Графикалық объектілердің жарықты өткізу қабілетін басқару
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
Тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
Графиканың
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .4
Басқармалы
графика ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..6
М-
файл ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
Структурасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
Қосымша
А ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..30
Кіріспе
MATLAB жүйесінің 70-дың аяғында Молердың көмегімен құрылған
болатын және ЭВМ 70 дары-ақ кең ауқымда қолданыла бастады. 80 жылдардың
басында (John Little) MathWorks фирмасының мүшесі Джон Литл IBM PC, VAX
және Macintosh компьютер үшін PC MATLAB жүйесін ойлап шығарды. Кейін бара
жаңа версиялары Sun жұмыс станциясы үшін арналған, компьютер UNIX
операциялық жүйесімен және көптеген бөлек типтердің және кіші ЭВМ. Бұл
жұйенің бастапқы мақсаты математикалық есептерді өте қарапайым тәсілмен
шешу. MATLAB мүмкіндігі өте кең және жүйенің орындау жылдамдығы өзінің
конкуреттерінен салыстыруға келмейді. Бұл жүйенің кез-келген білім
аумағында қолданылады және техникада. Мысалы механикалық бөлшектерді
моделдеу математикалық өте кең қолданылды және жүйе, және динамикада,
гидродинамикада, аэродинамикада, акустикада, энергетикада қолданылады және
т.б. MATLAB жүйесінде арнайы электротехникада және радиотехникада ,
суреттерді өңдеу, нейрондық сетьтердің реализациясында, жаңа білім және
техника саласында қолданылады.
MATLAB жүйесінің пайда болу тарихы
MATLAB жүйесінің 70-дың аяғында Молердың көмегімен құрылған болатын
және ЭВМ 70 дары-ақ кең ауқымда қолданыла бастады. 80 жылдардың басында
(John Little) MathWorks фирмасының мүшесі Джон Литл IBM PC, VAX және
Macintosh компьютер үшін PC MATLAB жүйесін ойлап шығарды. Кейін бара жаңа
версиялары Sun жұмыс станциясы үшін арналған, компьютер UNIX операциялық
жүйесімен және көптеген бөлек типтердің және кіші ЭВМ. Қазір оннан аса
танымал комьпютер платформалары MATLAB жүйесінде жұмыс істейді. Бұл
жүйенің кең ауқымда ашылғаннан бері бүкіл әлем мектептері математика,
бағдарламалау тіліндеде қолданылады. Енді жаңадан — MATLAB 6 версиясы
ашылды. Бұл жұйенің бастапқы мақсаты математикалық есептерді өте қарапайым
тәсілмен шешу. MATLAB мүмкіндігі өте кең және жүйенің орындау жылдамдығы
өзінің конкуреттерінен салыстыруға келмейді. Бұл жүйенің кез-келген білім
аумағында қолданылады және техникада. Мысалы механикалық бөлшектерді
моделдеу математикалық өте кең қолданылды және жүйе, және динамикада,
гидродинамикада, аэродинамикада, акустикада, энергетикада қолданылады және
т.б. MATLAB жүйесінде арнайы электротехникада және радиотехникада,
суреттерді өңдеу, нейрондық сетьтердің реализациясында, жаңа білім және
техника саласында қолданылады. MATLAB жүйесін кеңейтуге әлемнің дүркін
мектептері мен және оны басқаратын орынбасарлар және университет
оқытушылары ат салысты. Басты жүйенің қызметі оның ашықтығы және
кеңейтілуі. Көптеген команда және жүйе функциясы текстік m-файлдарында
құрылған және Си тіл файлында. Қолданушыға жеке файлдарды құруға мүмкіндігі
туады.
MATLAB жүйесіндегі графиканың ерекшеліктері.
MATLAB 4.0 версиясынан бастай отырып, бірінші рет Windows та тексерілген,
жүйесі MATLAB графика ортасы түбірімен толығымен жаңартылды. MATLAB 6 жаңа
версиясында негізгі жаңа жақсы жақтары көрсетілген:
• графикалық интерфейс терезесі өте түбірімен жаңартылған;
• жаңа панел құралы Camera енгізілген, яғни обьект көрініс шартын
өзгерту үшін;
• графиканың форматтау жүйесі енгізілген;
• Графиканың жеке терезесі құрылуын қамтамасыз етіледі;
• Графиканың бірнеше терезесі енуін қамтамасыз етіледі;
• Терезесін экран бойынша қозғалуын және олардың өлшемдері өзгертілуі
қамтамасыз етіледі;
• Графикалық терезесінің ішінде графиканың қозғалуы қамтамасыз етіледі;
• әртүрлі координата жүйесінің және осьтердің құрылуы;
• сапалық графиканың болуы;
• өте ауқымда түстердің қолдануы;
• өте жеңіл графикалық елес–атрибут орнатылуы;
• үш өлшемді гарафиканың өте жеңіл әдісімен және жазықтыққа проекциясын
соғу өте оңай;
• Түстердің өте кең ауқымда қоолданылуы;
• Анимациялық эфекттердің қолданылуы;
Графика түсінігімен тығыз байланысты болғандықтан графикалық обьект
байланысты, оның анық құрылымы болады. Көптеген жағдайларда обьект туралы
ұмытып кетуі мүмкін, егерде біз бағдараламалық обьектпен айналыспасақ
графикалық есеп. Бұл, көптеген командалар жоғары дәрежелеі графикамен
байланысқан, автоматты түрде графикалық обьекттердің құрылымдардың
орнатады және графикаларды координат жүйелерінде түрлі қызметтермен
қамтамасыз етеді, яғни палитра түсін, масштабын және т.б.
Есептің төмен деңгейде шешімін программист дескриптор графикасын
(Handle Graphics) қолданылады, яғни әрбір графикалық обьект үшін сәйкес
ерекше сипаттама–дескриптор қолданылады, графикалық обьект қолданғанда
сілтеу қолданылады. Дескрипторлық графика обьект визуалды бағдарлау
обьекттер қолданушы интерфейс қамтамасыз етуін – басқарушы батырма,
текстік панелдер және т.б. Дескрипторлық графика командалары жоғары
дәрежелі графикада қолданылады, мысалы осьтерді жою, түстердің өзгеруі және
т.б. Мұндай кең ауқымды графика MATLAB жүйе ортасында графиканы өте тамаша
етіп шығарады. Бірақ графикалық командаларға қарамастан, олардың
синтаксистері өте жеңіл және бірінші қолданушыларға да өте ыңғайлы болып
табылады.
Басқармалы графика
MATLAB түзу, бет және басқа графикалық объектілерді тұрғызатын және
өңдейтін төменгі деңгей функциялар кешенін ұсынады. Бұл жүйе басқармалы
графика(Handle Graphics) деп аталады.
Графикалық объектілер
Графикалық объектілер - бұл MATLAB-тағы басқармалы графика жүйесінің
базистік элементтері. Олар иерархиялық структураның ағашына кірістірілген.
Бұл графикалық объектілердің байланысын көрсетеді. Мысалы, Line(түзу)
объектілері Axes(осьтер) объектілерін есеп беру жүйесі ретінде қажет етеді.
Өз кезегінде Axes объектілері тек Figure объектілерімен ғана бірге болып
келеді.
Басқармалы графика объектілерінің онбір түрі бар:
• Root объектілері иерархияның басы болып табылады. Олар компьютердің
экранына сәйкес келеді. MATLAB оларды жұмыс сеансының басында
автоматты түрде құрады.
• Figure объектілері- бұл экрандағы командалық терезеден басқа барлық
терезелер.
• Uicontrol объектілері – бұл интерфейстің қолданушылармен басқарылуы.
Қолданушы объектіні активтендіргенде сәйкес функция шақырылады.
Олардың құрамында pushbutton, radio button және slider бар.
• Axes объектілері Figure терезесінде аймақты анықтайды және осы
аймақтағы бағыныңқы объектілердің ориентациясын анықтайды.
• Uimenu объектілері Figure терезесінің жоғарғы бөлігінде орналасқан
қолданбалы интерфейс менюі болып табылады.
• Image объектілері – бұл тікбұрышты матрица элементтерін палитрадағы
индекстер ретінде қолданып, MATLAB-ты экранға шығаратын екі өлшемді
объектілер.
• Line объектілері көптеген екі өлшемді графиктер үшін негізгі
графикалық базистік элемент болып табылады.
• Surface объектілері – бұл x-y жазықтығының үстінен мәліметтерді
грайфикалық кескіндеу жолымен құрылған мәліметтер матрицасының
үшөлшемді көрінісі.
• Text объектілері – бұл символдар жолы.
• Light объектілері Axes-пен шектелген барлық объектілерге әсер ететін
жарық көзін анықтайды.
Объектілерді басқару
Әрбір жеке объектінің, ол құрылғанда MATLAB меншіктейтін
handle(манипулятор) деп аталатын өзінің ерекше идентификаторы болады.
Мысалы, бірнеше қисығы бар кейбір графиктер әрқайсысында өзінің жеке
идентификаторы бар көптеген объектілерден тұрады. Оларды экраннан
оқып тырысқанша және тағы да енгізгенше мәнін айнымалыда сақтап және
қажетімен қолданған жақсырақ екенін көресіздер.
Root объектісінің идентификаторы ылғи ноль. Figure-дың идентификаторы –
келісім бойынша терезенің атында көрсетілетін бүтін сан. Қалған
объектілердің идентификаторлары MATLAB қолданатын информациясы бар
жылжымалы нүктесі бар сандар. Мысалы, А – Дюрердің ғажайып квадраты
болса, онда
h=plot(A)
A- ның әрбір бағаны үшін төрт түзуі бар сызықтық график құрады, сондай-
ақ вектор-идентификаторды қайтарады:
h=
3.0022
1.0038
4.0020
5.0016
Берілген сандық мәндер маңызды болып саналмайды және бір жүйеден екінші
жүйеге ауыса алады. Қандай сан болмасын маңыздысы сол, h(1) – ол
графиктегі бірінші қисықтың идентификаторы, h(2) – екіншісінікі және
т.с.с.
MATLAB жиі қолданатын объектілерге қатынас орнататын бірнеше
функцияларға ие:
• gcf
• gca
• gco
Cіз бұл функцияларды figure және axes идентификаторларын қолданатын
басқа функциялардың кіріс шамалары ретінде қолдана аласыз. MATLAB-
тың объект құратын барлық функциялары құрылған объектінің
идентификатор(немесе идентификаторлар векторын) қайтарады.
Объектіні жоюға оның идентификаторын аргумент ретінде қолданатын
delete функциясы қолданады. Мысалы, ағымдағы осьтерді(axes), ал
олармен бірге барлық бағыныңқы объектілерді жояйық.
Delete(gca)
Графикалық терезені құру және оны басқару
Декскрипторлық графиканы қолдануды бастамастан бұрын графикалық
терезелерді құру және оларды басқаруға арналған функциялар мен
командалармен танысып кеткен жөн.
• figure – таза графикалық терезені ашу;
• gcf – figure графикалық терезесінің дескрипторын алу;
• elf – графикалық терезені тазарту;
• shg – алдын бүктелген графикалық терезені көрсету;
• close – графикалық терезені жабу;
• refresh – графикалық терезені жаңарту.
Координаттық өстерді құру және оларды басқару
Келесі бір қарапайым командалар тобы координаттық өстерді құру және
оларды басқару үшін қолданылады:
• axes (өстер) – координаттар өстерін құру;
• box (жәшік) – суреттің айналасында тікбұрыш тұрғызу;
• cla – axes тұрғызуларын алып тастау;
• gca – axes графикалық объектісінің дескрипторын алу;
• hold – координаттар өстерін сақтау;
• ishold – hold статусын тексеру (өстер сақталған болса 1, қарсы
жағдайда 0).
Атап өтерлік жайт, бұл командаларды әдеттегі (жоғары деңгейлі) графикада да
пайдалануға болады, мысалы салынған графиктің координата өстерін жою үшін.
Графикалық объектілердің жарықты өткізу қабілетін басқару
Ерекше нәтижелерді беретін және сырттан қарағанда елеулі дәрежеде
назар аударарлық нәтижені тек OpenGL амал-әдістерін қолданғанда пайдалануға
болатын көріністердің жарықты өткізу қасиеттері (transparency) болып
табылады. Бұл қасиет сұйықтар немесе газдардың жарықты жартылай өткізетін
көріністерін, олардың ішіндегі сұйықтың шоғырлану аймақтары мен қатты
денелердің бөлшектерін, жұлдыздарға ие галактикалардың көріністерін,
биологиялық объектілердегі жасушалардың бейнеленулерін және т. б. көрсетуге
мүмкіндік береді.
Жарықты өткізу қасиеті әдетте көп өлшемді массивтерді қолдануды қажет
ететін көріністерді бөлек қабаттар ретінде келтіруге негізделген. Жарықты
өткізу туралы мәліметтер m*n өлшеміндегі AlphaData матрицасына
орналастырылады. Бұл матрицаның элементтері double немесе uint8 типті болуы
керек (NaN мәліметтері қолдануы рұқсат етілмеген). Жарықты өткізуді берудің
мүмкіндіктерін PNG кеңейтіліміне ие графикалық файлдар қолдайды. Бұл
файлдарда сақталатын көріністерде әр түрлі рұқсаттамалық мәнге ие түстерді
кодтауды қолдаудың мүмкіндігі қамтылған – RGB графика жағдайында 48 битке
дейін.
Жарықты өткізуді басқару үшін alpha арнайы жүйелік айнымалысы
қолданылады, оның мәні 0 мен 1-дің аралығында жатады. Егер тұрғызылған
графикалық объект жарықты өткізу элементтеріне ие болса, онда оларды көру
үшін alpha(x) командасын беру керек, мұндағы x жарықты өткізу деңгейін
анықтайды. Мысалға, alpha(0.5) берілген жағдайда біз жарықты жартылай
өткізетін, әдетте көрінбейтін детальдары көрінетін көріністі аламыз.
Жарықты өткізудің қасиеттерін көрсететін мысалды MATLAB жүйесі
графикасы сипатталуының мысалын келтірейік. Бұл мысалда шексіз көлемдегі су
асты ракетасының жолындағы сұйықтың жылдамдығы графигі тұрғызылады:
[x y z v]=flow;
p=patch(isosurface(x,y,z,v-3);
isonormals(x,y,z,v,p);
set(p,’facecolors’,’red’,’edgecol or’,’none’);
despect([1 1 1]);
view(3); axis tight; grid on;
camlight; lighting gouraud;
Мұнда flow (ағын) үш өлшемді фигурасының графигі тұрғызылады. Ол өз
нүктелерінің x, y, z үш массивпен және AlphaData классты қосымша v
массивімен берілген. Бірінші тұрғызылымда жарықты өткізу қасиеті жоқ және
тұрғызылған фигура төмендегі суретте көрсетілген түрге ие болады:
Егер alpha(0.5) командасын орындасақ, онда AlphaData массивінде жарықты
өткізудің 0.5 дәрежесін қамтамасыз ететін элементтер берілген болып
саналады. Бұл жағдайда көрініс төмендегі суретте келтірілген түрге келеді.
Енді онда алдын көрінбей тұрған фигураның қатты орталығы көрініп тұр.
Объектілерді құру функциялары
Функцияны бір объектінің атымен шақыру объектіні құрады. Мысалы,
text функциясы text объектісін құрады, figure функциясы figure
объектісін құрады және т.с.с. MATLAB-тың жоғарғы деңгейгі
графикалық функциялары(plot пен surface сияқты) сәйкес графиктерді
бейнелеу үшін қажетті төменгі деңгей функцияларын шақырады.
MATLAB-тың өзі құратын түпкі объектіні(root) санамағанда, төменгі
деңгей функциялары MATLAB-та анықталған әншейін онбір гарфикалық
объектінің бірін құрады. Мысалы,
Line([1 3 6], [8 -2 0], ‘Color’, ‘red’)
Графикалық объектілерге орындалатын операциялар
Графикалық объектілерге бірнеше операциялар тізбектері қолданылады:
• set – графикалық объектінің қасиеттерін (параметрлерін) орнату;
• get – графикалық объектінің қасиеттерін шығару;
• reset – графикалық объектінің қасиеттерін бастапқы күйге келтіру;
• delete – құрылған графикалық объектіні жою;
• gco – ағымдағы графикалық объектінің дескрипторын қайтарады;
• gcbo – ағымдағы уақытта функциясы орындалып жатқан объектінің
дескрипторын қайтарады;
• gcbf – ағымдағы уақытта функциясы орындалып жатқан графикалық объект
терезесінің дескрипторын қайтарады;
• drawnow – графикалық командалардың тоқтатылған кезегін орындау;
• findobj – берілген қасиеттерге ие объектіні табу;
• copyobj – объектіні және онымен тудырылған объектілерді көшіру.
Айтылғандарға қоса, объектілердің операцияларымен байланысқан үш утилита
бар:
• closereq – сұраныс бойынша терезені жабу;
• ishandle – дескрипторды ақиқаттылыққа тексеру;
• newplot – nextPlot арқылы өзгертілген объектінің қасиеттерін қалпына
келтіру.
Растрлы графика
MATLAB жүйесінің ерекшеліктерін белгілеп беретін бір белгісі – BitMap
классының көріністерін өңдеудің жүзеге асырылуындағы қуатты мүмкіндіктері.
Мұндай графика командаларының салыстырмалы түрде аз саны жүйе ядросына
енгізілген. Олардың бір бөлігі жоғарыда қарастырылып кеткен болатын.
Мейлінше маңызды болып табылатын бірнешеуіне тоқталып кетейік.
image(A) және imagesc(A) командалары А матрицасы элементтерінің сурет
түрінде көрсетілуі үшін қолданылады. Мысалға, келесі команданы орындап, үш
өлшемді peaks беті матрицасының көрнекі түстік масштабтағы көрінісін
аламыз:
Бұл жағдайда беттің әрбір нүктесінің түсі оның биіктігімен орнатылады. Бұл
жағдайда peaks матрицасының көрнекі түрде көрінуі үшін 5 көбейткішін және
25 қосылғышын өрнекке енгізуге тура келді.
Imagesc(A) командасы жоғарыдағы шартты қажет етпейді. Төменде
келтірілген команда орындалуының нәтижесі төмендегі сурутте көрсетілген.
imagesc(peaks)
Графикалық операциялар ядросының деңгейінде түстік модельдерді
түрлендірудің нақтылы функциялары қолданады.
• RGB=hsv2rgb(HSV) – HSV көрінісі матрицасын RGB көрінісі матрицасына
түрлендіреді;
• HSV=rgb2hsv(RGB) – RGB көрінісі матрицасын HSV көрінісі матрицасына
түрлендіреді.
Объектілердің қасиеті
Барлық объектілер олардың экранға қалай шығатынын анықтайтын қасиетке ие.
MATLAB қасиеттерді беру үшін екі механизм ұсынады. Объектінің қасиеттері
объектіні құру функциясымен бекітілуі мүмкін немесе объект пайда болғаннан
кейін set функциясымен өзгертілуі мүмкін. Мысалы, кодтағы келесі элемент
үш объект құрады және келісім бойынша оның кейбір қасиеттерін өзгертеді.
Days=[‘Su’, ‘Mo’, ‘Tu’, ‘We’, ‘Th’, ‘Fr’, ‘Sa’ ]
Temp=[ 21.1 22.2 19.4 23.3 23.9 21.1 20.0 ]
F=figure;
A=axes(‘YLim’, [16 26], ‘Xtick’, 1:7, ‘XtickLabel’, days)
H=line(1:7, temp)
days – бұл қысқартылған күн аттарынан тұратын символдар массиві, ал temp –
бұл қалыпты температураның сандық массиві. Көрініс терезесі figure-ді
аргументсіз шақырғаннан кейін құрылады, яғни келісім бойынша
аргументтерімен шақырылады. Осьтер figure-дің ішінде бар, y бойынша
берілген диапазонға және x өсімшелері үшін берілген белгілерге ие. Түзулер
осьтердің ішіне кірістірілген және тағайындалған x пен y үшін берілген
мәнге ие. Объектінің f, a және h үш идентификаторы кейінгі қолданыс үшін
сақталады.
Объектілердің қасиеттері – get командасы
Дескрипторлық графиканың әрбір объектісі оның қасиеттерін анықтайтын
көптеген параметрлерге ие. Түзудің екі бөлігі салынатын графикке қайтар
оралып, оны келесі түрде жазамыз:
h=line([0 2 5],[1 4 -1],'Color','blue')
h=
3.0010
Енді объект h дескрипторына ие және оның мәні графикті тұрғызумен бірге
экранға шығарылады. get(name) командасы берілген атқа ие объектінің
қасиеттерін шығарады.
Объектінің қасиеттерін өзгерту – set командасы
set командасының көмегімен дескрипторлық графика объектісінің бөлек
қасиеттерін өзгертуге болады. Мысалға, бізге түсті көгілдірден қызылға
ауыстыру керек болсын. Ол үшін келесі команданы орындау жеткілікті:
set(h,’Color’,’red’)
Бұл команда орындалған жағдайда түс жоғарыдағы h дескрипторына ие суретте
өзгертіледі.
Set және get
Объектінің қасиеттері ол құрылып болғаннан кейін оған қатынас құру арқылы
тағайындалады. Ол үшін құратын функцияның қайтаратын идентификаторын
қолданыңыз.
Set функциясы объектінің қасиеттерін объектінің идентификаторын көрсетумен
және қасиет атымәні жұп жиынтығын көрсетумен тағайындауға рұқсат береді.
Жаттығу ретінде алдындағы мысалда түзудің түсін және енін өзгертейік.
Set( h , ‘Color’ , [0 .8 .8] , ‘LineWidth’ , 3)
Берілген объектінің қол жеткзе алатын барлық қасиеттерінің тізімін көру
үшін set-ті объектінің идентификаторымен бірге шақырыңыз.
Set(h)
Color
EraseMode: [ {normal} background xor none ]
LineStyle: [ {-} -- : -. none ]
LineWidth
Marker: [ + o * . x square diamond v
^ pentagram hexagram {none} ]
MarkerSize
. . .
XData
YData
ZData
. . .
.
Берілген объектінің ағымдағы барлық қасиеттерінің тізімін шығару үшін get-
ті объектінің идентификаторымен шақырыңыз.
Get(h)
Color = [0 0.8 0.8]
EraseMode = normal
LineStyle = -
LineWidth = [3]
Marker = none
MarkerSize = [6]
. . .
XData = [ (1 by 7) double array]
YData = [ (1 by 7) double array]
ZData = []
. . .
Жеке бір қасиетке сұраныс болса, get-ті қасиеттің атымен қолданыңыз.
Get(h , ‘Color’)
ans =
0 0.8000 0.8000
Axes объектілерінде бүкіл график үшін көп ұсақ-түйек қасиеттері бар.
Мысалы, тақырып аты – title.
T=get(a , ‘title’);
Set(t , ‘string’ , ‘temperature’ , ‘fontangle’ ,
‘oblique’)
Title функциясы нақ осы қасиеттер үшін басқа интерфейсті қамтамасыз
етеді.
Қолданбалы интерфейсті құруға арналған негізгі командалар
Тәжірибелі қолданушылар MATLAB-ті жиі өз жүйелерін құру үшін
пайдаланады. Бұған жүйенің идеологиясы елеулі дәрежеде жауап береді –
командалар және функциялардың көп бөлігінің m-файлдар түрінде сақталуы.
Файлдарды түзетудің қарапайымдылығы және жаңа командалар мен функцияларды
құруды анық түрде жариялау қажеттігінің жоқтығы MATLAB жүйесі негізінде
көптеген ... жалғасы
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
Тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
Графиканың
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .4
Басқармалы
графика ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..6
М-
файл ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
Структурасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
Қосымша
А ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..30
Кіріспе
MATLAB жүйесінің 70-дың аяғында Молердың көмегімен құрылған
болатын және ЭВМ 70 дары-ақ кең ауқымда қолданыла бастады. 80 жылдардың
басында (John Little) MathWorks фирмасының мүшесі Джон Литл IBM PC, VAX
және Macintosh компьютер үшін PC MATLAB жүйесін ойлап шығарды. Кейін бара
жаңа версиялары Sun жұмыс станциясы үшін арналған, компьютер UNIX
операциялық жүйесімен және көптеген бөлек типтердің және кіші ЭВМ. Бұл
жұйенің бастапқы мақсаты математикалық есептерді өте қарапайым тәсілмен
шешу. MATLAB мүмкіндігі өте кең және жүйенің орындау жылдамдығы өзінің
конкуреттерінен салыстыруға келмейді. Бұл жүйенің кез-келген білім
аумағында қолданылады және техникада. Мысалы механикалық бөлшектерді
моделдеу математикалық өте кең қолданылды және жүйе, және динамикада,
гидродинамикада, аэродинамикада, акустикада, энергетикада қолданылады және
т.б. MATLAB жүйесінде арнайы электротехникада және радиотехникада ,
суреттерді өңдеу, нейрондық сетьтердің реализациясында, жаңа білім және
техника саласында қолданылады.
MATLAB жүйесінің пайда болу тарихы
MATLAB жүйесінің 70-дың аяғында Молердың көмегімен құрылған болатын
және ЭВМ 70 дары-ақ кең ауқымда қолданыла бастады. 80 жылдардың басында
(John Little) MathWorks фирмасының мүшесі Джон Литл IBM PC, VAX және
Macintosh компьютер үшін PC MATLAB жүйесін ойлап шығарды. Кейін бара жаңа
версиялары Sun жұмыс станциясы үшін арналған, компьютер UNIX операциялық
жүйесімен және көптеген бөлек типтердің және кіші ЭВМ. Қазір оннан аса
танымал комьпютер платформалары MATLAB жүйесінде жұмыс істейді. Бұл
жүйенің кең ауқымда ашылғаннан бері бүкіл әлем мектептері математика,
бағдарламалау тіліндеде қолданылады. Енді жаңадан — MATLAB 6 версиясы
ашылды. Бұл жұйенің бастапқы мақсаты математикалық есептерді өте қарапайым
тәсілмен шешу. MATLAB мүмкіндігі өте кең және жүйенің орындау жылдамдығы
өзінің конкуреттерінен салыстыруға келмейді. Бұл жүйенің кез-келген білім
аумағында қолданылады және техникада. Мысалы механикалық бөлшектерді
моделдеу математикалық өте кең қолданылды және жүйе, және динамикада,
гидродинамикада, аэродинамикада, акустикада, энергетикада қолданылады және
т.б. MATLAB жүйесінде арнайы электротехникада және радиотехникада,
суреттерді өңдеу, нейрондық сетьтердің реализациясында, жаңа білім және
техника саласында қолданылады. MATLAB жүйесін кеңейтуге әлемнің дүркін
мектептері мен және оны басқаратын орынбасарлар және университет
оқытушылары ат салысты. Басты жүйенің қызметі оның ашықтығы және
кеңейтілуі. Көптеген команда және жүйе функциясы текстік m-файлдарында
құрылған және Си тіл файлында. Қолданушыға жеке файлдарды құруға мүмкіндігі
туады.
MATLAB жүйесіндегі графиканың ерекшеліктері.
MATLAB 4.0 версиясынан бастай отырып, бірінші рет Windows та тексерілген,
жүйесі MATLAB графика ортасы түбірімен толығымен жаңартылды. MATLAB 6 жаңа
версиясында негізгі жаңа жақсы жақтары көрсетілген:
• графикалық интерфейс терезесі өте түбірімен жаңартылған;
• жаңа панел құралы Camera енгізілген, яғни обьект көрініс шартын
өзгерту үшін;
• графиканың форматтау жүйесі енгізілген;
• Графиканың жеке терезесі құрылуын қамтамасыз етіледі;
• Графиканың бірнеше терезесі енуін қамтамасыз етіледі;
• Терезесін экран бойынша қозғалуын және олардың өлшемдері өзгертілуі
қамтамасыз етіледі;
• Графикалық терезесінің ішінде графиканың қозғалуы қамтамасыз етіледі;
• әртүрлі координата жүйесінің және осьтердің құрылуы;
• сапалық графиканың болуы;
• өте ауқымда түстердің қолдануы;
• өте жеңіл графикалық елес–атрибут орнатылуы;
• үш өлшемді гарафиканың өте жеңіл әдісімен және жазықтыққа проекциясын
соғу өте оңай;
• Түстердің өте кең ауқымда қоолданылуы;
• Анимациялық эфекттердің қолданылуы;
Графика түсінігімен тығыз байланысты болғандықтан графикалық обьект
байланысты, оның анық құрылымы болады. Көптеген жағдайларда обьект туралы
ұмытып кетуі мүмкін, егерде біз бағдараламалық обьектпен айналыспасақ
графикалық есеп. Бұл, көптеген командалар жоғары дәрежелеі графикамен
байланысқан, автоматты түрде графикалық обьекттердің құрылымдардың
орнатады және графикаларды координат жүйелерінде түрлі қызметтермен
қамтамасыз етеді, яғни палитра түсін, масштабын және т.б.
Есептің төмен деңгейде шешімін программист дескриптор графикасын
(Handle Graphics) қолданылады, яғни әрбір графикалық обьект үшін сәйкес
ерекше сипаттама–дескриптор қолданылады, графикалық обьект қолданғанда
сілтеу қолданылады. Дескрипторлық графика обьект визуалды бағдарлау
обьекттер қолданушы интерфейс қамтамасыз етуін – басқарушы батырма,
текстік панелдер және т.б. Дескрипторлық графика командалары жоғары
дәрежелі графикада қолданылады, мысалы осьтерді жою, түстердің өзгеруі және
т.б. Мұндай кең ауқымды графика MATLAB жүйе ортасында графиканы өте тамаша
етіп шығарады. Бірақ графикалық командаларға қарамастан, олардың
синтаксистері өте жеңіл және бірінші қолданушыларға да өте ыңғайлы болып
табылады.
Басқармалы графика
MATLAB түзу, бет және басқа графикалық объектілерді тұрғызатын және
өңдейтін төменгі деңгей функциялар кешенін ұсынады. Бұл жүйе басқармалы
графика(Handle Graphics) деп аталады.
Графикалық объектілер
Графикалық объектілер - бұл MATLAB-тағы басқармалы графика жүйесінің
базистік элементтері. Олар иерархиялық структураның ағашына кірістірілген.
Бұл графикалық объектілердің байланысын көрсетеді. Мысалы, Line(түзу)
объектілері Axes(осьтер) объектілерін есеп беру жүйесі ретінде қажет етеді.
Өз кезегінде Axes объектілері тек Figure объектілерімен ғана бірге болып
келеді.
Басқармалы графика объектілерінің онбір түрі бар:
• Root объектілері иерархияның басы болып табылады. Олар компьютердің
экранына сәйкес келеді. MATLAB оларды жұмыс сеансының басында
автоматты түрде құрады.
• Figure объектілері- бұл экрандағы командалық терезеден басқа барлық
терезелер.
• Uicontrol объектілері – бұл интерфейстің қолданушылармен басқарылуы.
Қолданушы объектіні активтендіргенде сәйкес функция шақырылады.
Олардың құрамында pushbutton, radio button және slider бар.
• Axes объектілері Figure терезесінде аймақты анықтайды және осы
аймақтағы бағыныңқы объектілердің ориентациясын анықтайды.
• Uimenu объектілері Figure терезесінің жоғарғы бөлігінде орналасқан
қолданбалы интерфейс менюі болып табылады.
• Image объектілері – бұл тікбұрышты матрица элементтерін палитрадағы
индекстер ретінде қолданып, MATLAB-ты экранға шығаратын екі өлшемді
объектілер.
• Line объектілері көптеген екі өлшемді графиктер үшін негізгі
графикалық базистік элемент болып табылады.
• Surface объектілері – бұл x-y жазықтығының үстінен мәліметтерді
грайфикалық кескіндеу жолымен құрылған мәліметтер матрицасының
үшөлшемді көрінісі.
• Text объектілері – бұл символдар жолы.
• Light объектілері Axes-пен шектелген барлық объектілерге әсер ететін
жарық көзін анықтайды.
Объектілерді басқару
Әрбір жеке объектінің, ол құрылғанда MATLAB меншіктейтін
handle(манипулятор) деп аталатын өзінің ерекше идентификаторы болады.
Мысалы, бірнеше қисығы бар кейбір графиктер әрқайсысында өзінің жеке
идентификаторы бар көптеген объектілерден тұрады. Оларды экраннан
оқып тырысқанша және тағы да енгізгенше мәнін айнымалыда сақтап және
қажетімен қолданған жақсырақ екенін көресіздер.
Root объектісінің идентификаторы ылғи ноль. Figure-дың идентификаторы –
келісім бойынша терезенің атында көрсетілетін бүтін сан. Қалған
объектілердің идентификаторлары MATLAB қолданатын информациясы бар
жылжымалы нүктесі бар сандар. Мысалы, А – Дюрердің ғажайып квадраты
болса, онда
h=plot(A)
A- ның әрбір бағаны үшін төрт түзуі бар сызықтық график құрады, сондай-
ақ вектор-идентификаторды қайтарады:
h=
3.0022
1.0038
4.0020
5.0016
Берілген сандық мәндер маңызды болып саналмайды және бір жүйеден екінші
жүйеге ауыса алады. Қандай сан болмасын маңыздысы сол, h(1) – ол
графиктегі бірінші қисықтың идентификаторы, h(2) – екіншісінікі және
т.с.с.
MATLAB жиі қолданатын объектілерге қатынас орнататын бірнеше
функцияларға ие:
• gcf
• gca
• gco
Cіз бұл функцияларды figure және axes идентификаторларын қолданатын
басқа функциялардың кіріс шамалары ретінде қолдана аласыз. MATLAB-
тың объект құратын барлық функциялары құрылған объектінің
идентификатор(немесе идентификаторлар векторын) қайтарады.
Объектіні жоюға оның идентификаторын аргумент ретінде қолданатын
delete функциясы қолданады. Мысалы, ағымдағы осьтерді(axes), ал
олармен бірге барлық бағыныңқы объектілерді жояйық.
Delete(gca)
Графикалық терезені құру және оны басқару
Декскрипторлық графиканы қолдануды бастамастан бұрын графикалық
терезелерді құру және оларды басқаруға арналған функциялар мен
командалармен танысып кеткен жөн.
• figure – таза графикалық терезені ашу;
• gcf – figure графикалық терезесінің дескрипторын алу;
• elf – графикалық терезені тазарту;
• shg – алдын бүктелген графикалық терезені көрсету;
• close – графикалық терезені жабу;
• refresh – графикалық терезені жаңарту.
Координаттық өстерді құру және оларды басқару
Келесі бір қарапайым командалар тобы координаттық өстерді құру және
оларды басқару үшін қолданылады:
• axes (өстер) – координаттар өстерін құру;
• box (жәшік) – суреттің айналасында тікбұрыш тұрғызу;
• cla – axes тұрғызуларын алып тастау;
• gca – axes графикалық объектісінің дескрипторын алу;
• hold – координаттар өстерін сақтау;
• ishold – hold статусын тексеру (өстер сақталған болса 1, қарсы
жағдайда 0).
Атап өтерлік жайт, бұл командаларды әдеттегі (жоғары деңгейлі) графикада да
пайдалануға болады, мысалы салынған графиктің координата өстерін жою үшін.
Графикалық объектілердің жарықты өткізу қабілетін басқару
Ерекше нәтижелерді беретін және сырттан қарағанда елеулі дәрежеде
назар аударарлық нәтижені тек OpenGL амал-әдістерін қолданғанда пайдалануға
болатын көріністердің жарықты өткізу қасиеттері (transparency) болып
табылады. Бұл қасиет сұйықтар немесе газдардың жарықты жартылай өткізетін
көріністерін, олардың ішіндегі сұйықтың шоғырлану аймақтары мен қатты
денелердің бөлшектерін, жұлдыздарға ие галактикалардың көріністерін,
биологиялық объектілердегі жасушалардың бейнеленулерін және т. б. көрсетуге
мүмкіндік береді.
Жарықты өткізу қасиеті әдетте көп өлшемді массивтерді қолдануды қажет
ететін көріністерді бөлек қабаттар ретінде келтіруге негізделген. Жарықты
өткізу туралы мәліметтер m*n өлшеміндегі AlphaData матрицасына
орналастырылады. Бұл матрицаның элементтері double немесе uint8 типті болуы
керек (NaN мәліметтері қолдануы рұқсат етілмеген). Жарықты өткізуді берудің
мүмкіндіктерін PNG кеңейтіліміне ие графикалық файлдар қолдайды. Бұл
файлдарда сақталатын көріністерде әр түрлі рұқсаттамалық мәнге ие түстерді
кодтауды қолдаудың мүмкіндігі қамтылған – RGB графика жағдайында 48 битке
дейін.
Жарықты өткізуді басқару үшін alpha арнайы жүйелік айнымалысы
қолданылады, оның мәні 0 мен 1-дің аралығында жатады. Егер тұрғызылған
графикалық объект жарықты өткізу элементтеріне ие болса, онда оларды көру
үшін alpha(x) командасын беру керек, мұндағы x жарықты өткізу деңгейін
анықтайды. Мысалға, alpha(0.5) берілген жағдайда біз жарықты жартылай
өткізетін, әдетте көрінбейтін детальдары көрінетін көріністі аламыз.
Жарықты өткізудің қасиеттерін көрсететін мысалды MATLAB жүйесі
графикасы сипатталуының мысалын келтірейік. Бұл мысалда шексіз көлемдегі су
асты ракетасының жолындағы сұйықтың жылдамдығы графигі тұрғызылады:
[x y z v]=flow;
p=patch(isosurface(x,y,z,v-3);
isonormals(x,y,z,v,p);
set(p,’facecolors’,’red’,’edgecol or’,’none’);
despect([1 1 1]);
view(3); axis tight; grid on;
camlight; lighting gouraud;
Мұнда flow (ағын) үш өлшемді фигурасының графигі тұрғызылады. Ол өз
нүктелерінің x, y, z үш массивпен және AlphaData классты қосымша v
массивімен берілген. Бірінші тұрғызылымда жарықты өткізу қасиеті жоқ және
тұрғызылған фигура төмендегі суретте көрсетілген түрге ие болады:
Егер alpha(0.5) командасын орындасақ, онда AlphaData массивінде жарықты
өткізудің 0.5 дәрежесін қамтамасыз ететін элементтер берілген болып
саналады. Бұл жағдайда көрініс төмендегі суретте келтірілген түрге келеді.
Енді онда алдын көрінбей тұрған фигураның қатты орталығы көрініп тұр.
Объектілерді құру функциялары
Функцияны бір объектінің атымен шақыру объектіні құрады. Мысалы,
text функциясы text объектісін құрады, figure функциясы figure
объектісін құрады және т.с.с. MATLAB-тың жоғарғы деңгейгі
графикалық функциялары(plot пен surface сияқты) сәйкес графиктерді
бейнелеу үшін қажетті төменгі деңгей функцияларын шақырады.
MATLAB-тың өзі құратын түпкі объектіні(root) санамағанда, төменгі
деңгей функциялары MATLAB-та анықталған әншейін онбір гарфикалық
объектінің бірін құрады. Мысалы,
Line([1 3 6], [8 -2 0], ‘Color’, ‘red’)
Графикалық объектілерге орындалатын операциялар
Графикалық объектілерге бірнеше операциялар тізбектері қолданылады:
• set – графикалық объектінің қасиеттерін (параметрлерін) орнату;
• get – графикалық объектінің қасиеттерін шығару;
• reset – графикалық объектінің қасиеттерін бастапқы күйге келтіру;
• delete – құрылған графикалық объектіні жою;
• gco – ағымдағы графикалық объектінің дескрипторын қайтарады;
• gcbo – ағымдағы уақытта функциясы орындалып жатқан объектінің
дескрипторын қайтарады;
• gcbf – ағымдағы уақытта функциясы орындалып жатқан графикалық объект
терезесінің дескрипторын қайтарады;
• drawnow – графикалық командалардың тоқтатылған кезегін орындау;
• findobj – берілген қасиеттерге ие объектіні табу;
• copyobj – объектіні және онымен тудырылған объектілерді көшіру.
Айтылғандарға қоса, объектілердің операцияларымен байланысқан үш утилита
бар:
• closereq – сұраныс бойынша терезені жабу;
• ishandle – дескрипторды ақиқаттылыққа тексеру;
• newplot – nextPlot арқылы өзгертілген объектінің қасиеттерін қалпына
келтіру.
Растрлы графика
MATLAB жүйесінің ерекшеліктерін белгілеп беретін бір белгісі – BitMap
классының көріністерін өңдеудің жүзеге асырылуындағы қуатты мүмкіндіктері.
Мұндай графика командаларының салыстырмалы түрде аз саны жүйе ядросына
енгізілген. Олардың бір бөлігі жоғарыда қарастырылып кеткен болатын.
Мейлінше маңызды болып табылатын бірнешеуіне тоқталып кетейік.
image(A) және imagesc(A) командалары А матрицасы элементтерінің сурет
түрінде көрсетілуі үшін қолданылады. Мысалға, келесі команданы орындап, үш
өлшемді peaks беті матрицасының көрнекі түстік масштабтағы көрінісін
аламыз:
Бұл жағдайда беттің әрбір нүктесінің түсі оның биіктігімен орнатылады. Бұл
жағдайда peaks матрицасының көрнекі түрде көрінуі үшін 5 көбейткішін және
25 қосылғышын өрнекке енгізуге тура келді.
Imagesc(A) командасы жоғарыдағы шартты қажет етпейді. Төменде
келтірілген команда орындалуының нәтижесі төмендегі сурутте көрсетілген.
imagesc(peaks)
Графикалық операциялар ядросының деңгейінде түстік модельдерді
түрлендірудің нақтылы функциялары қолданады.
• RGB=hsv2rgb(HSV) – HSV көрінісі матрицасын RGB көрінісі матрицасына
түрлендіреді;
• HSV=rgb2hsv(RGB) – RGB көрінісі матрицасын HSV көрінісі матрицасына
түрлендіреді.
Объектілердің қасиеті
Барлық объектілер олардың экранға қалай шығатынын анықтайтын қасиетке ие.
MATLAB қасиеттерді беру үшін екі механизм ұсынады. Объектінің қасиеттері
объектіні құру функциясымен бекітілуі мүмкін немесе объект пайда болғаннан
кейін set функциясымен өзгертілуі мүмкін. Мысалы, кодтағы келесі элемент
үш объект құрады және келісім бойынша оның кейбір қасиеттерін өзгертеді.
Days=[‘Su’, ‘Mo’, ‘Tu’, ‘We’, ‘Th’, ‘Fr’, ‘Sa’ ]
Temp=[ 21.1 22.2 19.4 23.3 23.9 21.1 20.0 ]
F=figure;
A=axes(‘YLim’, [16 26], ‘Xtick’, 1:7, ‘XtickLabel’, days)
H=line(1:7, temp)
days – бұл қысқартылған күн аттарынан тұратын символдар массиві, ал temp –
бұл қалыпты температураның сандық массиві. Көрініс терезесі figure-ді
аргументсіз шақырғаннан кейін құрылады, яғни келісім бойынша
аргументтерімен шақырылады. Осьтер figure-дің ішінде бар, y бойынша
берілген диапазонға және x өсімшелері үшін берілген белгілерге ие. Түзулер
осьтердің ішіне кірістірілген және тағайындалған x пен y үшін берілген
мәнге ие. Объектінің f, a және h үш идентификаторы кейінгі қолданыс үшін
сақталады.
Объектілердің қасиеттері – get командасы
Дескрипторлық графиканың әрбір объектісі оның қасиеттерін анықтайтын
көптеген параметрлерге ие. Түзудің екі бөлігі салынатын графикке қайтар
оралып, оны келесі түрде жазамыз:
h=line([0 2 5],[1 4 -1],'Color','blue')
h=
3.0010
Енді объект h дескрипторына ие және оның мәні графикті тұрғызумен бірге
экранға шығарылады. get(name) командасы берілген атқа ие объектінің
қасиеттерін шығарады.
Объектінің қасиеттерін өзгерту – set командасы
set командасының көмегімен дескрипторлық графика объектісінің бөлек
қасиеттерін өзгертуге болады. Мысалға, бізге түсті көгілдірден қызылға
ауыстыру керек болсын. Ол үшін келесі команданы орындау жеткілікті:
set(h,’Color’,’red’)
Бұл команда орындалған жағдайда түс жоғарыдағы h дескрипторына ие суретте
өзгертіледі.
Set және get
Объектінің қасиеттері ол құрылып болғаннан кейін оған қатынас құру арқылы
тағайындалады. Ол үшін құратын функцияның қайтаратын идентификаторын
қолданыңыз.
Set функциясы объектінің қасиеттерін объектінің идентификаторын көрсетумен
және қасиет атымәні жұп жиынтығын көрсетумен тағайындауға рұқсат береді.
Жаттығу ретінде алдындағы мысалда түзудің түсін және енін өзгертейік.
Set( h , ‘Color’ , [0 .8 .8] , ‘LineWidth’ , 3)
Берілген объектінің қол жеткзе алатын барлық қасиеттерінің тізімін көру
үшін set-ті объектінің идентификаторымен бірге шақырыңыз.
Set(h)
Color
EraseMode: [ {normal} background xor none ]
LineStyle: [ {-} -- : -. none ]
LineWidth
Marker: [ + o * . x square diamond v
^ pentagram hexagram {none} ]
MarkerSize
. . .
XData
YData
ZData
. . .
.
Берілген объектінің ағымдағы барлық қасиеттерінің тізімін шығару үшін get-
ті объектінің идентификаторымен шақырыңыз.
Get(h)
Color = [0 0.8 0.8]
EraseMode = normal
LineStyle = -
LineWidth = [3]
Marker = none
MarkerSize = [6]
. . .
XData = [ (1 by 7) double array]
YData = [ (1 by 7) double array]
ZData = []
. . .
Жеке бір қасиетке сұраныс болса, get-ті қасиеттің атымен қолданыңыз.
Get(h , ‘Color’)
ans =
0 0.8000 0.8000
Axes объектілерінде бүкіл график үшін көп ұсақ-түйек қасиеттері бар.
Мысалы, тақырып аты – title.
T=get(a , ‘title’);
Set(t , ‘string’ , ‘temperature’ , ‘fontangle’ ,
‘oblique’)
Title функциясы нақ осы қасиеттер үшін басқа интерфейсті қамтамасыз
етеді.
Қолданбалы интерфейсті құруға арналған негізгі командалар
Тәжірибелі қолданушылар MATLAB-ті жиі өз жүйелерін құру үшін
пайдаланады. Бұған жүйенің идеологиясы елеулі дәрежеде жауап береді –
командалар және функциялардың көп бөлігінің m-файлдар түрінде сақталуы.
Файлдарды түзетудің қарапайымдылығы және жаңа командалар мен функцияларды
құруды анық түрде жариялау қажеттігінің жоқтығы MATLAB жүйесі негізінде
көптеген ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz