік технологиясы әсіресе оқу үрдісіне желілік оқу-
әдістемелік кешенді (ЖОӘИК) енгізуде осы тенденцияға қолдау жасайды.
ТАРАУ 3 ҚАШЫҚТАН ОҚЫТУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ НЕГІЗДЕРІ
3.1 Қашықтан оқытуды ұйымдастыру варианттарын талдау
ҚО технологиясын пайдаланатын ҚО білім беру мекемелері ҚО (ББМ) талдау
жасаған тізімге мыналар қосылған: МЭАС Қашықтан білім беру Институты,
"ЛИНК" Халықаралық Қашықтан Оқыту Институты (Орталығы), Қазіргі замандағы
гуманитарлық университет (ҚГУ), Европалық корреспонденттік оқыту мектебі
(ЕКОМ), Халықаралық экономика және құқық институты (ХЭҚИ), Ресей
гуманитарлық-техникалық колледжі және "Тантал" институты, Кеннеди Вестерн
америка университетінің Ресей қашықтан оқыту Орталығы, "ИСТИНА" ҚО
Орталығы, "ГАЗПРОМ" ресей акционерлік қоғамының (ААҚ) қашықтан оқыту
Жүйесі, мен незанятого тұрғындар жалпы білім беру мектептерінің жоғарғы
кластарының ҚО Орталығы, Қосымша білім беру ҚО ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz