«Ресторан мәзірі» деректер базасында жобалау
Жоспар
Кіріспе
1. Мәліметтер базасы.
1.1. Мәліметтер базасының негізгі ұғымы.
1.2. Мәліметтер базасының объектілері.
1.3. Мәліметтер базасын жіктеу.
1.4. Мәліметтер базасының жұмыс істеу режимі.
1.5. Мәліметтер схемесын дайындау.
2. МS ACCESS 2000 МББЖ.мен жұмыс істеу.
2.1. Access мәліметтер базасымен жұмыс істеу.
2.2. Кестелермен жұмыс істеу.
2.2.1. Кестені құру.
2.2.2. Кестеаралық байланыстарды құру.
2.2.3. Мәліметтердің тұтастығы.
2.2.4. Байланысқан өрістерді каскадты жаңартумен байланысқан жазбаларды каскадты өшіру.
2.3. Сұраныстармен жұмыс істеу.
2.4. Қалыптармен жұмыс істеу.
3. «Ресторан мәзірі» деректер базасын жобалау.
Қорытынды.
Қолданылған әдибиеттер.
Кіріспе
1. Мәліметтер базасы.
1.1. Мәліметтер базасының негізгі ұғымы.
1.2. Мәліметтер базасының объектілері.
1.3. Мәліметтер базасын жіктеу.
1.4. Мәліметтер базасының жұмыс істеу режимі.
1.5. Мәліметтер схемесын дайындау.
2. МS ACCESS 2000 МББЖ.мен жұмыс істеу.
2.1. Access мәліметтер базасымен жұмыс істеу.
2.2. Кестелермен жұмыс істеу.
2.2.1. Кестені құру.
2.2.2. Кестеаралық байланыстарды құру.
2.2.3. Мәліметтердің тұтастығы.
2.2.4. Байланысқан өрістерді каскадты жаңартумен байланысқан жазбаларды каскадты өшіру.
2.3. Сұраныстармен жұмыс істеу.
2.4. Қалыптармен жұмыс істеу.
3. «Ресторан мәзірі» деректер базасын жобалау.
Қорытынды.
Қолданылған әдибиеттер.
Кіріспе
Дүние жүзінде мәліметтер базасын басқару жүйелерінің түрлері өте көп. Солардың әрбіреуінің түрлі объектілермен жұмыс істеу ерекшеліктеріне, қолданушыға ұсынатын қызмет түрінің өзгешілігіне қарамастан, оларда ортақ ұғымдар кешені қалыптасқан. Сондықтан бізге бір ғана мәліметтер базасын басқару жүйесін қарастырсақ қана жеткілікті деп ойлаймын. Солардың ішінен Microsoft Office программасының құрамына енетін Microsoft Access 2000 мәліметтер базасын басқару жуйесін таңдап алдым.
Бұл курстық жұмыстың мақсаты - Microsoft Access программасында деректер базасын құрып, сол программа туралы және мәліметтер базасының басқару жуйелері туралы жалпы түсініктемелер беру.
Мен «Ресторан мәзірі» деректер базасын жобалау тақырыбын алған себебім, сол салада жұмыс жасағандықтан таңдадым. Осы тақырыпты курстық жұмыстың жасалу барысында толық ашуға тырысамым. «Ресторан мәзірі» деректер базасын құру барысында әртүрлі тағамдар мен сусындар қарастырылып, белгілі бір адамға қажетті тағамды тез және қолайлы түрде табуға болатындай етіп автоматтандыруға тырысамым.
Дүние жүзінде мәліметтер базасын басқару жүйелерінің түрлері өте көп. Солардың әрбіреуінің түрлі объектілермен жұмыс істеу ерекшеліктеріне, қолданушыға ұсынатын қызмет түрінің өзгешілігіне қарамастан, оларда ортақ ұғымдар кешені қалыптасқан. Сондықтан бізге бір ғана мәліметтер базасын басқару жүйесін қарастырсақ қана жеткілікті деп ойлаймын. Солардың ішінен Microsoft Office программасының құрамына енетін Microsoft Access 2000 мәліметтер базасын басқару жуйесін таңдап алдым.
Бұл курстық жұмыстың мақсаты - Microsoft Access программасында деректер базасын құрып, сол программа туралы және мәліметтер базасының басқару жуйелері туралы жалпы түсініктемелер беру.
Мен «Ресторан мәзірі» деректер базасын жобалау тақырыбын алған себебім, сол салада жұмыс жасағандықтан таңдадым. Осы тақырыпты курстық жұмыстың жасалу барысында толық ашуға тырысамым. «Ресторан мәзірі» деректер базасын құру барысында әртүрлі тағамдар мен сусындар қарастырылып, белгілі бір адамға қажетті тағамды тез және қолайлы түрде табуға болатындай етіп автоматтандыруға тырысамым.
Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 31 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 31 бет
Таңдаулыға:
Еуразия Батыс Қазақстан тілдер және менеджемент академиясы.
Ақпараттық жүйелер кафедрасы.
Деректер базасын жобалау пәні бойынша
Тақырыбы: Ресторан мәзірі деректер базасында жобалау.
Орындаған: 3(4,5) курс студенті
Құдайбергенова Л.З.
Тексерген: аға оқытушы
Абдрахманова Д.Ж.
Орал 2008
Жоспар
Кіріспе
1. Мәліметтер базасы.
1.1. Мәліметтер базасының негізгі ұғымы.
1.2. Мәліметтер базасының объектілері.
1.3. Мәліметтер базасын жіктеу.
1.4. Мәліметтер базасының жұмыс істеу режимі.
1.5. Мәліметтер схемесын дайындау.
2. МS ACCESS 2000 МББЖ-мен жұмыс істеу.
2.1. Access мәліметтер базасымен жұмыс істеу.
2.2. Кестелермен жұмыс істеу.
2.2.1. Кестені құру.
2.2.2. Кестеаралық байланыстарды құру.
2.2.3. Мәліметтердің тұтастығы.
2.2.4. Байланысқан өрістерді каскадты жаңартумен байланысқан жазбаларды
каскадты өшіру.
2.3. Сұраныстармен жұмыс істеу.
2.4. Қалыптармен жұмыс істеу.
3. Ресторан мәзірі деректер базасын жобалау.
Қорытынды.
Қолданылған әдибиеттер.
Кіріспе
Дүние жүзінде мәліметтер базасын басқару жүйелерінің түрлері өте көп.
Солардың әрбіреуінің түрлі объектілермен жұмыс істеу ерекшеліктеріне,
қолданушыға ұсынатын қызмет түрінің өзгешілігіне қарамастан, оларда ортақ
ұғымдар кешені қалыптасқан. Сондықтан бізге бір ғана мәліметтер базасын
басқару жүйесін қарастырсақ қана жеткілікті деп ойлаймын. Солардың ішінен
Microsoft Office программасының құрамына енетін Microsoft Access 2000
мәліметтер базасын басқару жуйесін таңдап алдым.
Бұл курстық жұмыстың мақсаты - Microsoft Access программасында
деректер базасын құрып, сол программа туралы және мәліметтер базасының
басқару жуйелері туралы жалпы түсініктемелер беру.
Мен Ресторан мәзірі деректер базасын жобалау тақырыбын алған
себебім, сол салада жұмыс жасағандықтан таңдадым. Осы тақырыпты курстық
жұмыстың жасалу барысында толық ашуға тырысамым. Ресторан мәзірі деректер
базасын құру барысында әртүрлі тағамдар мен сусындар қарастырылып, белгілі
бір адамға қажетті тағамды тез және қолайлы түрде табуға болатындай етіп
автоматтандыруға тырысамым.
1. Мәліметтер базасы.
1.1.Мәліметтер базысының негізгі ұғымы.
Қазіргі кезде қандай да болмасын кәсіпорында ақпараттық жүйелер өте
маңызды орын алады. Өйткені қаншалықты осы жүйе дамыған болса, соншалықты
кәсіпорын пайда тауып, тиімді жұмыс жасайды. Негізінен бұл жүйе
компьютерлік технологиялармен бағдарламалардан тұрады. Олардың негізгі
мақсаты – кәсіпорын ішіндегі барлық процестерді ақпараттық негізінде
компьютерге түсіріп, оны өңдеу, жасау өнер болып табылады.
Біздер шынайы дүниені әртүрлі, бірақ бір-бірімен тығыз байланысқан
құбылыстар арқылы түсінеміз. Ерте заманнан бастап бұл құбылыстар туралы
түсіне алмаса да, адамдар айтқысы келеді. Осыны біздер мәліметтер деп
атаймыз.
Мәліметті дәстүрлі түрде фиксациялау тікелей байланыс құралы көмегімен
(қарапайым тіл арқылы немесе көрініс) белгілі бір мәлімет тасымалдаушыда
көрсетіледі (мысалы, қағазда, таста). Әдетте мәліметтер (фактілер,
құбылыстар, процестер, идеялар және заттар) және оның интерпретациясы
(семантикасы) бірлесіп фиксацияланады. Ал қазіргі, жаңа дамыған заманда
әртүрлі мәліметтерді ЭЕМ-ге енгізу арқылы сақтап, оны әртүрлі программалар
арқылы түрлендіруге болады.
Қазіргі кезде ЭЕМ (электронды есептегіш машиналардың) маңызы өте зор.
Соның ішіндегі маңызды ерекшеліктерінің бірі - қандайда бір ақпаратты мол
көлемде сақтап және оны өңдей алатындығында, сонымен қатар мәтіндік және
графикалық құжаттар (мыс. суреттер, сызулар, фотосуреттер, т.б.) ғана емес,
жаһандық жүйе, дыбыстық және бейнефайлдардың беттері де жинақталады.
Осындай мүмкіндіктерді тек мәліметтер базасының көмегімен ғана жүзеге
асыруға болады.
Мәліметтер базасы дегеніміз - ақпаратты сақтауға және жинақтауға
арналып ұйымдасқан құрылым немесе белгілі бір арқаулы ауқымға қатысты
мәліметтерді баяндап және сақтап оны әртүрлі амал-тәсілдермен ұқсата
білудің жалпы принциптерін қарастыратын белгілі бір ережелер бойынша
ұйымдастырылған мәліметтердің жиынтығы деуге де болады. Адамның қатысуы
ықтимал, автоматтық құралдармен өңдеуге жарамды түрде ұсынылған ақпарат
мәліметтер ретінде түсініледі.
Ең алғашқы кезде, мәліметтер базасында тек қана мәліметтер сақталатын
болған, ал қазіргі мәліметтер базасын басқару жүйелері құрылымында тек
мәліметтерді ғана емес, сонымен қатар тұтынушымен және басқа да ақпараттық-
программалық кешендермен қарым-қатынасының әдістерін де сақтауға болады.
Қысқаша айтқанда, қазіргі заманғы мәліметтер базасында мәліметтер мен қатар
әртүрлі ақпараттарды да сақтауға болады.
Қарапайым мәліметтер базасының мысалы ретінде, қандайда бір
кәсіпорындағы қызметкерлер туралы мәліметтерді, оқушылардың немесе
студенттердің емтихан тапсыру қорытындыларын, маршруттар қозғалысының
кестесін және т.б. қарастыруға болады.
Ал, электронды мәліметтер базасының ең басты қасиеті – бұл қандайда бір
ақпаратты тез іздестіріп, оны белгілі бір шарт бойынша іріктеп, яғни
сұрыптап береді, сонымен қатар берілген форма бойынша есептерді қарапайым
түрлендіруге мүмкіндік бере алатындығында. Мысалы, жазушының аты-жөні
бойынша шығармаларының тізімін жасауға болады немесе ресторандағы
тағамдардың категориясы бойынша қажетті тағамды тез табуға болады, немесе
т.с.с.
20-сыншы ғасырдың 50-інші жылдарыннан бастап мәліметтер базасының
басқару теориясы дербес пән ретінде дами бастаған. Осындай уақыт аралығында
белгілі бір іргелі ұғымдар жүйесі қалыптасты. Солардың бірқатарын
қарастырып кететін болсақ:
Объект деп мағлұматтары мәліметтер базасында сақталатын ақпараттық жүйенің
элементтері аталады.
Атрибут – объектінің қасиеттерін ақпараттық бейнелеу. Әрбір объект
атрибуттардың кейбір жиынтығымен сипатталады.
Мәліметтердің басты элементі деп мәліметтердің басқа элементтерінің
мәндерін анықтауға мүмкіндік беретін осындай атрибут аталады.
Алғашқы кілт - объектінің әрбір данасын бірегей түрде ұқсастыратын атрибут
немесе атрибуттар тобы.
Екінші реттегі кілт – бірнеше жазбалар үшін мәні қайталанатын атрибут.
Екінші реттегі кілттер жазбаларды іздестіру операцияларында қолданылады.
Кортеж жаңа қатынас құрылымына сәйкес – көптік жұп (атрибут аты, мәні),
қатынас құрылымына жататын әрбір атрибуттың атына тек бір мән сәйкес
болады.
Мән сол атрибуттың қабылдай алатын доменнің мәні. Сонымен кортедждің
дәрежесі немесе арносы қатынас құрылымының арносына сәйкес келеді.
Қатынастар – бұл бір қатынас құрылымына кіретін көп кортеж. Кейде қатынас
құрылымын қатынастың басы (Зоголовок) деп, ал кортеж құрылымының қатынасын
қатынас денесі деп те атайды. Негізінен қатынас құрылымын бағдарламалау
тіліндегі мәліметтің структуралық түріне ұқсатуға болады. Бұл жерде қатынас
құрылымын бір бөлек алып, құрылымға байланысты бір немесе бірнеше қатынасты
бөліп көрсетуге болар еді. Алайда, релияционды мәлімет базасында бұлай
көрсету бағдарламашыларда қалыптаспаған. Бұл мәлімет базасында қатынас
құрылымының аты сәйкес келетін қатынас-экземплярындағы кортеждер қосылып,
алынып, өзгертіліп отырады. Бірақта, кейбір мәлімет базасында мәлімет
құрылымы да өзгеріп отырады. Мұндай мәлімет базасы құрылымының өзгеруін
мәлімет базасының құрылымының эволюциясы деп атайды.
Мәліметтер базасының басқару жүйесінің ұғымы мәліметтер базасы ұғымымен
өзара тығыз байланысты.
МББЖ дегеніміз жаңа мәліметтер базасын құруға, оны мәліметтермен
толтыруға, оның мазмұнын редакциялауға, оларды реттеуге, безендіруге және
баспа құрылғыларына шығаруға немесе байланыс арналарына жөнелтуге, яғни
жаңа база құрылымын құруға арналған программалық құралдар кешені.
Кез-келген МББЖ мәліметтермен жұмыс жасағанда төрт қарапайым
операцияларды қолдануға мүмкіндік бере алады.
-кестеге бір немесе бірнеше жазбаны қосу;
-кестеден бір немесе бірнеше жазбаны жою;
-кейбір өрістердің бір немесе біреше жазбаларындағы мәндерді жаңарту;
-берілген шартты қанағаттандыратын бір немесе бірнеше жазбаларды табу.
Мәліметтерді басқару бұл - МББЖ-ның тағы да бір функциясы болып
табылады. Мәліметтерді басқару - қандайда бір бөгде адамның мәліметтерге
рұқсатсыз қол жеткізуден қорғау, мәліметтермен жұмыс жасау барысында жұмыс
режимін көп мәрте пайдалануды қолдау және мәліметтердің бір бірімен өзара
тұтастығы мен үйлесімділігін қамтамасыз ету болып саналады.
1.2. Мәліметтер базасының объектілері.
Microsoft Access 2000 мәліметтер базасын басқару жүйесі жеті түрлі
обьектілерді құруға және қолдануға мүмкіндік береді.
Кестелер. Бұл кез-келген мәліметтер базасының негізгі обьектісі болып
табылады. Бір жағыннан, кестелерде мәліметтер базасындағы барлық ақпарат
сақталады, ал екінші жағыннан, кестелер мәліметтер базасының құрылымын
анықтайды.
Сұраныс. Бұл обьекті кестедегі мәліметтерді қолданушыға ыңғайлы түрде
шығарып береді. Сұраныстың көмегімен мәліметтерді сұрыптау, сүзгілеу
амалдары орындалады. Сұраныстың көмегімен бұрыннан бар кестенің негізінде
жаңа кесте құрылады, басқа мәліметтер көзінен импортталады, кестелерде
қарапайым есептеулер жүргізіледі.
Сұраныстың ерекшелігі – олар негізгі кестелердегі мәліметтердің
негізінде уақытша қорытындыкесте құрады. Негізгі кестемен жұмыс істегенде
біз қатқыл дискімен жұмыс істейміз, ал оған кез-келген кезде қатынау көп
уақытты алады. Ал сұраныстың көмегімен алынған уақытша кестеде біз тек
экрандағы бейнемен жұмыс істейміз, ал оған қатынау тез уақытта жүзеге
асырылады.
Реттелген кестелік құрылымдардың ең басты кемшіліктері – оны жаңарту,
яғни оған қосымша жаңа базалар енгізу болып табылады. Себебі, ол кезде
бүкіл кестенің реті бұзылады, оны қайта құру қажет болады. Бұл мәселе
(СУБД) Мәліметтер базасын басқару жүйесінде өз шешімін тапқан.
Мұндағы негізгі кестеден ешқандай реттілік талап етілмейді. Жазбалар
негізгі кестеге түсу ретімен енгізіле береді. Егер қолданушы қандайда бір
шарттармен сұрыпталған, сүзгіленген мәліметтерді алғысы келсе, онда ол
сәйкес сұранысты пайдаланады. Егер қажетті сұраныс болмаса, онда ол
жобалаушыға тапсырыс береді.
Қалыптар базаға жаңа мәліметтер енгізету құралы болып табылады.
Қалыптар пайдаланушыға толтыруға болатын өрістерді ғана, және толтыруға
арналған құралдарды ғана ұсынады.
Қалыптардың көмегімен мәліметтерді экранға бейнелеп беруге болады.
Қалыптардың артықшылығы толтырылған бланкілерден мәліметтер енгізу болған
кезде, айқын көрінеді. Бұл жағдайда графикалық құралдарды форма бланктің
ресімделуін қайталанатындай етіп жасайды – бұл терімшінің жұмысын
оңайлатады, оның шаршап, қажуын азайтады және баспа қателерін болдырмайды.
Қалыптың көмегімен мәліметтерді енгізіп қана қоймай, бейнелеуге де
болады. Сұрау салулар да мәліметтерді бейнелейді, бірақ оны нәтижелік
кестелер түрінде, дайындаудың ешқандай құралдары болмай-ақ жасайды.
Қалыптардың көмегімен мәліметтерді шығарған кезде дайындаудың арнайы
құралдарын қолдануға болады:
Есептер. Өзінің қасиеттері мен құрылымы жағынан есептер қалыпқа
өте ұқсас келеді, бірақ ол мәліметтерді тек баспаға шығаруға арналған.
Сондықтан есептерде баспа құжаттарына арналған арнаулы безендіру
элементтері бар (жоғарғы және төменгі колонтитулдар, беттердің көшірмелері,
есептің құрылуы жайындағы мәліметтер).
Парақтар. Бұл Web-бетте орналастырылатын және қолданушыға сол
Web–беттен берілетін, HTLM кодына жазылатын өте айрықша обьект. Оларды
майдалап айтқанда мәліметтерге қол жеткізу парақтары деп айтуға болады.
Макростар мен модульдер. Обьектілердің бұл категориялары программалау
жолымен жаңа функцияларды жасау үшін де, мәліметтер базасын басқару
жүйесімен жұмыс істегенде де қайталанатын операцияларды автоматтандыруға да
арналған.
Макростар – макробұйрықтар. Егер базамен қайсібір операциялар ерекше
көп жасалса, бірнеше бұйрықты бір макросқа топтастырып, оны пернелердің
ерекшеленген амалымен белгілеудің мәні бар.
Модульдер – Visual Basic тілінде жазылған программалық рәсімдер. Егер
Access стандарттық құралдар тапсырыс берушінің небір шеберлікті талап
ететін шарттарын қанағаттандыруға жетпейді, программашы бұл үшін қажетті
модульдер жазады.
1.3. Мәліметтер базасын жіктеу.
Мәліметтер арасындағы байланыстарды орнату әдістері бойынша:
реляциялық, иерархиялық, желілік болып бөлінеді.
Реляциялық мәліметтер базасында мәліметтерді кесте түрінде, қарапайым
және әдеттегідей формада ұсыну болып саналады. Көптеген теориялар ішінде
кестеге қатынас термині қолданылады, және ол МБ-ға осы атауды берген. Ол
үшін дамыған математикалық аппарат қолданылған. Мысалы: біріктіру,
алу,азайту, қосу, қиылысу және т.б. сияқты математикалық операциялар
айқындалатын реляциялық есептеулер мен реляциялық алгебралар қолданылған.
Осындай типтегі МБ-ні жасауға американдық ғалым Е. Коддтың көп еңбегі
сіңді.
Реляциялық МБ-ның бір жақсы қасиеті – ол оны қолдаудың аспаптық
құралдарының салыстырмалы қарапайымдылығы болса, ал кемшілігі –
мәліметтердің құрылымының қатаңдығында (ерікті ұзындық кестесінің жолдарын
берудің мүмкін еместігі) және оның жұмысының жылдамдығының мәліметтер
базасы мөлшеріне тәуелділігіде. Мұндай МБ-ға берілген көптеген операциялар
үшін, барлық МБ-ны қадағалап қарау қажет болуы мүмкін.
Иерархиялық және желілік МБ, қандай да бір ортақ белгісі бар
мәліметтер арасындағы, байланыстардың бар болуын көздейді. Иерархиялық МБ-
да мұндай байланыстар ағаш-сызық жол немесе графа түрінде бейнеленуі
мүмкін, мұнда жоғарыдан бастап, төменгі кішілеріне қарай біржақты
байланыстар ғана болуы ықтимал. Егер барлық ықтимал сұрақтар графа
құрылымында бейнеленсе ғана, бұл қажетті ақпаратқа жетуді жылдамдатады.
Ақпарат алудың ешқандай басқа сұраулары қанағаттандырылмайды.
Аты айтылған кемшілік желілік МБ-дан алып тасталды, онда (тым
болмағанда, теориялық жағыннан) бәрімен барлық жағыннан байланыс болуы
ықтимал еді. Іс-тәжірибе жүзінде мұны іске асыру мүмкін болмағандықтан,
кейбір шектеулерге жүгінуге тура келеді.
Мәліметтердің әрбір элементі құрамында кейбір басқа элементтердің
сілтемесі болуы тиіс. Сол себептен ЭЕМ-дың оперативті және дискілік
жадындығы едәуір ресурстар талап етіледі.
1.4. Мәліметтер базасының жұмыс істеу режимі.
Мәліметтер базасымен жұмыс істейтіндері екі категорияға бөлуге
болады:
1-ші категориясы – жобалаушылар. Олардың міндеті тапсырыс берушінің
мақсатына сай мәліметтер базасының кестелерінің құрылымын анықтап беру.
Жобалаушы мәліметтер базасын нақты мәліметтермен толтырмайды.
2-ші категориядағы мәліметтер базасымен жұмыс атқарушылар –
қолданушылар. Олар жобалаушы құрған дайын мәліметтер базасын толтырумен
айналысады.
Осыған сәйкес мәліметтер базасымен жұмыс істеудің екі режимі бар:
-біріншісі, мәліметтер базасын құрып, оның құрылымын өзгертіп, оның
объектілерін құруға арналған.
-екіншісі, дайын мәліметтер базасын пайдалануға арналған.
Мәліметтер базасын дайындаудан бұрын, жобалаушы мен тапсырыс беруші
оны жан-жақты талқылап, өзара тығыз байланыста болуы қажет. Қазіргі кезде
ақпараттардың толассыз көбеюі салдарынан мәліметтер базасы технологиясын
кез-келген мекеме мен өндіріс орнына пайдалану қажеттілігі туып
отырғандықтан, қай саладағы маман иесі болмасын ол ерте ме, кеш пе, не
қолданушы, не тапсырыс беруші болады.
1.5. Мәліметтер схемасын дайындау.
Тапсырыс берушінің тұтынатын мәліметтерінің негізгі бөлігін анықтап алып,
мәліметтер базасының құрылымын дайындау қажет. Мәліметтер базасын, оның
негізгі объектісі – кестелерінің құрылымын дайындаудан басталады.
Жұмыс негізгі өрістер тізімін құрудан басталады (олардың саны 100-
деген өрістерді қамтуы мүмкін).
Әр өріске қандай мәлімет орналасқанына қарай, ондағы мәліметтердің
типтері анықталуы қажет.
Жалпы тізімдегі өрістерді негізгі кестеге орналастыру қажет. Егер
кестенің қайсыбір өрісіндегі жазбалар қайталанатын болса, онда бұл кестені
екі бөлікке бөлу қажет.
Әрбір кестеде түйінді өріс белгіленеді. Мұдай өріс ретінде
мәліметтері қайталануы мүмкін емес өріс алыну керек. Мысалы, Ресторан
мәзіріндегі кестеде мұндай өріс ретінде тағамның атын алуға болады.
Егер өрістер тізімінде мұндай өріс болмаса, оны әдейілеп құруға
болады.
Қағаз бен қарындаштың көмегімен кестелер аралығындағы байланысты сызып
көрсетуге болады.
Мысалы, 1-ші суретте Ресторан мәзірі мәліметтер базасына кіретін
кестелердің өзара байланысын қарастыруға болады. Бұл сызба мәліметтер
схемасы деп аталады.
1-ші сурет. Мәліметтер схемасы.
Кестелер арасындағы байланыс бірнеше типті болады: бірге бір және
бірге көп.
Бір жағында әрқашанда түйінді өріс тұрады (қайталанбайтын айрықша мәнді).
Көп жағында сол өрістің мәні бірнеше рет қайталанады.
Мәліметтер схемасын жасаумен мәліметтер базасын құрудың негізгі қағазға
түсірілген сатысы осымен аяқталды. Осы схеманы тапсырыс беруші жобалаушымен
келісіп бекітіп алғаннан кейін барып, мпәліметтер базасының электрондық
нұсқасын құруға болады.
2.Microsoft Access 2000 МББЖ - сімен жұмыс істеу.
2.1. Access мәліметтер базасымен жұмыс істеу.
Microsoft Access 2000 программасы ұсынған мәліметтер базасының негізгі
объектілерін құру құралдарын қарастырсақ, мынадай топтарға топтастыруға
болады (2-сурет):
-Конструктор режимі (қолмен енгізу құралы);
-Шебердің көмегімен (автоматтандыру құралы);
-Қарапайым объектілерді жасаудың жеделдетілген құралдары.
2-ші сурет. Мәліметтер базасы терезесі.
Осы мәліметтер базасымен жұмыс жасауды оқып-үйрену мақсатында
обьектілерді құрғанда, барлық құралдарды пайдалану қажет. Ал, оқу кестелері
мен сұраныстарды дайындағанда Конструктор режимінде жұмыс істеген дұрыс,
себебі шеберді қолдану жұмысты жеделдетіп, алғашқы ұғымдар мен әдістерді
меңгеруге кедергі келтіреді.
Ал қалыптарды, есептерді және беттерді шебер ұсынған автоматтандырылған
құралдармен дайындаған қолайлы. Өйткені, бұл обьектілер үшін олардың сыртқы
дизайны басты рөл атқарады. Ал оларды безендіру күрделі жұмыс болғандықтан,
ол жұмысты шебердің көмегімен орындаған қолайлы.
2.2. Кестелермен жұмыс істеу.
2.2.1. Кестені құру.
Microsoft Access-те кез-келген объектімен жұмыс істеу Мәліметтер базасы
терезесінен басталады. Оның сол жақ панелінде Access-тің негізгі
объектілері орналасқан (3-ші сурет). Кестені құру үшін сол жақ панельден
кестені басқару элементін таңдап аламыз.
3-ші сурет. Конструктор терезесі.
Оң жақ панельде жаңа кестені құруға арналған басқару элементтері мен
мәліметтер базасында бұрыннан бар кестелер тізімі келтірілген. Шебердің
көмегімен кестені құру жұмысты жеделдетуге арналғандықтан мұнда Microsoft
Access-тің негізгі құрылымдары мен әдістерін игеру қиын. Бұл режім Access-
те істеп үйренген профессионалдарға арналған. Сондықтан біз кестені құруды
қолмен жүзеге асыратын Конструктор режімінде жасаймыз.
Кестелердің Конструктор терезесі көрсетілген. Осы көрсетілген терезе
кестенің құрылымын дайындау мен редакциялауға арналған графиктік бланк
болып табылады. Бірінші бағанға өріс атаулары енгізілді. Егер қолтаңба
қасиеті енгізілмесе, онда болашақ өріс атаулары енгізіледі. Егер қолтаңба
қасиеті енгізілмесе, онда болашақ кестенің сәйкес бағаны өріс атауымен
аталады. Әрбір өрістің атауының жанында мәліметтер типі бағанында оның типі
көрсетіледі. Ол үшін сол ұяшыққа тышқан батырмасын бассақ, төмен
бағытталған жебелік батырмасы пайда болады, оның ішіне кіріп, тізімнен
қажетті типті таңдап аламыз.
Бланкінің төменгі жағында өріс қасиеттерінің тізімі орналасқан. Оның
кейбіреулері өзі алдан-ала берілген. Жалпы алғанда өріс қасиеттерін енгізу
міндетті емес. Оны өз қалауымызша бастауымызға болады.
Кестені құрған кезде түйінді өрісті енгізген дұрыс. Сол арқылы
кестелер арасындағы байланысты ұйымдастыруға болады. Қандай да бір өрісті
түйінді өріс ретінде беру үшін, өріс атауына тышқанның оң жақ батырмасын
басып, шыққан жанама менюден Түйінді өріс (ключевое поле) бөлімін таңдап
алу керек.
Кестенің құрылымын дайындап болған соң, бланкіні жабу батырмасын
басамыз. Жабу кезінде жаңа кестені Кесте1 деген атпен сақтау жайлы
программаның сұранысы пайда болады. Жаңа кесте ешқандай жазбалары жоқ
бағандарының атауынан тұрады (4-ші сурет). Мәліметтер әдеттегідей
толтырылады. Ұяшықтан ұяшыққа өту ТАВ пернесі арқылы жүргізіледі. Кестенің
төменгі жағында ӨТУ батырмалары (Кнопки перехода) панелі орналасқан.
Жазбалар саны өте көп болған жағдайда кестеде жылжу үшін осы панельдің
элементтерін пайдаланған дұрыс. Енгізу барысында мәліметтер ұяшықтан тысқа
шығып кетсе, бізге белгілі әдіспен, яғни тышқанның нұсқағышын бағандардың
шекарасына орналастырып, қажетімізге жылжытамыз.
Кестеге мәліметтер енгізілгеннен кейін оны сақтаудың қажеті жоқ,
барлық мәліметтер автоматты түрде сақталынады.
Кестенің құрылымын өзгерту қажетелігі туған жағдайда, оны Констуктор
режімінде ашу қажет.
4-ші сурет.
2.2.2. Кестеаралық байланысты құру.
Егер мәліметтер базасының құрылымы бұрыннан дайындалып, кестелер
арасындағы байланыстар белгіленіп қойылған болса, онда кестеаралық
қатынастарды құру қиынға түспейді. Ол үшін Сервис - Мәліметтер схемасы
(Схема данных) командасын орындап, ашылған мәліметтер схемасы (Схема даных)
терезесінде кестеаралық байланыстарды орнатамыз.
Осы тереземен қатар Кестелерді қосу (Добавление таблицы) сұхбат
терезесі ашылады. Оның Кестелер (Таблицы) қыстырмасынан өзара
байланыстырылатын кестелерді таңдап аламыз. Мәліметтер схемасы (Схема
данных) терезесінде таңдап алынған кестелердің өрістер тізімі ашылады. Бір
кестеден бір немесе бірнеше өрісті ерекшелеп, тышқан нұсқағышымен іліп
алып, екінші кестеге апарып тышқан батырмасын жіберсек, Байланыстарды
өзгерту (Изменение связей) терезесі ашылады (5-ші сурет). Байланыстарды
өзгерту терезесінің оң жақ панелінен байланыс орнатылатын өрістер
таңдалынып алынады. Байланыстарды өзгерту терезесін жауып, Мәліметтер
схемасы терезесіне ораламыз. Орнатылған кестеаралық байланыс Мәліметтер
схемасы терезесінде әр кестенің екі өрісінің арасындағы сызық түрінде
бейнеленеді. Оның ішіндегі бір кесте – негізгі, ал қалғаны бағыныңқы болып
табылады. Негізгі кесте деп байланысқа өзінің түйінді өрісімен қатынасқан
кестені айтады. Түйінді өрістің атауы мәліметтер схемасында майлы қаріппен
көрсетіледі.
Байланыс қасиеттерін бастау үшін Мәліметтер схемасы (Схема данных)
терезесінде екі кестені қосушы сызықты ерекшелеп алып, оған тышқанның оң
жақ батырмасын шертіп, байланыстың жанама менюін ашу қажет. Соның ішінен
Байланыстарды өзгерту (Изменение связей) бөлімін таңдап алсақ, Байланыстар
(Связи) сұхбат терезесі ашылады. Мұнда өзара байланыс орнатылған
кестелердің атаулары мен ондағы байланысқа қатысушы өрістер көрсетіледі.
Оның астында мәліметтер тұтастығы қамтамасыз ету шарттары көрсетілген
басқару элементтері берілген.
5-ші сурет. Байланыстарды өзгерту.
Егер Мәліметтердің тұтастығын қамтамасыз ету (Обеспечение ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ақпараттық жүйелер кафедрасы.
Деректер базасын жобалау пәні бойынша
Тақырыбы: Ресторан мәзірі деректер базасында жобалау.
Орындаған: 3(4,5) курс студенті
Құдайбергенова Л.З.
Тексерген: аға оқытушы
Абдрахманова Д.Ж.
Орал 2008
Жоспар
Кіріспе
1. Мәліметтер базасы.
1.1. Мәліметтер базасының негізгі ұғымы.
1.2. Мәліметтер базасының объектілері.
1.3. Мәліметтер базасын жіктеу.
1.4. Мәліметтер базасының жұмыс істеу режимі.
1.5. Мәліметтер схемесын дайындау.
2. МS ACCESS 2000 МББЖ-мен жұмыс істеу.
2.1. Access мәліметтер базасымен жұмыс істеу.
2.2. Кестелермен жұмыс істеу.
2.2.1. Кестені құру.
2.2.2. Кестеаралық байланыстарды құру.
2.2.3. Мәліметтердің тұтастығы.
2.2.4. Байланысқан өрістерді каскадты жаңартумен байланысқан жазбаларды
каскадты өшіру.
2.3. Сұраныстармен жұмыс істеу.
2.4. Қалыптармен жұмыс істеу.
3. Ресторан мәзірі деректер базасын жобалау.
Қорытынды.
Қолданылған әдибиеттер.
Кіріспе
Дүние жүзінде мәліметтер базасын басқару жүйелерінің түрлері өте көп.
Солардың әрбіреуінің түрлі объектілермен жұмыс істеу ерекшеліктеріне,
қолданушыға ұсынатын қызмет түрінің өзгешілігіне қарамастан, оларда ортақ
ұғымдар кешені қалыптасқан. Сондықтан бізге бір ғана мәліметтер базасын
басқару жүйесін қарастырсақ қана жеткілікті деп ойлаймын. Солардың ішінен
Microsoft Office программасының құрамына енетін Microsoft Access 2000
мәліметтер базасын басқару жуйесін таңдап алдым.
Бұл курстық жұмыстың мақсаты - Microsoft Access программасында
деректер базасын құрып, сол программа туралы және мәліметтер базасының
басқару жуйелері туралы жалпы түсініктемелер беру.
Мен Ресторан мәзірі деректер базасын жобалау тақырыбын алған
себебім, сол салада жұмыс жасағандықтан таңдадым. Осы тақырыпты курстық
жұмыстың жасалу барысында толық ашуға тырысамым. Ресторан мәзірі деректер
базасын құру барысында әртүрлі тағамдар мен сусындар қарастырылып, белгілі
бір адамға қажетті тағамды тез және қолайлы түрде табуға болатындай етіп
автоматтандыруға тырысамым.
1. Мәліметтер базасы.
1.1.Мәліметтер базысының негізгі ұғымы.
Қазіргі кезде қандай да болмасын кәсіпорында ақпараттық жүйелер өте
маңызды орын алады. Өйткені қаншалықты осы жүйе дамыған болса, соншалықты
кәсіпорын пайда тауып, тиімді жұмыс жасайды. Негізінен бұл жүйе
компьютерлік технологиялармен бағдарламалардан тұрады. Олардың негізгі
мақсаты – кәсіпорын ішіндегі барлық процестерді ақпараттық негізінде
компьютерге түсіріп, оны өңдеу, жасау өнер болып табылады.
Біздер шынайы дүниені әртүрлі, бірақ бір-бірімен тығыз байланысқан
құбылыстар арқылы түсінеміз. Ерте заманнан бастап бұл құбылыстар туралы
түсіне алмаса да, адамдар айтқысы келеді. Осыны біздер мәліметтер деп
атаймыз.
Мәліметті дәстүрлі түрде фиксациялау тікелей байланыс құралы көмегімен
(қарапайым тіл арқылы немесе көрініс) белгілі бір мәлімет тасымалдаушыда
көрсетіледі (мысалы, қағазда, таста). Әдетте мәліметтер (фактілер,
құбылыстар, процестер, идеялар және заттар) және оның интерпретациясы
(семантикасы) бірлесіп фиксацияланады. Ал қазіргі, жаңа дамыған заманда
әртүрлі мәліметтерді ЭЕМ-ге енгізу арқылы сақтап, оны әртүрлі программалар
арқылы түрлендіруге болады.
Қазіргі кезде ЭЕМ (электронды есептегіш машиналардың) маңызы өте зор.
Соның ішіндегі маңызды ерекшеліктерінің бірі - қандайда бір ақпаратты мол
көлемде сақтап және оны өңдей алатындығында, сонымен қатар мәтіндік және
графикалық құжаттар (мыс. суреттер, сызулар, фотосуреттер, т.б.) ғана емес,
жаһандық жүйе, дыбыстық және бейнефайлдардың беттері де жинақталады.
Осындай мүмкіндіктерді тек мәліметтер базасының көмегімен ғана жүзеге
асыруға болады.
Мәліметтер базасы дегеніміз - ақпаратты сақтауға және жинақтауға
арналып ұйымдасқан құрылым немесе белгілі бір арқаулы ауқымға қатысты
мәліметтерді баяндап және сақтап оны әртүрлі амал-тәсілдермен ұқсата
білудің жалпы принциптерін қарастыратын белгілі бір ережелер бойынша
ұйымдастырылған мәліметтердің жиынтығы деуге де болады. Адамның қатысуы
ықтимал, автоматтық құралдармен өңдеуге жарамды түрде ұсынылған ақпарат
мәліметтер ретінде түсініледі.
Ең алғашқы кезде, мәліметтер базасында тек қана мәліметтер сақталатын
болған, ал қазіргі мәліметтер базасын басқару жүйелері құрылымында тек
мәліметтерді ғана емес, сонымен қатар тұтынушымен және басқа да ақпараттық-
программалық кешендермен қарым-қатынасының әдістерін де сақтауға болады.
Қысқаша айтқанда, қазіргі заманғы мәліметтер базасында мәліметтер мен қатар
әртүрлі ақпараттарды да сақтауға болады.
Қарапайым мәліметтер базасының мысалы ретінде, қандайда бір
кәсіпорындағы қызметкерлер туралы мәліметтерді, оқушылардың немесе
студенттердің емтихан тапсыру қорытындыларын, маршруттар қозғалысының
кестесін және т.б. қарастыруға болады.
Ал, электронды мәліметтер базасының ең басты қасиеті – бұл қандайда бір
ақпаратты тез іздестіріп, оны белгілі бір шарт бойынша іріктеп, яғни
сұрыптап береді, сонымен қатар берілген форма бойынша есептерді қарапайым
түрлендіруге мүмкіндік бере алатындығында. Мысалы, жазушының аты-жөні
бойынша шығармаларының тізімін жасауға болады немесе ресторандағы
тағамдардың категориясы бойынша қажетті тағамды тез табуға болады, немесе
т.с.с.
20-сыншы ғасырдың 50-інші жылдарыннан бастап мәліметтер базасының
басқару теориясы дербес пән ретінде дами бастаған. Осындай уақыт аралығында
белгілі бір іргелі ұғымдар жүйесі қалыптасты. Солардың бірқатарын
қарастырып кететін болсақ:
Объект деп мағлұматтары мәліметтер базасында сақталатын ақпараттық жүйенің
элементтері аталады.
Атрибут – объектінің қасиеттерін ақпараттық бейнелеу. Әрбір объект
атрибуттардың кейбір жиынтығымен сипатталады.
Мәліметтердің басты элементі деп мәліметтердің басқа элементтерінің
мәндерін анықтауға мүмкіндік беретін осындай атрибут аталады.
Алғашқы кілт - объектінің әрбір данасын бірегей түрде ұқсастыратын атрибут
немесе атрибуттар тобы.
Екінші реттегі кілт – бірнеше жазбалар үшін мәні қайталанатын атрибут.
Екінші реттегі кілттер жазбаларды іздестіру операцияларында қолданылады.
Кортеж жаңа қатынас құрылымына сәйкес – көптік жұп (атрибут аты, мәні),
қатынас құрылымына жататын әрбір атрибуттың атына тек бір мән сәйкес
болады.
Мән сол атрибуттың қабылдай алатын доменнің мәні. Сонымен кортедждің
дәрежесі немесе арносы қатынас құрылымының арносына сәйкес келеді.
Қатынастар – бұл бір қатынас құрылымына кіретін көп кортеж. Кейде қатынас
құрылымын қатынастың басы (Зоголовок) деп, ал кортеж құрылымының қатынасын
қатынас денесі деп те атайды. Негізінен қатынас құрылымын бағдарламалау
тіліндегі мәліметтің структуралық түріне ұқсатуға болады. Бұл жерде қатынас
құрылымын бір бөлек алып, құрылымға байланысты бір немесе бірнеше қатынасты
бөліп көрсетуге болар еді. Алайда, релияционды мәлімет базасында бұлай
көрсету бағдарламашыларда қалыптаспаған. Бұл мәлімет базасында қатынас
құрылымының аты сәйкес келетін қатынас-экземплярындағы кортеждер қосылып,
алынып, өзгертіліп отырады. Бірақта, кейбір мәлімет базасында мәлімет
құрылымы да өзгеріп отырады. Мұндай мәлімет базасы құрылымының өзгеруін
мәлімет базасының құрылымының эволюциясы деп атайды.
Мәліметтер базасының басқару жүйесінің ұғымы мәліметтер базасы ұғымымен
өзара тығыз байланысты.
МББЖ дегеніміз жаңа мәліметтер базасын құруға, оны мәліметтермен
толтыруға, оның мазмұнын редакциялауға, оларды реттеуге, безендіруге және
баспа құрылғыларына шығаруға немесе байланыс арналарына жөнелтуге, яғни
жаңа база құрылымын құруға арналған программалық құралдар кешені.
Кез-келген МББЖ мәліметтермен жұмыс жасағанда төрт қарапайым
операцияларды қолдануға мүмкіндік бере алады.
-кестеге бір немесе бірнеше жазбаны қосу;
-кестеден бір немесе бірнеше жазбаны жою;
-кейбір өрістердің бір немесе біреше жазбаларындағы мәндерді жаңарту;
-берілген шартты қанағаттандыратын бір немесе бірнеше жазбаларды табу.
Мәліметтерді басқару бұл - МББЖ-ның тағы да бір функциясы болып
табылады. Мәліметтерді басқару - қандайда бір бөгде адамның мәліметтерге
рұқсатсыз қол жеткізуден қорғау, мәліметтермен жұмыс жасау барысында жұмыс
режимін көп мәрте пайдалануды қолдау және мәліметтердің бір бірімен өзара
тұтастығы мен үйлесімділігін қамтамасыз ету болып саналады.
1.2. Мәліметтер базасының объектілері.
Microsoft Access 2000 мәліметтер базасын басқару жүйесі жеті түрлі
обьектілерді құруға және қолдануға мүмкіндік береді.
Кестелер. Бұл кез-келген мәліметтер базасының негізгі обьектісі болып
табылады. Бір жағыннан, кестелерде мәліметтер базасындағы барлық ақпарат
сақталады, ал екінші жағыннан, кестелер мәліметтер базасының құрылымын
анықтайды.
Сұраныс. Бұл обьекті кестедегі мәліметтерді қолданушыға ыңғайлы түрде
шығарып береді. Сұраныстың көмегімен мәліметтерді сұрыптау, сүзгілеу
амалдары орындалады. Сұраныстың көмегімен бұрыннан бар кестенің негізінде
жаңа кесте құрылады, басқа мәліметтер көзінен импортталады, кестелерде
қарапайым есептеулер жүргізіледі.
Сұраныстың ерекшелігі – олар негізгі кестелердегі мәліметтердің
негізінде уақытша қорытындыкесте құрады. Негізгі кестемен жұмыс істегенде
біз қатқыл дискімен жұмыс істейміз, ал оған кез-келген кезде қатынау көп
уақытты алады. Ал сұраныстың көмегімен алынған уақытша кестеде біз тек
экрандағы бейнемен жұмыс істейміз, ал оған қатынау тез уақытта жүзеге
асырылады.
Реттелген кестелік құрылымдардың ең басты кемшіліктері – оны жаңарту,
яғни оған қосымша жаңа базалар енгізу болып табылады. Себебі, ол кезде
бүкіл кестенің реті бұзылады, оны қайта құру қажет болады. Бұл мәселе
(СУБД) Мәліметтер базасын басқару жүйесінде өз шешімін тапқан.
Мұндағы негізгі кестеден ешқандай реттілік талап етілмейді. Жазбалар
негізгі кестеге түсу ретімен енгізіле береді. Егер қолданушы қандайда бір
шарттармен сұрыпталған, сүзгіленген мәліметтерді алғысы келсе, онда ол
сәйкес сұранысты пайдаланады. Егер қажетті сұраныс болмаса, онда ол
жобалаушыға тапсырыс береді.
Қалыптар базаға жаңа мәліметтер енгізету құралы болып табылады.
Қалыптар пайдаланушыға толтыруға болатын өрістерді ғана, және толтыруға
арналған құралдарды ғана ұсынады.
Қалыптардың көмегімен мәліметтерді экранға бейнелеп беруге болады.
Қалыптардың артықшылығы толтырылған бланкілерден мәліметтер енгізу болған
кезде, айқын көрінеді. Бұл жағдайда графикалық құралдарды форма бланктің
ресімделуін қайталанатындай етіп жасайды – бұл терімшінің жұмысын
оңайлатады, оның шаршап, қажуын азайтады және баспа қателерін болдырмайды.
Қалыптың көмегімен мәліметтерді енгізіп қана қоймай, бейнелеуге де
болады. Сұрау салулар да мәліметтерді бейнелейді, бірақ оны нәтижелік
кестелер түрінде, дайындаудың ешқандай құралдары болмай-ақ жасайды.
Қалыптардың көмегімен мәліметтерді шығарған кезде дайындаудың арнайы
құралдарын қолдануға болады:
Есептер. Өзінің қасиеттері мен құрылымы жағынан есептер қалыпқа
өте ұқсас келеді, бірақ ол мәліметтерді тек баспаға шығаруға арналған.
Сондықтан есептерде баспа құжаттарына арналған арнаулы безендіру
элементтері бар (жоғарғы және төменгі колонтитулдар, беттердің көшірмелері,
есептің құрылуы жайындағы мәліметтер).
Парақтар. Бұл Web-бетте орналастырылатын және қолданушыға сол
Web–беттен берілетін, HTLM кодына жазылатын өте айрықша обьект. Оларды
майдалап айтқанда мәліметтерге қол жеткізу парақтары деп айтуға болады.
Макростар мен модульдер. Обьектілердің бұл категориялары программалау
жолымен жаңа функцияларды жасау үшін де, мәліметтер базасын басқару
жүйесімен жұмыс істегенде де қайталанатын операцияларды автоматтандыруға да
арналған.
Макростар – макробұйрықтар. Егер базамен қайсібір операциялар ерекше
көп жасалса, бірнеше бұйрықты бір макросқа топтастырып, оны пернелердің
ерекшеленген амалымен белгілеудің мәні бар.
Модульдер – Visual Basic тілінде жазылған программалық рәсімдер. Егер
Access стандарттық құралдар тапсырыс берушінің небір шеберлікті талап
ететін шарттарын қанағаттандыруға жетпейді, программашы бұл үшін қажетті
модульдер жазады.
1.3. Мәліметтер базасын жіктеу.
Мәліметтер арасындағы байланыстарды орнату әдістері бойынша:
реляциялық, иерархиялық, желілік болып бөлінеді.
Реляциялық мәліметтер базасында мәліметтерді кесте түрінде, қарапайым
және әдеттегідей формада ұсыну болып саналады. Көптеген теориялар ішінде
кестеге қатынас термині қолданылады, және ол МБ-ға осы атауды берген. Ол
үшін дамыған математикалық аппарат қолданылған. Мысалы: біріктіру,
алу,азайту, қосу, қиылысу және т.б. сияқты математикалық операциялар
айқындалатын реляциялық есептеулер мен реляциялық алгебралар қолданылған.
Осындай типтегі МБ-ні жасауға американдық ғалым Е. Коддтың көп еңбегі
сіңді.
Реляциялық МБ-ның бір жақсы қасиеті – ол оны қолдаудың аспаптық
құралдарының салыстырмалы қарапайымдылығы болса, ал кемшілігі –
мәліметтердің құрылымының қатаңдығында (ерікті ұзындық кестесінің жолдарын
берудің мүмкін еместігі) және оның жұмысының жылдамдығының мәліметтер
базасы мөлшеріне тәуелділігіде. Мұндай МБ-ға берілген көптеген операциялар
үшін, барлық МБ-ны қадағалап қарау қажет болуы мүмкін.
Иерархиялық және желілік МБ, қандай да бір ортақ белгісі бар
мәліметтер арасындағы, байланыстардың бар болуын көздейді. Иерархиялық МБ-
да мұндай байланыстар ағаш-сызық жол немесе графа түрінде бейнеленуі
мүмкін, мұнда жоғарыдан бастап, төменгі кішілеріне қарай біржақты
байланыстар ғана болуы ықтимал. Егер барлық ықтимал сұрақтар графа
құрылымында бейнеленсе ғана, бұл қажетті ақпаратқа жетуді жылдамдатады.
Ақпарат алудың ешқандай басқа сұраулары қанағаттандырылмайды.
Аты айтылған кемшілік желілік МБ-дан алып тасталды, онда (тым
болмағанда, теориялық жағыннан) бәрімен барлық жағыннан байланыс болуы
ықтимал еді. Іс-тәжірибе жүзінде мұны іске асыру мүмкін болмағандықтан,
кейбір шектеулерге жүгінуге тура келеді.
Мәліметтердің әрбір элементі құрамында кейбір басқа элементтердің
сілтемесі болуы тиіс. Сол себептен ЭЕМ-дың оперативті және дискілік
жадындығы едәуір ресурстар талап етіледі.
1.4. Мәліметтер базасының жұмыс істеу режимі.
Мәліметтер базасымен жұмыс істейтіндері екі категорияға бөлуге
болады:
1-ші категориясы – жобалаушылар. Олардың міндеті тапсырыс берушінің
мақсатына сай мәліметтер базасының кестелерінің құрылымын анықтап беру.
Жобалаушы мәліметтер базасын нақты мәліметтермен толтырмайды.
2-ші категориядағы мәліметтер базасымен жұмыс атқарушылар –
қолданушылар. Олар жобалаушы құрған дайын мәліметтер базасын толтырумен
айналысады.
Осыған сәйкес мәліметтер базасымен жұмыс істеудің екі режимі бар:
-біріншісі, мәліметтер базасын құрып, оның құрылымын өзгертіп, оның
объектілерін құруға арналған.
-екіншісі, дайын мәліметтер базасын пайдалануға арналған.
Мәліметтер базасын дайындаудан бұрын, жобалаушы мен тапсырыс беруші
оны жан-жақты талқылап, өзара тығыз байланыста болуы қажет. Қазіргі кезде
ақпараттардың толассыз көбеюі салдарынан мәліметтер базасы технологиясын
кез-келген мекеме мен өндіріс орнына пайдалану қажеттілігі туып
отырғандықтан, қай саладағы маман иесі болмасын ол ерте ме, кеш пе, не
қолданушы, не тапсырыс беруші болады.
1.5. Мәліметтер схемасын дайындау.
Тапсырыс берушінің тұтынатын мәліметтерінің негізгі бөлігін анықтап алып,
мәліметтер базасының құрылымын дайындау қажет. Мәліметтер базасын, оның
негізгі объектісі – кестелерінің құрылымын дайындаудан басталады.
Жұмыс негізгі өрістер тізімін құрудан басталады (олардың саны 100-
деген өрістерді қамтуы мүмкін).
Әр өріске қандай мәлімет орналасқанына қарай, ондағы мәліметтердің
типтері анықталуы қажет.
Жалпы тізімдегі өрістерді негізгі кестеге орналастыру қажет. Егер
кестенің қайсыбір өрісіндегі жазбалар қайталанатын болса, онда бұл кестені
екі бөлікке бөлу қажет.
Әрбір кестеде түйінді өріс белгіленеді. Мұдай өріс ретінде
мәліметтері қайталануы мүмкін емес өріс алыну керек. Мысалы, Ресторан
мәзіріндегі кестеде мұндай өріс ретінде тағамның атын алуға болады.
Егер өрістер тізімінде мұндай өріс болмаса, оны әдейілеп құруға
болады.
Қағаз бен қарындаштың көмегімен кестелер аралығындағы байланысты сызып
көрсетуге болады.
Мысалы, 1-ші суретте Ресторан мәзірі мәліметтер базасына кіретін
кестелердің өзара байланысын қарастыруға болады. Бұл сызба мәліметтер
схемасы деп аталады.
1-ші сурет. Мәліметтер схемасы.
Кестелер арасындағы байланыс бірнеше типті болады: бірге бір және
бірге көп.
Бір жағында әрқашанда түйінді өріс тұрады (қайталанбайтын айрықша мәнді).
Көп жағында сол өрістің мәні бірнеше рет қайталанады.
Мәліметтер схемасын жасаумен мәліметтер базасын құрудың негізгі қағазға
түсірілген сатысы осымен аяқталды. Осы схеманы тапсырыс беруші жобалаушымен
келісіп бекітіп алғаннан кейін барып, мпәліметтер базасының электрондық
нұсқасын құруға болады.
2.Microsoft Access 2000 МББЖ - сімен жұмыс істеу.
2.1. Access мәліметтер базасымен жұмыс істеу.
Microsoft Access 2000 программасы ұсынған мәліметтер базасының негізгі
объектілерін құру құралдарын қарастырсақ, мынадай топтарға топтастыруға
болады (2-сурет):
-Конструктор режимі (қолмен енгізу құралы);
-Шебердің көмегімен (автоматтандыру құралы);
-Қарапайым объектілерді жасаудың жеделдетілген құралдары.
2-ші сурет. Мәліметтер базасы терезесі.
Осы мәліметтер базасымен жұмыс жасауды оқып-үйрену мақсатында
обьектілерді құрғанда, барлық құралдарды пайдалану қажет. Ал, оқу кестелері
мен сұраныстарды дайындағанда Конструктор режимінде жұмыс істеген дұрыс,
себебі шеберді қолдану жұмысты жеделдетіп, алғашқы ұғымдар мен әдістерді
меңгеруге кедергі келтіреді.
Ал қалыптарды, есептерді және беттерді шебер ұсынған автоматтандырылған
құралдармен дайындаған қолайлы. Өйткені, бұл обьектілер үшін олардың сыртқы
дизайны басты рөл атқарады. Ал оларды безендіру күрделі жұмыс болғандықтан,
ол жұмысты шебердің көмегімен орындаған қолайлы.
2.2. Кестелермен жұмыс істеу.
2.2.1. Кестені құру.
Microsoft Access-те кез-келген объектімен жұмыс істеу Мәліметтер базасы
терезесінен басталады. Оның сол жақ панелінде Access-тің негізгі
объектілері орналасқан (3-ші сурет). Кестені құру үшін сол жақ панельден
кестені басқару элементін таңдап аламыз.
3-ші сурет. Конструктор терезесі.
Оң жақ панельде жаңа кестені құруға арналған басқару элементтері мен
мәліметтер базасында бұрыннан бар кестелер тізімі келтірілген. Шебердің
көмегімен кестені құру жұмысты жеделдетуге арналғандықтан мұнда Microsoft
Access-тің негізгі құрылымдары мен әдістерін игеру қиын. Бұл режім Access-
те істеп үйренген профессионалдарға арналған. Сондықтан біз кестені құруды
қолмен жүзеге асыратын Конструктор режімінде жасаймыз.
Кестелердің Конструктор терезесі көрсетілген. Осы көрсетілген терезе
кестенің құрылымын дайындау мен редакциялауға арналған графиктік бланк
болып табылады. Бірінші бағанға өріс атаулары енгізілді. Егер қолтаңба
қасиеті енгізілмесе, онда болашақ өріс атаулары енгізіледі. Егер қолтаңба
қасиеті енгізілмесе, онда болашақ кестенің сәйкес бағаны өріс атауымен
аталады. Әрбір өрістің атауының жанында мәліметтер типі бағанында оның типі
көрсетіледі. Ол үшін сол ұяшыққа тышқан батырмасын бассақ, төмен
бағытталған жебелік батырмасы пайда болады, оның ішіне кіріп, тізімнен
қажетті типті таңдап аламыз.
Бланкінің төменгі жағында өріс қасиеттерінің тізімі орналасқан. Оның
кейбіреулері өзі алдан-ала берілген. Жалпы алғанда өріс қасиеттерін енгізу
міндетті емес. Оны өз қалауымызша бастауымызға болады.
Кестені құрған кезде түйінді өрісті енгізген дұрыс. Сол арқылы
кестелер арасындағы байланысты ұйымдастыруға болады. Қандай да бір өрісті
түйінді өріс ретінде беру үшін, өріс атауына тышқанның оң жақ батырмасын
басып, шыққан жанама менюден Түйінді өріс (ключевое поле) бөлімін таңдап
алу керек.
Кестенің құрылымын дайындап болған соң, бланкіні жабу батырмасын
басамыз. Жабу кезінде жаңа кестені Кесте1 деген атпен сақтау жайлы
программаның сұранысы пайда болады. Жаңа кесте ешқандай жазбалары жоқ
бағандарының атауынан тұрады (4-ші сурет). Мәліметтер әдеттегідей
толтырылады. Ұяшықтан ұяшыққа өту ТАВ пернесі арқылы жүргізіледі. Кестенің
төменгі жағында ӨТУ батырмалары (Кнопки перехода) панелі орналасқан.
Жазбалар саны өте көп болған жағдайда кестеде жылжу үшін осы панельдің
элементтерін пайдаланған дұрыс. Енгізу барысында мәліметтер ұяшықтан тысқа
шығып кетсе, бізге белгілі әдіспен, яғни тышқанның нұсқағышын бағандардың
шекарасына орналастырып, қажетімізге жылжытамыз.
Кестеге мәліметтер енгізілгеннен кейін оны сақтаудың қажеті жоқ,
барлық мәліметтер автоматты түрде сақталынады.
Кестенің құрылымын өзгерту қажетелігі туған жағдайда, оны Констуктор
режімінде ашу қажет.
4-ші сурет.
2.2.2. Кестеаралық байланысты құру.
Егер мәліметтер базасының құрылымы бұрыннан дайындалып, кестелер
арасындағы байланыстар белгіленіп қойылған болса, онда кестеаралық
қатынастарды құру қиынға түспейді. Ол үшін Сервис - Мәліметтер схемасы
(Схема данных) командасын орындап, ашылған мәліметтер схемасы (Схема даных)
терезесінде кестеаралық байланыстарды орнатамыз.
Осы тереземен қатар Кестелерді қосу (Добавление таблицы) сұхбат
терезесі ашылады. Оның Кестелер (Таблицы) қыстырмасынан өзара
байланыстырылатын кестелерді таңдап аламыз. Мәліметтер схемасы (Схема
данных) терезесінде таңдап алынған кестелердің өрістер тізімі ашылады. Бір
кестеден бір немесе бірнеше өрісті ерекшелеп, тышқан нұсқағышымен іліп
алып, екінші кестеге апарып тышқан батырмасын жіберсек, Байланыстарды
өзгерту (Изменение связей) терезесі ашылады (5-ші сурет). Байланыстарды
өзгерту терезесінің оң жақ панелінен байланыс орнатылатын өрістер
таңдалынып алынады. Байланыстарды өзгерту терезесін жауып, Мәліметтер
схемасы терезесіне ораламыз. Орнатылған кестеаралық байланыс Мәліметтер
схемасы терезесінде әр кестенің екі өрісінің арасындағы сызық түрінде
бейнеленеді. Оның ішіндегі бір кесте – негізгі, ал қалғаны бағыныңқы болып
табылады. Негізгі кесте деп байланысқа өзінің түйінді өрісімен қатынасқан
кестені айтады. Түйінді өрістің атауы мәліметтер схемасында майлы қаріппен
көрсетіледі.
Байланыс қасиеттерін бастау үшін Мәліметтер схемасы (Схема данных)
терезесінде екі кестені қосушы сызықты ерекшелеп алып, оған тышқанның оң
жақ батырмасын шертіп, байланыстың жанама менюін ашу қажет. Соның ішінен
Байланыстарды өзгерту (Изменение связей) бөлімін таңдап алсақ, Байланыстар
(Связи) сұхбат терезесі ашылады. Мұнда өзара байланыс орнатылған
кестелердің атаулары мен ондағы байланысқа қатысушы өрістер көрсетіледі.
Оның астында мәліметтер тұтастығы қамтамасыз ету шарттары көрсетілген
басқару элементтері берілген.
5-ші сурет. Байланыстарды өзгерту.
Егер Мәліметтердің тұтастығын қамтамасыз ету (Обеспечение ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz