Ақпараттық технологияның құрылымы
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І Бөлім. Ақпараттандырудың теориялық
негізі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..6
1.1. Ақпараттандыру түсінігі мен
маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .6
1.2. Дамыған елдердегі
ақпараттандыру ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .1
3
1.3. Мемлекеттік органдардағы ақпараттандырудың қажеттілігі мен
ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
ІІ Бөлім. Орал қалалық әкімдігіне ұйымдастырушылық-экономикалық
сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
2.1. Орал қалалық әкімдіктің құрылымы мен
қызметтері ... ... ... ... ... ... . ... .33
2.2. Қалалық әкімдік бөлімдерінің ақпараттық - технологиялық
жабдықталуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..37
ІІІ Бөлім. Мемлекеттік органдарды ақпараттандырудың қазіргі жай-күйін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 39
3.1. Қазақстандағы мемлекеттік органдарды ақпараттандырудың қазіргі
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..39
3.2. Ақпараттандыруды жүзеге асыру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .48
Қорытынды және
ұсыныстар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 54
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 56
КІРІСПЕ
Бізді қоршаған дүниеде айналатын ақпараттар ағымы үлкен. Уақыт
шеңберінде олар ұлғаюға бет алды. Сондықтан қандай да болмасын ұйымда,
мейлі ол үлкен не кішкентай болсын тиімді жұмысты қамтамасыз ететін
мәліметтерді басқаруды ұйымдастыру мәселесі туындайды. Кейбір ұйымдар сол
үшін папкасы бар шкафтарды қолданады, бірақ көпшілігі компьютерленген
әдісті қалайды. Көпөлшемді мәліметтерді сақтайтын, құрылымын жасайтын және
жүйелейтін деректер базасы. Бүгінгі кезеңде деректер базасыз көптеген
қаржылық, өндірістік, сауда және тағы басқа ұйымдардың жұмысын елестету
мүмкін емес. Мәліметтер базасы болмаған жағдайда, олар ақпараттар көшкініне
“батып” кетер еді.
Планетамыздағы дамыған елдер индустриалды дәуірден постиндустриалдыға,
өркениетті ақпараттық дәуірге өтуде. Туып келе жатқан ақпараттық
қатынастар планетадағы бар елдерге оның экономикаcының дамуы мен сипатының
деңгейіне қарамай – ақ әсер етуде. Қазіргі уақытта дамыған елдерде кешенді
сапалар тез қалыптасуда. Әдетте, олар өндіріс сферасына ақпараттық
технологияның енуімен, жоғарғы тиімділікті компьютер жүйесін өңдеумен
байланыстырылады. Алыс қашықтарға телекоммуникациялық, космостық,
оптиковолокникалық байланыстар жүйесі арқылы ақпараттық қорларды
тасымалдайды.
2005 жылы Электронды үкімет құру шаралары интернет арқылы
ақпараттандыру ісін толық аяқтап, 2006 жылдан бастап интерактивті кезеңді
іске асыруға бағытталған еді. Заңда веб – порталға барлық электрондық
қызмет көрсетулері мен электрондық ақпараттық ресурстарына қол жеткізудің
шоғырлы түйісін беретін ақпараттық жүйе деген түсініктеме айтылған.
Мемлекет басшысы 2006 жылдың он сегізінші қаңтарында Парламент
палатысының бірлескен отырысында сөйлеген сөзінде еліміздің алдында тұрған
бірнеше басымдықты ерекше атап көрсетті. Солардың біреуі, дәлірек айтқанда,
Қазақстанның жедел экономикалық дамуы үшін серпінді секірістерді қамтамасыз
ету мәселесіне тікелей қатысты. Бұл мемлекеттің әлемнің бәсекеге барынша
қабілеті 50 елінің қатарына қосылуын көздейтін стратегиялық мақсат. Қазіргі
заманның талаптарына сай жаңа технологияларсыз міндеттер шешілмейді.
Технология елімізде бұрын – соңды болмаған мүлде жаңа салаларға тартылуға
тиіс. Ол үшін, бірінші кезекте, қай саланың бәсекеге қабілетті бола
алатынын анықтау үшін технологиялық аудит жүргізіледі. Сонымен бірге,
ұлттық технологияны дамыта отырып, оларды шетелге шығару, шетелдік
техниканың болашақ мүмкіндіктерін зерттеу тәрізді, қызметтер де біздің
ұйымның алдында тұрған міндеттердің санаттарына жатады.
Дипломдық жұмыстың тақырыбы Қазақстан Президентінің қолға алып
отырған өзекті мәселелерінің бірі. Сондықтан да, дипломдық жұмысымның
негізгі мақсаты қоғамның ақпараттануына шолу жасай отырып, соның ішінде
мемлекеттік органдарды ақпараттандырудың қазіргі жағдайын талдау болып
табылады. Осы қойылған мақсатқа байланысты келесідей міндеттер қойылды және
шешілді:
- ақпараттанудың түсінігі мен мәнін ашу;
- дамыған елдердегі ақпараттануды талдау;
- мемлекеттік органдарды ақпараттандырудың қажеттілігі мен жобаларына шолу
жасау;
- мемлекеттік органдардағы ақпараттанудың қазіргі жағдайын талдау;
Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған
әдебиеттерден, қосымшалардан тұрады.
Алғашқы бөлімінде дамыған елдердің ақпараттануын және мемлекеттік
органдарды ақпараттандырудың қажеттілігі мен ролі, ұйымдастыру проблемелары
қарастырылды.
Екінші бөлімінде Орал қалалық әкімдікке ұйымдастырушылық-экономикалық
сипаттама жасалды.
Үшінші бөлімінде Қазақстан Республикасының аймақтары бойынша шолу
жасалып, мемлекеттік органдарды ақпараттандырудың қазіргі жағдайына талдау
жасалды.
І Бөлім. Ақпараттандырудың теориялық негізі.
1. Ақпаратттандыру түсінігі мен маңызы.
Ақпараттық технология түсінігі информатиканың даму кезінде ХХ ғасырдың
соңғы онжылдығында пайда болды. Ақпараттық технологияның ерекшелігі сол,
оның өнімі мен пәні ақпарат, ал еңбек құралы – есептеуіш техника мен
байланыстың құралдары болып табылады. Ақпараттық технология ақпаратты
өндіру туралы ғылым ретінде ақпарат басқа материалды ресурстармен қатар
толықтай шынайы өндірістік ресурс ретінде қарастырылғаннан кейін пайда
болды. Және де ақпараттың және оның жоғарғы деңгейін – білімді өндіру жаңа
өндірістік технологияның жасалуы мен модификациясына шешуші ықпал жасайды.
Қарапайым ақпараттық технологияның пайда болуын жазбашылықтың басталуына
жатқызуға болады. Ақпараттық технологияның дамуына қуатты терпіліс берген
ақпаратты шығаруға мүмкіндік беретін және қазіргі кезде де маңызды орын
алатын қағаз ақпараттық технология эрасын ашқан кітап жазбасы болып
табылады.
Ақпаратты беру мен алмастыру қажеттілігін адамзат өзінің дамуының алдыңғы
кезеңінде-ақ сезінеді. Егер ақпараттың берілуін жылдамдату үшін алдымен
ошақ, қағаз тасушылар, кейін почта, семаформдік телеграф және т.б.
қолданылған болса, кейін электрлік телеграф пен телефонның шығарылуымен
ақпаратты берудің мүмкіндіктері мүлдем өзгерді. Радио мен телевиденияның
,кейін компьютерлік байланыс пен есептеуіш желінің сандық жүйесін ойлап
шығару, 1978 жылы алғашқы дербес компьютердің жасалуы және оның өте жылдам
таралуы, ақпаратты жинау, өзгерту, және берудің құрал-саймандық әдісі
ретінде дамуы жаңа автоматтандырылған ақпараттық технологияның адамзат
қызметтерінің барлық аумағына енуіне мүмкіндік берді.
Автоматтандырылған ақпараттық технологияның негізін келесі технологияның
жетістіктері құрайды:
• Машинналық тасымалдауларда ақпараттың үлкен көлемін жинақтау
әдістерінің жасалуы;
• Жер шарының кез-келген нүктесінде ақпаратты қабылдауға , қолдануға
және беруге мүмкіндік беретін радио және телевизиалық байланыс,
телекс, телефакс, байланыстың сандық жүйелері, компьютерлік
желілер, ғарыштық байланыс сияқты байланыстың әртүрлі тәсілдерінің
жасалуы;
• Нақты алгоритм бойынша ақпаратты өңдеуге және бейнелеуге, білімді
жинауға және генерациялауға мүмкіндік беретін, әсіресе дербес
компьютердің жасалынуы.
Автоматтандырылған ақпараттық технологиялар барлық ақпараттық
операциялардың автоматтандырылу деңгейін көтеруге, сәйкесінше қоғамның
ғылыми-техникалық үрдісін жылдамдатуға бағытталған.
Ақпараттық технология техникалық, программалық, ақпараттық, әдістемелік
және ұйымдық қамтамасыз етуге байланысты негізделеді.
Техникалық қамтамасыздандыру – бұл дербес компьютер, оргтехника, байланыс
линиялары, желілердің құралы. Техникалық жабдықтауға ақпараттық
технологияның түрі ақпараттың жиналуына, өңделуіне және берілуіне ықпал
етеді. Есептеуіш техниканың дамуы бір орында тұрмайды. Қуаттырақ бола
түскен дербес компьютерлер біруақытта қымбаттырақ емес және сәйкесінше
қолданушылардың кең ауқымы үшін мүмкіндікті болды. Компьютерлер ішкі
құрылымындағы коммуникациялық мүмкіндіктермен, жылдамдатылған модельдермен,
жадының үлкен көмегімен, сканерлермен, жазба мәтінді және дыбысты айыру
құрылғыларымен жабдықталады.
Тікелей техникалық және ақпараттық қамтамасыздандыруға тәуелді
программалық қамтамасыздандыру компьютерлермен интерфейс, өңдеу, сараптау,
сақтау қызметін жүзеге асырады.
Ақпараттық қамтамасыздандыру компьютерлік өңдеу үшін нақты формаға
келтірілген мәліметтер жиынтығы.
Ұйымдық және әдістемелік қамтамасыздандыру қорытындыны алу үшін
компьютерді және программалық қамтамасыздандыруды функцияландыруға
бағытталған іс-шара кешенін білдіреді.
Ақпараттық технологияның негізгі қасиеттері болып табылады:
• Мақсатқа сәйкестілік;
• Компоненттері мен құрылымының болуы;
• Сыртқы ортамен өзара байланыстылығы;
• Тұтастық;
• Уақытпен дамуы.
1. Мақсатқа сәйкестілік – ақпараттық жүзеге асырудың басты мақсаты
базада қазіргі заманғы ЭЕМ, ақпаратты үлестірмелі өңдеу, үлестірмелі
мәліметтер базасы, әртүрлі ақпараттық есептеуіш желілерді (АЕЖ) ақпараттың
өңделуі мен айналымын қамтамасыз ету жолын қолдана отырып өнімділіктің
тиімділігін көтеруден тұрады.
2. Компоненттері мен құрылымы :
- функционалды компоненттері – бұл ақпараттың өңделуі мен айналу
процесінің нақты құрылымы;
- ақпараттық техниканың құрылымы:
сурет1.1- Ақпараттық технологияның құрылымы.
Ақпараттық технологияның құрылымы – екі үлкен топқа : тіреуіш
технология және білім базасына біріккен, оның компоненттерінің өзара
байланысын білдіретін ішкі ұйым.
Пәндік аумақтың модельдері – қолданушылар кәсіпорын мамандары мен
құрушыларының арасындағы өзара түсіністікті қамтамасыз етуші жазбалар
жиынтығы.
Тіреуіш технология – соның ішінде ақпараттың қайта өңделуі және
сақталудың бағыныңқы жүйелері жүзеге асатын жүйелілік құрал-саймандық
программалық қамтамасыздандырудың, автоматтизациясының ақпараттық
әдістерінің жиынтығы.
Білім базасы ЭЕМ жадысында сақталатын білімдердің жиынтығын
білдіреді. Білім базасын интенсионалды ( жалпы туралы білім) және
экстенсионалды ( нақты туралы білім) деп бөлуге болады. Интенсионалды
базада қабықшалар, ал экстенсионалдыда жадысы бар қабықшалар сақталынады.
Басқа сөзбен айтқанда білім базасы пәндік аймақтың берілуін білдіреді. Ол
өзіне мәліметтер базасын құрайды.
Жүйелілік және құрал-саймандық әдістер –
1. аппараттық әдістер;
2. жүйелік ПҚ (ОЖ, МББЖ);
3. құрал-саймандық ПҚ (алгоритмдік тілдер, программалау жүйелері,
спецификациялау тілдері, программалау технологиясы);
4. ақпараттың қайта өңделуі мен сақталыну түйінінің комплектациясы.
Технологиялық берілулердің қорытындысы ақпараттық-технологиялық
процестер жүйесінде жүзеге асатын жиынтық болып табылады.
3. Сыртқы ортамен өзара байланысы – ақпараттық технологияның басқару
обьектілерінмен, өзара әсерлесуші кәсіпорындар және жүйелермен, ғылыммен,
автоматизациялаудың программалық және техникалық әдістерінің өндірісімен
өзара әсерлесуі.
4. Тұтастық – ақпараттық технологияның компоненттерінің ешқайсысына тән
емес мәселелерді шешуге қабілетті тұтас жүйе болып табылады.
5. Уақытпен дамуы – ақпараттық технологияның дамуының, оның
модификациясының, құрылымының өзгерісінің, жаңа компоненттердің
қосылуының динамикасын қамтамасыз етілуі.
Ақпарат терминдерінің өзі латынның information сөзінен шыққан,
түсіндіру, хабардар болу, баяндау деген мағынаны білдіреді. Бөлек
мәліметтерді және хабарларды өңдейді, қайта құрайды, жүйелендіреді,
сұрыптайды және жаңа ақпаратты немесе жаңа білімді алады.
Кең ауқымды мағынада ақпарат – беру, қайта құру, сақтау обьектілері
болып табылатын және мәселені шешуге көмектесетін хабарлар, білім,
хабарлама болып табылады.
Материалды дүниеде ақпараттың алмасуы, оның берілуі үшін ақпаратты
тасымалдаушы, таратушы, байланыс каналы, қабылдағыш және ақпаратты
қабылдағыш болуы керек. Беру ортасы ақпарат көзі мен алушысын ақпараттық
жүйеге біріктіреді.
қабылдағыш
сурет 1.2 – Ақпараттық жүйе.
Ақпарат түрлер бойынша классификацияланады. Ғылым ақпараты – ойлау
және қоғам, табиғаттың обьективті заңдылықтарын толық бейнелейтін ақпарат.
Ұйымдық басқару жүйелерінде адамдар басқаруымен байланысты
экономикалық ақпарат, техникалық обьектілерді басқаруымен байланысты
техникалық деп бөледі.
Экономикалық ақпарат өндіріс , материалды игілік және қызметтердің
қолданылу, айналу жәнеүлестірілу процестерін көрсетеді. Экономикалық
ақпарат көп бөлігі қоғамдық өндіріспен байланысты болуымен оны жиі
өндірістік ақпарат деп атайды.
Экономикалық ақпарат үлкен көлеммен, көпретті қолданылумен, жаңару
және қайта құралумен, қорытынды ақпараттың көп түрін алу үшін логикалық
операциялардың үлкен санымен және салыстырмалы күрделі емес математикалық
есептесулермен сипатталынады.
Экономикалық ақпараттың құрылымдық бірлігі көрсеткіш болып табылады.
Көрсеткіш экономикалық обьектінің реттеуші параметрін білдіреді және
реквизиттер жиынтығынан тұрады. Реквизит – бұл обьектінің немесе процестің
нақты қасиетін бейнелейтін көрсеткіштің логикалық бөлінбейтін элемент.
Әрбір көрсеткіш бір реквизит – негізден және бір немесе бірнеше реквизиттер
– белгілерден тұрады. Реквизит – белгі көрсеткіштің мағыналық мәнін
білдіреді және оның атауын анықтайды. Реквизит – негіз көрсеткіштің сандық
мәнін білдіреді.
Ақпаратты өңдеу саласындағы қоғамдық қарым-қатынастың түрленуі-
бірнеше ақпараттық революцияға алып келеді. Мұндай түрлену адам
қоғамының жаңа сапасына ие болады.
Алғашқы революция жазумен байланысты болады, ол сапалы және санды
көшуге алып келеді және ұрпақтан-ұрпаққа білімді беру мүмкіндігі
пайда болады.
Екінші революция (XVIғ ортасында) кітап басуға байланысты болды, яғни
индустриалды қоғам, иәдениет іс-әрекетті ұйымдастыру болып күрт
өзгерді.
Үшінші революция (XIXғ аяғы) электрлік, яғни кез-келген көлемде
ақпаратты толтыра және оперативті беруге мүмкіндік беретін телеграф,
телефон, радио пайда болды.
Төртінші революция (XXғ 70ж) микропроцессорлық технологияның шығуымен
және дербес компьютердің пайда болуымен байланысты.
Микропроцессор мен интегралды схемаларда компьютерлер, компьютерлік
желілер, мәліметтер беру жүйесі құрылды.
Соңғы ақпараттық революция ақпараттық индустрияға келді, ол жаңа
білімді енгізу үшін техникалық құрылғыларды, әдістерді,
технологияларды өндірумен байланысты.
Ең негізгі ақпараттық индустрия ақпараттық технологиялардың барлық
түрлері болды, оның негізгісі телекоммуникация.
Қазіргі заманғы ақпараттық технология компьютерлік техника мен
байланыс орталығы аймағында жетістіктерге жетті.
Ақпараттық технология – объектінің, процесс пен құбылыстың жа,дайы
туралы жаңа сапалы ақпаратты алу үшін мәліметтерді беруге және
өңдеуге, жинау тәсілдері мен құрылғы жиынтығын қолданатын процесс.
Телекоммуникация – компьютерлік желілер мен қазіргі заманғы
техникалық құрылғылар байланысы базасында мәліметтерді қашықтан тыс
беру.
Алғашқы ақпараттық қоғам – ақпаратты өндірумен, сақтаумен, қайта
жасаумен және жүргізумен көптеген жұмыс жасайтын қоғам.
Қоғамды ақпараттандыру – ақпараттық талапты қанағаттандыру үшін және
ақпараттық ресурстарды қалыптастыру мен қолдану негізінде азаматтық
құқығын, мемлекеттік үкімет органдарын, жергілікті өзін - өзі басқару
органдарын, мекемелер, қоғамдық біріктірулерді жүргізуге жағдай
жасайтын әлеуметтік экономикалық және ғылыми – техникалық процесс.
Ақпараттандырудың даму тарихы АҚШ-та 60 жылдарда, Жапонияда 70
жылдарда, Батыс Европада 70 жылдардың аяғында басталды.
Қоғамды ақпараттандыру – қазіргі әлеуметтік прогресстің
заңдылықтарының бірі. Бұл термин кеңінен қолданылды. Қоғамды
компьютерлендіру терминімен тығыз байланысты, бірақ сырттай ұқсас
болғанымен, олар мағыналары жа,ынан ерекшелінеді.
Қоғамды компьютерлендіру дегеннен қоғамды ақпараттандыру кеңінен
түсінікті және ауқымды. Қоғамды ақпараттандыру тек қана техникалық
құрылғы деп түсіну емес, ол әлеуметтік техникалық прогесстің мәні
мен мақсаты деп түсіну керек.
Компьютерлер қоғамды ақпараттандырудың базалық техникалық құраушы
процессі болып табылады.
1.2. Дамыған елдердегі ақпараттану.
Қазіргі уақытты әлемнің барлық елдері ақпараттандыру процесін белгілі
дәрежеде іске асырып отыр. Қазақстанда қоғамды ақпараттандыру процесі жалпы
білім беру жүйесін ақпаратандырудың программасы пайда бола бастады.
Оның мақсаты:
1)Жастарды ақпараттық қоғамда өмір сүруге дайындау.
2)Ақпаратық және телекамуникациялық техналогияны енгізу негізінде
білім беру жүйесін реформалау.
3)Қазақстандағы білім беру жүйесін әлемдік білім беру кестесіне
кірістіру.
Соңғы 20 жыл ішінде ақпараттың процестер ұғымы әртурлі ғылыми және
әлеуметік құбылыстарды алпаттауда қолданыла бастады.
Мысалы: Экономикалық ақпарат, Ақпараттық бизнес, Ақпараттық
құқық, Ақпараттық қорғау және т.б. ұғымдардың пайда болуы.
Ақпараттық төнкеріс xx-ғ ортасынан бастап айқындала бастады.
Сондықтан адамдардың күнделікті пайда болып жатқан жаңа ақпараты
толық игеруге мүмкіндігі болмады.
Мысалы адамзат жинақтаған білім мөлшері 1900ж бері әр 50 жыл сайын
еселене бастады. 1950 жылға қарай еселену әр 10 жыл сайын болып жатты.
1970жылға қарай 5 жыл сайын, ал 1990 ж бастап жыл сайын. Соңғы жылдары
желіде жарық көрген құжаттар саны 2000ж басында 850 мил-ға жетті. Ал 2010 ж
қарай ақпараттық кеңістіктің 10 мил-рд құжатқа дейін өседі деп күтуде
болатын.
АҚШ-та ішкі жалпы өнім өсімінің 30% дәл осы ақпараттық технология
есебінен мүмкүн болғаны белгілі. Бұл елде ақпараттық техналогияларды
сатудың жалпы төлемі жылына 600 млрд доллорды құрайды. Сату денгейі
бойынша бұл сала қазірдің өзінде авиация, автомобиль өндіріс салаларын
басып озып, Американың экономикасы шын мәніндегі локомотивіне айналды.
Ғалымдардың ойынша ақпарат қоғамдық өндірістің жаңа қызметтік
категориясы ретіне оның ерекше және маңызды компоненті болып табылады.
Қазіргі уақытта әлемдегі көптеген елдер жаңа әлеуметтік-экономикалық
формаға, ұлттық ақпараттық инфрақұрылымның жиынын көрсетететін ауқымды
ақпараттық қоғамға көшуде. Ол үшін әлемдік ақпараттық кеңістіктегі
ақпараттық инфрақұрылым мен интеграциясын жедел дамытуға бағытталған
елдердіңің концепциялары мен бағдарламаларын, берілген процестің сатыларын
қарастыруға көшу қажет болып табылады. Сонымен бірге әрбір елдің арасында
ақпараттандырудың негізгі моделдерінің айырмашылығы болады. Бұл үшін
ақпараттық қоғамды қалыптастырудың макроэкономикалық саясаты мен мемлекет
концепциялары қызмет етеді. Осындай фактілерге сүйене келіп ақпараттық
қоғамның екі негізгі моделдерін ерекшелеп көрсетуге болады, олар: батыс пен
шығыс елдері. Батыс елдеріне американдық жолдан Европа ерекшеленеді, ал
шығыс елдерінде Қытай (КНР) ерекше орын алады.
АҚШ ақпараттық қоғамның дамуына бағытталған электрондық үкіметті
құрудың алдыңғыларының бірі болып табылады. АКТ аймағында АҚШ үкіметі
стратегияларының жалпы пинуипін талдауға мүмкіндік берді:
- Азаматтар үшін мемлекеттік органдармен өзара қарым қатынас жасауға
үлкен қолайлы жағдай туғызу;
- Экономиканы электрондауда өзін лидерлердің ролінде қабылдайды;
- Азаматтар жағынан өзінің қызметі үшін бақылауды күшейту бойынша ұлттық
инциативтік рамкада өзінің жұмысын ұйымдастырады.
Қазіргі уақытта АҚШ федералды үкіметі келесілерге ерекше көңіл бөліп
отыр:
1. Мемлекеттік қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін тауарлар мен
қызметтерді жеткізуде электрондық сауда сайыстарын, мемлекеттік
мекемелер мен министерсвалардың арасындағы электрондық саудаға;
2. Үкіметтік және әкімшіліктік ақпаратқа тұрғындардың қатынауына;
3. Смарт-картты қолдануға, соның ішінде Федералдық үкіметке;
4. Әртүрлі жағдайдағы шешімдерді, Веб-сайт арқылы арнайы құжаттарды
алуға, салықтарды төлеуге, тұрғындардың мемлекеттік аппарат туралы
статистикалық ақпаратты көрсетуге және т.б;
5. Медицина да және денсаулық сақтау органдарда АКТ-ны қолдануға.
АҚШ президенті мен федералды жетекшілер тұрғындар үшін екі жүйемен
қамтамасыз етіп отыр. Олар: Comlink және Open Meeting. Бұл жүйелерді 3 мың
адам қабылдап, 1200 ұсыныс жасап отыр және сонымен қатар бұл жүйелер
мемлекеттің тұрғын халыққа қатынауын және мемлекеттік құжаттармен
қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Ақпараттық және телекоммуникациялық технологияларды тарату мен дамыту
саласында мемлекеттік саясатты жүргізу мен қалыптастыру бойынша Жапон
мемлекетінің үлкен тәжірибесі бар. Жапон үкіметі 2001 жылдың наурызында
Электрондық Жапония деп аталатын болашағы бар ақпараттық және
телекоммуникациялық технологиялардың кешенді бағдарламасын дамытып және
енгізуді бекіткен болатын. Олар ол кезде 2001-2005 жылдарға есептеген
болатын. Дегенменде, бұл бағдарлама өте жедел дамыды. Содан соң бұл
жапондық бағдарламаға 2003 жылдың сәуірінде Электрондық үкімет (e-
Government ) енгізілді. Жапондық мамандар электрондық үкімет ұлттық
бағдарламасына әр түрлі жүйелерді жасап және енгізуді жеделдетті.
Электрондық үкімет барлық мемлекеттік заңдар мен өкімет орындаушыларын
қамтитын жаңа ақпараттық-телекоммуникациялық технологиялар негізінде
жүргізетін электрондық құжатайналымның ақпараттық-компьютерлік жүйелер
кешенін көрсетеді. 2003 жылдан бастап Жапонияда жеке мекемелер электрондық
сертификаттың нормативтік-құқықтық базасын салынған Цифрлық қолтаңба
туралы заң" негізінде жұмыс жасай бастады. Эксперттер бойынша жапон
нарығында электрондық сертификат қызметі 2003 жылдың соңында 100 млрд-қа
жеткен. Ал қазіргі уақытта Үлкен жетілік лидерлерінің ішінде отыр.
Түркия еліне келетін болсақ, түрік экономикасының даму бағыттарының
бірі болып табылатын телекоммуникациялық сектор болып табылады. 90
жылдардың өзінде телефондық байланыс қызметі мен ұялы байланыстың бірнеше
операторларымен жұмыс жасайтын компаниялар болатын. Сонымен қатар сол
уақытта 4 жеке компания ұялы байланыс қызметімен айналысқсан. Олар:
Тюрксел, Телсим, Ариа және Айсел болатын.
2000-2001 жылдардан бастап электрондық саудалар мен электрондық банктік
қызметтер техникалық базада дами бастады. Бірақта басқа мемлекеттермен
салыстырғанда Түркия елінде көпке дейін электрондық қолтаңба мен
қауіпсіздік сертификаты заңдық күшіне енгізіліп болмады.
Ресей жағдайында электрондық үкімет деп, ең алдымен мемлекеттің салық
жинау, министрлік пен мекемелер, комиссиялар мен комитеттерді тиімді
бақылау механизмі алдымен мемлекеттің салық жинау, министрлік пен
мекемелер, комиссиялар мен комитеттерді тиімді бақылау механизмі болып
отыр. Федералды 2002-2010 электронды Ресей мақсатты бағдарламасында осы
құрылым атап көрсетілген. Коммуникацияның жеңілдеуінен басқа, ең алдымен
үкімет қызметін бұқаралық бағалау көрсеткіштерін енгізуге байланысты
азаматтардың үкімет үстінен бақылауының күшеюі батыстық тәсіл болып
табылады.
Сингапур демократиялық қоғам болмаса да е-government жүйесін тиімді
пайдалануда жетекші орынды иеленіп келеді. Мемлекеттің әлеуметтік және
технологиялық даму деңгейі арасындағы қарама-қайшылық мысалдары әлем
бойынша өте көп. Сингапур, Малайзия, Сауд Арабиясы Корольдігі, Дубай
князьдігі және Біріккен Араб Әмірліктерінде ІТ даму деңгейін Ресейдегі
Электронды Ресей жобасының 2010 жылдағы жоспары бойынша жүзеге асқанымен
салыстырғанның өзінде қаншалықты қуатты болып отыр.
Мониторинг аясында аймақтың мемлекеттік органдары арасында электронды
құжатайналымы жүйесінде айналатын құжаттарға талдау жасалды. Ұлыбритания,
Нидерланды, Сингапур, Канада, Австралия сияқты елдердің тәжірибесін
қарастырайық. Бұл елдерді электрондық басқару саласында әлемдік көшбасшы
деп көпшілік мойындаған. ШҚО электрондық әкімдік құрудың 2006-2008
жылдарға арналған бағдарламасынан күтілетін нәтижелер мен мақсаттарын
аталған шетелдердің бағдарламасымен салыстырып көрейік. 1 кесте.
3.1. кесте. ЭҮ құрудың шетел бағдарламаларының мақсаттары мен
артықшылықтары
Ұлыбритания ЭҮ артықшылықтары:
Мемлекеттік онлайн қызметтері азаматтарға шынында
қаншалықты пайдалы және тиімді екені ескеріле
отырып қалыптасуы керек.
Бизнес және коммерциялық емес ұйымдар үшін
үкіметтік онлайн қызметтерін алуға мүмкіндік
туғызу.
Оларды өмір айналасына енгізуге мүмкіндік
туғызатын инститтутар құру.
Нидерланды ЭУ-ке байланысты бағдарламалар мақсаты:
Үкіметтің қол жетімділігін арттыру.
Халыққа қызмет көрсетуді жақсарту.
Үкімет жұмысын ішінен жақсарту.
Сингапур ЭҮ-тің мақсаты:
Электронды түрде қызмет көрсетуді дамыту және
жақсарту.
Жаңа қарым қабылеттерді дамыту.
Жаңа мүмкіндіктерді дамыту мен игеру үшін жаңа
технологиялармен эксперимент жасау.
Мемлекеттік секторды дамытудағы беталыс
міндеттері.
ЭҮ саласын жетекшілік арқылы дамыту.
Канада ЭҮ құруды басқару принципі: азаматтардың
қажеттілігіне сәйкес ақпараттар мен қызметтерді
ұйымдастыру.
Мемлекет, электрондық үкіметтік қызметтер
төмендегідей болуы үшін жұмыс жасайды:
Канадалықтардың жағдайына сәйкес қолдануда жалпы
қолжетімді және қарапайым;
Көп уақытты және ақшаны қажет етпеуі; сапалы және
жан-жақты;
Құпиялы және қауіпсіз;
Канада халқының қажеттіліктеріне сай болуы.
Австралия ЭҮ-тің негізгі міндеттері:
Ақпараттық экономикадан (АЭ) пайда алу үшін барлық
австралиялықтарды үлкен мүмкіндіктермен қамтамасыз
ету.
Австралиялықтарды АЭ-ға қатысу үшін қажетті
білім алумен қамту.
АЭ үшін әлемдік деңгейдегі инфрақұрылымның дамуына
ықпал ету.
Австралиялық бизнесте электрондық коммерцияны
қолдануды көлемді ұлғайту.
ЭК-ға ықпал ететін нормативтік және заңнамалық қор
дайындау.
АЭ-ның мәдени жетістіктері және австралиялық
ақпараттың көлемін ұлғайту мен мазмұнының
нақтылығын қамтамасыз ету.
Австралияда ақпараттық саланы дамытуды қамтамасыз
ету.
Денсаулық сақтау секторының қарқынын дамыту.
ЭК-ның жаңа халықаралық ережелеріне әсер ету.
Он-лайнда барлық үкіметтік қызметтерді көрсету.
Аймақтық ақпараттық экономика құру.
Электрондық үкіметті енгізуде шетел мемлекеттік бағдарламаларындағы
басты артықшылық, азаматтарға пайда әкелу мен олардың қажеттіліктерін
қанағаттандыру екенін байқау қиын емес. 1 кестеде атап көрсетілген. Шетел
бағдарламалары мемлекеттік құрылымдар жұмысын жетілдіру арқылы азаматтардың
қажеттіктерін қанағаттандыруға бағытталған.
1.3.Мемлекеттік органдардағы ақпараттандырудың қажеттілігі мен ролі
2005 жылы Электрондық үкімет құру шаралары интернет арқылы
ақпараттандыру ісін толық аяқтап 2006 жылдан бастап интерактивті кезеңде
іске асыруға бағытталған еді. Заңда Веб порталға барлық эдектрондық қызмет
көрсетулері мен электрондық ақпарат ресурстарына қол жеткізудің түйінін
беретін ақпараттық жүйе деген ақпараттық түсініктеме айтылған.
Мемлекет басшысы 2006 жылы 18 қаңтарда парламент палатасының бірлескен
отырысында сөйлеген сөзінде еліміздің алдында тұрған бірнеше басшылықты
ерекше атап көрсетті. Солардың бірі Қазақстанның жедел экономикалық дамуы
үшін серпінді серіктестерді қамтамасыз ету мәселесі тікелей қатысты. Бұл
мемлекеттің әлемнің бәсекеге барынша қабілетті 50 елінің қатарына қосылуын
көздейтін стратегиялық мақсат. Қазіргі заманның талаптарына сай жаңа
технологияларсыз міндеттер шешілмейді. Технология елімізде бұрын соңды
болмаған мүлде жаңа салаларға тартылуы тиіс. Ол үшін бірінші кезекте қай
саланың бәсекеге қабілетті бола алатынын анықтау үшін технологиялық аудит
жүргізіледі. Сонымен бірге ұлттық технологияны дамыта отырып, оларды
шетелге шығару, шетелдік технологиялардың болашақ мүмкіндігін зерттеу
тәрізді қызметтерде біздің ұйымның алдында тұрған міндеттердің санатына
жатады.
Қазақстанда ақпараттық технологиялар индустриясының тез өсуіне негіз
қалау мақсат міндеттері ақпараттық технологиялар секторын табысты
дамытудың стратегиялық бағыттарын белгілеу, жоғарғы технологиялық
компаниялар үшін инфрақұрылымдар ұсыну, сонымен қатар иновациялық қызметті
ынталандыру үшін экономикалық жеңілдіктер жолдарымен жүзеге асырылуда.
Ақпараттық технология ғасыры мемлекеттің толық интелектуалды
демократиялық қоғам құруын талап етеді. Қоғам өміріне тұтастай араласып
және ақпраттық технологиямен инновация жетістіктерін қолдану арқылы
динамикалық экономиканың ғылыми кең дамуына жол ашылды.
Қазақстанның ұлттық ақпараттық технологиялар стратегиясы маңызды 10
бастауды жүзеге асыруға арналған. Негізгі стратегиялық бағыттар 10 түрлі:
1) Электонды үкіметтің сервисті белгілі тәртібі. Бұл тәртібіне үкімет өзің
үшін емес, халық үшін атты маңызды ой түйін кіреді. Электронды
үкіметтің енгізілуін билік пен халыққа әсері арқылы көруге болады. Яғни,
Online режимін жүзеге асыру мен мемлекеттік басқару процесін қайта
құрумен байланысты. Бұл бағытты Қазақстанда жүзеге асыру үшін 2005-2007
жылдарға арналған ЭҮ мемлекеттік программасы қабылданды. Бұл
программаның бірінші бөлімі ақпараттық бірыңғай веб портал құру арқылы
өз дәрежесіне жету, екінші интерактивтік бөлімі жүзеге асырылды. Сонымен
ақтар электронды лицензиялау, электронды сатып алу, электронды қорғаныс
жүйесін жүзеге асыру жоспарлануда.
2) Электронды медицина. Халыққа медициналық көмек көрсетудің жаңа жүйесі
ретінде қарастырылды. Қазақстанға бұл жоба телемедицина арқылы
басталады. Еліміздің үлкен шекарасын ескере отырып, үлкен медициналық
орталықтануын халқына арналған дәрілер кеңсесін жүзеге асыру мақсатында
ең маңызды қадам болып саналады. Медицина сияқты өмірге маңызды ортада
ақпараттық технологиялардың қолданылуы адам өмірін жақсартуға және
адамзат дамуының үлесін көбейтуге бағытталған.
3) Электронды білім. Оқу орындарын компьютермен және интернетпен
жабдықтағанда электронды оқулық пен электронды коммуникативті оқыту
әдісін қолданып және қашықтан оқытуды дамыту барысында жастардың
көпшілігін еліктіріп және ақпараттық коммуникативті технологияларды
оқыту процесінде ақпараттандыруды жүзеге асырады.
4) Электронды мемлекеттік сатып алу. Ең маңызды бағыттардың бірі
мемлекеттік сатып алуды электрондау жүйесі болып табылады. Оның жүзеге
асырылуы мемлекеттік қаражатты үнемдеумен қатар мемлекет пен кәсіподақ
арасындағы қарым қатынасты жүзеге асыра отырып, жаңа жоба жасауға
көмектеседі.
5) Электронды лицензиялау. Ақпараттандыру процесін автоматтандыру үкіметтің
сервистік хабарлау жолындағы маңызды бағдарламаның бірі. Бұл бағыт құжат
пен лицензия беру бағытында жеңілдіктерді алуда өте маңызды болып
табылады.
6) Электронды қорғаныс. Азаматтардың өмір сапасының жоғарлауы бірден бір
тұрақты қорғаныс жүйесін құрумен байланысты. Қазақстанда бұл бағыт енуге
мүмкіндік алды. Яғни жолда жүру шекара бекетінен өту, ішкі ісінің щұғыл
дайындығы сияқты адам өміріне маңызды аспектілерді автоматтандыру арқылы
жүзеге асты.
7) Электронды индустрия. Бұл мақсатты орындау үшін Қазақстанда ақпараттық
технология сабағы атты еркін экономикалық орта құрылды.
8) Ақпараттық технологияға енгізу арқылы бизнестің бәсекеге қабілеттілігін
жоғарлату маңызды тенденция қатарына бүгінгі әлемдік экономиканың
барлығын және бизнесті толықтай басқару жүйесінің құқығына қатысты
автоматтандыруға байланысты өзгерістер жатады.
9) Ақпараттық теңсіздігін төмендету. Ақпараттық технологияларды төмендету
үшін электронды үкімет қызметіне деген сұранысты қалыптастыру және
болашақта ақпараттық бірлестіктерді жетілдіру қажет. Бұны жүзеге асыру
үшін халықтың компьютерлік білімін жоғарлату, интернетті, қолданушыларды
көбейту және күнделікті Қазақстан халқының ақпаратты қолдануға
бағытталған мерекелерді жүзеге асыру жоспарлануда.
10) Қазақстанның бәсекеге қабылеттілігі 50 ел қатарына қосылуы зор
құлшыныспен дамуы және ақпараттық коммуникациялық технологиялардың
бүгінгі таңда жойылуы өзінің ақпараттық мөлшерімен зор.
Революциялық нышан алуда ақпаратпен білім мемлекеттік ресурстар
стратегиясының біріне айналып отыр. Ал оларды қолдану масштабы дәстүрлі
ресурстарды қолданумен тепе-тең. Оларға қол жеткізу әлеуметтік
экономикалық бағыттың ең маңызды факторы – бүгінгі таңда Қазақстан алға
қойылған мақсатқа жету үшін инновациялық кірістіру курсын жүргізіп жатыр.
Сонымен қатар электронды үкімет құрылысына мемлекеттік билікті толықтыруға
және мемлекеттің толықтай бәсекеге қабілеттілігін жоғарлатуды мақсат етіп
отыр.
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында әртүрлі қызмет салаларынада
АҚТ-ны дамыту мен қолдануға бағытталған іс-шаралар кешені кеңінен іске
асырылуда.Қазақстан Республикасының Ұлттық ақпараттық инфрақұрылымын
қалыптастырудың және дамытудың мемлекеттік бағдарламасына қабылданғаннан
кейін мемлекеттік жүйелерін құру жөніндегі жұмыстар жандана түсті.
Мемлекеттік органдардың автоматтандырылған ақпараттық өзара іс-қимылын
қамтамасыз ету мақсатында бірыңғай электрондық құжат айналымы жүйесін
енгізу негізінде мемлекеттік органдардың ақпараттық инфрақұрылымын құру
жүзеге асырылуда. Жеке тұлғалар, Заңды тұлғалар, Мекенжай тіркелімі,
Мемлкеттік жер кадастрының автоматтандырылған жүйесі, Жылжымайтын мүлік
тіркелімі, Салық төлеушілермен салық салатын обьектілер тізілімі, деген
мемлекеттік дерек қорларын ,сондай-ақ Электрондық мемлекеттік сатыпмалу
орталығы
ақпараттық жүйесін құру жөнінде іс-шаралар орындалуда.
Мемлекеттік органдардың Интернетте электрондық өкілдіктер құру жолымен
ақпараттар ұсынуын 42 мемлекеттік органның 32-сі жүзеге асырады.
Мемлекеттік қызмет көрсетулердің 170 түріне жүргізілген талдау
нәтижесі бойынша е-үкіметтің 85 е-қызмет көрсетулерінен тұратын ,осы
Бағдарлама шеңберінде іске асырылатын базалық қызмет көрсетулер тізбегі
қалыптастырылады.
Жекеленген мемлекеттік органдар интерактивті қызмет көрсетулерді іске
асыруға көшуде. Қазіргі уақытта нақты уақытта режимінде элетрондық цифрлық
қолтаңба тетіктерін пайдалана отырып ,байланыстың электрондық арналары
бойынша барлық салық есептерін беруге ,сондай-ақ мемлекеттік бюджетпен
өзара есеп айырысуларға салыстыру жүргізуге болады, бұл Қазақстанды ТМД
елдері арасында бөліп көрсетіп отыр.Әлеуметтік төлем алушылардың деректер
банкін құру ,әлеуметтік жәрдемақылар тағайындау және төлеу , жинақтаушы
зейнетақы жүйесіндегі есепке алу мен талдау жөніндегі процестерді
автоматтандыру, сондай-ақ әлеуметтік сақтандыру және мүгедек адамдардың
дерек қорын құру саласындағы ақпараттық жүйелер дамуда.
Е-үкімет элементтері жергілікті атқарушы органдардың кейбір ақпараттық
жүйелерінде де бар. Алматы қаласы әкімдігінің жанында азаматтарды
тұрғылықты жерлері бойынша тіркеу , жылжымайтын мүлік обьектілерін
,автокөліктерді халықтың көші-қоны жөніндегі деректерін және басқаларды
тікеуді іске асыратын ақпараттық ресурстармен және ақпараттық жүйелермен
өзара іс-әрекетті қамтамасыз ететін бірыңғай ақпараттық жүйе құрылған.
Мемлекттік басқаруда ақпараттандыру бөлігінде белгілі бір проблемалар
да бар , олар:
-ақпараттандыру саласындағы нормативтік құқықтық базаның
жетілімегендігі;
-ведомствоаралық ақпараттық жүйелерді қалыптастыру жөніндегі функциялар
жауапкершілік бөлуді регламенттеудің болмауы;
-көптеген мемлекеттік органдарды ақпараттандыру қызметінің болмауы және
ақпараттық технологиялық саласында мемлекеттік қызметшілердің біліктік
деңгейінің жеткіліксіздігі.
Қазіргі уақытта ақпараттық қоғам қалыптастырудағы ең басты кедергілердің
бірі – ақпараттық теңсіздік деп аталатын кедергіні жою өзекті мәселеболып
отыр.
Қазақстан Республикасы Президентінің 2001жылғы 16 наурыздағы № 573
Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасының Ұлттық ақпараттық
инфрақұрылымын қалыптастыру мен дамытудың мемлекеттік бағдарламасын іске
асыру барысында Қазақстанда Ақпараттандыру туралы, Электрондық құжат
және электрондық цифрлік қолтаңба туралы Қазақстан Республикасының
заңдарынан , басқа да заңға тәуелді актілермен жүйе құраушы ақпарат
жүйелерімен, атап айтқанда:
- жеке тұлғалар, заңды тұлғалар, атаулы тіркелім, Жылжымайтын
мүлік тіркелімі дерек қорларынан;
- Электрондық құжаттар айналымының ақпараттық жүйелерінен, электрондық
мұрағаттардан;
- Үкіметтің веб-порталынан;
- Е-үкіметтің элементтері (ықпалдастырылған салықтық ақпараттық жүйе, салық
төлеушілер мен салық салынатын объектілер тізілімі, кедендік
автоматтандырылған ақпараттық жүйе, зейнетақылар төлеу жөніндегі
мемлекеттік орталықтың ақпараттық жүйесі және басқалар) бар ведомостволық
ақпараттық жүйелерден тұратын, нормативтік құқықтық базаны қамтитын е-
үкімет құру үшін база қалыптастырылады.
Іске аырылу Қазақстан Республикасының Ұлттық ақпараттық инфрақұрылымын
қалыптастыру мен дамытудың мемлекеттік бағдарламасында тиісті қаржыландыру
көлемімен 2005 жылы көзделген іс шаралар олардың негізгі мақсаты е-
үкіметтің негізін құрайтын инфрақұрылымының құрамдас бөліктерін құру болып
табылатындықтан, осы бағдарламаның шеңберінде жүзеге асырылатын болады.
АКТ-ны пайдалануда халықтың түрлі әлеуметтік топтары мүмкіндіктерінің
тең болуы е-үкіметтің бастамаларын іске асырудағы негізгі кедергілердің
бірі болып табылады. Ақпараттық теңсіздіктің жоғары дәрежелі басымдығы бар
әлеуметтік проблема екенін мойындау және оны рет-ретімен жою стратегиясын
әзірлеу қажет.
АКТ саласындағы кәсіби біліміді жетілдіру жолымен адами капиталға,
әсіресі өскелең ұрпаққа инвестиция салу әлеуметтік –экономикалық
проблемаларды тексерудің басты бағыты болып табылады.
АКТ саласында білімді көтерумен компьютерлік сауттылықтың бірыңғай
саясаты іске асырылатын болады, ол мынадай іс шаралар орындауды көздейді:
ақпраттық қоғамның қажеттіктеріне байланысты жаңа мамандықтар енгізу
мақсатында жоғары және орта арнаулы білім беру деңгейлерінде оқу
бағдарламаларын қайта қарау;
Білім берудің барлық деңгейлеріндегі оқыту бағдарламаларының тізбесіне
электрондық үкімет шеңберінде оқыту курстарын енгізу;
Ұлттық оқу бағдарламаларына сәйкес жалпы білім беретін мектептерге
арналған электрондық көмекші оқу құралдары кешенін және АКТ бойынша оқыту
бағдарламаларын әзірлеу;
Е-үкіметтің порталы арқылы мемлекеттік органдар мен өзара іс-қимыл
негіздерін қашықтықтан оқыту орталығын құру.
Е-үкіметті қалыптастыру мен қолдауды ғылыми-әдістемелік ақпараттық-
талдау және кадрмен қамтамасыз ету, мемлекеттік қызметшілердің компьютерлік
біліктілігін арттыру семинарлары мен курстарын өткізу мақсатында е-
үкіметтің құзырет орталығы құрылады.
Ақпараттық теңсіздікті тексеру мақсатында мынадай іс шараларды іске
асыру жоспарланады:
Консультациялық орталықтарды, компьютерлік курстарды қоса алғанда,
компьютерлік сауаттылықты оқытып-үйрететін жалпыға қол жетімді пункттер
құру;
Жалпы білім беретін мекемелердің Интернетке сенімді әрі арзан қол
жетімділігін қамтпамасыз ету.
Е-қызмет көрсетулерге қоғамдық қол жетімділік желісін дамыту қоғамдық
сектордың ақпараттық-коммуникациялық инфрақұрылымын, атап айтқанда почта
байланысы инфрақұрылымын тиімсді пайдалану есебімен қамтамасыз етілетін
болады. Пайдаланушылар санатына қарай е-қызмет көрсетулерге ақылы, тегін
және жеңілдікті негіздегі қоғамдық қол жетімді пункттер желісі құрылады,
бұл халықтың неғұрлым қалың жігін АКТ-ны пайдалануға , тартуға мүмкіндік
береді. Қоғамдық қол жетімділік пункттерін құру бірінші кезекте Казпочта
АҚ, Казтелеком АҚ құрылымдарын, сондай-ақ мектептерді, кітапханаларды,
ойын сауық орталықтарын, интернет-кафе желісін қамтиды.
Компьютерлік техника өндірісінің көлемін ұлғайтуды және компьютерлік
техникамен лизинг, интернетке қол жетімділік және провайдерлердің қызмет
көрсету тарифтері құнын төмендету де қамтамсыз ету, Қазақстан Республикасы
Президентінің 2003 жылғы 18 тамыздағы № 1166 Жарлығымен құрылған
Ақпараттық технологиялар паркі еркін экономикалық аймағының базасында
арзан компьютерлік техникалар шығаруды ұйымдастыру жөнінде шаралар
қабылданатын болады.
Интернетке қол жетімділікті қамтамасыз етудің тағы бір бағыты аудан
орталығы деңгейіне дейін цифрлық көліктік орта құру, сондай –ақ ауылдық
байланысты қаржыландыру тетігін іске асыру болып табылады. Ауыл халқы үшін
телекоммуникациялардың сапалы қызмет көрсетулеріне қол жетімділікке
кепілдік беретін мемлекеттік реттеу жүйесі сіке асырылып, үкіметтің 2003
жылғы 18 ақпанындағы № 168 қаулысымен бекітілген ҚР –ның
телекоммуникациялар саласын дамытудың 2003-2005 жылдарға арналған
бағдарламасы шеңберңнде телекоммуникациялар саласын тұрақты дамыту үшін
негізін қаланатын болады.
Ақпараттық теңсіздікті тексеруде мектептерде компьютерлік жабдықтауды
арттыру үшін жағдайлар жасау, интернетке қосылған мектептер санын ұлғайту,
электрондық оқу құралдармен қамтамасыз ету , сондай-ақ мектептерде
қашықтықтан оқытудың спутниктік арнасына қосу жолымен білімі беру жүйесін
компьютерлендіру есебімен қамтамасыз етілетін болады. Бұл ретте мемлекеттік
органдардың компьютерлік техникасын оларды ауыстырған кезде мектептерге
беру тәжірибесін енгізу көзделеді.
Аталған іс шаралар Үкіметтің 2003 жылғы 18 ақпандағы №168 қаулысымен
бекітілген ҚР-ның телекоммуникациялар саласын дамытудың 2003-2005 жылдарға
арналған бағдарламасы, ҚР Президентінің 2004 жылғы 11 қазандағы №1459
Жарлығымен бекітілген ҚР-да білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға
арналған мемлекеттік бағдарламасы шеңберінде бірлесіп жүзеге асырылатын
болады.
Ақпараттық теңсіздікті жою жөніндегі орындалған іс шаралар мониторингін
жүзеге асыру мақсатында ҚР-да ақпараттық қоғамды дамыту индикаторларының
әзірленген жүйесі негізінде іріктеліп алынған әлеуметтік сауал салу тұрақты
ұйымдастырылатын болады.
Нормативтік құқықтық және әдістемелік қамтамасыз етуді дамыту қоғамның
ақпараттық қажеттіліктерін қамтамасыз ету ,е-қызмет көрсетулерді
тұтынушылардың құқықтарын қорғау, құзыретін белгілеу сондай-ақ е-үкіметтің
жұмыс істеу жағдайларында мемлекеттік органдардың қызметін үйлетіру
бөлігінде ақпараттандыру саласындағы қатынастарды реттеуге бағытталатын
болады.
Нормативтік құқықтық және әдістемелік қамтамасыз етуді жетілдіру
жөнінлегі іс-шараларды іске асыру жүйелілік ,обьективтілік және ҚР-сының
қолданыстағы заңдарының нормаларына сәйкес принциптері бойынша жүзеге
асырылатын болады.
Мемлекеттік органдарында е-қызметтер көрсетуі үшін құқықтық негізгі
қалыптастыратыру мақсатында ақпараттандыру саласындағы әртүрлі
аспектілерді реттейтін ҚР-сының қолданыстағы заңдарына талдау жасау жүзеге
асырылатын болады және е-үкіметтің жұмыс істеу тәртібі мен жағдайарын
айқындайтын нормативтік құқықтық актілер кешені әзірленеді.
Мемлекттік басқару жүйесін жетілдіру мақсатында е-қызмет
көрсетулерді қалыптастыру кезінде мемлекеттік қызмет көрсетулер мен
әкімшілік процестерді жүзеге асыру регламенттеріне талдау жүргізілетін
болады, соның негізінде тиісті нормативті құқықтық актілер әзірленеді.
Базалық құрамдас бөліктер мен ведомствалық ақпараттық жүйелерді
құрған кезде бірыңғай көзқарастыжүзеге асыру және олардың үйлесімділігін
қамтамасыз ету мақсатында мемлекттік органдардың ақпараттық жүйелерінің
деректі мен сервистерін ықпалдандыру бірыңғай тетігін қамтамасыз ететін
ұлттық технологиялық стандарттар әзірлеуді және немесе халықаралық
технологиялық стандарттар қабылдауды көздейтін е-үкімет инфрақұрылымының
бірыңғай әдістемелік базасы әзірленетін болады.
Е-үкіметтің талаптары ескеріле отырып, мемлекеттік органдардың
қызметін ақпараттандыру ведомстволық мұқтаждарға бағдарланудан азаматтардың
және ұйымдардың мұқтаждары мен міндеттері бағдарлануға көшуді жоспарлайды.
Мемлкеттік органдардың е-қызмет көрсетулерін қалыптастыру және сату
ведомствалық ақпараттық жүйелерді құру мен дамыту шеңберінде жүзеге
асырылатын болады.
Мемлекеттік органдардың е-қызмет көрсету жүйесін қалыптастыру
мемлекеттік қызмет көрсетулер жүйесін қалыптастыру мемлкеттік қызмет
көрсетулер мен әкімшілік процестерді жүзеге асыру регламенттеріне
функциолдық талдау жүргізу негізінде басқару жүйесі мен әкімшілік
рәсімдерін іске асыруды жаңғырту жөнінде ұсынстар тұжырымдау жоспарлануда.
Осы бағыттағы іс-шараларды жүзеге асыру шеңберінде е-қымет
көрсетулерді сату және е-үкімет инфрақұрылымның базалық құрамдас
бөліктерімен өзара іс-қимыл бөлігінде мемлекеттік органдардың ақпараттық
жүйклеріне қойылатын талаптар айқындалатын болады.
Бағдарламаны іске асырудың бастапқы кезеңінде мемлекеттік е-
қызмет көрсетулерді әзірлеу , қабылдап алу, сүймелдене және дамыту
регламенті, сондай-ақ оларды құжаттандырудың стандарты нысаны анықталатын
болады.
Мемлекеттік органдардың е-қызмет көрсетулерді ұсынуы қолда бар
ведомстволық ақпараттық жүйеге өзгерістер енгізуді не ақпараттық жйелердің
өзара іс-қимылының стандарттарын ескере отырып, е-үкіметті порталмен
біріктіру үшін жаңа ақпараттық жүйелер әзірлеуді қарастырады.
Бағдарлама шеңберінде ведомстволдық ақпараттық жүйелер базасында
қызмет көрсетулердің 85түрін(70 ақпараттық және 15интерактивтік ) қамтитын
е-қызмет көрсетулер жүзеге асырылатын болады.Транзакциялық қызмет
көрсетулерді іске асыру банк жүйесімен өзара іс-қиыл үшін Төлем шлюзін
құрудан кейін жүзеге асырылады.
Азаматтар тыныс-тіршілігінің және ұйымдар жұмысының негізгі
салаларынасәйкес осы бағдарламаның қосымшасына сәйкес е-қызмет
көрсетулердің базалық тізбесі қалыптастырылады.
Е-үкімет инфрақұрылымының жұмыс істеуі оның базалық құрамдас
бөліктерін құрауға негізделетін болады, оларға е-үкіметтің порталы мен
шлюзі, төлемдік шлюзі, ұлттық бірегейлендіру жүйесі, мемлекеттік
органдардың бірыңғай көліктік ортасы жатады.
Е-үкіметтің бірыңғай сәулетін құру ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І Бөлім. Ақпараттандырудың теориялық
негізі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..6
1.1. Ақпараттандыру түсінігі мен
маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .6
1.2. Дамыған елдердегі
ақпараттандыру ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .1
3
1.3. Мемлекеттік органдардағы ақпараттандырудың қажеттілігі мен
ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
ІІ Бөлім. Орал қалалық әкімдігіне ұйымдастырушылық-экономикалық
сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
2.1. Орал қалалық әкімдіктің құрылымы мен
қызметтері ... ... ... ... ... ... . ... .33
2.2. Қалалық әкімдік бөлімдерінің ақпараттық - технологиялық
жабдықталуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..37
ІІІ Бөлім. Мемлекеттік органдарды ақпараттандырудың қазіргі жай-күйін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 39
3.1. Қазақстандағы мемлекеттік органдарды ақпараттандырудың қазіргі
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..39
3.2. Ақпараттандыруды жүзеге асыру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .48
Қорытынды және
ұсыныстар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 54
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 56
КІРІСПЕ
Бізді қоршаған дүниеде айналатын ақпараттар ағымы үлкен. Уақыт
шеңберінде олар ұлғаюға бет алды. Сондықтан қандай да болмасын ұйымда,
мейлі ол үлкен не кішкентай болсын тиімді жұмысты қамтамасыз ететін
мәліметтерді басқаруды ұйымдастыру мәселесі туындайды. Кейбір ұйымдар сол
үшін папкасы бар шкафтарды қолданады, бірақ көпшілігі компьютерленген
әдісті қалайды. Көпөлшемді мәліметтерді сақтайтын, құрылымын жасайтын және
жүйелейтін деректер базасы. Бүгінгі кезеңде деректер базасыз көптеген
қаржылық, өндірістік, сауда және тағы басқа ұйымдардың жұмысын елестету
мүмкін емес. Мәліметтер базасы болмаған жағдайда, олар ақпараттар көшкініне
“батып” кетер еді.
Планетамыздағы дамыған елдер индустриалды дәуірден постиндустриалдыға,
өркениетті ақпараттық дәуірге өтуде. Туып келе жатқан ақпараттық
қатынастар планетадағы бар елдерге оның экономикаcының дамуы мен сипатының
деңгейіне қарамай – ақ әсер етуде. Қазіргі уақытта дамыған елдерде кешенді
сапалар тез қалыптасуда. Әдетте, олар өндіріс сферасына ақпараттық
технологияның енуімен, жоғарғы тиімділікті компьютер жүйесін өңдеумен
байланыстырылады. Алыс қашықтарға телекоммуникациялық, космостық,
оптиковолокникалық байланыстар жүйесі арқылы ақпараттық қорларды
тасымалдайды.
2005 жылы Электронды үкімет құру шаралары интернет арқылы
ақпараттандыру ісін толық аяқтап, 2006 жылдан бастап интерактивті кезеңді
іске асыруға бағытталған еді. Заңда веб – порталға барлық электрондық
қызмет көрсетулері мен электрондық ақпараттық ресурстарына қол жеткізудің
шоғырлы түйісін беретін ақпараттық жүйе деген түсініктеме айтылған.
Мемлекет басшысы 2006 жылдың он сегізінші қаңтарында Парламент
палатысының бірлескен отырысында сөйлеген сөзінде еліміздің алдында тұрған
бірнеше басымдықты ерекше атап көрсетті. Солардың біреуі, дәлірек айтқанда,
Қазақстанның жедел экономикалық дамуы үшін серпінді секірістерді қамтамасыз
ету мәселесіне тікелей қатысты. Бұл мемлекеттің әлемнің бәсекеге барынша
қабілеті 50 елінің қатарына қосылуын көздейтін стратегиялық мақсат. Қазіргі
заманның талаптарына сай жаңа технологияларсыз міндеттер шешілмейді.
Технология елімізде бұрын – соңды болмаған мүлде жаңа салаларға тартылуға
тиіс. Ол үшін, бірінші кезекте, қай саланың бәсекеге қабілетті бола
алатынын анықтау үшін технологиялық аудит жүргізіледі. Сонымен бірге,
ұлттық технологияны дамыта отырып, оларды шетелге шығару, шетелдік
техниканың болашақ мүмкіндіктерін зерттеу тәрізді, қызметтер де біздің
ұйымның алдында тұрған міндеттердің санаттарына жатады.
Дипломдық жұмыстың тақырыбы Қазақстан Президентінің қолға алып
отырған өзекті мәселелерінің бірі. Сондықтан да, дипломдық жұмысымның
негізгі мақсаты қоғамның ақпараттануына шолу жасай отырып, соның ішінде
мемлекеттік органдарды ақпараттандырудың қазіргі жағдайын талдау болып
табылады. Осы қойылған мақсатқа байланысты келесідей міндеттер қойылды және
шешілді:
- ақпараттанудың түсінігі мен мәнін ашу;
- дамыған елдердегі ақпараттануды талдау;
- мемлекеттік органдарды ақпараттандырудың қажеттілігі мен жобаларына шолу
жасау;
- мемлекеттік органдардағы ақпараттанудың қазіргі жағдайын талдау;
Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған
әдебиеттерден, қосымшалардан тұрады.
Алғашқы бөлімінде дамыған елдердің ақпараттануын және мемлекеттік
органдарды ақпараттандырудың қажеттілігі мен ролі, ұйымдастыру проблемелары
қарастырылды.
Екінші бөлімінде Орал қалалық әкімдікке ұйымдастырушылық-экономикалық
сипаттама жасалды.
Үшінші бөлімінде Қазақстан Республикасының аймақтары бойынша шолу
жасалып, мемлекеттік органдарды ақпараттандырудың қазіргі жағдайына талдау
жасалды.
І Бөлім. Ақпараттандырудың теориялық негізі.
1. Ақпаратттандыру түсінігі мен маңызы.
Ақпараттық технология түсінігі информатиканың даму кезінде ХХ ғасырдың
соңғы онжылдығында пайда болды. Ақпараттық технологияның ерекшелігі сол,
оның өнімі мен пәні ақпарат, ал еңбек құралы – есептеуіш техника мен
байланыстың құралдары болып табылады. Ақпараттық технология ақпаратты
өндіру туралы ғылым ретінде ақпарат басқа материалды ресурстармен қатар
толықтай шынайы өндірістік ресурс ретінде қарастырылғаннан кейін пайда
болды. Және де ақпараттың және оның жоғарғы деңгейін – білімді өндіру жаңа
өндірістік технологияның жасалуы мен модификациясына шешуші ықпал жасайды.
Қарапайым ақпараттық технологияның пайда болуын жазбашылықтың басталуына
жатқызуға болады. Ақпараттық технологияның дамуына қуатты терпіліс берген
ақпаратты шығаруға мүмкіндік беретін және қазіргі кезде де маңызды орын
алатын қағаз ақпараттық технология эрасын ашқан кітап жазбасы болып
табылады.
Ақпаратты беру мен алмастыру қажеттілігін адамзат өзінің дамуының алдыңғы
кезеңінде-ақ сезінеді. Егер ақпараттың берілуін жылдамдату үшін алдымен
ошақ, қағаз тасушылар, кейін почта, семаформдік телеграф және т.б.
қолданылған болса, кейін электрлік телеграф пен телефонның шығарылуымен
ақпаратты берудің мүмкіндіктері мүлдем өзгерді. Радио мен телевиденияның
,кейін компьютерлік байланыс пен есептеуіш желінің сандық жүйесін ойлап
шығару, 1978 жылы алғашқы дербес компьютердің жасалуы және оның өте жылдам
таралуы, ақпаратты жинау, өзгерту, және берудің құрал-саймандық әдісі
ретінде дамуы жаңа автоматтандырылған ақпараттық технологияның адамзат
қызметтерінің барлық аумағына енуіне мүмкіндік берді.
Автоматтандырылған ақпараттық технологияның негізін келесі технологияның
жетістіктері құрайды:
• Машинналық тасымалдауларда ақпараттың үлкен көлемін жинақтау
әдістерінің жасалуы;
• Жер шарының кез-келген нүктесінде ақпаратты қабылдауға , қолдануға
және беруге мүмкіндік беретін радио және телевизиалық байланыс,
телекс, телефакс, байланыстың сандық жүйелері, компьютерлік
желілер, ғарыштық байланыс сияқты байланыстың әртүрлі тәсілдерінің
жасалуы;
• Нақты алгоритм бойынша ақпаратты өңдеуге және бейнелеуге, білімді
жинауға және генерациялауға мүмкіндік беретін, әсіресе дербес
компьютердің жасалынуы.
Автоматтандырылған ақпараттық технологиялар барлық ақпараттық
операциялардың автоматтандырылу деңгейін көтеруге, сәйкесінше қоғамның
ғылыми-техникалық үрдісін жылдамдатуға бағытталған.
Ақпараттық технология техникалық, программалық, ақпараттық, әдістемелік
және ұйымдық қамтамасыз етуге байланысты негізделеді.
Техникалық қамтамасыздандыру – бұл дербес компьютер, оргтехника, байланыс
линиялары, желілердің құралы. Техникалық жабдықтауға ақпараттық
технологияның түрі ақпараттың жиналуына, өңделуіне және берілуіне ықпал
етеді. Есептеуіш техниканың дамуы бір орында тұрмайды. Қуаттырақ бола
түскен дербес компьютерлер біруақытта қымбаттырақ емес және сәйкесінше
қолданушылардың кең ауқымы үшін мүмкіндікті болды. Компьютерлер ішкі
құрылымындағы коммуникациялық мүмкіндіктермен, жылдамдатылған модельдермен,
жадының үлкен көмегімен, сканерлермен, жазба мәтінді және дыбысты айыру
құрылғыларымен жабдықталады.
Тікелей техникалық және ақпараттық қамтамасыздандыруға тәуелді
программалық қамтамасыздандыру компьютерлермен интерфейс, өңдеу, сараптау,
сақтау қызметін жүзеге асырады.
Ақпараттық қамтамасыздандыру компьютерлік өңдеу үшін нақты формаға
келтірілген мәліметтер жиынтығы.
Ұйымдық және әдістемелік қамтамасыздандыру қорытындыны алу үшін
компьютерді және программалық қамтамасыздандыруды функцияландыруға
бағытталған іс-шара кешенін білдіреді.
Ақпараттық технологияның негізгі қасиеттері болып табылады:
• Мақсатқа сәйкестілік;
• Компоненттері мен құрылымының болуы;
• Сыртқы ортамен өзара байланыстылығы;
• Тұтастық;
• Уақытпен дамуы.
1. Мақсатқа сәйкестілік – ақпараттық жүзеге асырудың басты мақсаты
базада қазіргі заманғы ЭЕМ, ақпаратты үлестірмелі өңдеу, үлестірмелі
мәліметтер базасы, әртүрлі ақпараттық есептеуіш желілерді (АЕЖ) ақпараттың
өңделуі мен айналымын қамтамасыз ету жолын қолдана отырып өнімділіктің
тиімділігін көтеруден тұрады.
2. Компоненттері мен құрылымы :
- функционалды компоненттері – бұл ақпараттың өңделуі мен айналу
процесінің нақты құрылымы;
- ақпараттық техниканың құрылымы:
сурет1.1- Ақпараттық технологияның құрылымы.
Ақпараттық технологияның құрылымы – екі үлкен топқа : тіреуіш
технология және білім базасына біріккен, оның компоненттерінің өзара
байланысын білдіретін ішкі ұйым.
Пәндік аумақтың модельдері – қолданушылар кәсіпорын мамандары мен
құрушыларының арасындағы өзара түсіністікті қамтамасыз етуші жазбалар
жиынтығы.
Тіреуіш технология – соның ішінде ақпараттың қайта өңделуі және
сақталудың бағыныңқы жүйелері жүзеге асатын жүйелілік құрал-саймандық
программалық қамтамасыздандырудың, автоматтизациясының ақпараттық
әдістерінің жиынтығы.
Білім базасы ЭЕМ жадысында сақталатын білімдердің жиынтығын
білдіреді. Білім базасын интенсионалды ( жалпы туралы білім) және
экстенсионалды ( нақты туралы білім) деп бөлуге болады. Интенсионалды
базада қабықшалар, ал экстенсионалдыда жадысы бар қабықшалар сақталынады.
Басқа сөзбен айтқанда білім базасы пәндік аймақтың берілуін білдіреді. Ол
өзіне мәліметтер базасын құрайды.
Жүйелілік және құрал-саймандық әдістер –
1. аппараттық әдістер;
2. жүйелік ПҚ (ОЖ, МББЖ);
3. құрал-саймандық ПҚ (алгоритмдік тілдер, программалау жүйелері,
спецификациялау тілдері, программалау технологиясы);
4. ақпараттың қайта өңделуі мен сақталыну түйінінің комплектациясы.
Технологиялық берілулердің қорытындысы ақпараттық-технологиялық
процестер жүйесінде жүзеге асатын жиынтық болып табылады.
3. Сыртқы ортамен өзара байланысы – ақпараттық технологияның басқару
обьектілерінмен, өзара әсерлесуші кәсіпорындар және жүйелермен, ғылыммен,
автоматизациялаудың программалық және техникалық әдістерінің өндірісімен
өзара әсерлесуі.
4. Тұтастық – ақпараттық технологияның компоненттерінің ешқайсысына тән
емес мәселелерді шешуге қабілетті тұтас жүйе болып табылады.
5. Уақытпен дамуы – ақпараттық технологияның дамуының, оның
модификациясының, құрылымының өзгерісінің, жаңа компоненттердің
қосылуының динамикасын қамтамасыз етілуі.
Ақпарат терминдерінің өзі латынның information сөзінен шыққан,
түсіндіру, хабардар болу, баяндау деген мағынаны білдіреді. Бөлек
мәліметтерді және хабарларды өңдейді, қайта құрайды, жүйелендіреді,
сұрыптайды және жаңа ақпаратты немесе жаңа білімді алады.
Кең ауқымды мағынада ақпарат – беру, қайта құру, сақтау обьектілері
болып табылатын және мәселені шешуге көмектесетін хабарлар, білім,
хабарлама болып табылады.
Материалды дүниеде ақпараттың алмасуы, оның берілуі үшін ақпаратты
тасымалдаушы, таратушы, байланыс каналы, қабылдағыш және ақпаратты
қабылдағыш болуы керек. Беру ортасы ақпарат көзі мен алушысын ақпараттық
жүйеге біріктіреді.
қабылдағыш
сурет 1.2 – Ақпараттық жүйе.
Ақпарат түрлер бойынша классификацияланады. Ғылым ақпараты – ойлау
және қоғам, табиғаттың обьективті заңдылықтарын толық бейнелейтін ақпарат.
Ұйымдық басқару жүйелерінде адамдар басқаруымен байланысты
экономикалық ақпарат, техникалық обьектілерді басқаруымен байланысты
техникалық деп бөледі.
Экономикалық ақпарат өндіріс , материалды игілік және қызметтердің
қолданылу, айналу жәнеүлестірілу процестерін көрсетеді. Экономикалық
ақпарат көп бөлігі қоғамдық өндіріспен байланысты болуымен оны жиі
өндірістік ақпарат деп атайды.
Экономикалық ақпарат үлкен көлеммен, көпретті қолданылумен, жаңару
және қайта құралумен, қорытынды ақпараттың көп түрін алу үшін логикалық
операциялардың үлкен санымен және салыстырмалы күрделі емес математикалық
есептесулермен сипатталынады.
Экономикалық ақпараттың құрылымдық бірлігі көрсеткіш болып табылады.
Көрсеткіш экономикалық обьектінің реттеуші параметрін білдіреді және
реквизиттер жиынтығынан тұрады. Реквизит – бұл обьектінің немесе процестің
нақты қасиетін бейнелейтін көрсеткіштің логикалық бөлінбейтін элемент.
Әрбір көрсеткіш бір реквизит – негізден және бір немесе бірнеше реквизиттер
– белгілерден тұрады. Реквизит – белгі көрсеткіштің мағыналық мәнін
білдіреді және оның атауын анықтайды. Реквизит – негіз көрсеткіштің сандық
мәнін білдіреді.
Ақпаратты өңдеу саласындағы қоғамдық қарым-қатынастың түрленуі-
бірнеше ақпараттық революцияға алып келеді. Мұндай түрлену адам
қоғамының жаңа сапасына ие болады.
Алғашқы революция жазумен байланысты болады, ол сапалы және санды
көшуге алып келеді және ұрпақтан-ұрпаққа білімді беру мүмкіндігі
пайда болады.
Екінші революция (XVIғ ортасында) кітап басуға байланысты болды, яғни
индустриалды қоғам, иәдениет іс-әрекетті ұйымдастыру болып күрт
өзгерді.
Үшінші революция (XIXғ аяғы) электрлік, яғни кез-келген көлемде
ақпаратты толтыра және оперативті беруге мүмкіндік беретін телеграф,
телефон, радио пайда болды.
Төртінші революция (XXғ 70ж) микропроцессорлық технологияның шығуымен
және дербес компьютердің пайда болуымен байланысты.
Микропроцессор мен интегралды схемаларда компьютерлер, компьютерлік
желілер, мәліметтер беру жүйесі құрылды.
Соңғы ақпараттық революция ақпараттық индустрияға келді, ол жаңа
білімді енгізу үшін техникалық құрылғыларды, әдістерді,
технологияларды өндірумен байланысты.
Ең негізгі ақпараттық индустрия ақпараттық технологиялардың барлық
түрлері болды, оның негізгісі телекоммуникация.
Қазіргі заманғы ақпараттық технология компьютерлік техника мен
байланыс орталығы аймағында жетістіктерге жетті.
Ақпараттық технология – объектінің, процесс пен құбылыстың жа,дайы
туралы жаңа сапалы ақпаратты алу үшін мәліметтерді беруге және
өңдеуге, жинау тәсілдері мен құрылғы жиынтығын қолданатын процесс.
Телекоммуникация – компьютерлік желілер мен қазіргі заманғы
техникалық құрылғылар байланысы базасында мәліметтерді қашықтан тыс
беру.
Алғашқы ақпараттық қоғам – ақпаратты өндірумен, сақтаумен, қайта
жасаумен және жүргізумен көптеген жұмыс жасайтын қоғам.
Қоғамды ақпараттандыру – ақпараттық талапты қанағаттандыру үшін және
ақпараттық ресурстарды қалыптастыру мен қолдану негізінде азаматтық
құқығын, мемлекеттік үкімет органдарын, жергілікті өзін - өзі басқару
органдарын, мекемелер, қоғамдық біріктірулерді жүргізуге жағдай
жасайтын әлеуметтік экономикалық және ғылыми – техникалық процесс.
Ақпараттандырудың даму тарихы АҚШ-та 60 жылдарда, Жапонияда 70
жылдарда, Батыс Европада 70 жылдардың аяғында басталды.
Қоғамды ақпараттандыру – қазіргі әлеуметтік прогресстің
заңдылықтарының бірі. Бұл термин кеңінен қолданылды. Қоғамды
компьютерлендіру терминімен тығыз байланысты, бірақ сырттай ұқсас
болғанымен, олар мағыналары жа,ынан ерекшелінеді.
Қоғамды компьютерлендіру дегеннен қоғамды ақпараттандыру кеңінен
түсінікті және ауқымды. Қоғамды ақпараттандыру тек қана техникалық
құрылғы деп түсіну емес, ол әлеуметтік техникалық прогесстің мәні
мен мақсаты деп түсіну керек.
Компьютерлер қоғамды ақпараттандырудың базалық техникалық құраушы
процессі болып табылады.
1.2. Дамыған елдердегі ақпараттану.
Қазіргі уақытты әлемнің барлық елдері ақпараттандыру процесін белгілі
дәрежеде іске асырып отыр. Қазақстанда қоғамды ақпараттандыру процесі жалпы
білім беру жүйесін ақпаратандырудың программасы пайда бола бастады.
Оның мақсаты:
1)Жастарды ақпараттық қоғамда өмір сүруге дайындау.
2)Ақпаратық және телекамуникациялық техналогияны енгізу негізінде
білім беру жүйесін реформалау.
3)Қазақстандағы білім беру жүйесін әлемдік білім беру кестесіне
кірістіру.
Соңғы 20 жыл ішінде ақпараттың процестер ұғымы әртурлі ғылыми және
әлеуметік құбылыстарды алпаттауда қолданыла бастады.
Мысалы: Экономикалық ақпарат, Ақпараттық бизнес, Ақпараттық
құқық, Ақпараттық қорғау және т.б. ұғымдардың пайда болуы.
Ақпараттық төнкеріс xx-ғ ортасынан бастап айқындала бастады.
Сондықтан адамдардың күнделікті пайда болып жатқан жаңа ақпараты
толық игеруге мүмкіндігі болмады.
Мысалы адамзат жинақтаған білім мөлшері 1900ж бері әр 50 жыл сайын
еселене бастады. 1950 жылға қарай еселену әр 10 жыл сайын болып жатты.
1970жылға қарай 5 жыл сайын, ал 1990 ж бастап жыл сайын. Соңғы жылдары
желіде жарық көрген құжаттар саны 2000ж басында 850 мил-ға жетті. Ал 2010 ж
қарай ақпараттық кеңістіктің 10 мил-рд құжатқа дейін өседі деп күтуде
болатын.
АҚШ-та ішкі жалпы өнім өсімінің 30% дәл осы ақпараттық технология
есебінен мүмкүн болғаны белгілі. Бұл елде ақпараттық техналогияларды
сатудың жалпы төлемі жылына 600 млрд доллорды құрайды. Сату денгейі
бойынша бұл сала қазірдің өзінде авиация, автомобиль өндіріс салаларын
басып озып, Американың экономикасы шын мәніндегі локомотивіне айналды.
Ғалымдардың ойынша ақпарат қоғамдық өндірістің жаңа қызметтік
категориясы ретіне оның ерекше және маңызды компоненті болып табылады.
Қазіргі уақытта әлемдегі көптеген елдер жаңа әлеуметтік-экономикалық
формаға, ұлттық ақпараттық инфрақұрылымның жиынын көрсетететін ауқымды
ақпараттық қоғамға көшуде. Ол үшін әлемдік ақпараттық кеңістіктегі
ақпараттық инфрақұрылым мен интеграциясын жедел дамытуға бағытталған
елдердіңің концепциялары мен бағдарламаларын, берілген процестің сатыларын
қарастыруға көшу қажет болып табылады. Сонымен бірге әрбір елдің арасында
ақпараттандырудың негізгі моделдерінің айырмашылығы болады. Бұл үшін
ақпараттық қоғамды қалыптастырудың макроэкономикалық саясаты мен мемлекет
концепциялары қызмет етеді. Осындай фактілерге сүйене келіп ақпараттық
қоғамның екі негізгі моделдерін ерекшелеп көрсетуге болады, олар: батыс пен
шығыс елдері. Батыс елдеріне американдық жолдан Европа ерекшеленеді, ал
шығыс елдерінде Қытай (КНР) ерекше орын алады.
АҚШ ақпараттық қоғамның дамуына бағытталған электрондық үкіметті
құрудың алдыңғыларының бірі болып табылады. АКТ аймағында АҚШ үкіметі
стратегияларының жалпы пинуипін талдауға мүмкіндік берді:
- Азаматтар үшін мемлекеттік органдармен өзара қарым қатынас жасауға
үлкен қолайлы жағдай туғызу;
- Экономиканы электрондауда өзін лидерлердің ролінде қабылдайды;
- Азаматтар жағынан өзінің қызметі үшін бақылауды күшейту бойынша ұлттық
инциативтік рамкада өзінің жұмысын ұйымдастырады.
Қазіргі уақытта АҚШ федералды үкіметі келесілерге ерекше көңіл бөліп
отыр:
1. Мемлекеттік қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін тауарлар мен
қызметтерді жеткізуде электрондық сауда сайыстарын, мемлекеттік
мекемелер мен министерсвалардың арасындағы электрондық саудаға;
2. Үкіметтік және әкімшіліктік ақпаратқа тұрғындардың қатынауына;
3. Смарт-картты қолдануға, соның ішінде Федералдық үкіметке;
4. Әртүрлі жағдайдағы шешімдерді, Веб-сайт арқылы арнайы құжаттарды
алуға, салықтарды төлеуге, тұрғындардың мемлекеттік аппарат туралы
статистикалық ақпаратты көрсетуге және т.б;
5. Медицина да және денсаулық сақтау органдарда АКТ-ны қолдануға.
АҚШ президенті мен федералды жетекшілер тұрғындар үшін екі жүйемен
қамтамасыз етіп отыр. Олар: Comlink және Open Meeting. Бұл жүйелерді 3 мың
адам қабылдап, 1200 ұсыныс жасап отыр және сонымен қатар бұл жүйелер
мемлекеттің тұрғын халыққа қатынауын және мемлекеттік құжаттармен
қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Ақпараттық және телекоммуникациялық технологияларды тарату мен дамыту
саласында мемлекеттік саясатты жүргізу мен қалыптастыру бойынша Жапон
мемлекетінің үлкен тәжірибесі бар. Жапон үкіметі 2001 жылдың наурызында
Электрондық Жапония деп аталатын болашағы бар ақпараттық және
телекоммуникациялық технологиялардың кешенді бағдарламасын дамытып және
енгізуді бекіткен болатын. Олар ол кезде 2001-2005 жылдарға есептеген
болатын. Дегенменде, бұл бағдарлама өте жедел дамыды. Содан соң бұл
жапондық бағдарламаға 2003 жылдың сәуірінде Электрондық үкімет (e-
Government ) енгізілді. Жапондық мамандар электрондық үкімет ұлттық
бағдарламасына әр түрлі жүйелерді жасап және енгізуді жеделдетті.
Электрондық үкімет барлық мемлекеттік заңдар мен өкімет орындаушыларын
қамтитын жаңа ақпараттық-телекоммуникациялық технологиялар негізінде
жүргізетін электрондық құжатайналымның ақпараттық-компьютерлік жүйелер
кешенін көрсетеді. 2003 жылдан бастап Жапонияда жеке мекемелер электрондық
сертификаттың нормативтік-құқықтық базасын салынған Цифрлық қолтаңба
туралы заң" негізінде жұмыс жасай бастады. Эксперттер бойынша жапон
нарығында электрондық сертификат қызметі 2003 жылдың соңында 100 млрд-қа
жеткен. Ал қазіргі уақытта Үлкен жетілік лидерлерінің ішінде отыр.
Түркия еліне келетін болсақ, түрік экономикасының даму бағыттарының
бірі болып табылатын телекоммуникациялық сектор болып табылады. 90
жылдардың өзінде телефондық байланыс қызметі мен ұялы байланыстың бірнеше
операторларымен жұмыс жасайтын компаниялар болатын. Сонымен қатар сол
уақытта 4 жеке компания ұялы байланыс қызметімен айналысқсан. Олар:
Тюрксел, Телсим, Ариа және Айсел болатын.
2000-2001 жылдардан бастап электрондық саудалар мен электрондық банктік
қызметтер техникалық базада дами бастады. Бірақта басқа мемлекеттермен
салыстырғанда Түркия елінде көпке дейін электрондық қолтаңба мен
қауіпсіздік сертификаты заңдық күшіне енгізіліп болмады.
Ресей жағдайында электрондық үкімет деп, ең алдымен мемлекеттің салық
жинау, министрлік пен мекемелер, комиссиялар мен комитеттерді тиімді
бақылау механизмі алдымен мемлекеттің салық жинау, министрлік пен
мекемелер, комиссиялар мен комитеттерді тиімді бақылау механизмі болып
отыр. Федералды 2002-2010 электронды Ресей мақсатты бағдарламасында осы
құрылым атап көрсетілген. Коммуникацияның жеңілдеуінен басқа, ең алдымен
үкімет қызметін бұқаралық бағалау көрсеткіштерін енгізуге байланысты
азаматтардың үкімет үстінен бақылауының күшеюі батыстық тәсіл болып
табылады.
Сингапур демократиялық қоғам болмаса да е-government жүйесін тиімді
пайдалануда жетекші орынды иеленіп келеді. Мемлекеттің әлеуметтік және
технологиялық даму деңгейі арасындағы қарама-қайшылық мысалдары әлем
бойынша өте көп. Сингапур, Малайзия, Сауд Арабиясы Корольдігі, Дубай
князьдігі және Біріккен Араб Әмірліктерінде ІТ даму деңгейін Ресейдегі
Электронды Ресей жобасының 2010 жылдағы жоспары бойынша жүзеге асқанымен
салыстырғанның өзінде қаншалықты қуатты болып отыр.
Мониторинг аясында аймақтың мемлекеттік органдары арасында электронды
құжатайналымы жүйесінде айналатын құжаттарға талдау жасалды. Ұлыбритания,
Нидерланды, Сингапур, Канада, Австралия сияқты елдердің тәжірибесін
қарастырайық. Бұл елдерді электрондық басқару саласында әлемдік көшбасшы
деп көпшілік мойындаған. ШҚО электрондық әкімдік құрудың 2006-2008
жылдарға арналған бағдарламасынан күтілетін нәтижелер мен мақсаттарын
аталған шетелдердің бағдарламасымен салыстырып көрейік. 1 кесте.
3.1. кесте. ЭҮ құрудың шетел бағдарламаларының мақсаттары мен
артықшылықтары
Ұлыбритания ЭҮ артықшылықтары:
Мемлекеттік онлайн қызметтері азаматтарға шынында
қаншалықты пайдалы және тиімді екені ескеріле
отырып қалыптасуы керек.
Бизнес және коммерциялық емес ұйымдар үшін
үкіметтік онлайн қызметтерін алуға мүмкіндік
туғызу.
Оларды өмір айналасына енгізуге мүмкіндік
туғызатын инститтутар құру.
Нидерланды ЭУ-ке байланысты бағдарламалар мақсаты:
Үкіметтің қол жетімділігін арттыру.
Халыққа қызмет көрсетуді жақсарту.
Үкімет жұмысын ішінен жақсарту.
Сингапур ЭҮ-тің мақсаты:
Электронды түрде қызмет көрсетуді дамыту және
жақсарту.
Жаңа қарым қабылеттерді дамыту.
Жаңа мүмкіндіктерді дамыту мен игеру үшін жаңа
технологиялармен эксперимент жасау.
Мемлекеттік секторды дамытудағы беталыс
міндеттері.
ЭҮ саласын жетекшілік арқылы дамыту.
Канада ЭҮ құруды басқару принципі: азаматтардың
қажеттілігіне сәйкес ақпараттар мен қызметтерді
ұйымдастыру.
Мемлекет, электрондық үкіметтік қызметтер
төмендегідей болуы үшін жұмыс жасайды:
Канадалықтардың жағдайына сәйкес қолдануда жалпы
қолжетімді және қарапайым;
Көп уақытты және ақшаны қажет етпеуі; сапалы және
жан-жақты;
Құпиялы және қауіпсіз;
Канада халқының қажеттіліктеріне сай болуы.
Австралия ЭҮ-тің негізгі міндеттері:
Ақпараттық экономикадан (АЭ) пайда алу үшін барлық
австралиялықтарды үлкен мүмкіндіктермен қамтамасыз
ету.
Австралиялықтарды АЭ-ға қатысу үшін қажетті
білім алумен қамту.
АЭ үшін әлемдік деңгейдегі инфрақұрылымның дамуына
ықпал ету.
Австралиялық бизнесте электрондық коммерцияны
қолдануды көлемді ұлғайту.
ЭК-ға ықпал ететін нормативтік және заңнамалық қор
дайындау.
АЭ-ның мәдени жетістіктері және австралиялық
ақпараттың көлемін ұлғайту мен мазмұнының
нақтылығын қамтамасыз ету.
Австралияда ақпараттық саланы дамытуды қамтамасыз
ету.
Денсаулық сақтау секторының қарқынын дамыту.
ЭК-ның жаңа халықаралық ережелеріне әсер ету.
Он-лайнда барлық үкіметтік қызметтерді көрсету.
Аймақтық ақпараттық экономика құру.
Электрондық үкіметті енгізуде шетел мемлекеттік бағдарламаларындағы
басты артықшылық, азаматтарға пайда әкелу мен олардың қажеттіліктерін
қанағаттандыру екенін байқау қиын емес. 1 кестеде атап көрсетілген. Шетел
бағдарламалары мемлекеттік құрылымдар жұмысын жетілдіру арқылы азаматтардың
қажеттіктерін қанағаттандыруға бағытталған.
1.3.Мемлекеттік органдардағы ақпараттандырудың қажеттілігі мен ролі
2005 жылы Электрондық үкімет құру шаралары интернет арқылы
ақпараттандыру ісін толық аяқтап 2006 жылдан бастап интерактивті кезеңде
іске асыруға бағытталған еді. Заңда Веб порталға барлық эдектрондық қызмет
көрсетулері мен электрондық ақпарат ресурстарына қол жеткізудің түйінін
беретін ақпараттық жүйе деген ақпараттық түсініктеме айтылған.
Мемлекет басшысы 2006 жылы 18 қаңтарда парламент палатасының бірлескен
отырысында сөйлеген сөзінде еліміздің алдында тұрған бірнеше басшылықты
ерекше атап көрсетті. Солардың бірі Қазақстанның жедел экономикалық дамуы
үшін серпінді серіктестерді қамтамасыз ету мәселесі тікелей қатысты. Бұл
мемлекеттің әлемнің бәсекеге барынша қабілетті 50 елінің қатарына қосылуын
көздейтін стратегиялық мақсат. Қазіргі заманның талаптарына сай жаңа
технологияларсыз міндеттер шешілмейді. Технология елімізде бұрын соңды
болмаған мүлде жаңа салаларға тартылуы тиіс. Ол үшін бірінші кезекте қай
саланың бәсекеге қабілетті бола алатынын анықтау үшін технологиялық аудит
жүргізіледі. Сонымен бірге ұлттық технологияны дамыта отырып, оларды
шетелге шығару, шетелдік технологиялардың болашақ мүмкіндігін зерттеу
тәрізді қызметтерде біздің ұйымның алдында тұрған міндеттердің санатына
жатады.
Қазақстанда ақпараттық технологиялар индустриясының тез өсуіне негіз
қалау мақсат міндеттері ақпараттық технологиялар секторын табысты
дамытудың стратегиялық бағыттарын белгілеу, жоғарғы технологиялық
компаниялар үшін инфрақұрылымдар ұсыну, сонымен қатар иновациялық қызметті
ынталандыру үшін экономикалық жеңілдіктер жолдарымен жүзеге асырылуда.
Ақпараттық технология ғасыры мемлекеттің толық интелектуалды
демократиялық қоғам құруын талап етеді. Қоғам өміріне тұтастай араласып
және ақпраттық технологиямен инновация жетістіктерін қолдану арқылы
динамикалық экономиканың ғылыми кең дамуына жол ашылды.
Қазақстанның ұлттық ақпараттық технологиялар стратегиясы маңызды 10
бастауды жүзеге асыруға арналған. Негізгі стратегиялық бағыттар 10 түрлі:
1) Электонды үкіметтің сервисті белгілі тәртібі. Бұл тәртібіне үкімет өзің
үшін емес, халық үшін атты маңызды ой түйін кіреді. Электронды
үкіметтің енгізілуін билік пен халыққа әсері арқылы көруге болады. Яғни,
Online режимін жүзеге асыру мен мемлекеттік басқару процесін қайта
құрумен байланысты. Бұл бағытты Қазақстанда жүзеге асыру үшін 2005-2007
жылдарға арналған ЭҮ мемлекеттік программасы қабылданды. Бұл
программаның бірінші бөлімі ақпараттық бірыңғай веб портал құру арқылы
өз дәрежесіне жету, екінші интерактивтік бөлімі жүзеге асырылды. Сонымен
ақтар электронды лицензиялау, электронды сатып алу, электронды қорғаныс
жүйесін жүзеге асыру жоспарлануда.
2) Электронды медицина. Халыққа медициналық көмек көрсетудің жаңа жүйесі
ретінде қарастырылды. Қазақстанға бұл жоба телемедицина арқылы
басталады. Еліміздің үлкен шекарасын ескере отырып, үлкен медициналық
орталықтануын халқына арналған дәрілер кеңсесін жүзеге асыру мақсатында
ең маңызды қадам болып саналады. Медицина сияқты өмірге маңызды ортада
ақпараттық технологиялардың қолданылуы адам өмірін жақсартуға және
адамзат дамуының үлесін көбейтуге бағытталған.
3) Электронды білім. Оқу орындарын компьютермен және интернетпен
жабдықтағанда электронды оқулық пен электронды коммуникативті оқыту
әдісін қолданып және қашықтан оқытуды дамыту барысында жастардың
көпшілігін еліктіріп және ақпараттық коммуникативті технологияларды
оқыту процесінде ақпараттандыруды жүзеге асырады.
4) Электронды мемлекеттік сатып алу. Ең маңызды бағыттардың бірі
мемлекеттік сатып алуды электрондау жүйесі болып табылады. Оның жүзеге
асырылуы мемлекеттік қаражатты үнемдеумен қатар мемлекет пен кәсіподақ
арасындағы қарым қатынасты жүзеге асыра отырып, жаңа жоба жасауға
көмектеседі.
5) Электронды лицензиялау. Ақпараттандыру процесін автоматтандыру үкіметтің
сервистік хабарлау жолындағы маңызды бағдарламаның бірі. Бұл бағыт құжат
пен лицензия беру бағытында жеңілдіктерді алуда өте маңызды болып
табылады.
6) Электронды қорғаныс. Азаматтардың өмір сапасының жоғарлауы бірден бір
тұрақты қорғаныс жүйесін құрумен байланысты. Қазақстанда бұл бағыт енуге
мүмкіндік алды. Яғни жолда жүру шекара бекетінен өту, ішкі ісінің щұғыл
дайындығы сияқты адам өміріне маңызды аспектілерді автоматтандыру арқылы
жүзеге асты.
7) Электронды индустрия. Бұл мақсатты орындау үшін Қазақстанда ақпараттық
технология сабағы атты еркін экономикалық орта құрылды.
8) Ақпараттық технологияға енгізу арқылы бизнестің бәсекеге қабілеттілігін
жоғарлату маңызды тенденция қатарына бүгінгі әлемдік экономиканың
барлығын және бизнесті толықтай басқару жүйесінің құқығына қатысты
автоматтандыруға байланысты өзгерістер жатады.
9) Ақпараттық теңсіздігін төмендету. Ақпараттық технологияларды төмендету
үшін электронды үкімет қызметіне деген сұранысты қалыптастыру және
болашақта ақпараттық бірлестіктерді жетілдіру қажет. Бұны жүзеге асыру
үшін халықтың компьютерлік білімін жоғарлату, интернетті, қолданушыларды
көбейту және күнделікті Қазақстан халқының ақпаратты қолдануға
бағытталған мерекелерді жүзеге асыру жоспарлануда.
10) Қазақстанның бәсекеге қабылеттілігі 50 ел қатарына қосылуы зор
құлшыныспен дамуы және ақпараттық коммуникациялық технологиялардың
бүгінгі таңда жойылуы өзінің ақпараттық мөлшерімен зор.
Революциялық нышан алуда ақпаратпен білім мемлекеттік ресурстар
стратегиясының біріне айналып отыр. Ал оларды қолдану масштабы дәстүрлі
ресурстарды қолданумен тепе-тең. Оларға қол жеткізу әлеуметтік
экономикалық бағыттың ең маңызды факторы – бүгінгі таңда Қазақстан алға
қойылған мақсатқа жету үшін инновациялық кірістіру курсын жүргізіп жатыр.
Сонымен қатар электронды үкімет құрылысына мемлекеттік билікті толықтыруға
және мемлекеттің толықтай бәсекеге қабілеттілігін жоғарлатуды мақсат етіп
отыр.
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында әртүрлі қызмет салаларынада
АҚТ-ны дамыту мен қолдануға бағытталған іс-шаралар кешені кеңінен іске
асырылуда.Қазақстан Республикасының Ұлттық ақпараттық инфрақұрылымын
қалыптастырудың және дамытудың мемлекеттік бағдарламасына қабылданғаннан
кейін мемлекеттік жүйелерін құру жөніндегі жұмыстар жандана түсті.
Мемлекеттік органдардың автоматтандырылған ақпараттық өзара іс-қимылын
қамтамасыз ету мақсатында бірыңғай электрондық құжат айналымы жүйесін
енгізу негізінде мемлекеттік органдардың ақпараттық инфрақұрылымын құру
жүзеге асырылуда. Жеке тұлғалар, Заңды тұлғалар, Мекенжай тіркелімі,
Мемлкеттік жер кадастрының автоматтандырылған жүйесі, Жылжымайтын мүлік
тіркелімі, Салық төлеушілермен салық салатын обьектілер тізілімі, деген
мемлекеттік дерек қорларын ,сондай-ақ Электрондық мемлекеттік сатыпмалу
орталығы
ақпараттық жүйесін құру жөнінде іс-шаралар орындалуда.
Мемлекеттік органдардың Интернетте электрондық өкілдіктер құру жолымен
ақпараттар ұсынуын 42 мемлекеттік органның 32-сі жүзеге асырады.
Мемлекеттік қызмет көрсетулердің 170 түріне жүргізілген талдау
нәтижесі бойынша е-үкіметтің 85 е-қызмет көрсетулерінен тұратын ,осы
Бағдарлама шеңберінде іске асырылатын базалық қызмет көрсетулер тізбегі
қалыптастырылады.
Жекеленген мемлекеттік органдар интерактивті қызмет көрсетулерді іске
асыруға көшуде. Қазіргі уақытта нақты уақытта режимінде элетрондық цифрлық
қолтаңба тетіктерін пайдалана отырып ,байланыстың электрондық арналары
бойынша барлық салық есептерін беруге ,сондай-ақ мемлекеттік бюджетпен
өзара есеп айырысуларға салыстыру жүргізуге болады, бұл Қазақстанды ТМД
елдері арасында бөліп көрсетіп отыр.Әлеуметтік төлем алушылардың деректер
банкін құру ,әлеуметтік жәрдемақылар тағайындау және төлеу , жинақтаушы
зейнетақы жүйесіндегі есепке алу мен талдау жөніндегі процестерді
автоматтандыру, сондай-ақ әлеуметтік сақтандыру және мүгедек адамдардың
дерек қорын құру саласындағы ақпараттық жүйелер дамуда.
Е-үкімет элементтері жергілікті атқарушы органдардың кейбір ақпараттық
жүйелерінде де бар. Алматы қаласы әкімдігінің жанында азаматтарды
тұрғылықты жерлері бойынша тіркеу , жылжымайтын мүлік обьектілерін
,автокөліктерді халықтың көші-қоны жөніндегі деректерін және басқаларды
тікеуді іске асыратын ақпараттық ресурстармен және ақпараттық жүйелермен
өзара іс-әрекетті қамтамасыз ететін бірыңғай ақпараттық жүйе құрылған.
Мемлекттік басқаруда ақпараттандыру бөлігінде белгілі бір проблемалар
да бар , олар:
-ақпараттандыру саласындағы нормативтік құқықтық базаның
жетілімегендігі;
-ведомствоаралық ақпараттық жүйелерді қалыптастыру жөніндегі функциялар
жауапкершілік бөлуді регламенттеудің болмауы;
-көптеген мемлекеттік органдарды ақпараттандыру қызметінің болмауы және
ақпараттық технологиялық саласында мемлекеттік қызметшілердің біліктік
деңгейінің жеткіліксіздігі.
Қазіргі уақытта ақпараттық қоғам қалыптастырудағы ең басты кедергілердің
бірі – ақпараттық теңсіздік деп аталатын кедергіні жою өзекті мәселеболып
отыр.
Қазақстан Республикасы Президентінің 2001жылғы 16 наурыздағы № 573
Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасының Ұлттық ақпараттық
инфрақұрылымын қалыптастыру мен дамытудың мемлекеттік бағдарламасын іске
асыру барысында Қазақстанда Ақпараттандыру туралы, Электрондық құжат
және электрондық цифрлік қолтаңба туралы Қазақстан Республикасының
заңдарынан , басқа да заңға тәуелді актілермен жүйе құраушы ақпарат
жүйелерімен, атап айтқанда:
- жеке тұлғалар, заңды тұлғалар, атаулы тіркелім, Жылжымайтын
мүлік тіркелімі дерек қорларынан;
- Электрондық құжаттар айналымының ақпараттық жүйелерінен, электрондық
мұрағаттардан;
- Үкіметтің веб-порталынан;
- Е-үкіметтің элементтері (ықпалдастырылған салықтық ақпараттық жүйе, салық
төлеушілер мен салық салынатын объектілер тізілімі, кедендік
автоматтандырылған ақпараттық жүйе, зейнетақылар төлеу жөніндегі
мемлекеттік орталықтың ақпараттық жүйесі және басқалар) бар ведомостволық
ақпараттық жүйелерден тұратын, нормативтік құқықтық базаны қамтитын е-
үкімет құру үшін база қалыптастырылады.
Іске аырылу Қазақстан Республикасының Ұлттық ақпараттық инфрақұрылымын
қалыптастыру мен дамытудың мемлекеттік бағдарламасында тиісті қаржыландыру
көлемімен 2005 жылы көзделген іс шаралар олардың негізгі мақсаты е-
үкіметтің негізін құрайтын инфрақұрылымының құрамдас бөліктерін құру болып
табылатындықтан, осы бағдарламаның шеңберінде жүзеге асырылатын болады.
АКТ-ны пайдалануда халықтың түрлі әлеуметтік топтары мүмкіндіктерінің
тең болуы е-үкіметтің бастамаларын іске асырудағы негізгі кедергілердің
бірі болып табылады. Ақпараттық теңсіздіктің жоғары дәрежелі басымдығы бар
әлеуметтік проблема екенін мойындау және оны рет-ретімен жою стратегиясын
әзірлеу қажет.
АКТ саласындағы кәсіби біліміді жетілдіру жолымен адами капиталға,
әсіресі өскелең ұрпаққа инвестиция салу әлеуметтік –экономикалық
проблемаларды тексерудің басты бағыты болып табылады.
АКТ саласында білімді көтерумен компьютерлік сауттылықтың бірыңғай
саясаты іске асырылатын болады, ол мынадай іс шаралар орындауды көздейді:
ақпраттық қоғамның қажеттіктеріне байланысты жаңа мамандықтар енгізу
мақсатында жоғары және орта арнаулы білім беру деңгейлерінде оқу
бағдарламаларын қайта қарау;
Білім берудің барлық деңгейлеріндегі оқыту бағдарламаларының тізбесіне
электрондық үкімет шеңберінде оқыту курстарын енгізу;
Ұлттық оқу бағдарламаларына сәйкес жалпы білім беретін мектептерге
арналған электрондық көмекші оқу құралдары кешенін және АКТ бойынша оқыту
бағдарламаларын әзірлеу;
Е-үкіметтің порталы арқылы мемлекеттік органдар мен өзара іс-қимыл
негіздерін қашықтықтан оқыту орталығын құру.
Е-үкіметті қалыптастыру мен қолдауды ғылыми-әдістемелік ақпараттық-
талдау және кадрмен қамтамасыз ету, мемлекеттік қызметшілердің компьютерлік
біліктілігін арттыру семинарлары мен курстарын өткізу мақсатында е-
үкіметтің құзырет орталығы құрылады.
Ақпараттық теңсіздікті тексеру мақсатында мынадай іс шараларды іске
асыру жоспарланады:
Консультациялық орталықтарды, компьютерлік курстарды қоса алғанда,
компьютерлік сауаттылықты оқытып-үйрететін жалпыға қол жетімді пункттер
құру;
Жалпы білім беретін мекемелердің Интернетке сенімді әрі арзан қол
жетімділігін қамтпамасыз ету.
Е-қызмет көрсетулерге қоғамдық қол жетімділік желісін дамыту қоғамдық
сектордың ақпараттық-коммуникациялық инфрақұрылымын, атап айтқанда почта
байланысы инфрақұрылымын тиімсді пайдалану есебімен қамтамасыз етілетін
болады. Пайдаланушылар санатына қарай е-қызмет көрсетулерге ақылы, тегін
және жеңілдікті негіздегі қоғамдық қол жетімді пункттер желісі құрылады,
бұл халықтың неғұрлым қалың жігін АКТ-ны пайдалануға , тартуға мүмкіндік
береді. Қоғамдық қол жетімділік пункттерін құру бірінші кезекте Казпочта
АҚ, Казтелеком АҚ құрылымдарын, сондай-ақ мектептерді, кітапханаларды,
ойын сауық орталықтарын, интернет-кафе желісін қамтиды.
Компьютерлік техника өндірісінің көлемін ұлғайтуды және компьютерлік
техникамен лизинг, интернетке қол жетімділік және провайдерлердің қызмет
көрсету тарифтері құнын төмендету де қамтамсыз ету, Қазақстан Республикасы
Президентінің 2003 жылғы 18 тамыздағы № 1166 Жарлығымен құрылған
Ақпараттық технологиялар паркі еркін экономикалық аймағының базасында
арзан компьютерлік техникалар шығаруды ұйымдастыру жөнінде шаралар
қабылданатын болады.
Интернетке қол жетімділікті қамтамасыз етудің тағы бір бағыты аудан
орталығы деңгейіне дейін цифрлық көліктік орта құру, сондай –ақ ауылдық
байланысты қаржыландыру тетігін іске асыру болып табылады. Ауыл халқы үшін
телекоммуникациялардың сапалы қызмет көрсетулеріне қол жетімділікке
кепілдік беретін мемлекеттік реттеу жүйесі сіке асырылып, үкіметтің 2003
жылғы 18 ақпанындағы № 168 қаулысымен бекітілген ҚР –ның
телекоммуникациялар саласын дамытудың 2003-2005 жылдарға арналған
бағдарламасы шеңберңнде телекоммуникациялар саласын тұрақты дамыту үшін
негізін қаланатын болады.
Ақпараттық теңсіздікті тексеруде мектептерде компьютерлік жабдықтауды
арттыру үшін жағдайлар жасау, интернетке қосылған мектептер санын ұлғайту,
электрондық оқу құралдармен қамтамасыз ету , сондай-ақ мектептерде
қашықтықтан оқытудың спутниктік арнасына қосу жолымен білімі беру жүйесін
компьютерлендіру есебімен қамтамасыз етілетін болады. Бұл ретте мемлекеттік
органдардың компьютерлік техникасын оларды ауыстырған кезде мектептерге
беру тәжірибесін енгізу көзделеді.
Аталған іс шаралар Үкіметтің 2003 жылғы 18 ақпандағы №168 қаулысымен
бекітілген ҚР-ның телекоммуникациялар саласын дамытудың 2003-2005 жылдарға
арналған бағдарламасы, ҚР Президентінің 2004 жылғы 11 қазандағы №1459
Жарлығымен бекітілген ҚР-да білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға
арналған мемлекеттік бағдарламасы шеңберінде бірлесіп жүзеге асырылатын
болады.
Ақпараттық теңсіздікті жою жөніндегі орындалған іс шаралар мониторингін
жүзеге асыру мақсатында ҚР-да ақпараттық қоғамды дамыту индикаторларының
әзірленген жүйесі негізінде іріктеліп алынған әлеуметтік сауал салу тұрақты
ұйымдастырылатын болады.
Нормативтік құқықтық және әдістемелік қамтамасыз етуді дамыту қоғамның
ақпараттық қажеттіліктерін қамтамасыз ету ,е-қызмет көрсетулерді
тұтынушылардың құқықтарын қорғау, құзыретін белгілеу сондай-ақ е-үкіметтің
жұмыс істеу жағдайларында мемлекеттік органдардың қызметін үйлетіру
бөлігінде ақпараттандыру саласындағы қатынастарды реттеуге бағытталатын
болады.
Нормативтік құқықтық және әдістемелік қамтамасыз етуді жетілдіру
жөнінлегі іс-шараларды іске асыру жүйелілік ,обьективтілік және ҚР-сының
қолданыстағы заңдарының нормаларына сәйкес принциптері бойынша жүзеге
асырылатын болады.
Мемлекеттік органдарында е-қызметтер көрсетуі үшін құқықтық негізгі
қалыптастыратыру мақсатында ақпараттандыру саласындағы әртүрлі
аспектілерді реттейтін ҚР-сының қолданыстағы заңдарына талдау жасау жүзеге
асырылатын болады және е-үкіметтің жұмыс істеу тәртібі мен жағдайарын
айқындайтын нормативтік құқықтық актілер кешені әзірленеді.
Мемлекттік басқару жүйесін жетілдіру мақсатында е-қызмет
көрсетулерді қалыптастыру кезінде мемлекеттік қызмет көрсетулер мен
әкімшілік процестерді жүзеге асыру регламенттеріне талдау жүргізілетін
болады, соның негізінде тиісті нормативті құқықтық актілер әзірленеді.
Базалық құрамдас бөліктер мен ведомствалық ақпараттық жүйелерді
құрған кезде бірыңғай көзқарастыжүзеге асыру және олардың үйлесімділігін
қамтамасыз ету мақсатында мемлекттік органдардың ақпараттық жүйелерінің
деректі мен сервистерін ықпалдандыру бірыңғай тетігін қамтамасыз ететін
ұлттық технологиялық стандарттар әзірлеуді және немесе халықаралық
технологиялық стандарттар қабылдауды көздейтін е-үкімет инфрақұрылымының
бірыңғай әдістемелік базасы әзірленетін болады.
Е-үкіметтің талаптары ескеріле отырып, мемлекеттік органдардың
қызметін ақпараттандыру ведомстволық мұқтаждарға бағдарланудан азаматтардың
және ұйымдардың мұқтаждары мен міндеттері бағдарлануға көшуді жоспарлайды.
Мемлкеттік органдардың е-қызмет көрсетулерін қалыптастыру және сату
ведомствалық ақпараттық жүйелерді құру мен дамыту шеңберінде жүзеге
асырылатын болады.
Мемлекеттік органдардың е-қызмет көрсету жүйесін қалыптастыру
мемлекеттік қызмет көрсетулер жүйесін қалыптастыру мемлкеттік қызмет
көрсетулер мен әкімшілік процестерді жүзеге асыру регламенттеріне
функциолдық талдау жүргізу негізінде басқару жүйесі мен әкімшілік
рәсімдерін іске асыруды жаңғырту жөнінде ұсынстар тұжырымдау жоспарлануда.
Осы бағыттағы іс-шараларды жүзеге асыру шеңберінде е-қымет
көрсетулерді сату және е-үкімет инфрақұрылымның базалық құрамдас
бөліктерімен өзара іс-қимыл бөлігінде мемлекеттік органдардың ақпараттық
жүйклеріне қойылатын талаптар айқындалатын болады.
Бағдарламаны іске асырудың бастапқы кезеңінде мемлекеттік е-
қызмет көрсетулерді әзірлеу , қабылдап алу, сүймелдене және дамыту
регламенті, сондай-ақ оларды құжаттандырудың стандарты нысаны анықталатын
болады.
Мемлекеттік органдардың е-қызмет көрсетулерді ұсынуы қолда бар
ведомстволық ақпараттық жүйеге өзгерістер енгізуді не ақпараттық жйелердің
өзара іс-қимылының стандарттарын ескере отырып, е-үкіметті порталмен
біріктіру үшін жаңа ақпараттық жүйелер әзірлеуді қарастырады.
Бағдарлама шеңберінде ведомстволдық ақпараттық жүйелер базасында
қызмет көрсетулердің 85түрін(70 ақпараттық және 15интерактивтік ) қамтитын
е-қызмет көрсетулер жүзеге асырылатын болады.Транзакциялық қызмет
көрсетулерді іске асыру банк жүйесімен өзара іс-қиыл үшін Төлем шлюзін
құрудан кейін жүзеге асырылады.
Азаматтар тыныс-тіршілігінің және ұйымдар жұмысының негізгі
салаларынасәйкес осы бағдарламаның қосымшасына сәйкес е-қызмет
көрсетулердің базалық тізбесі қалыптастырылады.
Е-үкімет инфрақұрылымының жұмыс істеуі оның базалық құрамдас
бөліктерін құрауға негізделетін болады, оларға е-үкіметтің порталы мен
шлюзі, төлемдік шлюзі, ұлттық бірегейлендіру жүйесі, мемлекеттік
органдардың бірыңғай көліктік ортасы жатады.
Е-үкіметтің бірыңғай сәулетін құру ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz