Кедендік рәсімдеудің басы
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1. ТАУАРЛАР МЕН КӨЛІК ҚҰРАЛДАРЫН КЕДЕНДІК РӘСІМДЕУДІҢ ЖАЛПЫ
ЕРЕЖЕЛЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..9
1.1. Кедендік рәсімдеудің негізгі
кезеңдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... 9
1.2. Тауарларды кедендік жүк декларациясын қолдана отырып кедендік рәсімдеу
мен бақылау
тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...19
1.3. Темір жол көлігіндегі кедендік рәсімдеу мен кедендік
бақылау ... ... ... .23
2. Қазақстан Республикасының кеден шекарасынан темір жол көлігімен
өткізілетін жүктерді кедендік ресімдеу мен
бақылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
2.1. Кедендік бақылаумен жүргізілетін жүктерді
тасымалдау ... ... ... ... ... ... 3 2
2.2. Жүктерді кедендік тексеру, бірдейлендіру құралдарын салу және алу,
ашу
актісі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...40
2.3.Темір жол көлігімен тасымалданатың жүктерді
сақтандыру ... ... ... ... ..44
2.4.Темір жол көлігінде кедендік рәсімдеу процедураларын жеңілдетілген
түрін
пайдалану ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..49
3. КЕДЕНДІК РЕСІМДЕУГЕ ҚАТЫСТЫ ЗАҢНАМАНЫ ЖЕТІЛДІРУ
ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5 3
3.1. Қазіргі кезендегі кеден ісінің жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...53
3.2. Кеден ісі саласындағы нормативтік базаны нығайту жолдары ... ... ... .58
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. .65
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 67
КІРІСПЕ
Кеден ісінің пайда болуы мен дамуы әрбір мемлекеттің ұлттық, сондай-
ақ экономикалық мүдделерді қамтамасыз етудегі ішкі қажеттіліктерінен
туындады.
Кеден саясаты қолданылатын шаралар мен сыртқы экономикалық қызмет
(СЭҚ) ережелерін бейімдеуге қажетті кедендік қатынастардың құралы ретінде
үнемі өзгеріп отыратын күрделі жағдайларды жылдам бағдарлау дайындығына
бағытталған жалпы қағидаттарға негізделеді.
Мемлекеттің кедендік және сыртқы сауда саясатының біртұтастық мәні
сыртқы саудада сақтану шараларын құруда, кеденді -тарифтік заңдылықтарды
шығару және халықаралық сауда мен экономикалық ұйымдардың бірлескен жұмысын
әдістемелік қамтамасыз етуде, ғылыми-практикалық конференцияны өткізуде,
жарялауға дайындықта ж.т.б. көрінеді
Кедендік қатынастар халықаралық экономикалық қатынастар сипатына
елеулі әсер етеді, ал кеден саясаты сыртқы экономикалық қызметті реттеу мен
әлемдік қоғамдастық елдері мүдделерінің тепе-теңдігін сақтаудың күшті қаруы
болып табылады.
Шекаралардың сыртқы және ішкі аумағы түріндегі мемлекеттің кедендік
кеңістігінің біртұтастығы мемлекеттің кеден саясатының негізгі
қағидатттарының бірі болып табылады. Кеден шекарасын (сыртқы және ішкі)
ортақ кеден заңдылығы жүретін және сыртқы сауданың біртұтас статистикалық
есепке алуын жүргізетін шекара аумағы ретінде қарауға болады.
Кеден ісін ұйымдастыру кедендік кеңістікті және бәрінен де бұрын
кедендік шекараны жайластыруды, басқару және басқарылатын органдарды құру,
олардың іс-әрекеттерін үйлестіру, СЭҚ-ті реттеу механизімінің ұйымдастыру-
технологиялық тиімді қызмет етуімен қамтамасыз етуді білдіреді. Кеден
органдарындағы басқаруды ұйымдастыруды жетілдіру келешекте жанасусыз
кеденге, ақпараттарды электронды түрде өңдеу жүйесіне өтуге, қазіргі заман
талабына сай жаңа ақпараттық технологияларды қолдануға, бақылау мен
кедендік заңдылықтарды бақылаудың техникалық құралдарын жақсартуға,
кедендік бақылау объектілері санының сапалы түрде өсуіне бағытталған.
Кеден органдарына мемлекеттік механизмнің бір бөлігі ретінде сыртқы
сауданы мамандандырылған тиісті ұйымдастырушылық-құқықты нысан мен қызметте
реттеуді жүзеге асыру үшін өкімді өкілеттіктер мен құзырлықтар берілген.
Кеден байланыстың компьютерлік және спутниктік құрылғыларын қолданатын
ақпаратты-электрондық жанасусыз күшті органға айналады. Мемлекет
дамуының қазіргі кезеңінде кеден органдары мемлекеттің кедендік
кеңістігінің кез-келген нүктесіндеггі кеден ісі мәселелерін сағат сайын
шешіп отырудың тиімділігі мен жеткілікті жинақтылығына негізделген
технологияларға ие болуы керек.
Кеден шекарасы арқылы өткізілетін тауарлар мен көлік құралдарымен
байланысты негізгі ережелердің барлығы ұлттық заңдылықтапр мен халыққаралық
келісім шарттарға негізделеді. Бұл тауарларларға, қызметтерге және
интелектуальды меншіктерге, сонымен бірге жеке тұлғаларға да қатысты.
Кеден ісін үйымдастыру міндетіне кедендік іс-әрекеттердің, көп
дәрежеде кеден ісінің халықаралық-құқықтық негізіне сүйенетін заңдар мен
заң актілерін шығарудың, Еууропалық Одақтың біртұтас заң кеңістігінің
нормаларының үйлесімділігін кедендік формальдылықты барынша жеңілдете
отырып, және мұнымен тек кедендік-делдал іс-әрекеттерін жеңілдетіп қана
қоймай, кедендік шешімдерді қабылдауды да жеңілдете отырып, қамтамасыз ету
кіреді. Сондықтан да қазіргі кезде мемлекет пен СЭҚ ққатысушыларының
экономикалық мүдделерін қорғаудың артықшылығы маңызды болып табылады.
Кедендік қызметтің көп жылдық тәжірибесі бүгінгі күні кеден ісін тиімді
ұйымдастыру нәтижесінде қандай экономикалық шешімдерді, қандай экономикалық
нәтижелерді алуға болатындығын көрсетіп отыр:
- біріншіден, бұл кеден органдарындағы басқару жүйесінің бірлігінде,
содан соң мағыналы саяси еріктік пен кеден ісінің мәселері бойынша шешімдер
қабылдаудың бірлігінде;
- екіншіден, экономикалық мүдделерді қорғау бойынша аумақтың-экономикалық
әдіс-амалын қалыптастыруда көрінеді.
Бүгінгі күн тәртібінде аймақтық аспект экономикасының нақты секторына көмек
көрсету үшін кедендік алымдарды қолдану әдісінің барынша қатал бағытының
қажеттігі мен орындылығы туралы мәселе тұр.
Кедендік жүйені экономикалық басқаруда үкімет үшін кеден жүйесінен
қазіргі заманғы СЭҚ қатысушыларына арналған кеденге өту аса маңызды болып
табылады. СЭҚ қатысушылары мүдделерін қорғауға бағытталған кеден саясатын
бағдарлау, тауар айналымын жеделтету үшін экономикалық жағдайларды құру
ж.т.б. қалай өтетіндігіне кедендік төлемдердің экономикалық нәтижелерінен
гөрі өндірістің нақты секторына қатысатын кәсіпорындар мен ұйымдардың
экономикалық өсуі байланысты.
Жариялылықты, жалпыға бірдейлікті кеңейту және қоғамдық пікірді
есепке алу – бұл кеден ісін ұйымдастырудағы кеден саясатының ақпаратты-
құқықтық сипатының жаңа тәсілі мен қазіргі жағдайының көрсеткішьері.
XXI ғасырда әлемдік қоғамдастықта қауіпсіздік мәселесі, соның ішінде
кеден ісіндегі қауіпсіздік бірінші кезекте тұратындықтан, кеден
органдарының құқық қорғау қызметтерінің ролі мен маңыздылығы өсіп келеді.
Жұмыстың осы бағытындағы маңызды факторға өзін-өзі қаржылық
қамтамасыздық негізінде кедендік инфрақұрылымның дамуы жатады. Кедендік
интермодельді логистикасы саласында қызмет көрсету, кеден айналасы
саласының дамуы, кедендік аудит пен кедендік қаржылы-банктік қызмет
институтын, ақпаратты-виртуальды қызметтерді құру кеден ісін ұйымдастырудың
барынша келешекті ОТН-ы болып табылады.
Сондықтан да кеден ісін ұйымдастыру көбінесе оны жүргізу тиімділігіне
байланысты болатын кеден саясатының бір бөлігі, мемлекеттік мақсаттарға
жету құралы болып табылады.
1. ТАУАРЛАР МЕН КӨЛІК ҚҰРАЛДАРЫН КЕДЕНДІК РӘСІМДЕУДІҢ ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕРІ
1.1. Кедендік рәсімдеудің негізгі кезеңдері
Кедендік рәсімдеу ҚР кеден шекарасы арқылы тауарлар мен көлік
құралдарын өткізумен байланысты адамдар мен ҚР кеден органдарының
арасындағы іс-әрекеттер мен рәсімдер жиынтығынан тұрады.
Бұған қоса кедендік рәсімдеудің міндетті түрде декларанттың кедендік
режимді таңдауы мен тауарлар мен көлік құралдарын таңдаған кедендік режимге
қоюды болжайтынын айтуға болады.
ҚР Кедендік Кодексінің 360- бабына сәйкес кедендік рәсімдеу ҚР
Кедендік кодексінде және ҚР заң актілерімен белгіленген тәртіпте
жүргізіледі, сондай-ақ кедендік рәсімдеуді жылдамдату мен жеңілдету
мақсатындағы халықаралық шарттарға сәйкес басқа мемлекеттердің кедендік
рәсімдеуге пайдаланған кедендік құжаттары қолдануы мүмкін.
Кедендік рәсімдеудің бекітілген тәртібін реттейтін негізгі қайнар
көз ретінде ҚР Кеден Кодексінің 9-бөлімін айтуға болады.
ҚР Кеден Комитеті (бұрынғы Кедендік Бақылау Агенттігі) тауарлардың
жеке категорияларын – қымбат бағалы тастарды, металлдар, шетел валютасы,
электр энергиясын және өзге де, не көліктің белгілі бір түрлерімен - әуе,
құбыр, теңіз арқылы өткізілетін тауарларды кедендік рәсімдеудің
ерекшеліктерін бекітетін бірқатар бұйрықтар, өкімдер және нұсқаулар
шығарды.
Кедендік рәсімдеу бірнеше кезеңге бөлінеді.
Алдын-ала кедендік рәсімдеу кезеңіне алдын-ала операциялар өндірісі,
яғни негізгі кедендік рәсімдеудің алдында өтетін іс-әрекеттер (ҚР Кеден
Кодексінің 5-бөлімі) жатады. Алдын-ала операциялардың негізгі бағыты
негізгі кедендік рәсімдеу өндірісіне ықпал ету болып табылады.
Негізгі кедендік рәсімдеудің алдында өтетін операциядан тұратын
бірнеше алдын-ала іс-әрекеттер бар. Бұл уақытша сақтау мен тауарларды
кедендік бақылауда жеткізу.
Уақытша сақтау мен тауарларды кедендік бақылауда жеткізудің дәл осы
әрекеті алдын-ала кедендік рәсімдеу кезеңінің негізгі мазмұнын құрайды.
Кедендік рәсімдеудің екінші кезеңі - негізгі кедендік рәсімдеу. Бұл
кезеңнің мазмұнына кедендік декларацияны беру мен тексеру әрекеті, яғни
кедендік декларациялау жатады. Тауарды өткізетін адам өткізудің нақты
кедендік режимін тек кедендік декларацияда ғана көрсететіндіктен, кедендік
декларациялау бұл өткізудің таңдап алынған кедендік режиміне тауарларды
орналастыруға тікелей бағытталған іс-әрекет.
Кедендік рәсімдеуге қатысты жалпы ережелерді бекітілген тәртіп
ретінде тұтастай қарастырамыз.
Кедендік рәсімдеудің басы. ҚР Кеден Кодексінің 362- бабында,
кедендік рәсімдеудің кеден органына ҚР кеден шекарасынан өткізілетін
тауарлар мен көлік құралдарына қатысты құжаттарды берген сәттен басталатыны
көрсетілген. Сондай-ақ кедендік рәсімдеу кеден органдары қызметкерлерінің
құжаттарды тексеру мен заңды мағынасы бар деректерді тіркеу әрекеттерімен
ғана шектелмейді. Бұл ҚР кеден шекарасы арқылы өткізілетін тауарлар мен
көлік құралдарын кедендік рәсімдеуді жылдамдатуға ықпалын тигізетін алуан
түрлі өзара шартталған шаралардың тұтас кешені. Сондықтан да кедендік
рәсімдеуді ҚР кеден шекарасы арқылы өткізілетін тауарлар мен көлік
құралдары туралы өкілетті адамдардың хабар беруінен басталады деп айтуға
болады. Және де мұндай хабарлау нысаны тауарлар мен көлік құралдарын
өткізудің ерекшеліктеріне қарай әр түрлі болуы мүмкін – ауызша хабарлаудан
кедендік декларацияға дейін.
Кедендік рәсімдеу өндірісінің басталуымен оны өткізу орны тікелей
байланысты. ҚР Кеден Кодексі соңғыны есепке алмай кедендік рәсімдеу
өндірісінің орнын белгілейді. Сонымен ҚР Кеден Кодексінің 2- бөлімінің
363- бабына сәйкес кедендік рәсімдеу ҚР кеден органдары орналасқан
жерлерінде өтеді. Сонымен бірге мұндай пайымдау кедендік рәсімдеу орнын
емес, кедендік декларациялау орнын бекітеді. Сондықтан да кедендік рәсімдеу
өндірісінің орнын анықтау барысында алдын-ала кедендік рәсімдеу орын да,
негізгі кедендік рәсімдеу- кедендік декларациялау орнын да есепке алу
қажет.
Тауарларды ҚР кедендік шекара аумағынан тыс әкетуде, тауарлар
экспортында кедендік рәсімдеу тауар жөнелтушісі бар ҚР кеден органы
қызметі аймағында басталып, ҚР кеден аумағынан тыс тауарды әкету орнындағы
ҚР кеден органы қызметі аймағында аяқталады.
Егер де тауарды өткізетін адам (тауарды жөнелтуші немесе алушы) ҚР
шекаралық кедендік орган қызметі аймағында болған жағдайда, онда тауарларды
әкелу мен декларациялау орны, не болмаса керісінше декларациялау орны мен
тауарларды әкелу орны сәйкес келеді.
Осы кеден органының қызмет аймағындағы тауарларды рәсімдеу
барысында, бірақ соңғы анықталған орында емес кеден органына өтінген
адамның аумағында тікелей кедендік рәсімдеу болуы мүмкін. Мысалы, тауар
темір жол көлігі арқылы өткізілетін кезде қыстақ қоймалары мен темір жол
алаңдарында вагондардың тұрып қалуына төленетін шығындарды азайту
мақсатында, егер де кірме жолдар бар болғанда. Мұндай жағдайларда кедендік
рәсімдеудың ҚР кеден органдары бар орындарда емес, тікелей өз аумақттарында
немесе өзге де үй-жайларда жүргізілгенін қалайтын кәсіпорындар, мекемелер,
ұйымдар мен азаматтар осы органдарға қажетті қызметті және тұрмыстық үй-
жайлары мен жабдықтарды, байланыс құралдарын қайтармай пайдалануға береді.
Сондай-ақ тауарлар мен көлік құралдарын белгіленген орыннан тыс және ҚР
кеден органының жұмыс уақытынан тыс кедендік рәсімдеуде кедендік рәсімдеу
үшін алым екі еселеніп төленеді.
Кедендік рәсімдеу өндірісінің уақыты. Кедендік рәсімдеу ҚР кеден
органының жұмыс уақытында жүргізіледі. Кеден органының жұмыс уақыты
әдеттегідей сағат 9-дан 18-ге дейін, яғни күнделікті сегіз сағаттық жұмыс
күні. Бұл ретте жүк- жолаушылар аса көп болған жағдайда кедендік рәсімдеу
кеден органының ауысым кезекшілігін енгізумен тәулік бойы жүргізілетінін
ескере кету керек.
Кедендік рәсімдеу кезеңі – бұл таңдалған кедендік режимде тауарлар
мен көлік құралдарын өткізуге байланысты барлық қажетті іс-әрекеттерді
атқаруға тиісті уақыт аралығы. ҚР Кеден Кодексінде кедендік рәсімдеу кезеңі
нақты көрсетілмеген.
Сондай-ақ тауарлар мен көлік құралдарын жеткізу орнынан ұсыну,
жеткізу мерзімі, кедендік декдарацияны беру мерзімі, кедендік декларацияны
тексеру мерзімі сияқты кедендік рәсімдеудің бекітілген тәртібін ққрайтын
жеке іс-әрекеттерді орындау мерзімдері бекітілген.
Тауарлар мен көлік құралдарын кедендік рәсімдеуді шектеусіз жүргізу
мүмкін еместігі айдан анық. Уақытша сақтау кедендік рәсімдеу аяқталғанша
арнайы орындарда – уақытша саққтау қоймаларында тауарлар мен көлік
құралдарының болуын қарастырады. Мұндай қоймаларда 2 айдан артық мерзімде
болуға болмайды. Дәл осы кезеңде таңдалынған кедендік режимге сәйкес
тауанрлар мен көлік құралдарын шығарудың барлық мүмкін шараларын қолдаған
дұрыс.
Сондықтан да тауарлар мен көлік құралдарын кедендік рәсімдеудің ең
соңғы кезеңі тауарлар мен көлік құралдарының уақытша сақтау қоймасында
барынша, кедендік бақылауда жеткізу үшін қажетті уақытты қосқандағы ең ұзақ
сақталу мерзімі деп түсінну керек.
Кедендік рәсімдеуге қатысушылар – бұл кедендік рәсімдеуге тікелей
қатысатын және әрекет ететін адамдар.
Кедендік рәсімдеудің барлық қатысушыларын екі топқа бөлуе болады:
негізгі және мүмкін.
Кедендік рәсімдеудің негізгі қатысушыларына кеден органдары, ҚР кеден
шекарасы арқылы тауарлар мен көлік құралдарын өткізетін жеке, заңды
тұлғалар жатады. Дәл осы адамдарға кедендік рәсімдеуге қажетті әрекеттерді
жүзеге асыру міндеттері жүктелген.
Мүмкін қатысушыларға тауарларды өткізетін адамдардың мүдделерін
жақтайтын кедендік брокерлерді: тасымалдаушыларды және кедендік тауар
тасымалдаушыларын; кедендік рәсімдеу аяқталғанша тауарлардың сақталуын
қамтамасыз ететін уақытша сақтау қоймалары иелерін; кедендік рәсімдеу
кезінде кеден органына қолдау көрсететін мамандар; өткізілетін тауарларға
қатысты қажетті қортындылар беретін сарапшылар; аудармашылар жатады.
Өзге мемлекеттік бақылаушы органдардың тиісті рұхсатынсыз кедендік
рәсімдеудің аяқталуы мүмкін еместігі соңғыларды кедендік рәсімдеуге
қатусышыларға жатқызуды бекіту негізсіз екенін байқатады. Фитосанитарлы
бақылау мен мал дәрігерлік бақылау органдарының қызметтері мысалы, кедендік
брокерлер мен аудармашыларға қарағанда өзгеше, яғни кедендік ережелерге
жатпайды. Бұл органдардың тауарларды ҚР кеден аумағына не ҚР тыс жерлерге
шығарудың мүмкіндігі не мүмкінсіздігі туралы берген қортындыларына кедендік
мақсаттарға қажетті түрлі құжаттардан тұрады.
Мұндай құжаттарға: тиісті банк берген келісім төлқұжаты; сапа мен
қауіпсіздік сәйкестігі сертификаты; тауарды шығарған елдің сертификаты және
өзге де құжаттар. Сондықтан да кедендік мақсаттар үшін қажетті құжаттарды
берген органдарды кедендік рәсімдеу қатысушыларына жатқызу жағдайында
осындай адамдардың аясы мейлінше кең болады. Өйткені соңғылардың іс-әрекеті
кедендік заң нормаларына тікелей қатысы бар.
Жоғарыда айтылғандардың негізінде кедендік рәсімдеудің тауарлар мен
көлік құралдарын белгілі бір кедендік режим кезеңіне орналастырудың
бекітілген тәртібі мен ҚР кеден шекарасы арқылы тауарлар көлік құралдарын
өткізуде осы режимнің аяқталуынан тұратынын тұжырымдауға болады.
Кедендік рәсімдеу оның қатысушыларының қарым-қатынастарының осы
түрін реттейтін нақты айқындалған нормативті-құқықтық қайнар көздеріне
негізделеді. Осы қатынастарға қатысушылар да нақты анықталған, сондай-ақ
олардың пайда болуының басы да айқындалған. Кедендік рәсімдеу процесі оның
өндірісінің орны мен уақытына болінетінін көңіл бөлу қажет. Кедендік
рәсімдеуде іс-әрекеттердің жүйелілігі осы процестің кезеңдерін алдын-ала
кедендік рәсімдеу немесе алдын-ала жүргізілетін операциялар сияқты негізгі
кедендік рәсімдеу немесе кедендік декларация ретінде қарайды.
Алдын-ала кедендік рәсімдеу бірқатар іс-әрекеттер кешенінен тұрады –
негізгі кедендік рәсімдеу өндірісін - кедендік декларациялауды жылдамдатып,
жеңілдетіге талған алдын-ала операциялар.
Алдын-ала операцияларда ҚР кеден органдары ҚР тауарлар мен көлік
құралдарын әкелуді жібермеуге, мұндай әкелу мен әкетуге тыйым салынған,
сондай-ақ ҚР кеден шекарасы арқылы өткізілетін тауарлар мен көлік
құралдарын теңестіруге калған кедендік рәсімдеуді жүргізеді. Бірақ мұнымен
алдын-ала рәсімдеудің мақсаты тоқтап қалмайды. Кеден органынан басқа
алдын-ала операциялар өндірісіне кеден шекарасы арқылы тауарлар мен көлік
құралдарын өткізетін адамдар да қатысады. Мұндай жағдайда алдын-ала
операциялардың мақсатына: кедендік декларациялауға кажетті құжаттарды
дайындау, тауарларды қарау мен оларды санау, сараптама зерттеулерін және
өзге де әрекеттерді жүргізуу жатады. Алдын-ала операцяилардың барлық түрін
белгілі бір дәрежеде, шарттармен бірнеше түрлерге бөлуге болады, олардың
әрқайсысы өз алдына алдын-ала сипатқа тән іс-әрекеттерден тұрады.
Мұндай алдын-ала операцияларға тауарларды уақытша сақтау, тауарларды
кедендік бақылауда жеткізу жатады.
Уақытша сақтау рәсімі ҚР кеден шекарасы арқылы өткізілетін тауарлар
мен көлік құралдарын арнайы режимге орналастыру мен олардың жеке орындарда
– уақытша сақтау қоймаларында кедендік рәсім аяқталғанша толықтай және
тауарлардың келесі шығаралымына дейін болуы жатады.
Алдын-ала операцияға жататын уақытша сақтаудың бірнеше мақсаттары
бар. Ең алдымен, кедендік рәсімдеу басталған сәттен бастап, аяқталғанша
тауарлар мен көлік құралдарының сақталуын қамтамасыз ету, яғни өткізудің
таңдаған кедендік режиміне орналастыру. Уақытша сақтаудың екінші мақсаты ҚР
кеден шекарасы арқылы тауарлар мен көлік құралдарын өткізетін адамға
кедендік режимді таңдауын ұсыну және негізгі кедендік рәсімдеуге қажетті
барлық құжаттарды дайындау болып табылады. Мұндай мүмкіндік белгілі бір
уақыт кезеңінің барында – негізгі кедендік рәсімдеу басталғанша
тауарлардың уақытша сақтау қоймасында сақталу мерзімінде қарастырылады.
Тауарлар мен көлік құралдарының уақытша сақтауда болуы оларды
міндетті түрде арнайы бөлінген және жайластырылған үй-жайға орналастыруды
немесе уақытша сақтау қоймасы мәртебесіне ие орындарды болуын қарастырады.
Содан соң тауарлар мен көлік құралдары оларды кеден органына ұсынған сәттен
бастап автоматы түрде уақытша сақтау мәртебесін алады. Бұл өз кезегінде ҚР
кеден шекарасы арқылы өткізу дерегінен шығады.
Тауарлар мен көлік құралдарын уақытша сақтау қоймасынан орналастыру
бірден ҚР кеден шекарасынан өткізу барысында, не егер де декларациялау ҚР
кеден шекарасына әкелу орнында өткізілсе әкелу барысында немесе тауар
кедендік рәсімдеу өндірісі орнына жеткізілгенде кедендік декларацияны беру
орны бойынша әкету барысында жүзеге асырылады.
Тауарлар мен көлік құралдарын уақытша сақтау қоймасынан орналастыру
барысында кеден органдары әдетте тауарлар мен көлік құралдарын
теңестірертін өқжаттарды сұрайды. Кедендік теңестіру деген термин кеден
заңдарында жиі кездесетінін айта кеткен жөн. Әңгіме кедендік бақылау
өндірісі тәсілдерінің бірі жайында болып отыр, және де теңестірулердің бірі
туралы оның әр түрлі деңгейлері болулары мүмкін.
Сондықтан, уақытша сақтау қоймасына қойылған тауарлар мен көлік
құралдарына қатысты теңестіру өндірісінде кеден органдары мынадай
мәліметтері бар тек құжаттармен ғана шектеледі:
- қазақстандық тауарлар жөнелтушінің не алушының атауы;
- тасымалдаушының атауы;
- көлік құралы туралы қысқаша мәліметтер (түрі, бағыты, нөмір);
- жалпылама тауар атауы және оның саны;
Көрсетілген мәліметтер тіркеме қағаз, коносаменттер, маманданымдар,
фактура-есепшоттар және басқалар сияқты тауар жолдамалы және өзге де
коммерциялық құжаттарда не қосымша толтырылған қысқаша декларацияда болуы
мүмкін.
Сондықтан да тауарлар мен көлік құралдарын уақытша сақтау қоймасына
орналастыру барысындағы теңестіру мақсаты уақытша сақтау қоймасына
орналастырылған тауарлар мен көлік құралдары туралы мәліметтердің нақты
деректермен сәйкес келуін анықтауды, сонымен бірге осы тауарларды ҚР
аумағына әкелу не шекарадан тыс жерлерге әкету шектелген бе немесе тыйым
салынған ба, жоқ па, соны тексеруді қарастырады.
Уақытша сақтау қоймасындағы тауарлар мен көлік құралдары түрлі
операцяилардан өтуі мүмкін – қарау, өлшеу, орамды ашу, қайта орамдау,
сараптама жүргізу үшін сынамалар мен үлгілер алу үшін жек заттарды алуды
қоса. Уақытша сақтау қоймасындағы тауарларға осы аталған оперцияларды
жүргізу тек кеден органының рұхсатымен ғана болады.
Тәжірибеде уақытша сақтау қоймасындағы тауарларға сатып алу-сату
операциясы жүргізілген жағдайлары да кездеседі. Мысалы, уақытша сақтау
қоймасының ұйымы- иесі тауарды қойған адаммен сатып алу-сату келісімдерін
жасайды.
Мұндай жағдайда осындай келісімдердің құқықтылығы туралы, ал одан
әрі осы тауарлардың уақытша сақтау қоймасындағы жаңа меншік- иесімен
негізгі кедендік рәсімдеуді жүргізу туралы сауал туындайды. Осы сұраққа
жауапты ҚР Кеден Кодексінің 368-бабынан көруге болады. Онда кедендік
рәсімдеуі әлі аяқталмаған тауарлар мен көлік құралдарын ешкімнің
пайдаланып, оған билік етуіне құқысы жоқ делінген.
Сондықтан да қарастырылып отырған кедендік рәсімдеуден өтпеген
тауарлармен болған операциялар ҚР Кедендік Кодексі талаптарын бұзу арқылы
жүргізілгендіктен, уақытша сақтау қоймасының иесі осы тауарларды негізгі
кедендік рәсімдеуден өткізуге құқысы бар адам ретінде танылмайды.
Кедендік рәсімдеудің барлық процесі аяқталған соң, тауар уақытша
сақтау қоймасынан шығарылып, таңдалған тиісті кедендік режиммен адамға
беріледі. Жеке кедендік режимдердің уақытша сақтау қоймаларымен үндес
екендерін айта кеткен жөн – мысалы, кедендік қойма, еркін қойма. Осы
кедендік-құқықты үлгілердің айырмашылығы күрделі емес. Ол ең алдымен әрбір
қойманың жеке арналғандығымен тұжырымдалады. Уақытша сақтау қоймасында
кедендік рәсімдеудің жүйелілігін сақтауды қамтамасыз ету мақсатындағы
тауарлар сақталынады. Тауарларды кедендік қоймаларда сақтау барысында
кедендік рәсімдеуді аяқтау мен кедендік төлемдерден босату барысында,
осындай сақтау үш мерзімге дейін ғана мүмкін екендігіне сәйкес тауарларды
өзге кедендік қойма режиміне орналастыру орын алады. Еркін қойма кедендік
қойма сияқты өткізудің кедендік режимінің алуан түрлілігінің жүйесі, бірақ
кедендік қоймаға қарағанда тауар сақтауда болмайды, ол өндірістік процеске
қатысады - өндірістік түрдегі еркін қойма.
Тауарларды уақытша сақтау қоймаларында сақтау мерзімі екі айға дейін
ғана шектеледі. Дәл осы шекпен кеден органдары кедендік декларацияны беруге
қажетті уақытты есепке ала отырып, сондай-ақ тауардың сипатына қарай
тауарларды сақтаудың нақты мерзімдерін бекітеді.
Егер де тауарды уақытша сақтау қоймасына қойған адам екі ай мерзім
ішінде тауарды қоймадан шығармаса, онда кеден органдары айып пұл
санкцияларын қолдануы мүмкін. Кедендік рәсімдеудің барлық процесі
аяқталғаннан кейін тауар уақытша сақтау қоймасынан шығарылып, ұсынылады.
Сондай-ақ тауарлар уақытша сақтау қоймаларында барынша ұзақ не қысқа уақыт
болатын жағдайлары да кездеседі. Мысалы, тірі аңдар, өсімдіктер,
консервіленбеген тағам өнімдері, өзге де тез бұзылатын тауарлар уақытша
сақтау қоймасында үш тәулік қана сақталады. Бұл ҚР әкелуге не одан тыс
жерлерге әкетуге тыйым салынған тауарларға да қатысты.
Кедендік ережелерді бұзудың заттай дәлелдері болып табылатын
тауарлар уақытша сақтау қоймаларында алты айдан көбірек уақыт бола алады.
Кедендік режимнің келесі бір түрі бұл тауарларды алдын-ала
бақылаумен жеткізу. Осы операцияның мақсаты - ҚР кеден аумағынан әкелінген
тауарларды әкелінген жерден негізгі кедендік рәсімдеу – декларациялау
болатын жерге дейін тасымалдау. Жеткізу орны кедендік рәсімдеу рәсімі
толық аяқталғанға дейін тауарлардың болатын тек уақытша сақтау қоймасы.
Дегенмен де, кедендік бақылаумен тауарларды жеткізу бірнеше
жағдайларда қолданылады: кедендік декларациялаудың аяқталған орнынан ҚР
кеден аумағынан тыс әкетілетін жерге дейін тасымалдау үшін, сондай-ақ
тауарларды бірнеше кеден қоймаларына орналастыру жағдайларында – мысалы,
тауар рәсімделіп, кеден қоймасы режимінде жатқанда.
Негізгі кедендік рәсімдеу, бұрын айтып кеткендей ҚР кеден шекарасы
арқылы өткізілетін тауарлар мен көлік құралдарын кедендік декларациялауға
арналған.
ҚР Кеден Кодексінің 378- бабына сәйкес декларациялау бекітілген
нысанда тауарлар мен көлік құралдары туралы нақты мәліметтерді және
кедендік мақсаттарға қажетті өзге де мәліметтерді (жазбаша, ауызша,
конклюдентті, электронды түрде) мәлімдеу жолымен жүргізіледі.
Сондықтан декларациялау кеден органына тауарларды таңдалған кедендік
режимге орналастыру үшін қажетті мәліметтерді бекітілген нысанда
мәлімдеуден тұрады.
Сонымен бірге ҚР кеден органына анағұрлым ерте алдын-ала кедендік
рәсімдеу кезеңінде кедендік декларациялау басталмас бұрын мысалы, ҚР кеден
аумағына тауарлар мен көлік құралдарын әкелу орнына хабардар ету,
тауарларды уақытша сақтау қоймаларына жеткізу орындарында тауар жолдамалы
құжаттарды көрсету ұсынылады. Онда кедендік декларациялаудың ерекшелігі
неде? Кедендік декларациялаудың сипаты үшін және оның ерекшеліктерін
анықтау үшін мынадай элементтерге көңіл бөлу қажет:
- кедендік мақсаттарға қажетті құжаттар мен мәліметтерді қоса
декларациялау нысаны;
-кедендік декларацияны беруге өкілетті адамдар, яғни декларанттар.
1.2. Тауарларды кедендік жүк декларациясын қолдана отырып кедендік рәсімдеу
мен бақылау тәртібі
Қазіргі уақытта ҚР-да декларациялаудың негізінен жазбаша түрі
қолданылады. Және де өткізу мақсатына қарай декларациялаудың бірнеше
түрлері болуы мүмкін.
2003 жылдың 3 қыркүйегінде Қазақстан Республикасы кедендік бақылау
Агенттігінің Төрғасы бекіткен ҚР Кеден шекарасы арқылы өткізілетін
тауарлар мен көлік құралдарын кедендік рәсімдеудің № 416 нұсқаунамасына
сәйкес кеден органдары лауазымды тұлғаларының (одан әрі – лауазымды
тұлғалар) ҚР кеден шекарасы арқылы өткізілетін тауарлар мен көлік
құралдарын кедендік рәсімдеу өндірісі кезіндегі әрекет ету жүйелілігі
анықталады.
ҚР кеден шекарасы арқылы өткізілетін тауарлар мен көлік құралдары
Қазақстан Республикасының Кеден Кодексінде (одан әрі – Кеден кодексі)
қарастырылған тәртіппен, кедендік іс бойынша өзге де нормативті актілермен
кедендік рәсімдеуге жатады.
Кедендік рәсімдеу бойынша кедендік операцияларды кеден ісі мен
олардың орналасқан жерінде және Қазақстан Республикасының нормативті
құқықты актілерінде анықталған өзге де жерлерде кедендік рәсімдеу бойынша
әрекет етуге өкілеттелген кедендер (одан әрі – тиісті бөлімшелер)
мәселелері бойынша мемлекеттік органның өкілеттелген аумақтық
бөлімшелерінің тиісті бөлімшелері жүзеге асырады.
Негізгі кедендік рәсімдеу мен тауарлар мен көлік құралдарын белгілі
бір кедендік режимге орналастырудың алдында алдын-ала операциялар жүреді.
Негізгі кедендік рәсімдеу тауарлар мен көлік құралдарын
декларациялау бойынша әрекет ету және оларды белгілі бір кедендік режимге
орналастыру дегенді білдіреді.
Тауарлар мен көлік құралдарын негізгі кедендік рәсімдеуге мыналар
жатады: кедендік декларацияларды, кедендік төлемдер мен салықтарды, сондай-
ақ белгілі бір кедендік режимге орналастырудың дұрыстығын, тарифтік емес
реттеу шараларының сақталуын, тауарларды теңестіру мақсатындағы кедендік
декларацияда мәлімделген мәліметтердің толықтығы мен күмәнсіздігін
қадағалауды қабылдау, тіркеу және есепке алу кезеңі.
Негізгі кедендік рәсімдеу (декларациялау) кезеңі бұрын айтып
өткендей Қазақстан Республикасының кеден шекарасы арқылы өткізілетін
тауарлар мен көлік құралдарын кедендік декларациялауға арналған.
Декларациялау тауарларды таңдалған кедендік режимге орналастыруға ұажетті
мәліметтерді бекітілген нысанда кеден органына мәлімдеуден тұрады.
Сонымен бірге мәліметтер Қазақстан Республикасының кеден органына
анағұрлым ерте (алдын-ала кедендік рәсімдеу кезеңі) кедендік декларациялау
өндірісі басталмас бұрын беріледі. Мысалы, ҚР кеден аумағына тауарлар мен
көлік құралдарын әкелу орнына хабардар ету, тауарларды уақытша сақтау
қоймаларына жеткізу орындарында тауар жолдамалы және тауарлы көлік
құжаттарды көрсету ұсынылады. Онда кедендік декларациялаудың ерекшелігі
неде? Кедендік декларациялаудың сипаты үшін және оның ерекшеліктерін
анықтау үшін мынадай элементтерге көңіл бөлу қажет:
- кедендік мақсаттарға қажетті құжаттар мен мәліметтерді қоса
декларациялау нысаны;
-кедендік декларацияны беруге өкілетті адамдар, яғни декларанттар
Сыртқы экономикалық қызметтер саласында (субъектілерге қожалық
етушілердің тауарларды өткізу жағдайларында) жүктің кедендік
декларациясының (одан әрі- ЖКД) бекітілген нысаны қолданылады.
Жүктің кедендік декларациясы кедендік мақсаттар үшін қажетті
Қазақстан Республикасы кеден шекарасы арқылы өткізілетін тауарлар мен көлік
құралдары туралы барлық мәліметтердің шартты түрде кодталған түріндегі
бірдей нысандағы құжаттан тұрады.
ЖКД бланкісі кітапшаланған (өзіндік көшірмеленген) ТД-1 нысанды төрт
парақтан тұрады. Мазмұны бойынша бірдей мұндай парақтардың әрқайсының өз
мақсаттары бар. ТД-1 бірінші парағы декларация қабылданып, тексерілген
кезден органында қалады. Екінші ТД-1 парағы сол кеден органының кедендік
статистика бөліміне беріледі. Үшінші ТД-1 парағы кедендік декларациялау
аяқталғаннан кейін декларантқа қайтарылады.
ТД-1 нысанды парақтар бір атаудағы тауарларды декларациялау үшін
қолданылатын ЖКД-ның негізгі парағы болып табылады. ҚР кеден шекарасы
арқылы әр түрлі тауарлар өткізілетін жағдайларда ЖКД-ның ТД-2 нысанды
қосымша парақтары қолданылуы мүмкін. ТД-2 қосымша парақтарының ең көп
саны 33, және де осындай парақтардың әрқайсы ТД-1 мен ТД-2 бір кедендік
декларацияны құрайтынын есепке ала отырып, үш түрлі тауарларды
декларациялауға мүмкіндік береді. Демек бір ЖКД арқылы тауарлардың 11 түрін
декларациялауға болады (ТД-1 бойынша тауардың бір түрі ТД-2-нің 33
парағының әрқайсында тауарлардың 3 түрі). Егер де тауарларды бір адам
(алушы не жөнелтуші) бір шартқа сәйкес өткізіп, бір кедендік режимге
орналастырылса, онда ТД-2 қосымша парақтары пайдаланылады.
ЖКД берумен қатар кеден органына кедендік мақсаттар үшін қажетті
құжаттар (тізімдемесімен бірге) мен ЖКД-ның магнитті таратушыдағы
(дискеттегі) электронды көшірмесі ұсынылады. ЖКД қабылдау соңғы тіркеу
нөмірін (ЖКД 7-бағаны) қою арқылы рәсімделеді. Тіркеген сәттен бастап ЖКД
заңды күші бар құжатқа айналады. Басқаша айтсақ, ЖКД тіркеген соң
декларант кедендік декларацияда мәлімдеген мәліметтердің күмәнсіздігіне
заңды түрде жауапты.
Кедендік мақсаттарға қажетті құжаттар тізімі – бұл кедендік құн
декларациясы, келісім құжатының көшірмесі, тауарды жеткізуді бақылау
құжаты, кедендік төлемдердің төленгенін растайтын құжаттар, кедендік
төлемдердің өзге бақыланатын төлемдеріне рұхсат және декларациялауға
қажетті өзге де құжаттар. Кедендік декларациялау үшін қажетті құжаттар
тұтастай алғанда кедендік режимді және өзге де деректерді мәлімдейтін
өткізілетін тауарлар мен көлік құралдарының категорияларына қарай әр түрлі
болуы мүмкін. ЖКД бір мезгілде берілген құжаттардың негізгі маңызы ЖКД-ғы
ақпараттарды растаумен тұжырымдалады.
Кедендік декларациялауға қажетті құжаттарды мақсатты белгілері
бойынша алдын-ала салыстырмалы, өзіндік топтарға бөліп қарастырайық.
Құжаттардың бірінші тобын ұйымдастырушылық құжаты деп қарайық.
Ұйымдастырушылық құжаттарына құрылтайшылық және тіркемелік құжаттар
(құрылтайшылық келісім шарттар, жарғылар, тіркелгені туралы мәліметтер
ж.т.б) жатады. Кедендік рәсімдеу мен бақылау өндірісін жылдамдату
мақсатында кеден органына тиісті ұйымдастырушылық құжаттарын сыртқы
экономикалық қызметке қатысушыларды есепке алу мақсатында алдын-ала ұсыну
мүмкіндігі қарастырылғанын айта кеткен жөн. Есепке алу есеп картасын
толтырумен рәсімделеді. Одан әрі есепке алу картасы ұйымдастырушылық
құжаттардың қажетті топтамасының орнын ауыстырумен декларациялау процесін
жеңілдету үшін тауарларды кедендік декларациялау кезінде қолданылады.
Сонымен бірге сырттық экономикалық қызметке қатысушының есепке алынған
картасының болмауы тауарлар мен көлік құралдарын кедендік рәсімдеуден бас
тартуға негіз болмайды.
Құжаттарджың келесі тобы коммерциялық деп аталады, оларға сыртқы
сауда шарттары, есепшот-фактуралары, манданымдар, яғни тауарлар туралы
мәліметтерді көрсететін құжаттар жатады.
Одан әрі қарай көлік құжаттарына – коносамент, темір жол тіркеме
қағазы жатады. Аты аталған құжаттарда тауардың кедендік құнының дұрыс
есептелгенін қадағалау мақсатындағы кеден органдарының тауарларды
тасымалдаудың ерекшеліктері мен оның қозғалыс бағытын тексеру көрсетіледі.
Барлық құжаттардың ішіндегі ең маңызды топ кедендік құжаттар.
Кедендік құжаттар оларды әуел баста кеден органдарының беретінімен
(кедендік брокер, бажсыз сауда дүкені иесі ретінде қызметтерді жүзеге
асыруға құқық беретін лицензиялар, тауарларды қайта өңдеуге лицензиялар)
сипатталады не олар бекітеді (тауарларды жеткізуді қадағалайтын құжат, егер
де кері әкелерде әкеткен күнін растау қажет бюолса ЖКД).
Құжаттардың соңғы тобына алдыңғыларға ұқсамайтын төлем-рұхсатты
құжаттар жатады. Оларға лицензиялар, сәйкестік сертификаттары, рұхсаттар,
төлем тапсырыстары, кедендік кіріс ордерлері, кедендік төлемдер туралы
банктердің кепілдіктері және басқалары.
Тауардың жеткізілуін қадағалайтын құжат ХТЖ (халықаралық тасымалдар
жеткізілімі) рәсімі бойынша тасымалдауларды қоспағанда транзиттің кедендік
режимін мәлімдеуде қолданылады. Сондықтан да сыртқы экономикалық қызметке
қатысушылар тауарлар мен көлік құралдарын декларациялағанда кедендік жүк
декларациясының (ЖКД) бекітілген нысаны қолданылады, ал Қазақстан
Республикасы кеден комитетінің құжаттарымен қарастырылған жағдайларда
кедендік жүк декларациясы орнына жүруі мүмкін.
1.3. Темір жол көлігіндегі кедендік рәсімдеу мен кедендік бақылау
Темір жол қатынастарындағы кедендік бақылауды шекаралық және ішкі
кеден органдары мынадай жерлерде жүргізеді:
- шекаралық темір жол станцияларында;
- шекарада тікелей орналасқан бақылау орындарында;
- мемлекеттік шекара мен шекаралық темір жол станциялары арасындағы
телімдерде;
- адамдардың шекара арқылы өткізетін тауарлары мен көлік құралдарын
бақылаудың жасалынған технологиялық сұлбасымен қарастырылған жеке
жағдайларда жақын маңдағы шекаралық ішкі станциялар мен шекара аралық
телімдерде;
- темір жол өткелдері жолдарындағы кедендік қойма және уақытша сақтау
қоймалары.
Ішкі кедендер кедендік бақылауды арнайы белгіленген темір жол
жолдарында, темір жол станцияларындағы тауар аулаларында жүргізеді.
Жеке тұлғаларды кедендік рәсімдеу:
- тікелей жолаушылар поезының вагондарында ;
- шекаралық темір жол станцияларының вокзалдарында жүргізіледі.
Бақылаудың технологиялық кешені рәсімдеу мен бақылауға қатысатын
бақылау қызметтері желісінен тұрады. Елден шығарда көрсетілген сұлбаға
мыналар кіреді:
- кедендік бақылау желісі, пошта, телеграф, телефон және банк бөлімшесі
;
- халықаралық тасымалды жүзеге асырушы көлік кәсіпорнының жүгін
рәсімдеу желісі;
- шекаралық темір жол станциясы тасымалының жолаушылар бөлімінің қызмет
көрсететің адамдары;
- шекаралық бақылау желісі;
- адамның киімінің астында қарудың және металлдың барын бақылау желісі;
- қауіпсіздік желісі.
Кедендік бақылау желісі қол жүгі мен жүкті тексеріп қарау процесінде
мал мен өсімдіктен жасалған өнімдерді тексеру барысында қажет болған
жағдайда мал дәрігерлік және фитосанитарлық бақылау органдарының
қызметкерлері шақырылады.
Елге келген кезде (ҚР) бақылаудың технологиялық кешеніне мыналар
жатады:
шекаралық бақылау желісі;
жүктерді алу желісі;
фитосанитарлық және мал дәрігерлік бақылау түрлерімен сәйкес келетін
кедендік бақылау желісі.
Кедендік-шекаралық рәсімдеу мен бақылауға қатысатын мемелекеттік
органдар қызметтерінің бірлескен әрекеттерін ұйымдастыру мәселелері кеден
бастығының кеден шекарасының күзеті туралы шешімінде көрінеді.
Адамдарды, тауарлар мен көлік құралдарын шекаралық рәсімдеу бойынша
ұйымдастыру қызметтерінің (жұмыстарының) жалпы ережесі шекаралық темір жол
станциялары бастықтарының және оларға бағынатын қызметтердің жетекшілерінің
(тауарлы темір жол станциясының, жолаушылар бөлімінің, жолаушылардың темір
жол станцяисының, темір жол станциясының диспетчерлер қызметінің жүк
бөлімшесі) белсенді қатысуымен кедендік, шекаралық, дәрігерлі-санитарлық,
фитосанитарлық, мал дәрігерлік және өзге де органдар басшыларының жасаған
технологиялық сұлбасында жазылған. Әрбір қызметтің жасаған технологиялық
сұлбалары өзіндік қырынан алғанда адамдарды, тауарлар мен көлік құралдарын
рәсімдеудің біртұтас технологиялық сұлбасына сәйкес келеді (бұл жағдайда
жолаушылар мен жүк поездары қарастырылып отыр). Келіскеннен кейін сұлбаны
шекаралық темір жол станциясының бастығы, кеден бастығы (кедендік орынның
бастығы), ОКПП (бақылап өткізу орны бөлімі -БӨОБ), КПП (БӨО – бақылап
өткізу орны) бастығы немесе шекара әскерлерінің БӨОБ бөлімшесі бастығы
дәрігерлі-санитарлық, мал дәрігерлік бақылау орындарының жетекшілері,
милиция органының (темір жол көлігіндегі жол бөлімінің ІІБ (ішкі істер
басқармасы) жетекшісі бекітеді.
Шекарадан тыс кететін темір жол поездарын уақытылы рәсімдеуді
қамтамасыз ететін маңызды құралдардың бірі бақылау орнында, шекарада,
бақылау орнынан шекаралық темір жол станциясы аралығында телімде және
шекаралық темір жол станциясында шекарадан тыс кететін темір жол поездарын
рәсімдеу барысында адамдары, тауарлар мен көлік құралдарын рәсімдеу
уақытында олардың шекаралы-кедендік рәсімделуі аяқталғанша тиісті шекаралы-
кедендік режимді қолдау болып табылады.
Әрбір темір жол қызметі орындарында жергілікті шарттарды есепке ала
отырып, мемлекеттік шекарадан өткізуді шекаралық темір жол станциясының
басшылары шекаралық темір жол органдарымен бірлесе отырып, шекаралық,
кедендік және өзге де бақылау түрлерін тікелей жүргізетін аумақты, жолды,
алаңдар мен үй-жайды анықтайды.
Бұл жерлерде бақылауды өткізу үшін қажетті жағдайларды тудыру
мақсатында адамдардың баруына рұхсат жоқ жерлерге, халықаралық бағыттағы
көлік құралдарына кіруін және мемлекеттік шекараны заңсыз кесіп өтуді,
сондай-ақ контрабандалық іс-әрекеттердің, валюталық операциялардың және
өзге де заңға қайшы әрекеттердің алдын-алуды қосқанда кеден органдары мен
шекара әскерлері қосымша режимдік шектеулер енгізіледі.
Тексеріп қарау алаңдарында халықаралық қатынастар вагондарының тұрып
қалуына болмайды. Оларды шекаралы-кедендік рәсімдеу кезінде халықаралық
қатынастар поездарына (вагондар мен контейнерлерге) адамдардың кіруіне
тыйым салынады.
Күтіп алушы және шығарып салушы адамдар шетелге кетер алдында (немесе
шетелден келген кезінде) кедендік және төлқұжаттық бақылаудан өтпеген
адамдар бар үй-жайларға кірулеріне рұхсат етілмейді.
Шекаралық темір жол станцияларында халықаралық қатынастар поездарына
(вагондарға) жолаушыларды отырғызу мен түсіру, сондай-ақ поштаны, жүктерді
және өзге де мүліктерді тиеу (түсіру) тек шекаралық және кедендік өкіметтің
рұхсат етуімен ғана жүргізіледі.
Шекара арқылы өткізу орындарында өткізу режимдері енгізіледі.
Кедендік рәсімдеу мен бақылау аймағына тек кеден органдарының берген
рұхсат қағаздарымен (пропуск) ғана кіргізіледі.
Бақылау орны мен темір жол станциясының арақашықтығы әр түрлі болады.
Бақылау орнының аумағы шекаралық темір жол станциясы аумағымен қосылып
кетуі мүмкін, жеке жағдайларда бақылау орнынан темір жол станциясына
дейінгі арақашықтық ондаған километрге дейін жетеді (мысалы, Шымкент
облысының Келес станциясынан Ташкент қаласына дейін). Сондықтан да
құжаттарды тексеру, тексеріп қарау, бақылау, поездарда ілесіп жүру бойынша
шекаралық және кедендік қызметтер жергілікті жерлердің жағдайларына қарай
құрылады.
Шекаралық темір жол орнын бақылау- бұл ұзын өлшемді поездарды (50 x
60 вагондар) 1-2, 1-4 темір жол жолдарын қарау үшін тексеріп қарау алаңынан
тұратын инженерлік құрылыс. Темір жол қызмет орнының периметрі бойынша
периметрлік дабыл берумен немесе санкцияланбаған енудің күзет құралдарымен
жабдықталған қоршау қойылады.
Бақылау орындарында шекара және кеден органдары қызметкерлері
жұмыстарының ауысымдары үшін арнайы үй-жайлар тұрғызылады.
Бақылау орнының негізгі бағыты – жолаушылар поездарын сыртын-ішін және
ішін толық қарау, ал қажет болған жағдайда шетелге кететін және шетелден
келетін барлық жүк поездарын, жүк тиелгенін де, бос поездарды да
(вагондарды) сыртқы тексеруді жүзеге асыру.
Кеден органының БҚӨО (БӨО) бөлімшесі – жүк поездарына шекаралық
бақылау жүргізу бөлімшесі бақылау орнындағы қызмет процесінде кедендік және
шекаралық бақылау жүргізу мақсатында пломбаланған вагондарды
(контейнерлерді) ашуға құқылы. Пломбаларды алу арқылы вагондарды
(контейнерлерді) ашу темір жол станциясы (темір жол станциясының тауарлы
кеңсе) өкілінің қатысуымен жүзеге асырылады және темір жол станциясының,
кеден органының және шекара әскерінің бақылау-өткізу орнының өкілдері қол
қойған ашу актісімен рәсімделеді.
Бақылау орындарында рәсімделген көлік құралдары – жолаушылар және жүк
поездарын кеден және шекара органдары көлік құралдары шекарасы арқылы
қозғалыстарды есепке алып отыратын арнайы кітапқа жазып отырады.
Вокзалдарда және басқа станциялы ғимараттарында шекара әскерлері мен
кеден органдарының және ҚР кеден шекарасы арқылы өтетін адамдарды, тауарлар
мен көлік құралдарын, өзге де мүліктерді бақылайтын басқа да ұйымдардың
БӨОБ үшін қызметтік үй-жайлар бөлінеді.
Темір жол вокзалдарында кедендік рәсімдеу мен бақылау үшін кедендік
рәсімдеу мен шекаралық бақылау залдары бөлінеді және ол төлқұжаттық-
кедендік, шекара арқылы өтетін адамдардың келуі мен кетуін шекаралық
рәсімдеудің басқа да түрлерінің технологиялық желілерімен, шекара арқылы
қететін адамдарды жеке тексеріп қарау үшін үй-жайлармен жабдықталады.
Шекарадан шекаралық станцияға дейін баратын жеке тұлғалар немесе
осындай станциялардан шетелге кететіндер шекаралық бақылаудан және қол жүгі
мен жүктерді тек жоғарыда айтылған залдарда ғана кедендік бақылаудан, ал
қалғандары тікелей поездарда өткізіледі.
Ауысып отырмайтын тікелей жолаушылар қатынасымен шекара арқылы сапар
шегетін жолаушылардың қол жүгі мен жүктерін залдарда (оның ішінде арнайы
тексеріп қарау техникаларын қолданумен) кедендік рәсімдеу мен бақылау үшін
алу кеден органының лауазымды тұлғасының шешімімен жүзеге асырылады.
Бақылау-тексеріп қарау шараларын және кедендік рәсімдерді тікелей поездарда
жүргізу жұмыстың ең ауыр түріне жатады. Поезда болу уақыты кесте бойынша
шектелген.
Шекаралық және кедендік ауысымдардың қызметі (жұмысы) жолаушылар мен
жүк поездарының мемлекеттік шекара арқылы қозғалысы кестесіне қарай
келісіліп, жасалынады.
Кеден шекарасында және кеден органы қызметі аймағындағы шұғыл
жағдайларға қарай кеден бөлімшесі күнделікті қызмет немесе арнайы операция
түрінде қызметтік іс-әрекеттерді жүзеге асырады.
Күнделікті қызмет – құқық қорғаушылардың шұғыл бөлімшелерінің кеден
органдарының бір оймен және жоспар бойынша белгілі бір ауданда
контрабандалық әрекеттердің, кедендік ережелерді бұзушылардың жолын тосу,
кеден органдары жұмыстарының, кеден органы лауазымды тұлғаларының және
олардың отбасы мүшелерінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатындағы және
осы органдарға жүктелген міндеттерді табысты орындаудағы режимдік
шаралармен үйлестіре жүргізетін орны, мақсаты, уақыты бойынша келісілген,
үздіксіз іс-әрекеттері. Күнделікті қызмет (жұмыс) қызметтік іс-әрекеттердің
негізгі нысаны болып табылады және дұрыс, күшейтілген тәртіпте жүргізіледі.
Арнайы операция шекара әскерлерінің, ҚР шекара қызметінің, ҚР ІІМ
–нің аумақтық органдарының, ҰҚК-нің және ҚР Қаржы полициясы бөлімдері мен
бөлімшелерінің өзара әрекет етуде бірігулерімен жүргізіледі.
Мемлекеттік шекарадан өтетін жолаушылар мен жүк (тауарлы) поездарын
кедендік рәсімдеу тәртібін қысқаша қарастырамыз.
Қызметті жоспарлау мен ұйымдастыруда күштер мен құралдарды
есептеу жолаушылар қозғалысы кестесіндегі және ауысым ішіндегі (12 сағат;
24 сағат) жүк поездары қозғалысы графигіндегі тұрақты жайларды есепке ала
отырып жүргізіледі.
Тауарлы поездар мен ондағы тасымалданатын жүктер елден тыс әкетілетін
және оның аумағына өзге елдерден алып келінетін өзге де тауарлар мен көлік
құралдары сияқты кедендік бақылауға жатады. Бұл ретте локомотивтер мен
жылжымалы тіркемелер кедендік қатынаста көлік құралдары сияқты тек
шекаралық темір жол станцияларында рәсімделеді, ал тасымалданатын тауарлар
ішкі кедендерде де, шекарада да рәсімделеді.
Жүк поездарын (вагондар мен контейнерлер) кедендік рәсімдеу бақылау
орындарында (БО), бақылау орны мен шекаралық темір жол станциялары
арасындағы телімдерде жүргізіледі.
Бақылау орындарында поезд бригадаларын кедендік рәсімдеу жүргізіледі,
тікелей көзбе-көз қарау, қажет жағдайларда – тасымалданатын жүктерді
тексеріп қарау жүргізіледі. Қажет болса, олармен ілесіп жүру де
ұйымдастырылады.
Тексеріп қарау шараларын өткізу жөнелту парктерінде және бақылау
орындарында (ішкі кедендерде – тауарлы темір жол станцияларындағы арнайы
бөлінген жолдарда), ал темір жол құжаттарын тексеру – шекаралық тауар
станцияларының техникалық кеңселерінде жүзеге асырылады.
Импорттық және экспорттық операциялар кезінде поездарды кедендік
рәсімдеудің өзіндік ерекшеліктері бар.
Шекарадағы өткізу орнында (жөнелту кедені) орналасқан кеденнен елге
алып келетін тауарлар жеткізудің бақылау құжаты (ЖБҚ) бойынша алушыға
тауарды тапсыру тікелей шекарада откізілмейтін кездегі барлық жағдайда
соңғы кедендік рәсімдеу үшін тасымалдаушының жауапкершілігімен тауарды
алушы (бағытталатын кеден) тұратын әрекет ету аймағындағы кеденге
жіберіледі.
Тауарлар кедендік қамтамасыз етумен (пломба, мөр, жиектеу) орамдалып,
заттар мөрленген жүк тұрған жерден, көлік құралынан немесе контейнерден
алынбайтындай дайындалып, жабдықталған немесе ашудың көзге көрінердей ізін
қалдырмастан, сондай-ақ кедендік қамтамасыз етуді бұзбастан көлік
құралдарында, вагондарда, контейнерлерде тасымалданады.
Импорттық тауарлармен кеден аумағына жөнелту үшін поездың вагондарын
тіркеуді аяқтау техникалық коммерциялық тексеруге жатады.
Тауарларды әкету кедендік рәсімдеу өндірісінің бекітілген тәртібін
мәлімденген кедендік режимге сәйкес сақтау шартымен рұхсат етіледі.
Шекара станциясының шығар жеріне ішкі кедендермен әкетуге рәсімделген
де, рәсімделмеген де тауарлар түседі. Рәсімделмеген тауарлар оларды шетелге
әкетуге рұхсат етпес бұрын ең алдымен шекаралық кеденде декларацияланады.
Кедендік рәсімдеу бақылауға ұсынылған барлық мәліметтер мен
құжаттарды тексергеннен соң, ал қажет жағдайда мәлімделген тауарларды
тексеріп қарап болған соң аяқталады.
Кеден талабы бойынша темір жол тексеріп қарауға тауарлар мен көлік
құралдарын көрсетуге және қажетті технологиялық операцияларды орындауды
(вагондарды ағыту, контейнерлерді алу және ашу, тауарларды түсіру ж.т.б.)
қамтамасыз етуге міндетті.
Тоңазытқышты (рефрижераторлы) секцияларды, сондай-ақ жолсеріктерге
арналған орындар бар өзге де вагондарды, әскери күзет стрелкаларын және
жүктерді алып жүруші өзге де адамдарды тексеріп қарауда тексеруші топ
осындай жерлер мен жұмыс орындарын әкелуге әкетуге тыйым салынған
тауарларды, әкелуәкетуге сандары шектеулі тауарларды, декларацияланбаған
тауарларды, жолсеріктердің теңге мен валюталарды заңсыз алып жүрулерін табу
мақсатында тікелей қарайды. Тексеріп қарау процесінде сондай-ақ қаруды алып
жүруге құқығы бар құжаттар да тексеріледі.
Тексеріп қарау шараларын өткізу әдетте келіп тоқтаған парктер мен
тексеріп қарау парктерінде жүргізіледі. Тексеріп қарау кезінде тексеріп
қарау топтарының ауысым басшысымен байланысы радио арқылы өтетін барлық топ
пен тексеріп қараудың барысы туралы хабарлап отыруымен жүзеге асырылады.
Тексеріп қарауда технологиялық қауіпсіздік бойынша нұсқаунама
ережелерін, станция жұмысының технологиялық нормаларын сақтай отырып, бір
вагонды кемінде екі инспектор тексереді.
ҚР кеден аумағына тірі жануарларды, тез бұзылатын тауарларды,
радиоактивті материалдарды, бұқаралық ақпарат ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1. ТАУАРЛАР МЕН КӨЛІК ҚҰРАЛДАРЫН КЕДЕНДІК РӘСІМДЕУДІҢ ЖАЛПЫ
ЕРЕЖЕЛЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..9
1.1. Кедендік рәсімдеудің негізгі
кезеңдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... 9
1.2. Тауарларды кедендік жүк декларациясын қолдана отырып кедендік рәсімдеу
мен бақылау
тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...19
1.3. Темір жол көлігіндегі кедендік рәсімдеу мен кедендік
бақылау ... ... ... .23
2. Қазақстан Республикасының кеден шекарасынан темір жол көлігімен
өткізілетін жүктерді кедендік ресімдеу мен
бақылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
2.1. Кедендік бақылаумен жүргізілетін жүктерді
тасымалдау ... ... ... ... ... ... 3 2
2.2. Жүктерді кедендік тексеру, бірдейлендіру құралдарын салу және алу,
ашу
актісі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...40
2.3.Темір жол көлігімен тасымалданатың жүктерді
сақтандыру ... ... ... ... ..44
2.4.Темір жол көлігінде кедендік рәсімдеу процедураларын жеңілдетілген
түрін
пайдалану ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..49
3. КЕДЕНДІК РЕСІМДЕУГЕ ҚАТЫСТЫ ЗАҢНАМАНЫ ЖЕТІЛДІРУ
ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5 3
3.1. Қазіргі кезендегі кеден ісінің жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...53
3.2. Кеден ісі саласындағы нормативтік базаны нығайту жолдары ... ... ... .58
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. .65
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 67
КІРІСПЕ
Кеден ісінің пайда болуы мен дамуы әрбір мемлекеттің ұлттық, сондай-
ақ экономикалық мүдделерді қамтамасыз етудегі ішкі қажеттіліктерінен
туындады.
Кеден саясаты қолданылатын шаралар мен сыртқы экономикалық қызмет
(СЭҚ) ережелерін бейімдеуге қажетті кедендік қатынастардың құралы ретінде
үнемі өзгеріп отыратын күрделі жағдайларды жылдам бағдарлау дайындығына
бағытталған жалпы қағидаттарға негізделеді.
Мемлекеттің кедендік және сыртқы сауда саясатының біртұтастық мәні
сыртқы саудада сақтану шараларын құруда, кеденді -тарифтік заңдылықтарды
шығару және халықаралық сауда мен экономикалық ұйымдардың бірлескен жұмысын
әдістемелік қамтамасыз етуде, ғылыми-практикалық конференцияны өткізуде,
жарялауға дайындықта ж.т.б. көрінеді
Кедендік қатынастар халықаралық экономикалық қатынастар сипатына
елеулі әсер етеді, ал кеден саясаты сыртқы экономикалық қызметті реттеу мен
әлемдік қоғамдастық елдері мүдделерінің тепе-теңдігін сақтаудың күшті қаруы
болып табылады.
Шекаралардың сыртқы және ішкі аумағы түріндегі мемлекеттің кедендік
кеңістігінің біртұтастығы мемлекеттің кеден саясатының негізгі
қағидатттарының бірі болып табылады. Кеден шекарасын (сыртқы және ішкі)
ортақ кеден заңдылығы жүретін және сыртқы сауданың біртұтас статистикалық
есепке алуын жүргізетін шекара аумағы ретінде қарауға болады.
Кеден ісін ұйымдастыру кедендік кеңістікті және бәрінен де бұрын
кедендік шекараны жайластыруды, басқару және басқарылатын органдарды құру,
олардың іс-әрекеттерін үйлестіру, СЭҚ-ті реттеу механизімінің ұйымдастыру-
технологиялық тиімді қызмет етуімен қамтамасыз етуді білдіреді. Кеден
органдарындағы басқаруды ұйымдастыруды жетілдіру келешекте жанасусыз
кеденге, ақпараттарды электронды түрде өңдеу жүйесіне өтуге, қазіргі заман
талабына сай жаңа ақпараттық технологияларды қолдануға, бақылау мен
кедендік заңдылықтарды бақылаудың техникалық құралдарын жақсартуға,
кедендік бақылау объектілері санының сапалы түрде өсуіне бағытталған.
Кеден органдарына мемлекеттік механизмнің бір бөлігі ретінде сыртқы
сауданы мамандандырылған тиісті ұйымдастырушылық-құқықты нысан мен қызметте
реттеуді жүзеге асыру үшін өкімді өкілеттіктер мен құзырлықтар берілген.
Кеден байланыстың компьютерлік және спутниктік құрылғыларын қолданатын
ақпаратты-электрондық жанасусыз күшті органға айналады. Мемлекет
дамуының қазіргі кезеңінде кеден органдары мемлекеттің кедендік
кеңістігінің кез-келген нүктесіндеггі кеден ісі мәселелерін сағат сайын
шешіп отырудың тиімділігі мен жеткілікті жинақтылығына негізделген
технологияларға ие болуы керек.
Кеден шекарасы арқылы өткізілетін тауарлар мен көлік құралдарымен
байланысты негізгі ережелердің барлығы ұлттық заңдылықтапр мен халыққаралық
келісім шарттарға негізделеді. Бұл тауарларларға, қызметтерге және
интелектуальды меншіктерге, сонымен бірге жеке тұлғаларға да қатысты.
Кеден ісін үйымдастыру міндетіне кедендік іс-әрекеттердің, көп
дәрежеде кеден ісінің халықаралық-құқықтық негізіне сүйенетін заңдар мен
заң актілерін шығарудың, Еууропалық Одақтың біртұтас заң кеңістігінің
нормаларының үйлесімділігін кедендік формальдылықты барынша жеңілдете
отырып, және мұнымен тек кедендік-делдал іс-әрекеттерін жеңілдетіп қана
қоймай, кедендік шешімдерді қабылдауды да жеңілдете отырып, қамтамасыз ету
кіреді. Сондықтан да қазіргі кезде мемлекет пен СЭҚ ққатысушыларының
экономикалық мүдделерін қорғаудың артықшылығы маңызды болып табылады.
Кедендік қызметтің көп жылдық тәжірибесі бүгінгі күні кеден ісін тиімді
ұйымдастыру нәтижесінде қандай экономикалық шешімдерді, қандай экономикалық
нәтижелерді алуға болатындығын көрсетіп отыр:
- біріншіден, бұл кеден органдарындағы басқару жүйесінің бірлігінде,
содан соң мағыналы саяси еріктік пен кеден ісінің мәселері бойынша шешімдер
қабылдаудың бірлігінде;
- екіншіден, экономикалық мүдделерді қорғау бойынша аумақтың-экономикалық
әдіс-амалын қалыптастыруда көрінеді.
Бүгінгі күн тәртібінде аймақтық аспект экономикасының нақты секторына көмек
көрсету үшін кедендік алымдарды қолдану әдісінің барынша қатал бағытының
қажеттігі мен орындылығы туралы мәселе тұр.
Кедендік жүйені экономикалық басқаруда үкімет үшін кеден жүйесінен
қазіргі заманғы СЭҚ қатысушыларына арналған кеденге өту аса маңызды болып
табылады. СЭҚ қатысушылары мүдделерін қорғауға бағытталған кеден саясатын
бағдарлау, тауар айналымын жеделтету үшін экономикалық жағдайларды құру
ж.т.б. қалай өтетіндігіне кедендік төлемдердің экономикалық нәтижелерінен
гөрі өндірістің нақты секторына қатысатын кәсіпорындар мен ұйымдардың
экономикалық өсуі байланысты.
Жариялылықты, жалпыға бірдейлікті кеңейту және қоғамдық пікірді
есепке алу – бұл кеден ісін ұйымдастырудағы кеден саясатының ақпаратты-
құқықтық сипатының жаңа тәсілі мен қазіргі жағдайының көрсеткішьері.
XXI ғасырда әлемдік қоғамдастықта қауіпсіздік мәселесі, соның ішінде
кеден ісіндегі қауіпсіздік бірінші кезекте тұратындықтан, кеден
органдарының құқық қорғау қызметтерінің ролі мен маңыздылығы өсіп келеді.
Жұмыстың осы бағытындағы маңызды факторға өзін-өзі қаржылық
қамтамасыздық негізінде кедендік инфрақұрылымның дамуы жатады. Кедендік
интермодельді логистикасы саласында қызмет көрсету, кеден айналасы
саласының дамуы, кедендік аудит пен кедендік қаржылы-банктік қызмет
институтын, ақпаратты-виртуальды қызметтерді құру кеден ісін ұйымдастырудың
барынша келешекті ОТН-ы болып табылады.
Сондықтан да кеден ісін ұйымдастыру көбінесе оны жүргізу тиімділігіне
байланысты болатын кеден саясатының бір бөлігі, мемлекеттік мақсаттарға
жету құралы болып табылады.
1. ТАУАРЛАР МЕН КӨЛІК ҚҰРАЛДАРЫН КЕДЕНДІК РӘСІМДЕУДІҢ ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕРІ
1.1. Кедендік рәсімдеудің негізгі кезеңдері
Кедендік рәсімдеу ҚР кеден шекарасы арқылы тауарлар мен көлік
құралдарын өткізумен байланысты адамдар мен ҚР кеден органдарының
арасындағы іс-әрекеттер мен рәсімдер жиынтығынан тұрады.
Бұған қоса кедендік рәсімдеудің міндетті түрде декларанттың кедендік
режимді таңдауы мен тауарлар мен көлік құралдарын таңдаған кедендік режимге
қоюды болжайтынын айтуға болады.
ҚР Кедендік Кодексінің 360- бабына сәйкес кедендік рәсімдеу ҚР
Кедендік кодексінде және ҚР заң актілерімен белгіленген тәртіпте
жүргізіледі, сондай-ақ кедендік рәсімдеуді жылдамдату мен жеңілдету
мақсатындағы халықаралық шарттарға сәйкес басқа мемлекеттердің кедендік
рәсімдеуге пайдаланған кедендік құжаттары қолдануы мүмкін.
Кедендік рәсімдеудің бекітілген тәртібін реттейтін негізгі қайнар
көз ретінде ҚР Кеден Кодексінің 9-бөлімін айтуға болады.
ҚР Кеден Комитеті (бұрынғы Кедендік Бақылау Агенттігі) тауарлардың
жеке категорияларын – қымбат бағалы тастарды, металлдар, шетел валютасы,
электр энергиясын және өзге де, не көліктің белгілі бір түрлерімен - әуе,
құбыр, теңіз арқылы өткізілетін тауарларды кедендік рәсімдеудің
ерекшеліктерін бекітетін бірқатар бұйрықтар, өкімдер және нұсқаулар
шығарды.
Кедендік рәсімдеу бірнеше кезеңге бөлінеді.
Алдын-ала кедендік рәсімдеу кезеңіне алдын-ала операциялар өндірісі,
яғни негізгі кедендік рәсімдеудің алдында өтетін іс-әрекеттер (ҚР Кеден
Кодексінің 5-бөлімі) жатады. Алдын-ала операциялардың негізгі бағыты
негізгі кедендік рәсімдеу өндірісіне ықпал ету болып табылады.
Негізгі кедендік рәсімдеудің алдында өтетін операциядан тұратын
бірнеше алдын-ала іс-әрекеттер бар. Бұл уақытша сақтау мен тауарларды
кедендік бақылауда жеткізу.
Уақытша сақтау мен тауарларды кедендік бақылауда жеткізудің дәл осы
әрекеті алдын-ала кедендік рәсімдеу кезеңінің негізгі мазмұнын құрайды.
Кедендік рәсімдеудің екінші кезеңі - негізгі кедендік рәсімдеу. Бұл
кезеңнің мазмұнына кедендік декларацияны беру мен тексеру әрекеті, яғни
кедендік декларациялау жатады. Тауарды өткізетін адам өткізудің нақты
кедендік режимін тек кедендік декларацияда ғана көрсететіндіктен, кедендік
декларациялау бұл өткізудің таңдап алынған кедендік режиміне тауарларды
орналастыруға тікелей бағытталған іс-әрекет.
Кедендік рәсімдеуге қатысты жалпы ережелерді бекітілген тәртіп
ретінде тұтастай қарастырамыз.
Кедендік рәсімдеудің басы. ҚР Кеден Кодексінің 362- бабында,
кедендік рәсімдеудің кеден органына ҚР кеден шекарасынан өткізілетін
тауарлар мен көлік құралдарына қатысты құжаттарды берген сәттен басталатыны
көрсетілген. Сондай-ақ кедендік рәсімдеу кеден органдары қызметкерлерінің
құжаттарды тексеру мен заңды мағынасы бар деректерді тіркеу әрекеттерімен
ғана шектелмейді. Бұл ҚР кеден шекарасы арқылы өткізілетін тауарлар мен
көлік құралдарын кедендік рәсімдеуді жылдамдатуға ықпалын тигізетін алуан
түрлі өзара шартталған шаралардың тұтас кешені. Сондықтан да кедендік
рәсімдеуді ҚР кеден шекарасы арқылы өткізілетін тауарлар мен көлік
құралдары туралы өкілетті адамдардың хабар беруінен басталады деп айтуға
болады. Және де мұндай хабарлау нысаны тауарлар мен көлік құралдарын
өткізудің ерекшеліктеріне қарай әр түрлі болуы мүмкін – ауызша хабарлаудан
кедендік декларацияға дейін.
Кедендік рәсімдеу өндірісінің басталуымен оны өткізу орны тікелей
байланысты. ҚР Кеден Кодексі соңғыны есепке алмай кедендік рәсімдеу
өндірісінің орнын белгілейді. Сонымен ҚР Кеден Кодексінің 2- бөлімінің
363- бабына сәйкес кедендік рәсімдеу ҚР кеден органдары орналасқан
жерлерінде өтеді. Сонымен бірге мұндай пайымдау кедендік рәсімдеу орнын
емес, кедендік декларациялау орнын бекітеді. Сондықтан да кедендік рәсімдеу
өндірісінің орнын анықтау барысында алдын-ала кедендік рәсімдеу орын да,
негізгі кедендік рәсімдеу- кедендік декларациялау орнын да есепке алу
қажет.
Тауарларды ҚР кедендік шекара аумағынан тыс әкетуде, тауарлар
экспортында кедендік рәсімдеу тауар жөнелтушісі бар ҚР кеден органы
қызметі аймағында басталып, ҚР кеден аумағынан тыс тауарды әкету орнындағы
ҚР кеден органы қызметі аймағында аяқталады.
Егер де тауарды өткізетін адам (тауарды жөнелтуші немесе алушы) ҚР
шекаралық кедендік орган қызметі аймағында болған жағдайда, онда тауарларды
әкелу мен декларациялау орны, не болмаса керісінше декларациялау орны мен
тауарларды әкелу орны сәйкес келеді.
Осы кеден органының қызмет аймағындағы тауарларды рәсімдеу
барысында, бірақ соңғы анықталған орында емес кеден органына өтінген
адамның аумағында тікелей кедендік рәсімдеу болуы мүмкін. Мысалы, тауар
темір жол көлігі арқылы өткізілетін кезде қыстақ қоймалары мен темір жол
алаңдарында вагондардың тұрып қалуына төленетін шығындарды азайту
мақсатында, егер де кірме жолдар бар болғанда. Мұндай жағдайларда кедендік
рәсімдеудың ҚР кеден органдары бар орындарда емес, тікелей өз аумақттарында
немесе өзге де үй-жайларда жүргізілгенін қалайтын кәсіпорындар, мекемелер,
ұйымдар мен азаматтар осы органдарға қажетті қызметті және тұрмыстық үй-
жайлары мен жабдықтарды, байланыс құралдарын қайтармай пайдалануға береді.
Сондай-ақ тауарлар мен көлік құралдарын белгіленген орыннан тыс және ҚР
кеден органының жұмыс уақытынан тыс кедендік рәсімдеуде кедендік рәсімдеу
үшін алым екі еселеніп төленеді.
Кедендік рәсімдеу өндірісінің уақыты. Кедендік рәсімдеу ҚР кеден
органының жұмыс уақытында жүргізіледі. Кеден органының жұмыс уақыты
әдеттегідей сағат 9-дан 18-ге дейін, яғни күнделікті сегіз сағаттық жұмыс
күні. Бұл ретте жүк- жолаушылар аса көп болған жағдайда кедендік рәсімдеу
кеден органының ауысым кезекшілігін енгізумен тәулік бойы жүргізілетінін
ескере кету керек.
Кедендік рәсімдеу кезеңі – бұл таңдалған кедендік режимде тауарлар
мен көлік құралдарын өткізуге байланысты барлық қажетті іс-әрекеттерді
атқаруға тиісті уақыт аралығы. ҚР Кеден Кодексінде кедендік рәсімдеу кезеңі
нақты көрсетілмеген.
Сондай-ақ тауарлар мен көлік құралдарын жеткізу орнынан ұсыну,
жеткізу мерзімі, кедендік декдарацияны беру мерзімі, кедендік декларацияны
тексеру мерзімі сияқты кедендік рәсімдеудің бекітілген тәртібін ққрайтын
жеке іс-әрекеттерді орындау мерзімдері бекітілген.
Тауарлар мен көлік құралдарын кедендік рәсімдеуді шектеусіз жүргізу
мүмкін еместігі айдан анық. Уақытша сақтау кедендік рәсімдеу аяқталғанша
арнайы орындарда – уақытша саққтау қоймаларында тауарлар мен көлік
құралдарының болуын қарастырады. Мұндай қоймаларда 2 айдан артық мерзімде
болуға болмайды. Дәл осы кезеңде таңдалынған кедендік режимге сәйкес
тауанрлар мен көлік құралдарын шығарудың барлық мүмкін шараларын қолдаған
дұрыс.
Сондықтан да тауарлар мен көлік құралдарын кедендік рәсімдеудің ең
соңғы кезеңі тауарлар мен көлік құралдарының уақытша сақтау қоймасында
барынша, кедендік бақылауда жеткізу үшін қажетті уақытты қосқандағы ең ұзақ
сақталу мерзімі деп түсінну керек.
Кедендік рәсімдеуге қатысушылар – бұл кедендік рәсімдеуге тікелей
қатысатын және әрекет ететін адамдар.
Кедендік рәсімдеудің барлық қатысушыларын екі топқа бөлуе болады:
негізгі және мүмкін.
Кедендік рәсімдеудің негізгі қатысушыларына кеден органдары, ҚР кеден
шекарасы арқылы тауарлар мен көлік құралдарын өткізетін жеке, заңды
тұлғалар жатады. Дәл осы адамдарға кедендік рәсімдеуге қажетті әрекеттерді
жүзеге асыру міндеттері жүктелген.
Мүмкін қатысушыларға тауарларды өткізетін адамдардың мүдделерін
жақтайтын кедендік брокерлерді: тасымалдаушыларды және кедендік тауар
тасымалдаушыларын; кедендік рәсімдеу аяқталғанша тауарлардың сақталуын
қамтамасыз ететін уақытша сақтау қоймалары иелерін; кедендік рәсімдеу
кезінде кеден органына қолдау көрсететін мамандар; өткізілетін тауарларға
қатысты қажетті қортындылар беретін сарапшылар; аудармашылар жатады.
Өзге мемлекеттік бақылаушы органдардың тиісті рұхсатынсыз кедендік
рәсімдеудің аяқталуы мүмкін еместігі соңғыларды кедендік рәсімдеуге
қатусышыларға жатқызуды бекіту негізсіз екенін байқатады. Фитосанитарлы
бақылау мен мал дәрігерлік бақылау органдарының қызметтері мысалы, кедендік
брокерлер мен аудармашыларға қарағанда өзгеше, яғни кедендік ережелерге
жатпайды. Бұл органдардың тауарларды ҚР кеден аумағына не ҚР тыс жерлерге
шығарудың мүмкіндігі не мүмкінсіздігі туралы берген қортындыларына кедендік
мақсаттарға қажетті түрлі құжаттардан тұрады.
Мұндай құжаттарға: тиісті банк берген келісім төлқұжаты; сапа мен
қауіпсіздік сәйкестігі сертификаты; тауарды шығарған елдің сертификаты және
өзге де құжаттар. Сондықтан да кедендік мақсаттар үшін қажетті құжаттарды
берген органдарды кедендік рәсімдеу қатысушыларына жатқызу жағдайында
осындай адамдардың аясы мейлінше кең болады. Өйткені соңғылардың іс-әрекеті
кедендік заң нормаларына тікелей қатысы бар.
Жоғарыда айтылғандардың негізінде кедендік рәсімдеудің тауарлар мен
көлік құралдарын белгілі бір кедендік режим кезеңіне орналастырудың
бекітілген тәртібі мен ҚР кеден шекарасы арқылы тауарлар көлік құралдарын
өткізуде осы режимнің аяқталуынан тұратынын тұжырымдауға болады.
Кедендік рәсімдеу оның қатысушыларының қарым-қатынастарының осы
түрін реттейтін нақты айқындалған нормативті-құқықтық қайнар көздеріне
негізделеді. Осы қатынастарға қатысушылар да нақты анықталған, сондай-ақ
олардың пайда болуының басы да айқындалған. Кедендік рәсімдеу процесі оның
өндірісінің орны мен уақытына болінетінін көңіл бөлу қажет. Кедендік
рәсімдеуде іс-әрекеттердің жүйелілігі осы процестің кезеңдерін алдын-ала
кедендік рәсімдеу немесе алдын-ала жүргізілетін операциялар сияқты негізгі
кедендік рәсімдеу немесе кедендік декларация ретінде қарайды.
Алдын-ала кедендік рәсімдеу бірқатар іс-әрекеттер кешенінен тұрады –
негізгі кедендік рәсімдеу өндірісін - кедендік декларациялауды жылдамдатып,
жеңілдетіге талған алдын-ала операциялар.
Алдын-ала операцияларда ҚР кеден органдары ҚР тауарлар мен көлік
құралдарын әкелуді жібермеуге, мұндай әкелу мен әкетуге тыйым салынған,
сондай-ақ ҚР кеден шекарасы арқылы өткізілетін тауарлар мен көлік
құралдарын теңестіруге калған кедендік рәсімдеуді жүргізеді. Бірақ мұнымен
алдын-ала рәсімдеудің мақсаты тоқтап қалмайды. Кеден органынан басқа
алдын-ала операциялар өндірісіне кеден шекарасы арқылы тауарлар мен көлік
құралдарын өткізетін адамдар да қатысады. Мұндай жағдайда алдын-ала
операциялардың мақсатына: кедендік декларациялауға кажетті құжаттарды
дайындау, тауарларды қарау мен оларды санау, сараптама зерттеулерін және
өзге де әрекеттерді жүргізуу жатады. Алдын-ала операцяилардың барлық түрін
белгілі бір дәрежеде, шарттармен бірнеше түрлерге бөлуге болады, олардың
әрқайсысы өз алдына алдын-ала сипатқа тән іс-әрекеттерден тұрады.
Мұндай алдын-ала операцияларға тауарларды уақытша сақтау, тауарларды
кедендік бақылауда жеткізу жатады.
Уақытша сақтау рәсімі ҚР кеден шекарасы арқылы өткізілетін тауарлар
мен көлік құралдарын арнайы режимге орналастыру мен олардың жеке орындарда
– уақытша сақтау қоймаларында кедендік рәсім аяқталғанша толықтай және
тауарлардың келесі шығаралымына дейін болуы жатады.
Алдын-ала операцияға жататын уақытша сақтаудың бірнеше мақсаттары
бар. Ең алдымен, кедендік рәсімдеу басталған сәттен бастап, аяқталғанша
тауарлар мен көлік құралдарының сақталуын қамтамасыз ету, яғни өткізудің
таңдаған кедендік режиміне орналастыру. Уақытша сақтаудың екінші мақсаты ҚР
кеден шекарасы арқылы тауарлар мен көлік құралдарын өткізетін адамға
кедендік режимді таңдауын ұсыну және негізгі кедендік рәсімдеуге қажетті
барлық құжаттарды дайындау болып табылады. Мұндай мүмкіндік белгілі бір
уақыт кезеңінің барында – негізгі кедендік рәсімдеу басталғанша
тауарлардың уақытша сақтау қоймасында сақталу мерзімінде қарастырылады.
Тауарлар мен көлік құралдарының уақытша сақтауда болуы оларды
міндетті түрде арнайы бөлінген және жайластырылған үй-жайға орналастыруды
немесе уақытша сақтау қоймасы мәртебесіне ие орындарды болуын қарастырады.
Содан соң тауарлар мен көлік құралдары оларды кеден органына ұсынған сәттен
бастап автоматы түрде уақытша сақтау мәртебесін алады. Бұл өз кезегінде ҚР
кеден шекарасы арқылы өткізу дерегінен шығады.
Тауарлар мен көлік құралдарын уақытша сақтау қоймасынан орналастыру
бірден ҚР кеден шекарасынан өткізу барысында, не егер де декларациялау ҚР
кеден шекарасына әкелу орнында өткізілсе әкелу барысында немесе тауар
кедендік рәсімдеу өндірісі орнына жеткізілгенде кедендік декларацияны беру
орны бойынша әкету барысында жүзеге асырылады.
Тауарлар мен көлік құралдарын уақытша сақтау қоймасынан орналастыру
барысында кеден органдары әдетте тауарлар мен көлік құралдарын
теңестірертін өқжаттарды сұрайды. Кедендік теңестіру деген термин кеден
заңдарында жиі кездесетінін айта кеткен жөн. Әңгіме кедендік бақылау
өндірісі тәсілдерінің бірі жайында болып отыр, және де теңестірулердің бірі
туралы оның әр түрлі деңгейлері болулары мүмкін.
Сондықтан, уақытша сақтау қоймасына қойылған тауарлар мен көлік
құралдарына қатысты теңестіру өндірісінде кеден органдары мынадай
мәліметтері бар тек құжаттармен ғана шектеледі:
- қазақстандық тауарлар жөнелтушінің не алушының атауы;
- тасымалдаушының атауы;
- көлік құралы туралы қысқаша мәліметтер (түрі, бағыты, нөмір);
- жалпылама тауар атауы және оның саны;
Көрсетілген мәліметтер тіркеме қағаз, коносаменттер, маманданымдар,
фактура-есепшоттар және басқалар сияқты тауар жолдамалы және өзге де
коммерциялық құжаттарда не қосымша толтырылған қысқаша декларацияда болуы
мүмкін.
Сондықтан да тауарлар мен көлік құралдарын уақытша сақтау қоймасына
орналастыру барысындағы теңестіру мақсаты уақытша сақтау қоймасына
орналастырылған тауарлар мен көлік құралдары туралы мәліметтердің нақты
деректермен сәйкес келуін анықтауды, сонымен бірге осы тауарларды ҚР
аумағына әкелу не шекарадан тыс жерлерге әкету шектелген бе немесе тыйым
салынған ба, жоқ па, соны тексеруді қарастырады.
Уақытша сақтау қоймасындағы тауарлар мен көлік құралдары түрлі
операцяилардан өтуі мүмкін – қарау, өлшеу, орамды ашу, қайта орамдау,
сараптама жүргізу үшін сынамалар мен үлгілер алу үшін жек заттарды алуды
қоса. Уақытша сақтау қоймасындағы тауарларға осы аталған оперцияларды
жүргізу тек кеден органының рұхсатымен ғана болады.
Тәжірибеде уақытша сақтау қоймасындағы тауарларға сатып алу-сату
операциясы жүргізілген жағдайлары да кездеседі. Мысалы, уақытша сақтау
қоймасының ұйымы- иесі тауарды қойған адаммен сатып алу-сату келісімдерін
жасайды.
Мұндай жағдайда осындай келісімдердің құқықтылығы туралы, ал одан
әрі осы тауарлардың уақытша сақтау қоймасындағы жаңа меншік- иесімен
негізгі кедендік рәсімдеуді жүргізу туралы сауал туындайды. Осы сұраққа
жауапты ҚР Кеден Кодексінің 368-бабынан көруге болады. Онда кедендік
рәсімдеуі әлі аяқталмаған тауарлар мен көлік құралдарын ешкімнің
пайдаланып, оған билік етуіне құқысы жоқ делінген.
Сондықтан да қарастырылып отырған кедендік рәсімдеуден өтпеген
тауарлармен болған операциялар ҚР Кедендік Кодексі талаптарын бұзу арқылы
жүргізілгендіктен, уақытша сақтау қоймасының иесі осы тауарларды негізгі
кедендік рәсімдеуден өткізуге құқысы бар адам ретінде танылмайды.
Кедендік рәсімдеудің барлық процесі аяқталған соң, тауар уақытша
сақтау қоймасынан шығарылып, таңдалған тиісті кедендік режиммен адамға
беріледі. Жеке кедендік режимдердің уақытша сақтау қоймаларымен үндес
екендерін айта кеткен жөн – мысалы, кедендік қойма, еркін қойма. Осы
кедендік-құқықты үлгілердің айырмашылығы күрделі емес. Ол ең алдымен әрбір
қойманың жеке арналғандығымен тұжырымдалады. Уақытша сақтау қоймасында
кедендік рәсімдеудің жүйелілігін сақтауды қамтамасыз ету мақсатындағы
тауарлар сақталынады. Тауарларды кедендік қоймаларда сақтау барысында
кедендік рәсімдеуді аяқтау мен кедендік төлемдерден босату барысында,
осындай сақтау үш мерзімге дейін ғана мүмкін екендігіне сәйкес тауарларды
өзге кедендік қойма режиміне орналастыру орын алады. Еркін қойма кедендік
қойма сияқты өткізудің кедендік режимінің алуан түрлілігінің жүйесі, бірақ
кедендік қоймаға қарағанда тауар сақтауда болмайды, ол өндірістік процеске
қатысады - өндірістік түрдегі еркін қойма.
Тауарларды уақытша сақтау қоймаларында сақтау мерзімі екі айға дейін
ғана шектеледі. Дәл осы шекпен кеден органдары кедендік декларацияны беруге
қажетті уақытты есепке ала отырып, сондай-ақ тауардың сипатына қарай
тауарларды сақтаудың нақты мерзімдерін бекітеді.
Егер де тауарды уақытша сақтау қоймасына қойған адам екі ай мерзім
ішінде тауарды қоймадан шығармаса, онда кеден органдары айып пұл
санкцияларын қолдануы мүмкін. Кедендік рәсімдеудің барлық процесі
аяқталғаннан кейін тауар уақытша сақтау қоймасынан шығарылып, ұсынылады.
Сондай-ақ тауарлар уақытша сақтау қоймаларында барынша ұзақ не қысқа уақыт
болатын жағдайлары да кездеседі. Мысалы, тірі аңдар, өсімдіктер,
консервіленбеген тағам өнімдері, өзге де тез бұзылатын тауарлар уақытша
сақтау қоймасында үш тәулік қана сақталады. Бұл ҚР әкелуге не одан тыс
жерлерге әкетуге тыйым салынған тауарларға да қатысты.
Кедендік ережелерді бұзудың заттай дәлелдері болып табылатын
тауарлар уақытша сақтау қоймаларында алты айдан көбірек уақыт бола алады.
Кедендік режимнің келесі бір түрі бұл тауарларды алдын-ала
бақылаумен жеткізу. Осы операцияның мақсаты - ҚР кеден аумағынан әкелінген
тауарларды әкелінген жерден негізгі кедендік рәсімдеу – декларациялау
болатын жерге дейін тасымалдау. Жеткізу орны кедендік рәсімдеу рәсімі
толық аяқталғанға дейін тауарлардың болатын тек уақытша сақтау қоймасы.
Дегенмен де, кедендік бақылаумен тауарларды жеткізу бірнеше
жағдайларда қолданылады: кедендік декларациялаудың аяқталған орнынан ҚР
кеден аумағынан тыс әкетілетін жерге дейін тасымалдау үшін, сондай-ақ
тауарларды бірнеше кеден қоймаларына орналастыру жағдайларында – мысалы,
тауар рәсімделіп, кеден қоймасы режимінде жатқанда.
Негізгі кедендік рәсімдеу, бұрын айтып кеткендей ҚР кеден шекарасы
арқылы өткізілетін тауарлар мен көлік құралдарын кедендік декларациялауға
арналған.
ҚР Кеден Кодексінің 378- бабына сәйкес декларациялау бекітілген
нысанда тауарлар мен көлік құралдары туралы нақты мәліметтерді және
кедендік мақсаттарға қажетті өзге де мәліметтерді (жазбаша, ауызша,
конклюдентті, электронды түрде) мәлімдеу жолымен жүргізіледі.
Сондықтан декларациялау кеден органына тауарларды таңдалған кедендік
режимге орналастыру үшін қажетті мәліметтерді бекітілген нысанда
мәлімдеуден тұрады.
Сонымен бірге ҚР кеден органына анағұрлым ерте алдын-ала кедендік
рәсімдеу кезеңінде кедендік декларациялау басталмас бұрын мысалы, ҚР кеден
аумағына тауарлар мен көлік құралдарын әкелу орнына хабардар ету,
тауарларды уақытша сақтау қоймаларына жеткізу орындарында тауар жолдамалы
құжаттарды көрсету ұсынылады. Онда кедендік декларациялаудың ерекшелігі
неде? Кедендік декларациялаудың сипаты үшін және оның ерекшеліктерін
анықтау үшін мынадай элементтерге көңіл бөлу қажет:
- кедендік мақсаттарға қажетті құжаттар мен мәліметтерді қоса
декларациялау нысаны;
-кедендік декларацияны беруге өкілетті адамдар, яғни декларанттар.
1.2. Тауарларды кедендік жүк декларациясын қолдана отырып кедендік рәсімдеу
мен бақылау тәртібі
Қазіргі уақытта ҚР-да декларациялаудың негізінен жазбаша түрі
қолданылады. Және де өткізу мақсатына қарай декларациялаудың бірнеше
түрлері болуы мүмкін.
2003 жылдың 3 қыркүйегінде Қазақстан Республикасы кедендік бақылау
Агенттігінің Төрғасы бекіткен ҚР Кеден шекарасы арқылы өткізілетін
тауарлар мен көлік құралдарын кедендік рәсімдеудің № 416 нұсқаунамасына
сәйкес кеден органдары лауазымды тұлғаларының (одан әрі – лауазымды
тұлғалар) ҚР кеден шекарасы арқылы өткізілетін тауарлар мен көлік
құралдарын кедендік рәсімдеу өндірісі кезіндегі әрекет ету жүйелілігі
анықталады.
ҚР кеден шекарасы арқылы өткізілетін тауарлар мен көлік құралдары
Қазақстан Республикасының Кеден Кодексінде (одан әрі – Кеден кодексі)
қарастырылған тәртіппен, кедендік іс бойынша өзге де нормативті актілермен
кедендік рәсімдеуге жатады.
Кедендік рәсімдеу бойынша кедендік операцияларды кеден ісі мен
олардың орналасқан жерінде және Қазақстан Республикасының нормативті
құқықты актілерінде анықталған өзге де жерлерде кедендік рәсімдеу бойынша
әрекет етуге өкілеттелген кедендер (одан әрі – тиісті бөлімшелер)
мәселелері бойынша мемлекеттік органның өкілеттелген аумақтық
бөлімшелерінің тиісті бөлімшелері жүзеге асырады.
Негізгі кедендік рәсімдеу мен тауарлар мен көлік құралдарын белгілі
бір кедендік режимге орналастырудың алдында алдын-ала операциялар жүреді.
Негізгі кедендік рәсімдеу тауарлар мен көлік құралдарын
декларациялау бойынша әрекет ету және оларды белгілі бір кедендік режимге
орналастыру дегенді білдіреді.
Тауарлар мен көлік құралдарын негізгі кедендік рәсімдеуге мыналар
жатады: кедендік декларацияларды, кедендік төлемдер мен салықтарды, сондай-
ақ белгілі бір кедендік режимге орналастырудың дұрыстығын, тарифтік емес
реттеу шараларының сақталуын, тауарларды теңестіру мақсатындағы кедендік
декларацияда мәлімделген мәліметтердің толықтығы мен күмәнсіздігін
қадағалауды қабылдау, тіркеу және есепке алу кезеңі.
Негізгі кедендік рәсімдеу (декларациялау) кезеңі бұрын айтып
өткендей Қазақстан Республикасының кеден шекарасы арқылы өткізілетін
тауарлар мен көлік құралдарын кедендік декларациялауға арналған.
Декларациялау тауарларды таңдалған кедендік режимге орналастыруға ұажетті
мәліметтерді бекітілген нысанда кеден органына мәлімдеуден тұрады.
Сонымен бірге мәліметтер Қазақстан Республикасының кеден органына
анағұрлым ерте (алдын-ала кедендік рәсімдеу кезеңі) кедендік декларациялау
өндірісі басталмас бұрын беріледі. Мысалы, ҚР кеден аумағына тауарлар мен
көлік құралдарын әкелу орнына хабардар ету, тауарларды уақытша сақтау
қоймаларына жеткізу орындарында тауар жолдамалы және тауарлы көлік
құжаттарды көрсету ұсынылады. Онда кедендік декларациялаудың ерекшелігі
неде? Кедендік декларациялаудың сипаты үшін және оның ерекшеліктерін
анықтау үшін мынадай элементтерге көңіл бөлу қажет:
- кедендік мақсаттарға қажетті құжаттар мен мәліметтерді қоса
декларациялау нысаны;
-кедендік декларацияны беруге өкілетті адамдар, яғни декларанттар
Сыртқы экономикалық қызметтер саласында (субъектілерге қожалық
етушілердің тауарларды өткізу жағдайларында) жүктің кедендік
декларациясының (одан әрі- ЖКД) бекітілген нысаны қолданылады.
Жүктің кедендік декларациясы кедендік мақсаттар үшін қажетті
Қазақстан Республикасы кеден шекарасы арқылы өткізілетін тауарлар мен көлік
құралдары туралы барлық мәліметтердің шартты түрде кодталған түріндегі
бірдей нысандағы құжаттан тұрады.
ЖКД бланкісі кітапшаланған (өзіндік көшірмеленген) ТД-1 нысанды төрт
парақтан тұрады. Мазмұны бойынша бірдей мұндай парақтардың әрқайсының өз
мақсаттары бар. ТД-1 бірінші парағы декларация қабылданып, тексерілген
кезден органында қалады. Екінші ТД-1 парағы сол кеден органының кедендік
статистика бөліміне беріледі. Үшінші ТД-1 парағы кедендік декларациялау
аяқталғаннан кейін декларантқа қайтарылады.
ТД-1 нысанды парақтар бір атаудағы тауарларды декларациялау үшін
қолданылатын ЖКД-ның негізгі парағы болып табылады. ҚР кеден шекарасы
арқылы әр түрлі тауарлар өткізілетін жағдайларда ЖКД-ның ТД-2 нысанды
қосымша парақтары қолданылуы мүмкін. ТД-2 қосымша парақтарының ең көп
саны 33, және де осындай парақтардың әрқайсы ТД-1 мен ТД-2 бір кедендік
декларацияны құрайтынын есепке ала отырып, үш түрлі тауарларды
декларациялауға мүмкіндік береді. Демек бір ЖКД арқылы тауарлардың 11 түрін
декларациялауға болады (ТД-1 бойынша тауардың бір түрі ТД-2-нің 33
парағының әрқайсында тауарлардың 3 түрі). Егер де тауарларды бір адам
(алушы не жөнелтуші) бір шартқа сәйкес өткізіп, бір кедендік режимге
орналастырылса, онда ТД-2 қосымша парақтары пайдаланылады.
ЖКД берумен қатар кеден органына кедендік мақсаттар үшін қажетті
құжаттар (тізімдемесімен бірге) мен ЖКД-ның магнитті таратушыдағы
(дискеттегі) электронды көшірмесі ұсынылады. ЖКД қабылдау соңғы тіркеу
нөмірін (ЖКД 7-бағаны) қою арқылы рәсімделеді. Тіркеген сәттен бастап ЖКД
заңды күші бар құжатқа айналады. Басқаша айтсақ, ЖКД тіркеген соң
декларант кедендік декларацияда мәлімдеген мәліметтердің күмәнсіздігіне
заңды түрде жауапты.
Кедендік мақсаттарға қажетті құжаттар тізімі – бұл кедендік құн
декларациясы, келісім құжатының көшірмесі, тауарды жеткізуді бақылау
құжаты, кедендік төлемдердің төленгенін растайтын құжаттар, кедендік
төлемдердің өзге бақыланатын төлемдеріне рұхсат және декларациялауға
қажетті өзге де құжаттар. Кедендік декларациялау үшін қажетті құжаттар
тұтастай алғанда кедендік режимді және өзге де деректерді мәлімдейтін
өткізілетін тауарлар мен көлік құралдарының категорияларына қарай әр түрлі
болуы мүмкін. ЖКД бір мезгілде берілген құжаттардың негізгі маңызы ЖКД-ғы
ақпараттарды растаумен тұжырымдалады.
Кедендік декларациялауға қажетті құжаттарды мақсатты белгілері
бойынша алдын-ала салыстырмалы, өзіндік топтарға бөліп қарастырайық.
Құжаттардың бірінші тобын ұйымдастырушылық құжаты деп қарайық.
Ұйымдастырушылық құжаттарына құрылтайшылық және тіркемелік құжаттар
(құрылтайшылық келісім шарттар, жарғылар, тіркелгені туралы мәліметтер
ж.т.б) жатады. Кедендік рәсімдеу мен бақылау өндірісін жылдамдату
мақсатында кеден органына тиісті ұйымдастырушылық құжаттарын сыртқы
экономикалық қызметке қатысушыларды есепке алу мақсатында алдын-ала ұсыну
мүмкіндігі қарастырылғанын айта кеткен жөн. Есепке алу есеп картасын
толтырумен рәсімделеді. Одан әрі есепке алу картасы ұйымдастырушылық
құжаттардың қажетті топтамасының орнын ауыстырумен декларациялау процесін
жеңілдету үшін тауарларды кедендік декларациялау кезінде қолданылады.
Сонымен бірге сырттық экономикалық қызметке қатысушының есепке алынған
картасының болмауы тауарлар мен көлік құралдарын кедендік рәсімдеуден бас
тартуға негіз болмайды.
Құжаттарджың келесі тобы коммерциялық деп аталады, оларға сыртқы
сауда шарттары, есепшот-фактуралары, манданымдар, яғни тауарлар туралы
мәліметтерді көрсететін құжаттар жатады.
Одан әрі қарай көлік құжаттарына – коносамент, темір жол тіркеме
қағазы жатады. Аты аталған құжаттарда тауардың кедендік құнының дұрыс
есептелгенін қадағалау мақсатындағы кеден органдарының тауарларды
тасымалдаудың ерекшеліктері мен оның қозғалыс бағытын тексеру көрсетіледі.
Барлық құжаттардың ішіндегі ең маңызды топ кедендік құжаттар.
Кедендік құжаттар оларды әуел баста кеден органдарының беретінімен
(кедендік брокер, бажсыз сауда дүкені иесі ретінде қызметтерді жүзеге
асыруға құқық беретін лицензиялар, тауарларды қайта өңдеуге лицензиялар)
сипатталады не олар бекітеді (тауарларды жеткізуді қадағалайтын құжат, егер
де кері әкелерде әкеткен күнін растау қажет бюолса ЖКД).
Құжаттардың соңғы тобына алдыңғыларға ұқсамайтын төлем-рұхсатты
құжаттар жатады. Оларға лицензиялар, сәйкестік сертификаттары, рұхсаттар,
төлем тапсырыстары, кедендік кіріс ордерлері, кедендік төлемдер туралы
банктердің кепілдіктері және басқалары.
Тауардың жеткізілуін қадағалайтын құжат ХТЖ (халықаралық тасымалдар
жеткізілімі) рәсімі бойынша тасымалдауларды қоспағанда транзиттің кедендік
режимін мәлімдеуде қолданылады. Сондықтан да сыртқы экономикалық қызметке
қатысушылар тауарлар мен көлік құралдарын декларациялағанда кедендік жүк
декларациясының (ЖКД) бекітілген нысаны қолданылады, ал Қазақстан
Республикасы кеден комитетінің құжаттарымен қарастырылған жағдайларда
кедендік жүк декларациясы орнына жүруі мүмкін.
1.3. Темір жол көлігіндегі кедендік рәсімдеу мен кедендік бақылау
Темір жол қатынастарындағы кедендік бақылауды шекаралық және ішкі
кеден органдары мынадай жерлерде жүргізеді:
- шекаралық темір жол станцияларында;
- шекарада тікелей орналасқан бақылау орындарында;
- мемлекеттік шекара мен шекаралық темір жол станциялары арасындағы
телімдерде;
- адамдардың шекара арқылы өткізетін тауарлары мен көлік құралдарын
бақылаудың жасалынған технологиялық сұлбасымен қарастырылған жеке
жағдайларда жақын маңдағы шекаралық ішкі станциялар мен шекара аралық
телімдерде;
- темір жол өткелдері жолдарындағы кедендік қойма және уақытша сақтау
қоймалары.
Ішкі кедендер кедендік бақылауды арнайы белгіленген темір жол
жолдарында, темір жол станцияларындағы тауар аулаларында жүргізеді.
Жеке тұлғаларды кедендік рәсімдеу:
- тікелей жолаушылар поезының вагондарында ;
- шекаралық темір жол станцияларының вокзалдарында жүргізіледі.
Бақылаудың технологиялық кешені рәсімдеу мен бақылауға қатысатын
бақылау қызметтері желісінен тұрады. Елден шығарда көрсетілген сұлбаға
мыналар кіреді:
- кедендік бақылау желісі, пошта, телеграф, телефон және банк бөлімшесі
;
- халықаралық тасымалды жүзеге асырушы көлік кәсіпорнының жүгін
рәсімдеу желісі;
- шекаралық темір жол станциясы тасымалының жолаушылар бөлімінің қызмет
көрсететің адамдары;
- шекаралық бақылау желісі;
- адамның киімінің астында қарудың және металлдың барын бақылау желісі;
- қауіпсіздік желісі.
Кедендік бақылау желісі қол жүгі мен жүкті тексеріп қарау процесінде
мал мен өсімдіктен жасалған өнімдерді тексеру барысында қажет болған
жағдайда мал дәрігерлік және фитосанитарлық бақылау органдарының
қызметкерлері шақырылады.
Елге келген кезде (ҚР) бақылаудың технологиялық кешеніне мыналар
жатады:
шекаралық бақылау желісі;
жүктерді алу желісі;
фитосанитарлық және мал дәрігерлік бақылау түрлерімен сәйкес келетін
кедендік бақылау желісі.
Кедендік-шекаралық рәсімдеу мен бақылауға қатысатын мемелекеттік
органдар қызметтерінің бірлескен әрекеттерін ұйымдастыру мәселелері кеден
бастығының кеден шекарасының күзеті туралы шешімінде көрінеді.
Адамдарды, тауарлар мен көлік құралдарын шекаралық рәсімдеу бойынша
ұйымдастыру қызметтерінің (жұмыстарының) жалпы ережесі шекаралық темір жол
станциялары бастықтарының және оларға бағынатын қызметтердің жетекшілерінің
(тауарлы темір жол станциясының, жолаушылар бөлімінің, жолаушылардың темір
жол станцяисының, темір жол станциясының диспетчерлер қызметінің жүк
бөлімшесі) белсенді қатысуымен кедендік, шекаралық, дәрігерлі-санитарлық,
фитосанитарлық, мал дәрігерлік және өзге де органдар басшыларының жасаған
технологиялық сұлбасында жазылған. Әрбір қызметтің жасаған технологиялық
сұлбалары өзіндік қырынан алғанда адамдарды, тауарлар мен көлік құралдарын
рәсімдеудің біртұтас технологиялық сұлбасына сәйкес келеді (бұл жағдайда
жолаушылар мен жүк поездары қарастырылып отыр). Келіскеннен кейін сұлбаны
шекаралық темір жол станциясының бастығы, кеден бастығы (кедендік орынның
бастығы), ОКПП (бақылап өткізу орны бөлімі -БӨОБ), КПП (БӨО – бақылап
өткізу орны) бастығы немесе шекара әскерлерінің БӨОБ бөлімшесі бастығы
дәрігерлі-санитарлық, мал дәрігерлік бақылау орындарының жетекшілері,
милиция органының (темір жол көлігіндегі жол бөлімінің ІІБ (ішкі істер
басқармасы) жетекшісі бекітеді.
Шекарадан тыс кететін темір жол поездарын уақытылы рәсімдеуді
қамтамасыз ететін маңызды құралдардың бірі бақылау орнында, шекарада,
бақылау орнынан шекаралық темір жол станциясы аралығында телімде және
шекаралық темір жол станциясында шекарадан тыс кететін темір жол поездарын
рәсімдеу барысында адамдары, тауарлар мен көлік құралдарын рәсімдеу
уақытында олардың шекаралы-кедендік рәсімделуі аяқталғанша тиісті шекаралы-
кедендік режимді қолдау болып табылады.
Әрбір темір жол қызметі орындарында жергілікті шарттарды есепке ала
отырып, мемлекеттік шекарадан өткізуді шекаралық темір жол станциясының
басшылары шекаралық темір жол органдарымен бірлесе отырып, шекаралық,
кедендік және өзге де бақылау түрлерін тікелей жүргізетін аумақты, жолды,
алаңдар мен үй-жайды анықтайды.
Бұл жерлерде бақылауды өткізу үшін қажетті жағдайларды тудыру
мақсатында адамдардың баруына рұхсат жоқ жерлерге, халықаралық бағыттағы
көлік құралдарына кіруін және мемлекеттік шекараны заңсыз кесіп өтуді,
сондай-ақ контрабандалық іс-әрекеттердің, валюталық операциялардың және
өзге де заңға қайшы әрекеттердің алдын-алуды қосқанда кеден органдары мен
шекара әскерлері қосымша режимдік шектеулер енгізіледі.
Тексеріп қарау алаңдарында халықаралық қатынастар вагондарының тұрып
қалуына болмайды. Оларды шекаралы-кедендік рәсімдеу кезінде халықаралық
қатынастар поездарына (вагондар мен контейнерлерге) адамдардың кіруіне
тыйым салынады.
Күтіп алушы және шығарып салушы адамдар шетелге кетер алдында (немесе
шетелден келген кезінде) кедендік және төлқұжаттық бақылаудан өтпеген
адамдар бар үй-жайларға кірулеріне рұхсат етілмейді.
Шекаралық темір жол станцияларында халықаралық қатынастар поездарына
(вагондарға) жолаушыларды отырғызу мен түсіру, сондай-ақ поштаны, жүктерді
және өзге де мүліктерді тиеу (түсіру) тек шекаралық және кедендік өкіметтің
рұхсат етуімен ғана жүргізіледі.
Шекара арқылы өткізу орындарында өткізу режимдері енгізіледі.
Кедендік рәсімдеу мен бақылау аймағына тек кеден органдарының берген
рұхсат қағаздарымен (пропуск) ғана кіргізіледі.
Бақылау орны мен темір жол станциясының арақашықтығы әр түрлі болады.
Бақылау орнының аумағы шекаралық темір жол станциясы аумағымен қосылып
кетуі мүмкін, жеке жағдайларда бақылау орнынан темір жол станциясына
дейінгі арақашықтық ондаған километрге дейін жетеді (мысалы, Шымкент
облысының Келес станциясынан Ташкент қаласына дейін). Сондықтан да
құжаттарды тексеру, тексеріп қарау, бақылау, поездарда ілесіп жүру бойынша
шекаралық және кедендік қызметтер жергілікті жерлердің жағдайларына қарай
құрылады.
Шекаралық темір жол орнын бақылау- бұл ұзын өлшемді поездарды (50 x
60 вагондар) 1-2, 1-4 темір жол жолдарын қарау үшін тексеріп қарау алаңынан
тұратын инженерлік құрылыс. Темір жол қызмет орнының периметрі бойынша
периметрлік дабыл берумен немесе санкцияланбаған енудің күзет құралдарымен
жабдықталған қоршау қойылады.
Бақылау орындарында шекара және кеден органдары қызметкерлері
жұмыстарының ауысымдары үшін арнайы үй-жайлар тұрғызылады.
Бақылау орнының негізгі бағыты – жолаушылар поездарын сыртын-ішін және
ішін толық қарау, ал қажет болған жағдайда шетелге кететін және шетелден
келетін барлық жүк поездарын, жүк тиелгенін де, бос поездарды да
(вагондарды) сыртқы тексеруді жүзеге асыру.
Кеден органының БҚӨО (БӨО) бөлімшесі – жүк поездарына шекаралық
бақылау жүргізу бөлімшесі бақылау орнындағы қызмет процесінде кедендік және
шекаралық бақылау жүргізу мақсатында пломбаланған вагондарды
(контейнерлерді) ашуға құқылы. Пломбаларды алу арқылы вагондарды
(контейнерлерді) ашу темір жол станциясы (темір жол станциясының тауарлы
кеңсе) өкілінің қатысуымен жүзеге асырылады және темір жол станциясының,
кеден органының және шекара әскерінің бақылау-өткізу орнының өкілдері қол
қойған ашу актісімен рәсімделеді.
Бақылау орындарында рәсімделген көлік құралдары – жолаушылар және жүк
поездарын кеден және шекара органдары көлік құралдары шекарасы арқылы
қозғалыстарды есепке алып отыратын арнайы кітапқа жазып отырады.
Вокзалдарда және басқа станциялы ғимараттарында шекара әскерлері мен
кеден органдарының және ҚР кеден шекарасы арқылы өтетін адамдарды, тауарлар
мен көлік құралдарын, өзге де мүліктерді бақылайтын басқа да ұйымдардың
БӨОБ үшін қызметтік үй-жайлар бөлінеді.
Темір жол вокзалдарында кедендік рәсімдеу мен бақылау үшін кедендік
рәсімдеу мен шекаралық бақылау залдары бөлінеді және ол төлқұжаттық-
кедендік, шекара арқылы өтетін адамдардың келуі мен кетуін шекаралық
рәсімдеудің басқа да түрлерінің технологиялық желілерімен, шекара арқылы
қететін адамдарды жеке тексеріп қарау үшін үй-жайлармен жабдықталады.
Шекарадан шекаралық станцияға дейін баратын жеке тұлғалар немесе
осындай станциялардан шетелге кететіндер шекаралық бақылаудан және қол жүгі
мен жүктерді тек жоғарыда айтылған залдарда ғана кедендік бақылаудан, ал
қалғандары тікелей поездарда өткізіледі.
Ауысып отырмайтын тікелей жолаушылар қатынасымен шекара арқылы сапар
шегетін жолаушылардың қол жүгі мен жүктерін залдарда (оның ішінде арнайы
тексеріп қарау техникаларын қолданумен) кедендік рәсімдеу мен бақылау үшін
алу кеден органының лауазымды тұлғасының шешімімен жүзеге асырылады.
Бақылау-тексеріп қарау шараларын және кедендік рәсімдерді тікелей поездарда
жүргізу жұмыстың ең ауыр түріне жатады. Поезда болу уақыты кесте бойынша
шектелген.
Шекаралық және кедендік ауысымдардың қызметі (жұмысы) жолаушылар мен
жүк поездарының мемлекеттік шекара арқылы қозғалысы кестесіне қарай
келісіліп, жасалынады.
Кеден шекарасында және кеден органы қызметі аймағындағы шұғыл
жағдайларға қарай кеден бөлімшесі күнделікті қызмет немесе арнайы операция
түрінде қызметтік іс-әрекеттерді жүзеге асырады.
Күнделікті қызмет – құқық қорғаушылардың шұғыл бөлімшелерінің кеден
органдарының бір оймен және жоспар бойынша белгілі бір ауданда
контрабандалық әрекеттердің, кедендік ережелерді бұзушылардың жолын тосу,
кеден органдары жұмыстарының, кеден органы лауазымды тұлғаларының және
олардың отбасы мүшелерінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатындағы және
осы органдарға жүктелген міндеттерді табысты орындаудағы режимдік
шаралармен үйлестіре жүргізетін орны, мақсаты, уақыты бойынша келісілген,
үздіксіз іс-әрекеттері. Күнделікті қызмет (жұмыс) қызметтік іс-әрекеттердің
негізгі нысаны болып табылады және дұрыс, күшейтілген тәртіпте жүргізіледі.
Арнайы операция шекара әскерлерінің, ҚР шекара қызметінің, ҚР ІІМ
–нің аумақтық органдарының, ҰҚК-нің және ҚР Қаржы полициясы бөлімдері мен
бөлімшелерінің өзара әрекет етуде бірігулерімен жүргізіледі.
Мемлекеттік шекарадан өтетін жолаушылар мен жүк (тауарлы) поездарын
кедендік рәсімдеу тәртібін қысқаша қарастырамыз.
Қызметті жоспарлау мен ұйымдастыруда күштер мен құралдарды
есептеу жолаушылар қозғалысы кестесіндегі және ауысым ішіндегі (12 сағат;
24 сағат) жүк поездары қозғалысы графигіндегі тұрақты жайларды есепке ала
отырып жүргізіледі.
Тауарлы поездар мен ондағы тасымалданатын жүктер елден тыс әкетілетін
және оның аумағына өзге елдерден алып келінетін өзге де тауарлар мен көлік
құралдары сияқты кедендік бақылауға жатады. Бұл ретте локомотивтер мен
жылжымалы тіркемелер кедендік қатынаста көлік құралдары сияқты тек
шекаралық темір жол станцияларында рәсімделеді, ал тасымалданатын тауарлар
ішкі кедендерде де, шекарада да рәсімделеді.
Жүк поездарын (вагондар мен контейнерлер) кедендік рәсімдеу бақылау
орындарында (БО), бақылау орны мен шекаралық темір жол станциялары
арасындағы телімдерде жүргізіледі.
Бақылау орындарында поезд бригадаларын кедендік рәсімдеу жүргізіледі,
тікелей көзбе-көз қарау, қажет жағдайларда – тасымалданатын жүктерді
тексеріп қарау жүргізіледі. Қажет болса, олармен ілесіп жүру де
ұйымдастырылады.
Тексеріп қарау шараларын өткізу жөнелту парктерінде және бақылау
орындарында (ішкі кедендерде – тауарлы темір жол станцияларындағы арнайы
бөлінген жолдарда), ал темір жол құжаттарын тексеру – шекаралық тауар
станцияларының техникалық кеңселерінде жүзеге асырылады.
Импорттық және экспорттық операциялар кезінде поездарды кедендік
рәсімдеудің өзіндік ерекшеліктері бар.
Шекарадағы өткізу орнында (жөнелту кедені) орналасқан кеденнен елге
алып келетін тауарлар жеткізудің бақылау құжаты (ЖБҚ) бойынша алушыға
тауарды тапсыру тікелей шекарада откізілмейтін кездегі барлық жағдайда
соңғы кедендік рәсімдеу үшін тасымалдаушының жауапкершілігімен тауарды
алушы (бағытталатын кеден) тұратын әрекет ету аймағындағы кеденге
жіберіледі.
Тауарлар кедендік қамтамасыз етумен (пломба, мөр, жиектеу) орамдалып,
заттар мөрленген жүк тұрған жерден, көлік құралынан немесе контейнерден
алынбайтындай дайындалып, жабдықталған немесе ашудың көзге көрінердей ізін
қалдырмастан, сондай-ақ кедендік қамтамасыз етуді бұзбастан көлік
құралдарында, вагондарда, контейнерлерде тасымалданады.
Импорттық тауарлармен кеден аумағына жөнелту үшін поездың вагондарын
тіркеуді аяқтау техникалық коммерциялық тексеруге жатады.
Тауарларды әкету кедендік рәсімдеу өндірісінің бекітілген тәртібін
мәлімденген кедендік режимге сәйкес сақтау шартымен рұхсат етіледі.
Шекара станциясының шығар жеріне ішкі кедендермен әкетуге рәсімделген
де, рәсімделмеген де тауарлар түседі. Рәсімделмеген тауарлар оларды шетелге
әкетуге рұхсат етпес бұрын ең алдымен шекаралық кеденде декларацияланады.
Кедендік рәсімдеу бақылауға ұсынылған барлық мәліметтер мен
құжаттарды тексергеннен соң, ал қажет жағдайда мәлімделген тауарларды
тексеріп қарап болған соң аяқталады.
Кеден талабы бойынша темір жол тексеріп қарауға тауарлар мен көлік
құралдарын көрсетуге және қажетті технологиялық операцияларды орындауды
(вагондарды ағыту, контейнерлерді алу және ашу, тауарларды түсіру ж.т.б.)
қамтамасыз етуге міндетті.
Тоңазытқышты (рефрижераторлы) секцияларды, сондай-ақ жолсеріктерге
арналған орындар бар өзге де вагондарды, әскери күзет стрелкаларын және
жүктерді алып жүруші өзге де адамдарды тексеріп қарауда тексеруші топ
осындай жерлер мен жұмыс орындарын әкелуге әкетуге тыйым салынған
тауарларды, әкелуәкетуге сандары шектеулі тауарларды, декларацияланбаған
тауарларды, жолсеріктердің теңге мен валюталарды заңсыз алып жүрулерін табу
мақсатында тікелей қарайды. Тексеріп қарау процесінде сондай-ақ қаруды алып
жүруге құқығы бар құжаттар да тексеріледі.
Тексеріп қарау шараларын өткізу әдетте келіп тоқтаған парктер мен
тексеріп қарау парктерінде жүргізіледі. Тексеріп қарау кезінде тексеріп
қарау топтарының ауысым басшысымен байланысы радио арқылы өтетін барлық топ
пен тексеріп қараудың барысы туралы хабарлап отыруымен жүзеге асырылады.
Тексеріп қарауда технологиялық қауіпсіздік бойынша нұсқаунама
ережелерін, станция жұмысының технологиялық нормаларын сақтай отырып, бір
вагонды кемінде екі инспектор тексереді.
ҚР кеден аумағына тірі жануарларды, тез бұзылатын тауарларды,
радиоактивті материалдарды, бұқаралық ақпарат ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz