Физикалық деңгейдің стандартына

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Қ.И.Сәтпаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университеті

Ақпараттық технологиялар институты

Есептеу техникасы кафедрасы

КУРСТЫҚ ЖОБА

“Есептеу кешендері, жүйелері және тораптары” пәні бойынша
Тақырыбы: “Жергілікті есептеу торабын жобалау”

Жетекші: проф. Тұрым А.Ш.
____ _________ 2003 ж.

Қалып бақылаушы:
проф. Тұрым А.Ш.
____ _________ 2003 ж.
Студент: Абдакимов А.Т.
Мамандығы: 3706
Оқу тобы: ЗБИ-99-1

АЛМАТЫ 2003

Курстық жоба тапсырмасы

№.10 тапсырма. Келесі сипаттамалары бар жергілікті есептеу торабын
жобалау керек:
1) Сызба-құрылымы – құрсым.
2) Торап түйіндерінің саны – 25.
3) Қатынас құру әдісі – CSMA-CD.
4) Синтездеу әдісі – МKB.
5) Тораптық бейімдеуіштің функционалдық сұлбасын әзірлеу және
сипаттау.
6) Тораптық шабуыл – Деректерді жедел тасымалдау, мәжбүрлеу (уақытынан
бұрын растау optimistic AC king).

Тапсырманы берген: т.ғ.к., профессор Тұрым А.Ш.
оқытушы Оған А.
Тапсырма алған студент: Абдакимов А.Т.
Тапсырма берілген күн: “1” қазан 2003 жыл

МАЗМҰНЫ

Кіріспе 3
1.Торап үлгілері 5
1.1.Ашық жүйелер әрекеттестігінің (АЖӘ) үлгісі 5
1.2.ТСРІР үлгісі 10
1.3.IBM фирмасының SNA үлгісі 12
1.4.Digital компаниясының DNA үлгісі 13
2.Тораптық сызба-құрылым 14
2.1.Құрсымдық сызба-құрылым 14
2.2.“Сақина” сызба-құрылымы 15
2.3.“Жұлдыз” сызба-құрылымы 16
2.4.“Тор” сызба-құрылымы 17
2.5.“Бұтақ” сызба-құрылымы 17
3. Деректерді тасымалдау ортасы 18
3.1. Шектелмеген тасымалдау ортасы 18
3.2.Деректер тасымалдаудың шектелген орталары 18
4. Деректер тасымалдау ортасына қатынас құру әдісі 20
4.1.Кездейсоқ қатынас құру әдістері 20
CSMA – қатынас құру әдісі. 20
CSMACD – қатынас құру әдісі. 21
4.2. Детерминалдық қатынас құру әдісітері 21
5. Торап құрылымын синтез жасау 22
5.1.Жергілікті есептеу тарамы құрсымдық құрылысының математикалық үлгісі.
22
5.2.Магистралды құрылымды ЖЕТ-ын құру әдістері 23
6. Хаттамалар және стандарттар 25
7. Физикалық деңгейде сигналдарды кодалау 26
8. Тораптық шабуыл және одан қорғану шаралары 30
Қорытынды 31
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 32

Кіріспе

Соңғы онжылдықта компьютерлік коммуникация аймағында күрт өсу байқалып
жатыр. Бұл тек қана коммуникациялық сандық өсуі ғана емес, сонымен қатар
коммуникациялық жүйелердің әрдайым күрделеніп отыратындығы. Бірірінші
тарамдар бір бас компьютерден және оған қосылған көптеген терминалдардан
тұратын болған. Қазіргі компьютерлердің пайда болғанынан кейін жүйелердің
мүмкіндіктерінің кеңейуіне және сонымен қатар көптеген коммуникациялық
проблеммаларды да алып келді. Файлдардың жіберілуін және басқаруының,
тарамдағы құжаттардың баспаға басуын іске асыруы пайдаланушы станцияларының
арасында қатынас құруға талап етті.
Қазір, 21-ші ғасыр алдында, көптеген жаңа жоғары жылдамдықты
коммуникациялық технологиялар пайда болды. Internet тарамының күрт өсуінен
және ақпаратты жылдам жеткізудің қажеттілігінен жоғары жылдамдықты АТМ,
ISDN, Fast Ethernet және Gigabit Ethernet технологиялары кең тарала
бастады. Пайдаланушыларға жоғары жылдамдықты кең жолақты технологияларды
артықшылықтарын тиімді пайдалана алатын жаңа хаттамалар стандарттары
жасалынған.
Коммуникациялық технологиялардың өсу қарқыны соншалықты, олардың ескісі
толығымен зерттеліп болмай жаңасы шығып жатыр. Құралдарды шығарумен
айналысатын және коммуникациялық қызметтер көрсететін мекемелерге
хаттамалардың өзгеруін және жаңаларының шығуын қадағалап отыру өте маңызды
мәселе болып отыр. Бұл шаралар пайдасыз босқа қалмайды, бірақ мамандарды
оқытуға және инфрақұрылымды ұстап тұруға көп қаржы кетуі мүмкін.

Курстық жоба тапсырмасы
2
Кіріспе
3

1. Торап үлгілері
5
1.1. Ашық жүйелер әрекеттестігінің (АЖӘ) үлгісі
5
1.2.ТСРІР үлгісі
9
1.3.IBM фирмасының SNA үлгісі
11
1.4.Digital компаниясының DNA үлгісі
12
2.Тораптық сызба-құрылым
13
2.1.Құрсымдық сызба-құрылым
13
2.2.“Сақина” сызба-құрылымы
14
2.3.“Жұлдыз” сызба-құрылымы
15
2.4.“Тор” сызба-құрылымы
16
2.5.“Бұтақ” сызба-құрылымы
16
3. Деректерді тасымалдау ортасы
17
3.1. Шектелмеген тасымалдау ортасы
17
3.2. Деректер тасымалдаудың шектелген орталары
17
4. Деректер тасымалдау ортасына қатынас құру әдісі
19
4.1.Кездейсоқ қатынас құру әдістері
19
4.2. Детерминалдық қатынас құру әдісітері
20
5. Торап құрылымын синтез жасау
21
5.1 .Жергілікті есептеу тарамы құрсымдық
құрылысының математикалық үлгісі.
21
5.2.Магистралды құрылымды ЖЕТ-ын құру әдістері
22
6. Хаттамалар және стандарттар
24
7. Физикалық деңгейде сигналдарды кодалау
25
8. Тораптық шабуыл және одан қорғану шаралары
29

Қорытынды
30
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
31
Қосымшалар
32

1.Торап үлгілері

Қарым-қатынас жасау үшін адамдар ортақ тілді пайдаланады. Егер олар
бір-бірімен бетпе-бет сөйлесе алмаса, онда олар ақпаратты жіберу үшін
сәйкес көмекші құралдарды пайдаланады.
Ақпаратты тасымалдау үрдісін дамыту үшін мәліметтерді бірдей
кодалайтын және бір-бірімен байланысқан машиналарды пайдаланған.
Мәліметтерді бірегей түрде байланыс арналарында келтіру үшін стандарттау
бойынша халықаралық ұйым (ағ. ISO – International Standards Organization)
құрылған.
ISO халықаралық коммуникациялық хаттамалардың үлгісін құрастыру үшін
арналған, сондай-ақ онда халықаралық стандарттарды құрастыруға болады.
Ашық жүйелер әрекеттестігі (АЖӘ), TCPIP, IBM фирмасының SNA (System
Network Architecture), Digital компаниясының DNA (Digital Network
Architecture) сияқты тораптық үлгілері бар.

1.1.Ашық жүйелер әрекеттестігінің (АЖӘ) үлгісі

Стандарттау бойынша халықаралық ұйымы (ISO) ашық жүйелер
әрекеттестігінің (ағ. Open Systems Interconnction (OSI)) базалық үлгісін
шығарды. Бұл үлгі мәліметтерді жіберудің халықаралық стандарты болып
табылады.
Үлгі жеті бөлек деңгейлерге бөлінген:
1-деңгей. Физикалық – ақпаратты жіберудің биттік хаттамасы;
2-деңгей. Арналық – кадрды пішіндеу, ортаға қатынас құруды басқару;
3-деңгей. Тораптық – маршрутизация, деректер ағынын басқару;
4-деңгей. Көліктік – алшатылған үрдістердің өзара әрекеттестігін
қамтамасыз ету;
5-деңгей. Сеанстық – алшатылған үрдіс арасындағы диалогты қолдау;
6-деңгей. Көрсетімдік – жіберілетін деректердің интерпретациясы;
7-деңгей. Қолданбалық – деректерді қолданбалы басқару.
Осы аталған деңгейлер атқаратын қызметтеріне қарай үш топқа бөлінеді.
Алғашқы үшеуі (физикалық, арналық, тораптық) деректерді тасымалдау мен
бағдарғылауға жатады. Төртінші (көліктік) деңгей алғашқы үшеуі мен жоғарғы
деңгейлер арасындағы байланысты қамтамасыз етеді. Соңғы үш (сеанстық,
көрсетімділік, қолданбалы) деңгей пайдаланушылар қолданбаларына қызмет
көрсетеді.
Бұл үлгінің негізгі мақсаты әр деңгейге, тасымалдау ортасына да
белгілі бір міндетті жүктеу. Осыған байланысты деректерді жіберудің жалпы
есебі бөлек жеңіл есептерге бөлінеді. Әрбір деңгей өзінің жоғарғы деңгейге
көрсететін қызметімен және хаттамасымен анықталады. Төменгі деңгей жоғарғы
деңгейге қызмет етеді. Сервис әрбір деңгейдің қандай қызмет атқаратынын
анықтайды, бірақ оның қалайша жүзеге асырылатынын көрсетпейді. Бір
деңгейдің жоғары немесе төмен орналасқан деңгейлермен байланысына қажетті
келісімдер хаттама деп ататлады.
Базалық үлгінің дербес деңгейлері деректерді жіберушіде төмен
бағытталған (7-деңгейден 1-деңгейге) және деректерді қабылдаушыда жоғары
бағытталған (1-деңгейден 7-деңгейге). Соңғы деңгейге жетпегенше
пайдаланушының деректері төмен орналасқан деңгейге арнайландырылған
тақырыппен қоса жіберіліп тұрады.

1-сурет. АЖӘ үлгісі

Қабылдаушы жақта келетін деректер анализденеді, керек болған жағдайда,
ақпарат пайдаланбалы-қолданбалы деңгейге берілмегенше жоғары орналасқан
деңгейлерге беріле береді.
Халықаралық деңгейде символдық ақпаратты тасымалдау 8-биттік кодалау
арқылы жүргізіледі. Бұл әдіс ағылшын әліпбиінің үлкен және кіші әріптерін,
кейбір арнаулы символдарды шарттаңбалауға мүмкіндік береді.
Физикалық деңгей.
Физикалық деңгейде жүйенің физикалық байланысы үшін электрлік,
механикалық, қызметтік және үрдістік параметрлері анықталады, сонымен қатар
хабар құрайтын символдар электрлік сигналдарға түрлендіріледі және олардың
есептеу машиналар арасында тасымалданылуы қамтамасыз етіледі. Физикалық
байланыс және пайдалануға дайын болу 1-деңгейдің негізгі қызметі болып
табылады. Бұл деңгейде есептеу машиналарының аттары, хабардың мазмұны және
оның тасымалданатын бағдарғысы жайында ештеңе белгісіз. Басқа деңгейлерде
осы жұмыстар істелініп қойылғандықтан физикалық деңгейде тек электрлік
сигналдарды кәбілге жіберу жұмыстары ғана жұргізіледі.Физикалық деңгейдің
стандартына V.24 MKKTT (CCITT), EIA RS232 және Х.21 ұсынымдары кіреді. ISDN
(Integrated Services Digital Network) стандарты болашақта деректерді
тасымалдауда елеулі қызмет атқарады. Деректерді тасымалдау ортасы ретінде
экрандалған есулі қоссымды, коаксиальді кабельді, талшықтық-оптикалық
өткізгішті және радиорелейлі сымдарды қолданады.
Физикалық арна хаттамсының мысалы ретінде Ethernet технологиясының 10
Base-T спецификациясын алуға болады. Мұнда кедергісі 100 Ом болатын 3-
категориялы экрандалмаған есулі қоссым, RJ-45 ағытпасы , максимал ұзындығы
100 метр болатын физикалық сегмент, кабельде деректерді көрсету үшін
манчестерлік кодалау және орта мен электрлік сигналдардың басқа да
сипаттамалары қолданылады.
Арналық деңгей.
Арналық деңгей деректер дестесінің құрамына кіретін символдарды
тізбектелген түрде тасымалдауға арналған. Бұл деңгейде торап түйіндерінің
физикалық деңгейді пайдалану ережелері анықталады. Физикалық деңгейден
алынған деректерді тораптық деңгейге түсінікті (деректер кадры деп
аталатын) түрге аударады. Және керісінше, тораптық деңгейден қабылданған
кадрларды физикалық деңгейге керек биттер (ақпараттар) ағынына
түрлендіреді. Арналық деңгей екі тораптық деңгей арасында тасымалданатын
деректердің тұтастығын қадағалап отырады. Кадр торап арқылы келгенде,
қабылдаушы алынған деректердің бақылау қосындысын қайта есептейді және
алынған нәтижені кадрдағы бақылау қосындысымен салыстырады. Егер олар
сәйкес келсе, онда кадр дұрыс деп есептеліп қабылданады. Ал егер бақылау
қосындылары сәйкес келмесе, онда қате орнатылады. Арналық деңгей қателерді
тек тауып қоймай, сонымен қатар зақымдалған кадрдың қайта жіберілу есесінен
оларды түзей алады. Қатені түзету қызметі арналық деңгейдің міндеті болып
табылмайтынын айта кету қажет, сондықтан осы деңгейдің кейбір
хаттамаларында ол болмайды, мысалы, Ethernet-та және frame relay-да.
Арналық деңгей екі деңгейшеге бөлінеді: физикалық ортаға қатынас
құруды бақылау (МАС) және логикалық арнаны басқару (LLC). МАС деңгейшесі
физикалық ортаға қатынас құруды басқарады (мәселен, маркерді жеткізу немесе
қақтығысты табу) және есептеу тарамының жұмысына бақылау жүргізеді. LLC
деңгейшесі МАС-тан жоғары орналасады және пайдаланушылардың хабарларын
қабылдайды, таратады.
Арналық деңгейдің функциялары тораптық бейімдеуіштің және оның
драйверінің бірлескен әрекеттерімен жүзеге асырылады. Арналық деңгей
хаттамларының мысалы болып Ethernet, Token Ring, FDDI, 100VG-AnyLAN, HDLC,
Frame Relay, IEEE802.2, IEEE802.3 сияқты хаттамалар бола алады.
Тораптық деңгей.
Тораптық деңгей екі абонент арасындағы есептеу торабының байланысын
бекітеді. Байласу бағдарғылау қызметі негізінде жүргізіледі. Тораптық
деңгейдің деректерін пакет деп атауға келісілген. Бағдарғылар пакеттің
құрамында тораптық мекен-жайдың болуын қажет етеді. Сондықтан, тораптық
деңгей деректер қақтығысу мүмкіндігімен және тасымалдау жылдамдығымен
байланысты мәселелермен шұғылдануға тиісті болады. Бағдарғылау логикалық
арналардың құрылуына әкеледі. Бұл деңгей дестелерді хабар таратқыш есептеу
машинасынан қабылдауышқа дейін мекендетуге және жеткізуге жауапты болып
саналады. Одан кейін деректерді көліктік деңгейге береді. Тораптық деңгей,
сонымен қатар, қателердің өңделуін, мультиплекстеуді, деректер ағынын
басқаруды қамтамасыз етуі қажет.
Тораптық деңгейде екі түрлі хаттама ажыратылады. Біріншісі – тораптық
хаттамалар – пакеттердің торап арасымен жылжуын іске асырады. Тораптық
хаттамалар жайлы айтылғанда әдетте осы хаттамаларды есептейді. Алайда
тораптық деңгейге бағдарғылы ақпаратпен алмасу хаттамалары немесе жай ғана
бағдарғылау хаттамлары деп аталатын хаттамаларды да жатқызады. Осы
хаттамлардың көмегімен бағдарғылар торапаралық байланыстардың сызба-
құрылымы жайлы ақпарат жинайды.
Тораптық деңгейде хаттмалардың тағы бір түрі жұмыс істейді, олар
тораптық деңгейде қолданылатын түйін мекен-жайының тораптың жергілікті
мекен-жайында көрінісі үшін жауап береді.
Тораптық деңгейдің хаттамаларының мысалдары болып TCPIP стегінің
торапаралық әрекеттесу IP хаттамасы және Novell стегінің пакеттер
алмасудың торапарлық IPX хаттамсы бола алады.

Көліктік деңгей.
Көліктік деңгей бір-бірімен өзара әрекеттесетін екі пайдаланушылық
үрдістердің арасында деректерді тоқтамай тасымалдауды қолдайды.
Тасымалдаудың сапасы, жіберудің қатесіздігі, есептеу тораптарының
тәуелсіздігі, соңынан соңына тасымалдаудың сервисі, минимал шығын және
байланыстың мекен-жайлануы деректердің тоқтаусыз және қатесіз
тасымалдануына кепілділік береді. Есептеу торабында бірден артық дестелер
тасымалданған кезде бұл деңгей осы хабарлар дестесінің өту (тасымалдану)
тәртібін бақылайды. Дестелердің (қайта-қайта жіберілу нәтежесінде)
қосарлануын анықтайды және осындай жағдайда оларды жояды.
Көліктік деңгей тораптық деңгейге жіберу үшін ақпарат ағынын кіші
бөліктерге (дестелерге) бөледі.
Көліктік деңгейдің хаттамларының мысалы ретінде TCPIP стегінің TCP
және UDP хаттамаларын және Novell стегінің SPX хаттамасын келтіруге болады.
Сеанстық деңгей.
Сеанстық деңгей бір байланыс сеансының қабылдануын, жіберілуін және
берілуін бақылайды, яғни есептеу торабының бекеттері жүргізіп жатқан
жауаптасуды ұйымдастыруға және үлестіруге арналған. Бұл бақылау үшін жұмыс
параметрлерінің бақылауы, уақытаралық жинақтауыштың деректер ағынын
басқаруы және деректердің иелігінде бар жіберуді кепілдік беретін диалогтық
бақылау қажет. Сонымен қатар, сеанстық деңгей құпиясөзді басқару, торап
қорларын қолданғаны үшін төленетін ақыны санау, диалогты басқару, төмен
орналасқан деңгейлердегі қатенің салдарынан жіберу сеансын және алып тастау
сияқты қызметтерді атқарады.
Бұл деңгейде қабылдаушымен алғашқы байланысу және шақыру үрдісін
басқару (сеанс құру), сеанс барысында деректер жіберу мен қабылдауды
басқару және сеансты аяқтау жүргізіледі, сеансқа қатысушылардың сұратулары
мен жауаптарын тасымалдау тәртібі анықталады. Сеанстық деңгей деректер
алмастыру үрдісіне қатысқан жұмыс бекеттерінің хабарларына ештеңе қоспайды.
Көрсетімділік деңгей.
Көрсетімділік деңгей деректерді интерпретациялау үшін, сонымен қатар
деректерді қолданбалы деңгей үшін дайындауға арналған. Бұл деңгейде
деректерді тасымалдауда қолданылатын кадрды экранды пішінге немесе шеткі
жүйелердің баспа құрылғыларына арналған пішінге түрлендіру орындалады.
Сонымен қатар бұл деңгейде деректердің шифрлануы және дешифрлануы орындалуы
мүмкін, осының арқасында деректерді алмасу құпиялығы барлық қолданбалы
қызметтер үшін бірден қамтамасыз етіледі. Осындай хаттаманың мысалы ретінде
ТСРІР стегінің қолданбалы деңгей хаттамалары үшін деректердің құпия
алмасуын қамтамасыз ететін Secure Socket Layer (SSL) хаттамасы бола алады.
Сонымен, көрсетімдік деңгейге файлдар пішімін түрлендіру міндеттері
жүктеледі. Пайдалануға деректер қандай түрде жететіні анықталады.
Бұл деңгей есептеу торабында қолданылатын есептеу машиналар түрлерінің
айырмашылықтарын қолданбалы программалық қамтамадан қалқалау (тәуелсіз ету)
үшін арналған.
Қолданбалық деңгей.
Пайдаланушы мен тораптық қолданбалардың әрекеттестігіне байланысты
мәселелермен айналысады. Қолданбалы деңгей есептеу торабының түйіндеріне
(немесе қолданбаларына) басқа түйіндермен (немесе қолданбалармен)
байланысуға мүмкіндік беретін кейбір қызметтер ұсынады. Бұл деңгейде
есептеу торабы арқылы тасымалданатын деректер анықталады және олар
бөлшектерге бөлінеді. Қолданбалы деңгей АЖӘ үлгісінің көзге түсетін бөлігі
болып табылады. Онда ешқандай нақты жұмыс істелмейді, тек есептеу торабына
қатынас құрмақшы талап төменгі (алтыншы) деңгейге жіберілетін сұратуға
өзгертіледі. Бұл деңгей программалардың торапқа қатынасына жауап береді.
Деңгейдің басты міндеттері файлдарды көшіру, пошталық ақпрат алмасу және
торапты басқару.

1.2.ТСРІР үлгісі

Бұл үлгінің аты оның құрамындағы негізгі екі хаттама атынан алынған:
тасымалдауды басқару хаттамасы (ТСР – Transmission Control Protocol) және
торапаралық хаттама (IP – Internet Protocol).
ТСРІР стегі ISOOSI ашық жүйелер әрекеттестігі үлгісіснің пайда
болуына дейін шыққандықтан, оның да құрылымы көпдеңгейлі болса да, ТСРІР
стегі деңгейлерінің OSI үлгісінің деңгейлеріне сәйкестігі жеткілікті түрде
шартты.
ТСРІР хаттамларының құрылымы келесі суретте келтірілген.

2-сурет. ТСРІР үлгісі

Ең төменгі торапқа қатынас құру деңгейі (IV деңгей) OSI үлгісінің
физикалық және арналық деңгейлеріне сәйкес келеді. Бұл деңгей ТСРІР
хаттамаларында регламентталынбайды, бірақ физикалық және арналық
деңгейлердің барлық танымал стандарттарын қолдайды: жергілікті тораптар
үшін – Ethernet, Token Ring, FDDI, Fast Ethernet, 100VG-AnyLAN, ауқымды
тораптар үшін – SLIP және PPP “нүкте-нүкте” байласуларының хаттамалары,
коммутациялы пакеттері бар территориалды тораптардың Х.25, frame relay
хаттамалары.
Келесі торапаралық деңгей (ІІІ деңгей) – бұл жергілікті тораптардың,
территориалдық тораптардың, арнайы байланыс желілерінің және т.с.с.-лардың
түрлі көліктік технологияларын пайдаланып, пакеттерді тасымалдаумен
айналысатын торапаралық өзараәрекеттесу деңгейі. Тораптық деңгейдің негізгі
хаттамасы ретінде стекте ІР хаттамсы қолданылады. ІР хаттамасы күрделі
сызба-құрылымды тораптарда жақсы жұмыс істейді. Ол дейтаграммалық хаттама
болып табылады, яғни ол белгіленген түйінге дейін пакеттің жетуіне
кепілділік бермейді, бірақ оны орындауға тырысады. Торапаралық
өзараәрекеттесу деңгейіне бағдарғылау кестесін құруға және өзгертуге қатысы
бар барлық хаттамалар жатады. Олар: RIP (Routing Internet Protocol), OSPF
(Open Shortest Path First), ICMP (Internet Control Message Protocol)
хаттамалары.
Көліктік деңгей (ІІ деңгей) негізгі деп аталады. Бұл деңгейде TCP
(Transmission Control Protocol) тасымалдауды басқару хаттамасы және UDP
(User Datagram Protocol) пайдаланушылар дейтаграммаларының хаттамасы қызмет
етеді. ТСР хаттамасы - байланыс орнатуға бағдарланған сенімді хаттама. Ол
байттар тізбегін қабылдайды, оны жеке хабарларға бөлшектеп, одан кейін
торапаралық деңгейге жібереді. Қабылдайтын жақта жеке хабарлар қайтадан
байттар тізбегіне түрлендіріледі. ТСР хаттамасы деректер ағынын басқаруды
да қамтамасыз етеді. UDP хаттамасы – алдын ала байланыс орнатылмайтын
сенімсіз хаттама. Мұнда деректер ағынын басқару құралдары көзделмеген және
қателерді жөндеу де көзделмеген.
Жоғарғы деңгей (І деңгей) қолданбалық деп аталады. ТСРІР үлгісінде
көрсетімдік және сеанстық деңгейлер жоқ. Қолданбалық деңгей TELNET
(үйлестіауыспалы терминал), FTP (файлдар тасымалдау), SMTP (электрондық
пошта), DNS (домен аттарының қызметі), NNTP (жаңалықтар тарату хаттамасы),
HTTP (WWW бүкіләлемдік өрмектегі гипермәтіндік құжаттамалармен жұмыс
істеуге арналған хаттама) және т.с.с. хаттамалардан тұрады.

1.3.IBM фирмасының SNA үлгісі

SNA-ның логикалық сәулеті алты деңгейден тұрады. Жоғарғы үш деңгей
(функцияларды, деректер ағынын, тасымалдауды басқару қызметтері) деректерді
алмасу кезінде сессияларды ұйымдастыруды және қамтуды қамтамасыз етеді. Ал
төменгі үш деңгей (жолдарды, деректер звеносын басқару және физикалық)
бағдарғылау мен деректердің физикалық тасымалдануын қамтамасыз етеді. SNA-
да ақпаратпен алмасу үшін эквивалентті деңгейлер арасындағы байланыс
хаттамаларының жиынтығы қолданылады. Бірегей деңгейлер бастама құрамындағы
параметрлерді алмасу жолымен өзара әрекеттеседі.
SNA сәулетті хаттамалардың ерекшеліктері келесіде. Деректер звеносын
басқару деңгейінің негізгі қызметі кадрларды қатесіз тасымалдауды
қамтамасыз ету болып табылады. Бұл үшін бұзылған кадрларды қайта жіберу
ұйымдастырылады. Деректер звеносын тасымалдаудың негізгі хаттамасы – SDLC,
бірақ BSC, Х.25 сияқты хаттамалар және асинхронды стартстопты процедуралар
да қолдау таба алады.

Типовая структура кадра SNA
ЗаголовоЗаголовоЗаголовоДанные Концевик
к к к
SDLC TH RH SDLC
(протоко(протоко
л PC) л TC)
BIO
BTU
ВIO – базовый информационный элемент;
BTU – базовый элемент передачи.

3-сурет. SNA кадрының типті құрылымы

ВТU – тасымалдаудың базалық элементі. Бұл сәулеттің негізгі көліктік
элементі болып табылады. BTU SDLC-дан басқа да хаттамалармен тасымалдана
алады, мысалы, Frame Relay, Ethernet, X.25, X.75, IP, TCP және т.б.
Жолдарды басқару деңгейінде (РС хаттамасы) төменде сипатталған,
бірнеше пішімі бар ТН бастамасы қалыптастырылады.
Тасымалдауды басқару деңгейінде (ТС хаттамасы) тасымалдауды басқару
параметрлерінің жиынынан тұратын (алмасу темпі, тізбектелу, күйлер, т.б.
индикаторлары) RH бастамасы қалыптастырылады.
Деректер ағынын басқару деңгейі (DFC хаттамасы) пайдаланушылар
арасында деректердің логикалық қалыптасуын және ағынын қолдайды.
SNA торабының абоненттері тораптық деңгей шлюздері арқылы (РС
хаттамасы) ТСРІР, ISO тораптарының абонеттерімен өзарар әрекеттесе алады
және керісінше.

1.4.Digital компаниясының DNA үлгісі

DECnet, қалыптасқан пікірге қарама-қайшы, торап сәулеті емес, Digital
компаниясының сандық торап сәулетіне (Digital Network Architecture - DNA)
сәйкес келетін бұйымдар қатарын білдіреді. DNA патенттелген хаттамалармен
қатар стандартты хаттамалардың да үлкен жиынын қолдайды. Digital-дың жаңа
хаттамаларды іске асыруына байланысты, DNA қолдайтын технологиялар қатары
тұрақты түрде өсуде.

4-сурет. DNA-ның толық емес кескіні және оның кейбір компоненттерінің
эталонды OSI үлгісімен байланысы

DNA тораптық сәулетінің негізгі коммутациялық элементі түйін болып
табылады. Барлық түйіндер теңхұқылы, яғни әрбір түйін АЕТ-нің кез-келген
функционалдық элементі ретінде қарастырылуы мүмкін. Түйіндер түрлі
аудандарға (ішаудандарға) бекітілген. Әр түіннің өзіндік дербес мекен-жайы
бар. DECnet-4 мекен-жайының құрылымы: аудан нөмірі – 1 байт, ішаудан нөмірі
– 1 байт, Ethernet мекен-жайы – 6 байт.
DNA сәулеті функционалдық деңгейлер иерархиясын білдіреді:
1 – физикалық деңгей;
2 – деректерді тасымалдау арнасының (ДТА) деңгейі;
3 - көліктік деңгей;
4 – сессияны басқару және тораптық қызмет деңгейі;
5 – тораптық қолданбалар деңгейі;
6 – торапты басқару деңгейі;
7 – пайдаланушылық деңгей;
Физикалық деңгейде физикалық байланыс арнасымен деректерді
тасымалдауды басқару жүзеге асырылады.
Деректерді тасымалдау арнасы (ДТА) деңгейінде тораптағы көрші түйіндер
арасында тасымалданатын деректер сенімділігінің артуы қамтамасыз етіледі.
Көліктік (DECnet 4 - өтпелі арна деңгейі) және сессияны басқару
деңгейлері торапта орналасуынан тәуелсіз абоненттер арасында сенімді
тізбекті дуплексті логикалық арнаны орнатады.
Тораптық қолданбалар деңгейі пайдаланушылардың шеттетілген файлдарға
қолжеткізуіне байланысты стандартты қызметтер қатарын береді.
Торапты басқару деңгейінде келесідей қызметтер қамтылған: торапты,
оның қорларын, түйіндер мен байланыс арналарының шеттетілген техникалық
қамтылуын әкімшілік басқару.

2.Тораптық сызба-құрылым

Тораптың сызба-құрылымы (topology) деп тораптың геометриялық нысанын
немесе есептеу машиналарының бір-біріне қарағандағы орналасуын айтады.
Тораптың сызба-құрылымы тораптық тасымалдау ортасының және қосылған
құрылғылардың физикалық орналасуын сипаттайды.
Тораптық сызба-құрылымның бірнеше түрі бар: тор (Mesh), құрсым
(магистраль, Bus), сақина (Ring), жұлдыз (Star), бұтақ (Tree) және ұяшықты
(гибридті).

2.1.Құрсымдық сызба-құрылым

Құрсымды байланыс кезінде деректер тасымалдау ортасы барлық жұмыс
бекеттері қосылған және олардың қол жететін коммуникациялық жолы ретінде
көрінеді. Барлық жұмыс бекеттері осы тораптағы кез-келген бір жұмыс
бекетімен тікелей қарым-қатынас жасай алады.

5-сурет. “Құрсым” сызба-құрылымы

Жұмыс бекеттері кез-келген уақытта бүкіл есептеу торабының жұмысын
үзбей оған қосыла алады немесе алынып тастала алады. Есептеу торабының
қызметі дербес жұмыс бекетінің қалпынан тәуелсіз.
Жалпы жағдайда Ethernet құрсым торабы үшін жіңішке сым немесе
үшқосылымды Cheapernet сымы қолданылады. Мұндай тораптан ажырау және
әсіресе, қосылу құрсымды үзуді талап етеді, ал бұл ақпарат ағынының
айналымының бұзылуына және жүйенің тежелуіне әкеледі.
Жаңа технологиялар есептеу торабы жұмыс істеп тұрған кезде жұмыс
бекеттерін ажыратуды ЖӘНЕНЕМЕСЕ қосуды қамтамасыз ететін бейбелсенді
штепсельді қораптарды ұсынады.
Жұмыс бекеттерін тораптық үрдістерді және коммуникациялық ортаны үзбей
қоса беруге болатындықтан ақпаратты рұқсатсыз өте оңай тыңдауға болады,
яғни коммуникациялық ортадан ақпаратты бұтақтау оңай.
Ақпаратты тікелей (модуляцияланбаған) тасымалдайтын ЖЕТ-те тек
ақпаратты жіберетін жалғыз бекет болу мүмкін. Коллизияны болдырмау үшін
көптеген жағдайларда уақытша бөлу тәсілі қолданылады, ол бойынша әрбір
қосылған жұмыс бекеттеріне белгілі бір уақыт мезетінде деректерді
тасымалдау арнасын пайдалануға құқық беріледі. Сондықтан есептеу торапта
салмақтылық жоғары болған кезде өткізгіштік қабілеттігіне қойылатын талап
төмендей түседі, мысалы, жаңа жұмыс бекеттерін қосқанда. Жұмыс бекеттері
құрсымға TAP (Terminal Access Point – терминалды қосу нүктесі) құрылғысы
арқылы қосылады.ТАР – бұл коаксиалды сымға қосылудың арнайы түрі ине
пішінді зонд ішкі өткізгіштің сыртқы қабаты және диэлекетрик қабаты арқылы
өткізгішке ендіріледі және оған қосылады.
Модуляцияланған кең сызықты жіберуі бар ЖЕТ-та түрлі жұмыс бекеттері
керек болғанда деректерді жібере алатын және қабылдай алатын жиілікті ала
алады. Тасымалданатын деректер сәйкес жиілікте модуляцияланады, яғни ДТО
мен жұмыс бекеттері арасында сәйкесінше модуляциялайтын немесе кері
модуляциялайтын модельдер орналасқан. Кең сызықты ақпарат техникасы
коммуникациялық ортада бір уақытта ақпараттың өте үлкен көлемін
тасымалдауға рұқсат береді. Ақпараттың дискретті тасымалдануының әрі
қарайғы дамуы үшін модемге қандай бастапқы ақпарат (аналогтық немесе
сандық) берілгені ешқандай рөл атқармайды, өйткені ол кейінрек бәрі бір
түрлендіріледі.

2.2.“Сақина” сызба-құрылымы

Сақина сызба-құрылымы кезінде жұмыс бекеттері бір-бірімен шеңбер
бойымен байланысады. Деректер бір жұмыс бекетінен екіншісіне бір бағытта
тасымалданады (шығыршық бойынша). Сондықтан, ақпарат тораптың барлық
түйіндеріне кезектесіп жетеді. Бұл кезде әрбір дербес есептеу машинасы
(ДЕМ) келген хабарды келесі ДЕМ-на жолдайтын қайталауыш міндетін атқарады.
Сақина тәрізді сызба-құрылымыды есептеу тораптарының ішіндегі көп
тарағаны маркерлік қатынас құру әдісі қолданылатын тораптар. Мәселен:
Token Ring (IBM фирмасы) тектес жергілікті есептеу тораптары (ЖЕТ). Жұмыс
бекеттерінің саны 96, деректер тасымалдау жылдамдығы 4 немесе 16 Мбитс;
FDDI (Fider Distributed Data Interface) есептеу тораптары. Талшық-
оптикалық байланыс желісі пайдаланылады. FDDI есептеу торабы, әдетте,
бірнеше жеке ЖЕТ-ті біртұтас есептеу торабына біріктіру үшін қолданылады.

6-сурет. “Сақина” сызба-құрылымы

2.3.“Жұлдыз” сызба-құрылымы

Есептеу торабының қалған түйіндерінің әрқайсысымен деректер
тасымалданатын жеке желі арқылы байланысқан, орталық түйін бар сызба-
құрылым. Орталық түйінді кейде мультиплексор, көп портты қайталауыш немесе
шоғырлауыш деп атайды. Оған жұмыс бекеттерінің арасында байланыс жасау
міндеті жүктелген. Бұзылған түйінді есептеу торабының құрамынан шығарып
тастау мүмкіншілігі осы құрылымның ыңғайлы жағы болып табылады. Бірақ егер
орталық түйін бұзылса, онда барлық есептеу торабы жұмыс істеу қабілетін
жоғалтады.

7-сурет. Жұлдыз сызба-құрылымы
Жұлдыз тәрізді сызба-құрылымы бар есептеу торабына мысал ретінде Ethernet
(10Ваsе-T деп аталатын) жергілікті есептеу торабын келтіруге болады.

2.4.“Тор” сызба-құрылымы

“Тор” деп тораптағы барлық түйіндері арасында өзара тікелей байланысы
бар сызба-құрылымды айтады. Мұндай толықбайланысты сызба-құрылым сирек
қолданылады. “Тор” сызба-құрылымы жиірек көпмашиналық кешендерде немесе
аздаған компьютер болған кезде ауқымды тораптарда пайдаланылады. Екі түйін
арасында көптеген жол құруға мүмкіндік береді, бұл өз кезегінде, тораптың
тоқтап қалмаушылығын қамсыздандырады және деректер тасымалдаудағы кідірісті
қысқартады.

2.5.“Бұтақ” сызба-құрылымы

“Бұтақ” тәрізді сызба-құрылым “сақина”, “жұлдыз”, “құрсым” сызба-
құрылымдарын біріктіру негізінде алынады. “Бұтақ” сызба-құрылымы бар
тораптың кез-елген екі түйіні бір жолмен байланысқан болу керек. “Бұтақ”
сызба-құрылымын негізгі сызба-құрылымдарды таза қолдануға болмайтын
жерлерде қолданылады. Бейімдеуіш тақшаларға көптеген жұмыс бекеттерін қосу
үшін тораптық күшейткіштер және коммутаторлар қолданылады.

8-сурет. “Бұтақ” сызба-құрылымы

Келесі кестеде есептеу тораптары сызба-құрылымдарының сипаттамалары
келтірілген.

Сипаттамалар Сызба-құрылымдар
Жұлдыз Сақина Құрсым
Кеңейту бағасы Елеусіз Орташа Орташа
Абоненттер Пассивті Активті Пассивті
қосылуы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.