Мәліметтер бастауымен біріктіру объектілері

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 61 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ

Ақпаратты басқару компюьтерлерді қолданудың негізгі сферасы болып
табылады және де, болашақта үлкен роль атқарады. Мәліметтер қорын басқару
жүйесі компьютерлік техниканың даму жолдарына байланысты жетілдендіріліп
тұрды, пайдаланушының қойған барлық күрделі деңгейдегі талаптарын орындауға
бейімделді, сондай-ақ глобальды желі бойында орналасқан және де
телекоммуникациялық жүйелерді пайдаланатын компоненттердің бір-бірімен
байланыс жасауын қамтамасыз етті.
Қазіргі қоғамның талаптарына сәйкес жаңа техналогиялардың даму
барысында жұмыс орнын автоматтандыру негізгі мәселелердің бірі.
Өнеркәсіптерде, мемлекеттік және жеке шаруашылық мекемелерде, оқу
орындарында және басқа да салаларда ақпараттандыру жүйесін кеңейту және
жұмыс орнын автоматтандыру мәселелері алға қойылып отыр.
Автоматтандырылған жұмыс орны деп мамандардың жұмыс орнында
орналасқан және олардың жұмыстарын автоматтандыру үшін қолданылатын
профессиональды-бағытталған кішігірім есептеу жүйесін айтуға болады.
Жұмыс орнын автоматтандыру үшін көптеген автоматтандырылған
бағдарламалық жүйелер мен құрылғылар қолданылады, олардың ішінде
бухгалтерлік есептеулер жүйесі, электронды деканат, оқу жүктемесін есептеу,
қызметкерлер, студенттер туралы электронды мәліметтер қоры және тағы да
басқалар бар. Ал қоймада жұмыс істейтін жұмысшылар тауарлар туралы
мәліметтерді, яғни тауарлардың кірісі мен шығысы, қалдығы және пайда және
т.с.с білу үшін осы бағдарламаны қолданса, керек мәліметтер алдында дайын
тұрады. Осыған байланысты қойма қызметкерлерінің жұмысын жеңілдету
мақсатымен Қойма меңгерушісінің автоматтандырылған жұмыс орны
бағдарламасы құрылды. Бұл бағдарлама бойынша жоғарыда айтылған деректердің
бәрін тез арада компьютер экранында көруге болады.
Дипломдық жұмыс Қойма меңгерушісінің автоматтандырылған жұмыс орны
бағдарламалық өнімі Delphi 6 интегралдық ортасында жазылды және мәліметтер
қорын басқару жүйесін ретінде Microsoft Access қолданылды.
Мәліметтер қорын басқару жүйесі Microsoft Access ақпаратты сақтау және
өңдеу үшін қолданылады. Қолдану шеңбері әртүрлі: жұмыс тобы деңгейі
жүйесінен бастап үлкен өндіріс деңгейіндегі жүйеге дейін. Мәліметтер қорын
басқару жүйесі Microsoft Access реляциялық мәліметтер қоры болып саналады
және де оны пайдалану жаңадан бастаған пайдалушыға да, сондай-ақ маманға да
қолайлы.
Қазіргі кезде Delphi корпоративтік қолдану үшін қолданылатын
мәліметтер қоры қосымшасын құруда бірден-бір кеңінен таратылған құрылғы
болып есептелінеді. Бұл тіл визуалды бағдарламалау ортасы, бағдарламалауға
тиімді және қолайлы. Оның көмегімен әртүрлі клиенттік орындарға арналған
тиімді (өнімділігі жоғарғы және салыстырмалы көп емес сиымдылығы)
бағдарламалық өнімдер құруға болады.
Дипломдық жұмыстың бірінші тарауында электронды-есептеуіш машинасында
автоматтандырылған жұмыс орнын қолдану мақсаты мен дамуының келешегі
туралы жазылды.
Екінші тарау мәліметтер қорын басқару жүйесі Microsoft Access және
Delphi бағдарламалау ортасы туралы мағлұмат беруге арналған.
Үшінші тарауда есептің қойылымы, бағдарламаны жазу жолдары және
пайдаланушыға арналған нұсқау көрсетілген.
I ТАРАУ. АВТОМАТТАНДЫРЫЛҒАН ЖҰМЫС ОРНЫ

1. Жұмыс орнын автоматтандыру принциптері мен оған
қойылатын талаптар

Автоматтандырылған жұмыс орнының қызмет көрсетуі деп, компьютерде,
ақпаратты өңдеуде адам мен машина құрылғысы арасындағы функция мен
жүктелімнің дұрыс бөліну шартына байланысты нақты қорытындыны шығарып
беруін айтуға болады. Сонда ғана автоматтандырылған жұмыс орыны басқарудың
тиімділігін және еңбектің өнімділігін артыратын құрал ғана емес, сондай-ақ
мамандардың қолайлы жұмыс жасауына мүмкіндік жасайды.
Әр түрлі басқару объектісінде, олардың атқаратын қызметіне
сәйкестендірілген, автоматтандырылған жұмыс орны болуы керек. Бірақ та
автоматтандырылған жұмыс орнын құру принципі ортақ болуы қажет. Жұмыс
орынын автоматтандыру жалпы мынадай принциптерге сүйенуі қажет:
• жүйелілік;
• икемділік ;
• орнықтылық;
• тиімділік.
Жүйелік принципі – құрылымы белгіленген міндетіне сәйкес анықталатын
жүйе ретінде қарастырылуы тиіс.
Икемділік принципі – қандайда бір модуль арқылы құрылатын жүйе ішінде
барлық жүйелерді қайта құру және олардың элементтерін бір үлгіге салу
мүмкіншілігі.
Орнықтылық принципі – жұмыс орынын автоматтандыру жүйесі мүмкін болатын
ішкі және сыртқы әсер ететін себептерге байланыссыз негізгі қызметтерді
орындау керек.
Тиімділік принципі – жүйені жасауға және оны пайдалануға кеткен шығынға
қатысты жұмыс орынын автоматтандыру жоғарыда келтірілген принциптерін іске
асуын интегралды түрде қарастыру.
Жұмыс орынын автоматтандыруға қойылатын талаптар төмендегідей:
- мамандардың ақпараттық және есептеу талабын уақытында қанағаттандыру;
- автоматтандыру уақытты ұту қажеттілігінен туындайтындықтан қолданушының
сұранысына аз уақыт ішінде жауап беру;
- пайдаланушының дайындалу деңгейіне және оның профессионалдық сұранысына
байланысты келтіру(адаптация);
- автоматтандырылған жұмыс орынының функцияларын үйренудің
қарапайымдылығы, сенімділігі;
- пайдаланушыға байланыс бойынша шыдамдылықты қамтамасыз ету;
- пайдаланушының тез үйренуінің маңыздылығы;
- есептеуіш желі құрамында жұмыс істеуінің маңыздылығы.

1.2 Автоматтандырылған жұмыс орнының құрамы

Компьютерлердің құнының арзан болуы, сенімді, пайдаланудың
қарапыйымдылығы арқасында, бұрын есептеуіш машиналардың қымбаттылығы,
қызмет көрсетуі мен байланыс орнатуының күрделілігінен қолданылмаған,
адамзаттың қызмет істеу саласында ЭЕМ-нің қолдану аймағы кеңейді.
Бұл аймаққа әсіресе кішігірім мекемелердің қызметі жатады, онда
дербес компьютердің қолданылуы ақпаратты өңдеумен айналысатын мамандардың
жұмыстарының өнімділігін арттырды. Қазіргі кезде әртүрлі мамандықтардағы ой
және басқару еңбектерінің қарқынын күшейту үшін дербес электронды есептеуіш
машинаны қолдану негізінде автоматтандырылған жұмыс орны жасалып және
кеңінен таратылуда.

• Микропроцессор дербес ЭЕМ-нің негізгі құрылғысы болады, ол бағдарламадағы
әртүрлі операцияларды орындауды қамтамасыз етеді. Микропроцессорлар бір-
бірінен өзгешелігі олардың типтеріне және оның қарапайым амалдарды
орындайтын жұмыс жылдамдығының көрсеткіші тактылық жиілігінде жатыр.
Тактылық жиілігі неғұрлым көп болса, соғұрлым процессор өнімділігі жоғары
болады.
• Дербес ЭЕМ-нің өнімділігі сондай-ақ жадының мөлшеріне де байланысты. Жады
негізгі және сыртқы болып бөлінеді. Негізгі жады тұрақты (ROM) және
оперативті немесе жедел (RAM) болып бөлінеді. Жедел жадыда динамикалық
бағдарлама ақпараты мен өңделетін мәліметтер сақталады. Компьютер сөнген
кезде ондағы мәлімет жоғалады. Тұрақты жады көлемі жедел жадыдан
анағұрлым аз болады. Онда өзгертілмейтін мәлімет сақталынады, оны тек
оқуға болады (тек қана арнайы құрылғы (программатор) арқылы өзгертуге
болады).
• Сыртқы жадының да түрлері көп.
1) Иілгіш дискідегі жинақтауыштар. Көлемі аз болғанына қарамастан, бағасы
арзан болғандықтан көп қолданылады.
2) Қатты дискідегі жинақтауыштар (винчестер). Көлемі үлкен, мәліметтер
алмасу жылдамдығы жоғары және ақпаратты сақтау сенімді. Жылдан жылға
бағасы төмендеп, ал көлемі,жылдамдығы және сенімділігі артып келеді.
3) CD ROM компакт дискілері. Қазіргі кезде компакт дискі қатты дискімен
бірдей жылдамдықта жұмыс атқара алады. Онда өте сапалы фото суреттер,
фильмдер мен бейнеклиптержазылып таратылады.
4) Flash Drive. Қазіргі кезде бағасының қымбаттылығына қарамастан көп
қолданылады. Көлемі иілгіш дискілерден жоғары, мәліметті сақтау
сенімдірек.
▪ Дисплей – ақпаратты бейнелейтін негізгі құрылғы. Негізінен экран
мөлшері мен ең жоғарғы сыйымдылығы арқылы сипатталады. Олар жоғарғы
болған сайын, экранда көп ақпарат орналастыруға болады.
▪ Клавиатура – ақпаратты енгізетін негізгі құрылғы. Сондай-ақ
пайдаланушының жұмысын жеңілдететін құрылғылар тышқан графиктік тетігі,
сканер және т.б. енгізу құрылғылары қолданылады.
▪ Баспа құрылғысы – ақпаратты қағазға басып шығару үшін қолданылады.
Оларға принтер, плоттер жатады.
▪ Дербес ЭЕМ-нің барлық құрылғылары жүйелік магистраль арқылы
байланысады.
Дербес ЭЕМ-ді ең тиімді қолдану дегеніміз белгілі бір мамандарға
(басшыларға, бухгалтерлерге, экономисттерге және т.б.) арналған
автоматтандырылған жұмыс орнын құру болады, себебі бұл үлгі адам мен машина
арасындағы психологиялық баръерді алып тастайды.
1.1-суретте автоматтандырылған жұмыс орнының жалпы схемасы
көрсетілген.
Жалпы бағдарламалық жасақ есептеу техникаларының қызмет жасауын, жаңа
бағдарламаларды құруды және іске қосуды қамтамасыз етеді. Оған операциялық
жүйелер, бағдарламалау жүйелері және қызмет көрсету бағдарламалары жатады.
Автоматтандырылған жұмыс орнының мамандандырылған бағыты
бағдарламалық жасақтың функциональдық бөлігімен анықталады. Мұнда бағыт
белгілі маманға ғана арналады, анықталған пәндік аймақта есептің шешілуін
қамтамасыз етеді.

Функциональдық бағдарламалық жасақты құрған кезде адам-машина
байланысын ұйымдастыратын сұраққа көп көңіл бөлінеді. Егер қолданушы
пайдалы, керек іспен айналысып жатса, онда оған ЭЕМ –де жұмыс істеу қызықты
болады. Кері жағдайда оны келеңсіз жағдайларға ұшыратуы мүмкін, барлық
бағдарламалық жасақтарға немесе ЭЕМ-де жұмыс істеушілерге жаман әсерде
қалуы мүмкін.
Осы сұқбатты ұйымдастырғандардың көзқарасы бойынша сұқбаттық жүйенің
талдауы көрсеткендей, оларды (пайдаланушы мен машина арасындағы байланысу
принципі бойынша):
• жүйелер командалық тілмен
• объектілер ғаламындағы адам
• мәзір үлгісіндегі сұқбат
түрінде бөлуге болады.
Қолданбалы жүйелерде командалық тілді қолдану бұл кіші және микро-ЭЕМ
үшін командалар интерпретаторын тұрғызу ойын жылжыту. Оның негізгі
артықшылығы – құруы мен іске қосуының қарапайымдылығы, ал кемшілігі –
олардың артықшылықтарын жалғастыру: командалар мен олардың параметрлерін
сақтау қажеттілігі, қате енгізуді қайталау, әртүрлі деңгейдегі
командалардың енушілігінің шектелуі және т.б.. Сонымен командалық тілмен
жүйелерде қолданушы өзара әрекеттесетін тілдерді үйренуі қажет.
Объектілер ғаламындағы адам сырттай қарама-қарсы жағдай –
командалар болмайды және адам жұмыс барысында өз объектілері бойынша
курсорды басқару батырмаларымен, арнайы көрсеткіш құрылғыларымен
(тышқан), батырмалардың функциональдық комбинасиясымен қозғалады.
Мәзір үлгісіндегі сұқбат мәзір пайдаланушыға балама әрекеттер
жиынын береді, ол одан керегін таңдайды.
Қазіргі кезде соңғы екі қасиеттен тұратын пайдаланушы интерфейсі
кеңінен қолданылады. Онда экранның жұмыс аумағы үш бөлікке бөлінеді.
Біріншісі (негізінен жоғарғы жағында орналасады) мәзір жолы деп аталады.
Оның көмегімен пайдаланушы бағдарлама қаңқасын құрайтын, әртүрлі
мәзірлерді әрекеттестіруі мүмкін, оның көмегімен басқа объектілерге (оның
ішінде басқаратын) ену жүргізіледі. Екінші бөлігі (негізіне төменгі жағында
орналасады немесе кішігірім бағдарламаларда болмауы да мүмкін) қалып-күй
жолы деп аталады. Оның көмегімен жиі қолданылатын объектілер тез шақырылуы
немесе қандай да бір екпінді ақпараттар бейнеленуі мүмкін. Үшінші бөлігі ең
үлкен-жұмыс аумағы деп аталады. Онда мәзір немесе қалып-күй жолынан
шақырылатын барлық объектілер бейнеленеді. Мұндай адам мен машина
арасындағы сұқбатты ұйымдастыру үлгісі анағұрлым қолайлырақ (осы күнге
шейін бұдан артық ештеңе ойланып табылған жоқ) және оны барлық қазіргі
бағдарламалар қолданады. Кез келген жағдайда ол IBM фирмасының CUA(Common
User Access) стандартына сәйкес болуы қажет.
Енді автоматтандырылған жұмыс орнын өңдеуінің екі жолын қарастырамыз.
Бірінші жол – функциональдық ең әлпеттес функцияларды автоматтандыруды
білдіреді.
Функциональдық бағдарламалық жасақтың қолданудың нақты шартына қалай
бейімделетінін қарастырамыз. Іскер ақпараттарды өңдеумен және басқарма
шешімін қабылдаумен байланысты болатын, әртүрлі мамандықтар үшін
автоматтандырылған жұмыс орнында негізгі болатын бағдарламалық
құрылғыларды белгілеп қоямыз.
Бірінші техникалық қызметші еңбегін автоматтандыру үшін бағдарламалық
құрылғылар пайда болды, бұл олардың атқаратын функцияларының формаларының
көптігін ескерген шығар. Оның ең әлпеттес мысалы ретінде мәтіндік
редакторлар (процессорлар) болады. Олар жылдам ақпараттарды енгізуге, оны
өңдеуге, қатесін өзі іздеп тауып жөндеуге, мәтінді қағазға басуды
дайындауда көмектесуге рұқсат етеді. Мәтіндік редакторларды қолдану
машинисткалардың еңбегінің өнімділігін анағұрлым арттыруға мүмкіндік
жасайды.
Мамандар әртүрлі құжаттарды дайындау үшін талап бойынша қойылатын
мәлімдеуді табу мақсатында үлкен көлемдегі мәліметтермен жұмыс істейді. Осы
жұмысты жеңілдету үшін мәліметтер қорын басқару жүйесі (DBASE, ORACLE, MS
ACCESS6 INTERBASE және т.б.) құрылды. Олар үлкен көлемдегі ақпараттарды
сақтайды, және де ең негізгісі тез арада керекті мәліметті тауып береді.
Мысалы картотекамен жұмыс кезінде қажетті ақпаратты табу үшін, әсіресе
қажетті бір белгісі бойынша сұрыпталмаған болса, мәліметтердің үлкен архиві
жұмысын тұрақты тоқтату керек. Мәліметтер қорын басқару жүйесі бұл жұмысты
бірнеше секунд ішінде орындайды.
Мамандардың көп бөлігі, көп жағдайларда экономикалық ақпараттар кесте
құжаты түрінде көрсетілетіндіктен, әртүрлі кестелерді өңдеумен айналысады.
Іріформатты электрондық кестелер осындай құжаттарды құруға көмектеседі.
Олар өте қолайлы, алғашқы мәндері өзгерген бойда барлық қорытынды және
аралық мәндерін қайта есептеп шығарады. Сондықтан олар, мысалы пайда табу
және тауарларын өткізу көлемдерін болжауда, кеңінен қолданылады.
Мекемелерде ұйымның бақылауға және қызметін үйлестіруге арналған
автоматтандырылған жұмыс орнының бағдарламалық құралдары жеткілікті үлкен
әйгілілікпен пайдаланылады, онда барлық басқару қызметі, әрқайсысының
басталу, аяқталу мерзімі және жауапты орындаушылары бар, процестердің
жиынтығы сияқты жазылады. Сондай-ақ әрбір жұмысшының қызметі басқаларымен
байланысады, осылайша жұмыстың жоспар-графигі жасалынады. Пакет автоматты
түрде мезгілі жеткен кезде орындаушыларға тапсырмаларды қалыптастыра алады,
жұмыс аяқтауы мезгілі туралы есіне түсіреді және қызметкерлердің
орындаушылық қызметі туралы мәліметтерді жинастырады.
Оперативті мәлімет алмасу мекеме қызметінде маңызды роль атқарады. Осыған
байланысты электронды пошта түріндегі бағдарламалық құрылғы кеңінен
таратыла бастады. Олардың көмегімен құжаттарды мекеме ішінде таратуға
мүмкіндік бар, әртүрлі жұмыс орнынан хабарлауды алуға және өңдеуге, сондай-
ақ бір біріне бірталай арақашықтықта орналасқан мамандар мәжілісін өткізуге
болады. Мәлімет алмасу мәселесі автоматтандырылған жұмыс орнының қызметі
есептеуіш желісі құрамында ұйымдастырумен тікелей байланысты.
Қазіргі кезде интеграцияланған пакеттер деп аталатынды жасауға тенденция
байқалады, оларға мәтіндік редактор, кестелер, графиктік редакторлар
кіреді. Бірдей операцияларды (мәліметтерді құру және өңдеу) орындау үшін
қолданылатын әртүрлі көп мөлшердегі бағдарламалардың барлығы үш әртүрлі
негізгі ақпарат түрін:
• сандық
• мәтіндік
• графиктік
қолданады.
Ақпаратты сақтау үшін қөбінесе мәліметтер қорын басқару жүйесі
қолданылады, олар барлық мәлімет түрін бір бүтінге біріктіре алады. Қазір
ақпараттың басқа екі түрі: дыбыстық және бейнеақпараттық, екпінді дамып
келеді. Олардың өздерінің редакторлары бар, бірақта болашақта олар көптеген
мәліметтер қорының ажырамас бөлігі болады.
Бірақ қазіргі функциональдық бағдарламалық жасақтар әртүрлі мамандықтар
қызметкерлерінің қойған барлық талаптарына жауап береді дегенмен, сонда да
әрқашанда бірдеңе жетіспейді. Сондықтан мұндай бағдарламалық жасақтың
пайдасы оларды толықтыруға және өзгертуге мүмкіндік болатындығы. Ал
автоматтандырылған жұмыс орнында жаңа бағдарламалық жасақтың жасалуы екі
бағытта басқарылады:
• жаңа мамандық үшін жаңа бағдарламалық жасақтың жасалуы
• бар мамандықтар үшін бағдарламалық жасақтарды мамандандыру
Қазіргі кезде кәсіпшілік мағынадағы автоматтандырылған жұмыс орнына көшу
тенденциясы байқалады. Олар төмендегідей өрнектеледі:
• шешілуші мақсаттардың есебі
• басқа қызметкерлермен байланысу
• кәсіпшілік әдеттер мен бейімділіктердің есебі
• тек қана функциональдық бағдарламалық жасақты жасап қоймай, сондай-ақ
арнайы техникалық құрғыларды (тышқан, желі, телефон номерлерін
автоматты түрде теру және т.б.) жасау.
Мұндай автоматтандырылған жұмыс орнымен мамандарды жабдықтау мекемелік
қызметкерлердің еңбек өнімділігі жоғарылатуға әкеледі, олардың санын
қысқартады және сонымен бірге нәтижелі жоспарлау мен басқаруға қажетті
экономикалық ақпаратты өңдеу жылдамдығын мен оның анықтығын соған
жүктейді.

2 ТАРАУ. БАҒДАРЛАМА ҚҰРУҒА ҚОЛДАНЫЛҒАН ИНСТРУМЕНТАЛЬДЫ ҚҰРЫЛЫМДАР

2.1 Microsoft Access-те мәліметтер қорын жобалау

Microsoft Access реляциондық мәліметтерді басқаратын көпфункциялы жүйе
болып саналады.
Ең алдымен мәліметтер қорымен тиімді жұмыс істейтін және қажетті
информацияны тез алуға мүмкіндік жасайтын жазба форматын дұрыс таңдау керек
және құрылымын ойластыру керек.
Бағдарлама үш негізгі режимде жұмыс істейді:
– конструктор режимі, мұнда мәліметтер қоры объектілері құрылады және
өзгертіледі, күшейтіледі.
– жүргізу режимі, мұнда мәліметтер қорын ашпай, кейбір амалдарды орындауға
болады.
– орындау режимі, мұнда мәліметтер қоры объектілерінің терезесі
көрсетіледі.
(Бұл режимнің аты пайдаланушы қандай объектімен жұмыс істеп жатқанына
байланысты әртүрлі болады. Кестемен жұмыс кезінде кесте-режимі, үлгімен
жұмыс кезінде үлгі режимі,т.с.с аталады).,
Содан кейін мәліметтер қорын құруға кірісу керек. Ол үшін Microsoft
Access-ті жүктейміз.
Экранда пайда болған панельде “Новая база данных” командасын екпінді
қылып, ОК батырмасын басамыз (2.1-сурет).

Қорытындысында 2.2-суреттегі сұқбаттық терезе ашылады. Мұнда жана файл аты,
қандай сыртқы жадта және қандай бумада сақталатыны анықталады. Егер файл
аты көрсетілмесе онда жаңа мәліметтер қорына db1 аты беріледі, егер ондай
ат болса онда db2, әрі қарай db3 деп ат тағайындалады, кеңеймесі автоматты
түрде mdb болады.

2.1-сурет. MS Access панелі

2.2-сурет. Жаңа МҚ файлы панелі

“Создать” батырмасын басқаннан жаңа мәліметтер қоры құрылады, экранда
онын объектілерін орналастыратын бос терезе пайда болады (2.3-
сурет). Мәліметтер қоры терезесіне басқа Windows қосымшасы терезесіне
қолданылатын операциялар, көлемін өзгерту және т.с.с істеуге болады.
Мәліметтер қоры категориясы бойынша сұрыпталған және терезенің әр
түрлі қосымшада орналасқан объектілер жиыны болуы мүмкін. Access бір
қосымшадан екіншесіне өтпей-ақ мәліметтер қоры құрамын қарауға болады.

Кестелер - реляциондық мәліметтер қорындағы барлық ақпарат кесте
түрінде сақталады. Кестенің әрбір жолы жазба, ал бағаны өрісті
білдіреді. Жазба бір объектінің бір текті мәліметін білдіреді.

– Сұраулар - ақпараттық функциялар шеңбері үлкен. Ең алдымен критерийі
бойынша мәлімттер таңдап алуға болады. Сұраулар арқасында кез-келген
уақытта мәліметтер қорынан қажетті ақпаратты тандап алуға болады.
– Үлгілер - толтыруды қажт ететін бланк немесе мәлімет жиынына
қойылатын масканы білдіреді. Үлгі-бланк квалификациясы жоғары емес
персоналға информацияны енгізуге мүмкіндік жасайды, яғни қорды толтыру
процесін женілдетуді қамтамасыз етеді. Үлгі-маска көмегімен қормен
хабарласатын пайдаланушыға қажетті информация көлемін шектеуге болады.
– Есеп беру - кестеден және сұраудан, қарауға ынғайлы түрде, қорытынды
мәліметтерді көрсету үшін қолданылады. MS Access-те есеп беруді
орындайтын әр түрлі амалдар бар.
– Макростар - мәліметтер қоры құрамына оны толтыру, информацияны таңдау
және т.б. автоматтандыратын макростарды қосуға болады.

2.2 Кестені жобалау

Мәліметтер қорының негізгі обьектісі кесте болады. Кесте негізінде
форма,сұрау және есеп беру құрылады. Мәліметтер қорына бірнеше кесте кіруі
мүмкін.Мәліметтер қоры құрылған соң “Создать” командасы көмегімен экранда
“Новая таблица” терезесі пайда болады (2.4-сурет).

2.3-сурет. МҚ терезесі

2.4-сурет. Кесте құру әдісін таңдау терезесі

Бұл сұқбаттық терезесіндегі тізімнен кесте құру түрін тандау крек.
– Режим таблицы – кесте режимінде кесте құру;
– Конструктор – кесте конструкторы көмегімен кесте құру;
– Мастер таблиц – кесте мастері көмегімен кесте құру;
– Импорт таблиц – сыртқы файлдан немесе басқа мәліметтер қорынан
мәліметтерді импорттау жолымен кесте құру;
– Связь с таблицами – сыртқы файл немесе басқа мәліметтер қоры
кестелерімен қосылуы.
“Конструктор”-ды таңдап, ОК батырмасын басамыз.
Ашылған терезеде кесте өрісі мен олардың сипаттамалары (қасиеттері)
көрсетіледі (2.5-сурет). Төменгі жағында жобалаудың әрбір кезеңінде болатын
әрекеттер жөнінде анықтама ақпараттары көрінеді.

Спецификаның әр жолында жазбаның бір өрісінің сипаттамасы анықталады.
“Имя поля” бағанында өріс аты беріледі. Ол 64 символдан тұрады, бірақ ., !,
, белгілері болмауы керек. Кестеде бірдей аты бар екі өріс болмайды.
Өріс аттарын “имя поля” бағанына енгізу керек. Одан кейін
жазбадағы әрбір өрістің мәліметтік типін көрсету керек. Мәліметтік типі
өрісте сақталатын ақпарат түрін анықтайды. Ол “тип данных” бағанында
таңдалады. MS Ассеss бағдарламасындағы анықталатын өрістердің мәліметтік
типтері төмендегі кестеде көрсетіледі:

Мәліметтік типі Мағынасы
Мәтіндік Бұл типті өріс мәтіннен тұрады, онын көлемі 255
символдан аспау керек (өріс ұзындығы өріс
мөлшері параметрі арқылы қойылады)
Мемо өріс Мемо-өрісте мәтіндік не мәтіндік және сандық
мәлімет болады, көлемі 64000 символдан аспайды
(мұндай типті өріс индекстелмейді)
Сандық Сандық мән болады, өріс мөлшері параметрі
арқылы диапазоны анықталады.
МерзімУақыт Мерзім мен уақыт мәні болады
Ақшалық Мұнда ондық нүктенің сол жағында 15 разряды, оң
жағында 4 разряды бар сан болады
Санақтық Мұнда кестеге жаңа жазба қосылғанда автоматты
түрде бірге көбейетін сан болады
Логикалық Мұнда ие не жоқ деген мән сақталады,
индекстелмейді
OLE обектісінің өрісі Мұнда OLE серверімен өңделген объектілер
орналасады. Көлемі 128 Мв аспауы тиіс,
индекстелмейді
Гиперсілтеме Мұнда гиперссілтеме сақталады, қатты дискідегі
не Internet немесе intranet желісіндегі файлға
баратын жолды көрсетеді

Бұл тізімде “Мастер постановок” элементі бар, ол жәй немесе біріктірілген
тізім түріндегі өріс мәнін білдіреді.
Үнсіз келісім бойынша мәліметтік тип мәтіндік болады. Оны өзгерту
үшін “Тип данных” бағанында пайда болатын тізімнен қажетті мәліметтік типті
таңдау керек.

2.5-сурет. Кесте конструкторы терезесі
Кесте түсінікті болу үшін, әрбір өрістің “Описание” бағанында
түсініктемесін енгізуге болады.
Әрбір өріс дара қасиеттерімен анықталады, олар арқылы мәлімет қалай
сақталынуы, көрінуі және өңделуі тиіс екенін қоюға болады.
Қасиеті Анықтамасы
Өріс мөлшері Мәтіндік не сандық өрістің максимальды ұзындағын
анықтайды (егер өрістің көлемі өте үлкен болса, онда
жады тиімді қолданылмайды, егер кіші болса, өріс мәні
толық болмайды)
Өріс форматы Үлгі мен сұрауда мәліметті көрсету форматы қойылады
Ондық белгі Ондық санның бөлшек бөлімінің разряд санын анықтайды
саны
Енгізу маскасы Енгізу кезіндегі мет маскасын анықтайды
Қол қою Үлгіде не есеп беруде(отчет)өріс жанында шығатын
жазуды білдіреді (ол өріс атымен бірдей болмауы мүмкін,
сондай-ақ түсіндіруші мәлімет болуы мүмкін)
Үнсіз келісім Сәйкес кесте өрісіне үнсіз келісім бойынша қабылданатын
бойынша мәні мәнді білдіреді
Мәнге шарт Кесте толтырылған кезде осы өріске енгізуге болатын
мәндер жиынын анықтайды
Қате туралы Енгізілуге болмайтын мәнді кіргізген кезде экранда
хабарлау пайда болатын мәлімдемені анықтайды
Міндетті өріс Бұл өріс міндетті түрде толтырылуы керектігін көрсетуді
тағайындау
Бос жол Бұл өріске бос жол ( ) енгізуге болатындығын
анықтауды тағайындау.
Индекстелген Іздеуді жылдамдату үшін жәй индекстерді анықтау
өріс (алғашкы кілттің өрісі автоматты түрде индекстелінеді)

2.3 АDО негіздері

Microsoft ActiveX Data ObjectS технологиясы мәліметтер қоры
қосымшасынан мәліметтер бастауына әмбебап ену мүмкіндігін қамтамасыз етеді.
Мұндай мүмкіндікті СОМ объектісінің жалпы моделінің негізінде құрылған және
OLE DB спецификациясында сипатталған интерфейстер жиынтығының функциясы
бар.
АDО технологиясы және OLE DB интерфейстері қосымшалар үшін әртүрлі
типті мәліметтер бастауына енудің біркелкі әдісін қамтамасыздандырады.
Мысалы, АDО қолданатын қосымша күрделіліктері бірдей операцияларды SQL
корпоративті серверінде сақталатын мәліметтерге де, электрондық кестелерге
және локальды мәліметтер қорын басқару жүйесіне де қолдана алады. АDО
арқылы кез-келген мәліметтер бастауына бағытталған SQL сұранысы орындалады.
Бұдан мынадай сұрақ туындауы мүмкін: мәліметтер бастауы қалайша бұл
сұранысты орындай алады?
Мәліметтер қоры серверлеріне күмән келтірмеуге болады. SQL
сұраныстарын өңдеу олардың ең негізгі міндеті. Ал файлдық тізбектермен,
электрондық кестелермен, электрондық почта файлдарымен және тағы
басқаларымен қалай жұмыс істеу керек? Мұндай кезде көмекке АDО механизмдері
және OLE DB интерфейстері келеді.
OLE DB мәліметтерді өңдеудің стандарт функцияларын инкапсуляциялайтын
объектілер арасындағы мәліметтер алмасуды қамтамасыздандыратын СОМ
мамандандырылған объектілер жиынтығы. Компоненттердің ең аз жиыны біріктіру
объектісін, мәліметтерді жинау объектісін және сұраныс процессорының
объектісін қоса алады.
Нәтижесінде қосымша мәліметтерді мәліметтер қоры кестесі түрінде
шығара алатын мәліметтер бастауына емес, OLE DB объектісіне бағытталады.
АDО технологиясы өзіне OLE DB объектілерін ғана емес, сонымен бірге
мәліметтермен және қосымшалармен объектілер арасындағы өзара іс-әрекетті
қамтамасыздандыратын механизмдерді де қосып алады. Бұл деңгейде аса маңызды
рольге қосымшалардың әр типті мәліметтерді мәліметтер бастауымен жасайтын
жұмысын қадағалайтын АDО провайдерлері ие.
Мұндай архитектура объектілер мен интерфейстер жиынтығын ашық және кең
болуына мүмкіндік береді. Объектілер жиыны және сәйкес провайдер АDО
құрылымына ешбір өзгеріс енгізбей-ақ, кез-келген мәліметтер сақталымы үшін
құрыла алады. Осылайша мәліметтер түсінігінің өзі де кеңейтіледі. Мысалы,
ол геоақпаратлық жүйелердің графикалық мәліметтері, CASE-құралдары туралы
мәліметтер және тағы басқалар болуы мүмкін.
АDО технологиясы WINDOWS операциялық жүйесінің жүйелік механизмі
болатын СОМ стандарты интерфейстеріне негізделгендіктен, бұл жұмыс істейтін
бағдарламалық кодтың жалпы көлемін қысқартады және мәліметтер қоры
қосымшаларын көмекші бағдарламалар мен кітапханаларын таратуға мүмкіндік
береді.
OLE DB спецификациясы төменде қарастырылатын келесі объектілер
типтерін ажыратады:
– Есептеуіш (Enumerator) мәліметтер бастауын (орнын) іздеуді орындайды.
АDО провайдерлерін қызмет етуін қамтамасыздандыру үшін қолданылады.
– Объект – мәліметтер басы (Data Source Object) мәліметтер сақталатын
орынмен байланыстыруды қамтамасыз етеді.
– Сессия (Session) – бір мәліметтер сақталымымен жұмыс жасайтын
объекттер жиынтығын біріктіреді.
– Транзакция (Transaction) – транзацияның орындалу механизмін
орындайды.
– Команда (Command) – команда мәтінін құрайды және оның орындалуын
қадағалайды. Мәліметтер қоры кестесіне байланысу, SQL сұранысы жіне
т.б. команда бола алады.
– Қатарлар жиыны (RowSet) – ADO командасының орындалу нәтиіжесі болатын
мәліметтер жолдарының жиынтығы.
– Объект – қате (Error) – жүрмей қалған жағдайдағы мәліметті сақтайды.

2.4 Мәліметтер бастауымен біріктіру объектілері

Мәліметтер қоймасымен біріктіруді қамтамасыз ететін, ADO-ның ішкі
механизмі объектінің екі типін қолданады. Олар: мәліметтер бастауы
объектісі және сессия объектісі.
Мәліметтер бастауы объектісі қажет нақты мәлімет басы туралы
ақпаратның бар болуын және оған қосылуын қамтамасыз етеді.
Мәліметтер сақталымы туралы мағлұматтарды енгізу үшін IDBProperties
интерфейсі қолданылады. Дұрыс байланыс үшін міндетті мағлұматтарды беру
қажет. Кез-келген сақталым үшін оның аты, қолданушысы, паролі туралы
ақпарат дұрыс болатын шығар. Бірақ та қойманың әрбір типі өзіндік
келтірілулері бар. Берілген сақталымның байланыстыруының міндетті
параметрлерінің тізімін алу үшін IDBProperties әдісін қолдануға болады.
GetPropertyinfo DBPROPINFO толтырылған құрылымын қайтарады. dWFlags
элементіндегі әрбір міндетті параметр үшін DBPROPFLAGS_REQUIRED мәні
орнатылады.
Байланысты инициализациялау үшін IDBinitialize интерфейсінің
Initialize әдісін қолдану қажет.
Мәліметтер басы–объектісінен сессия-объектілерін құруға болады. Ол
үшін IDBСreateSession.CreateSession әдісі қолданылады. Сессия мақсаты
транзакция жұмысын және қатарлар жиынын қамтамасыз етеді.
OLE DB транзакцияларды басқару екі деңгейде жүзеге асырылады.
Біріншіден барлық қажет әдістерге сессия ие. Оның ITranSaction,
ITranSactionJoin, ITranSactionLocal, ItranSactionObject интерфейстері бар.
Сессия ішінде транзакция ItranSactionLocal, ItranSaction және оның әдістері
StartTranSaction, Commit, Rolback интерфейсімен басқарылады.

Екіншіден, объект-сессиясының көмегімен транзакция объектісін құруға
болады.

Объект-жинақ қатары ADO-ның негізгі объектісі, ол мәліметтермен
жұмысты қамтамасыз етеді. Ол қатарлар жиынын инкапсуляциялайды және
қатарларды актуальды күйде ұстап тұруға мүмкіндік береді.
Сессия объектісі OpenRowset қасиеті бар IOpenRowset міндетті
интерфейсі бар, ол қажетті қатарлар жиынын ашады.
Мәліметтер бастауының мүмкіндіктеріне қарай жиындар қатары әртүрлі
интерфейстерді қолдайды.
Олардың ішіндегі бесеуі міндетті:
– IRowSet қатар бойынша навигацияны қамтамасыз етеді;
– IAccessor ақпараттың қатарлар форматы туралы түсінікті беруге
мүмкінді береді;
– IRowSetinfo қатарлар жиыны туралы ақпаратты алуға мүмкіндік береді;
– IColumnsinfo қатарлар бағаны туралы ақпаратты алуға көмек береді.
(аты, мәліметтер типі, жаңарту мүмкіндігі және т.б.);
– IConvertType қатарлар жиынында мәліметтер типін түрлендіру
мүмкіндігін анықтайтын жалғыз әдіс CanCоnvert әдісі бар.
Қатарлар жиыны басқарудың қосымша мүмкіндіктері:

– IRowSetchange қатарлар жиынында өзгертулерді орындайды (өзгерістер
енгізеді, жаңа қатарлар қосады, қатарларды жояды және т.б.);
– IRowSetidentity әр түрлі қатарларды салыстыруға мүмкіндік береді;
– IRowSetindex индекстерді қолдануды қамтамасыз етеді;
– IRowLocate қатарлар жиынында іздеуді жүзеге асырады;
– IRowSetUpdate өзгертулерді кэштеу механизмін ржүзеге асырады.
ADO программалық құралдары мәліметтермен жұмыс істеуде SQL тілін қолдану
мүмкіндігі болмаса, толық емес болар еді. DML және DDL операторларының
бірқатары тексттік командалардың жалпы атына ие.

Объект-команда мәтіндік команданы және команданы өңдеу, жіберу
механизмін инкапсулляциялайды. Команда объектілері орындайды:
1. Команда мәтінін талдау.
2. Команданы мәліметтер бастауымен байланытырады.
3. Команданы оптимизациялау.
4. Команданы мәліметтер бастауына жіберу.
ICommand командасы объектінің бас интерфейсінің үш әдісі бар:
– Cancel – команданың орындалуын болдырмайды;
– Execute – команданы орындайды;
– GetDBSession – берілген команданы шақырушы сілтемені сессия
интерфейсіне қайтарады.
Негізгі команда объектісінен бөлек қосымша интерфейстерге ену
мүмкіндігін қамтамасыз етеді:
– ICommandPrepare команданы дайындау үшін қолданылатын екі әдіске ие
(Prepare және Unprepare);
– ICommandProperties командаға қасиеттер беруге мүмкіндік береді;
– IcommandText команда мәтінін басқарады (команда объектісі үшін бұл
интерфейс міндетті);
– IcommandwithParameters команда параметрлерімен жұмыс істеуге
мүмкіндік береді.
ADO провайдрлері АDO арқылы мәліметтерді қолданатын қосымшаларды
мәліметтер бастауымен байланысты қамтамасыз етеді (SQL серверлерімен,
мәліметтер қорын басқару жүйесімен, файлдық жүйемен және т.б.). Әрбір
мәліметтер қоры типінің әрқайсысы үшін АDО провайдері болуы керек.
Провайдер мәліметтер қорының орнын және құрамын біледі, мәліметтерге
сұраныстарды дұрыс қоя алады.
Берілген операциялық жүйеде орнатылған провайдерлер тізімі
ТАDOConnection компоненті арқылы байланыс орнатқан кезде таңдау мүмкіндігін
ала алады.
ActiveX Data Objects 2.1 инсталляциялау кезінде операциялық жүйеде
келесі стандарт провайдерлер орнатылады.
– Microsoft Jet OLE DB Provider - ADO технологиясын қолданған кезде
мәліметтер қорын басқару жүйесі Access мәліметтермен байланысты
қамтамасыз етеді.
– Microsoft OLE DB Provider for ODBC drivers - ODBC драйверлерінің
көмегімен орнын анықтаған мәліметтерге ену мүмкіндігін қамтамасыз
етеді. Бірақ мұндай әдістерді көп қолдануда қиын жағдайлар туғызуы
ықтимал. ODBC драйверлеі жәй жұмыс жасайтындығымен белігілі.
– Microsoft OLE DB Provider for Oracle - Oracle серверімен байланысты
ұйымдастырады.
– Microsoft OLE DB Provider for SQL Server - MS SQL Server серверімен
байланысты қамтамасыз етеді.

2.5 Delphi-де ADO-ның орындалуы

ADO арқылы мәліметтерге ену механизмі және басқа да көптеген объекттер
мен интерфейстер ADO парағында орналасқан.
ADO-ның мәтіндік командалары TADOCommand компонентінде жүзеге
асырылған қатарлар жиынын (Microsoft нотациясы) TADOTable, TADOQuery,
TADOStoredProc компонентттерінің көмегімен алуға болады. Олардың әрқайсысы
қордағы мәліметтердің нақты типіне ену әдісін жүзеге асырады.
ADO компоненттерінің барлық қасиеттер мен әдістер жиыны мәліметтер
қорының қосымшасына қажетті функциялардың орындалуын қмтамасыз етеді. ADO
компоненттерін қолдану әдістерінің VCL стандарт компоненттерімен азғантай
ерекшелігі бар.
Бірақ қажет болған жағдайда өңдеуші ADO интерфейстерінің барлық
барлық мүмкіндіктерін қолдана алады, оларға ADO объектілер жиынтығы арқылы
бағытталу керек. Объектілерге сілтемелер компоненттерде бар.
ADO мәліметтеріне ену компоненттері мәліметтер қорына қосылудың екі
вариантын қолдана алады. Бұл ADO мен Delphi-дің стандартты әдісі.
Бірінші жағдайда, компоненттер мәліметтер қорымен тікелей байланысу
үшін СоnnectionString қасиетін қолданады. Екінші жағдайда, қолданылатын
арнайы компонент TADOConnection, ол кең түрде байланыс жүргізуді басқарады
және бірнеше компоненттерге бір уақытта қарай алуды қамтамасыз етеді.
СоnnectionString қасиеті ADO объектісімен байданыстыру туралы
ақпаратты сақтауға бағытталған. Онда нүктелі үтір арқылы барлық қажетті
параметрлер жазылады. Олар байланыстыру провайдерлерінің аты немесе
қашықтағы сервер аты болу керек:
ConnectionString:=’Remote Server = Server Name; Provider= Provider Name’;
Қажеттігіне қарай қашықтағы провайдерге жол көрсетіледі:
ConnectionString:=’Remote Provider=Provider Name’; және провайдерге қажетті
параметрлер:
‘User Name= User Name;.Password= Password’
Мәліметтер қорына өздігінше бағытталатын әрбір ADO-ның компоненті
өзінің байланысын ашады. Қосымшада неғұрлым ADO компоненттері көп болса,
соғұрлым байланыстар көп ашылуы мүмкін.
Сондықтан ADO арылы байланыстыру механизмін арнайы ТADOConnection
компоненті арқылы орындаған дұрыс. Бұл компонент ConnectionString
қасиетімен берілген байланысты ашады, және өндеушіге байланысты басқарудың
қосымша құралдарын қолдануға мүмкіндік береді .

2.6 ADO компонентері

ТADOConnection компоненті.
ТADOConnection компоненті ADO мәліметтер қоры объектілерінің байланысуын
басқару үшін арналған. Ол мәліметтер қорына ену мүмкіндігін қамтамасыз
етеді.
Бұл компонентті қолдану өңдеушіге мынадай артықшылықтар қатарын
береді:
– ADO мәліметтеріне ену компоненттерінің барлығы мәліметтер қорына бір
байланыстан бағытталады.
– Байланыстыру провайдері объектісін тікелей бере алу мүмкіндігі.
– ADO байланыс объектісіне ену
– ADO командаларын орындай алу мүмкіндігі
– Транзакцияны орындау
– Байланысты оқиғаның әдістер-өндеушілер көмегімен кең ауқымды
басқару.
ADO мәліметтер қорымен байланыс ConnectionString қасиеті, Connection
қасиеті немесе Ореn және Close әдістерінің көмегімен орнатылады . Қажет
жағдайда ADO провайдер байланысы тікелей Рrovider қассиетімен анықталады.
Егер байланыс белгілі бір жағдайларға байланысты орнатылмаса,
DefaultDatabase қасиетінде ADO байланыс объектісің тағы біреуінің аты
жазылады.
Байланысты ашу кезінде қолданушының аты мен паролін енгізу керек. Ол
үшін стандартты сұқбат терезесінің пайда болуы LoginPrompt қасиетімен
басқарылады (2.6 сурет). Бұл сұқбат болмаған жағдайда параметрлерді енгізу
үшін ConnectionString қасиетін немесе OnLogin әдіс-өндеушісін қолдануға
болады.
АДО провайдері мен мәліметтер қорын таңдау үшін компонентті екі рет
шерту арқылы шақырылатын үлгіні қолдануға болады немесе объектілер
инспекторындағы ConnectionString–ті шерту арқылы болады.
Мұнда байланысты ConnectionString қасиеттінің байданысын
қалыптастыруға немесе UDL ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.