Теріс емес бүтін сандарды және арифметикалық амалдарды оқытудағы көрнекіліктер

Жоспар
Кіріспе

Жоспар
Кіріспе.
І.тарау
І.І.Нөмірлеу және арифметикалық амалдарды меңгерудегі көрнекіліктерді пайдаланудың педагогикалық.психологиялық негіздері.
1.2.Математиканы оқытудағы көрнекілік принципі.
І.З.Бастауыш сыныптарды оқытудағы көрнекіліктердің
түрлері мен рөлі. ІІ.тарау
2.Сан және арифметикалық амалдарды оқытудағы көрнекіліктерді пайдалану әдістемесі.
2.1.Сан ұғымын кдлыптастырудағы көрнекіліктер.
2.2.Арифметикалық амалдар мен олардың қасиеттерін
меңгерудегі көрнекі қүралдар.
2.3.Дидактикалыі; бірліктерді ірілендіру (ДБІ)
математикалық білім технологиясы.
2.4.Көрнекілікті пайдалану бойынша математика
сабағының үлгісі (2 сынып). Қорытынды.

Қай замандарда да мектеп қоғамның әлеуметтік, экономикалық және мәдени салаларындағы өзгерістерге икемделіп отырған. Әр кезеңге сай оқыту теориялары, оқыту процесін үйымдастыру мәселелері де өзгеріп, жаңа сұраныстарға бейімделген.
Дәл қазір адамның ақыл-ой, шығармашылық мүмкіндіктеріне қойылатын талаптар артуда. Мұндай күрделі міндеттерді шешудегі орта мектептің бастауыш сатысының алар орны ерекше. Оқушылардың білім берудің барлық кейінгі сатыларында нәтижелі дамуын анықгайтын негіз бастауышта қалатындығы баршаға белгілі.
Республикада оқыту мазмұны жаңартылып, жаңа буын окулықгарын енгізіп жатыр.
Жаңа оқулықгар:
1. Көп деңгейлі.
2. Интеграцияланған.
3. Дамыта оқыту жүйесі қағидаларына
сәйкестендірілгендігімен ерекшелінеді.
Соңғы жылдары оқыту процесін ізгілендіру, оның практикалық бағыттылығын күшейту мақсатында біраз шаралар жасалды.

Пән: Математика, Геометрия
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

Тақырып: Теріс емес бүтін сандарды және арифметикалық амалдарды оқытудағы
көрнекіліктер

Жоспар

Кіріспе.

І-тарау
І.І.Нөмірлеу және арифметикалық амалдарды меңгерудегі көрнекіліктерді
пайдаланудың педагогикалық-психологиялық негіздері.
1.2.Математиканы оқытудағы көрнекілік принципі.
І.З.Бастауыш сыныптарды оқытудағы көрнекіліктердің
түрлері мен рөлі. ІІ-тарау
2.Сан және арифметикалық амалдарды оқытудағы көрнекіліктерді
пайдалану әдістемесі.
2.1.Сан ұғымын кдлыптастырудағы көрнекіліктер.
2.2.Арифметикалық амалдар мен олардың қасиеттерін
меңгерудегі көрнекі қүралдар.
2.3.Дидактикалыі; бірліктерді ірілендіру (ДБІ)
математикалық білім технологиясы.
2.4.Көрнекілікті пайдалану бойынша математика
сабағының үлгісі (2 сынып). Қорытынды.
Мазмұны

беі

Юріспе 3
Нөмірлеу және арифметикалық амалдарды меңгерудегі көрнекіліьсгерді
пайдаланудың педагогикалық-
психологиялық негіздері 5
Математиканы оқытудағы көрнекілік принципі 5
Бастауыш сыныптарды оқытудағы көрнекіліктердің
түрлері мен рөлі 11
Сан және арифметикалық амалдарды оқытудағы
көрнекіліктерді пайдалану әдістемесі 14
Сан ұғымын қалыптастырудағы көрнекіліктер 14
Арифметикалық амалдар мен олардың қасиеттерін
меңгерудегі көрнекі құралдар 28
Дидактикалық бірліктерді ірілендіру (ДБІ) математикалық
білім технологиясы 61
Көрнекілікті пайдалану бойынша математика
сабағының үлгісі (2 сынып) 68
Қорытынды 74
Пайдаланылған әдебиеттер 76
Сен ешбір жаңа нәрсе меңгермеген және өзіңнің
біліміңе ештеңе қоспаған осынау күнді немесе
сағатты бақытсыз сана.
Я.А. Коменский. К і
р і с п е

Қай замандарда да мектеп қоғамның әлеуметтік, экономикалық және
мәдени салаларындағы өзгерістерге икемделіп отырған. Әр кезеңге сай оқыту
теориялары, оқыту процесін үйымдастыру мәселелері де өзгеріп, жаңа
сұраныстарға бейімделген.
Дәл қазір адамның ақыл-ой, шығармашылық мүмкіндіктеріне қойылатын
талаптар артуда. Мұндай күрделі міндеттерді шешудегі орта мектептің
бастауыш сатысының алар орны ерекше. Оқушылардың білім берудің барлық
кейінгі сатыларында нәтижелі дамуын анықгайтын негіз бастауышта қалатындығы
баршаға белгілі.
Республикада оқыту мазмұны жаңартылып, жаңа буын окулықгарын енгізіп
жатыр.
Жаңа оқулықгар:
1. Көп деңгейлі.
2. Интеграцияланған.
1. Дамыта оқыту жүйесі қағидаларына
сәйкестендірілгендігімен ерекшелінеді.
Соңғы жылдары оқыту процесін ізгілендіру, оның практикалық
бағыттылығын күшейту мақсатында біраз шаралар жасалды.
Білім беру саласындағы жаңалықгар:
1. Үйымдастырудағы
2. Технологиялардағы
3. Оқулықгар мен бағдарламалардың өзгеруі.

Қазақстан білім беру тұжырымдамасында "Білім беру үлгісіне орта білім
беру деңгейінің өте жоғары болуы тән. Бүл ең алдымен барынша байыпты
бастауыш мектеп арқылы жүзеге асырылады"-деген. Осыған орай, әр пәнді,
соның ішінде бастауыш сынып математикасын оқытудың ғылыми дәрежесі
анағұрлым жоғары болуын, ғылым негіздерінің бәрі игерілуін, тәрбие
жүмысының жақсартылуын қамтамасыз ету бағытында әр алуан шаруалар жүзеге
асырылуда.
Бүл тақырып бойынша материалдар жинақгауда Д. Нурпеисова
атындағы орта мектептің көп жылдан бері қызмет етіп келе жатқан шебер, озық
үстаздар бірі Ибрагимова Түрғанкүл, Пономарева Людмила, Турисова Шолпан,
Мадыбекова Анар деген апайлардың математика сабақгарына қатыстым, сабақга
көрнекілік пайдалану әдістерімен таныстым.
Зерттеу әдісі - жүмысты орындау барысында талдау, жинақгау,
әңгімелесу, салыстыру, байқау және эксперимент тәсілдерін пайдалану болды.
Зерттеу объекті — балалардың математика сабағында көрнекіліктің
түрлері мен оны пайдалануы.
Зерттеу мақсаты — бастауыш сынып оқушыларына математиканы оқытуда
көрнекілік арқылы тиянакды білім беру; олардың ынта-жігерін, ойлау
қабілеттерін, белсенділігін арттыру; пәнге деген қызығушылығын
қалыптастыру.
Зерттеу міндеті :
1. Математиканы оқытуда көрнекілік мәселелерінде әдебиеттерге
шолу жасап, мәселелерді зерттеп, перспективалық дамыту
процесін анықгау.
2. Балалардың математикалық білімін көрнекі қүралдар
көмегімен, белгілі жүйе бойынша дамыту жолдарын белгілеу.
3. Іс-тәжірибе тексерілген эксперименттік педагогикалық
жүйенің мазмұнын анықгау.

Нөмірлеу және арифметикалық амалдарды меңгерудегі көрнекілікті
пайдаланудың педагогика-психология негіздері

1. Математиканы оқытудағы көрнекілік принципі
Математиканы оқыту процесінде көрнеьсілік принципін жүзеге асырудың
өзіндік ерекшелігі бар. Баланың нақгы білім қоры, оның ойлау әрекеті
негізінде жинақгалады. Оқу-көрнекі күралдарын оқушылар пайдалана отырып,
алғашқы жалпылау және қарапайым байланыстарды орнатады.
Көрнекілік — бұл қарастырып отырған құбылысты нақгылау. Нақгылау
нормалары: сөз, образ, сурет, сызба, схема т.б. бола алады.
XVII ғасырдың өзінде Ян Амос Коменский оқытудағы көрнекілікке
қойылатын талаптарды негіздеді. Оның айтуынша, ақыл-ойға түйсік әсерін
тигізбесе, оған өздігінен ештеңе қонбайды. Сондықган, оқуда заттарды
таддап, тұжырым жасамас бүрын сол нәрсе, заттарды байқаудан бастау керек
деген.
Коменсісийдің ойынша, білім түйсікке негізделуі керек. Көрнекі сезім
арқылы қабылданған білім есте анағұрлым түрақгы сақгалатынын дәлелдеді.
Я.А.Коменский былай деген: "Мүғалім үшін алтын ереже — бала сезімі
арқылы қабылдай алатын нәрселердің барлығын сезім
5
әсерлерін туғызып білдірген жөн: көруге болатынды көзге көрсет, естуге
болатын нәрсені құлақ түріп тыңцасын, иесін иіскеп білсін, дәмін татып
көрсін, қолына үстап қаттылығы мен жұмсақгығын, тағы-тағыларын байкдсыі^.
Кейбір нәрсені түрлі сезім мүшелерімен бірдей түйсініп қабылдағаны жақсы
("Ғылыми дидактика" XX —тарау). Бүл жағдайды ол балаларды оқытуда ең бағалы
дәреже деп санады. Кейінгі кезеңдерде педагогика классиктер, әдіскерлері
оқыту әдістеріне зерттеулер жүргізіп, көрнекілік принципін нақгылай түсті.
Окушылардың теориялық ойлауын дамытуға көрнекіліктің бір жағынан,
көптеген нәрселер мен қүбылыстарға анағүрлым ортақ қасиеттеріне назар
аудармауға мүмкін беретін, ал екінші жағынан үжымдарды деректендіруге
септігін тигізетін түрлерін қолдануға жәрдем етеді. Көрнекі қүраддардың бүл
мүмкіншіліктері А.М.Пышкало жазған мақаланың бірінде: "Әр алуан
нәрселерімен және геометриялық фигуралар модельдерімен жанаса, көптеген
тәжірибелерді орындай отырып, оқушылар олардың қандай материалдан
жасалғандығына, түр-түсіне , салмағына және т.с.с қатысын шамалы өмірге
анағүрлым ортақ қасиеттерді айқындайды "-деп жазған.
Қазақстандағы үлы ағартушылардың қазақгың алдынғы қатарлы өкілдерінің
еңбектерінде оқыту мен тәрбиенің негізгі мәселелері орын алады. Соның бірі
Абай өзінің шығармаларында ақыл-ойды дамытып, ғылыми білім алудың
қажеттігін атап көрсетті. Ол үшін ойлау, зейін, ес, мінез-қүлық, қиял, ерік-
жігер сияқгы психикалық процестерді дамыту керек - деді.
Үлы Абай: " Адам баласы... көзбен көріп, қүлақпен естіп, қолмен үстап,
тілімен татып, мүрынмен иіскеп, тыстағы дүниеден хабар алады " (А.Қүнанбаев
шығармаларының толық жинағы, 2-
том, 43 сөз, Алматы, 1954, 241-бет) — деген дана ойы педагог классиктердің
пікірімен үштасады.
Сонымен, көрнекілікті пайдалану, заттардың негізгі белгілері мен
ерекшеліктерін білуді жеңілдетеді, заттар жөніндегі мәліметтерді,
деректерді есте берік сактауға ыкдал жасайды. Окушылар оқылатын нәрсе —
заттармен тікелей танысуға әуес, ынталы келеді. Сондыктан, көрнекілік
оқушылардың назарын белгілі бір бағытқа жүмылдырады.
Бірақ, бүкіл оқу барысын көрнекілікпен ғана шешуге болмайды.
Педагогика классиктері байқаудың абстрактілік ойлаумен тығыз байланысты
болатындығын ескертті. Олардың ойынша, байқау ақыл-ой арқылы бағытталуы
тиіс. Я.А.Коменский өз сөзінде былай деген: "Е, егер жоғарғы байқаушы ақыл-
ой, сыртқы сезімдерді мүқият түрде қадағаламаса, сыртқы сезімдер бос,
құрғақ материал болып қалуы мүмкін".
Осы кезде байқау мен сөз сөйлеуді тиімді түрде байланыстыру мәселесін
шешуде академик И.П.Павловтың адам санасындағы бірінші және екінші
сигналдық системалардың өзара байланысы жөніндегі, яғни бірінші сигнал
қоршаған ортадан келетін накты материалдар, екінші сигнал — сөз сөйлеу.
Екінші сигнал бірінші сигналсыз болмайды, екеуі бір-бірінен
айырылмайды. Адамда сөзбен ойлану дамыған сайын екінші сигнал системасының
функциясы өсе береді. Бірақ сөз сөйлеу қоздырғыштары бірінші сигналдың
әрекеттері арқылы бекітілмесе, тек сөйлеу, сөз сөйлеу қайталана берсе, ол
адамды ақиқат шындыктан алыстата береді. Сонымен бірге, бірінші сигнал
системасы арқылы алынған білім сөз сөйлеу арқылы айтылмаса, ол зат
нәрселерді қабылдау, сезіну дәрежесінде ғана қала береді, логикалық
дәрежеге көтерілмей қалады.
7
Қорытындыларды ұғыну және меңгеру оқушылардың белсенділігіне ықпал жасайтын
әңгімелесу, есеп шығару, тапсырмаларды орындау арқылы жүргізіледі. Өз
кезінде Я.А.Коменский оқылатын нәрсе -заттарды оқушылардың мүмкіндігінше әр
салалы сезім мүшелері арқылы қабылдауын талап етті.
Оқушылар көбінесе көзбен көрумен қатар бұлшық етпен сезіну арқылы да
қабылдайды. Егер оқушылар тәжірибені көріп қана қоймай өздері жасаса,
жинақгаса білімдері нақгы болады. Мысалы, мұғалім оқушыларды ұшбұрышпен
таныстыра отырып сондай формалы фигуралардың негізгі белгілерін (3 бүрышы,
3 төбесі, 3 қабырғасы) көрсететін моделдерін пайдаланады. Мүғалім
балалардың қандай нәрселердің формасы үшбүрыш тәріздес екенін естеріне
түсіреді. Математиканы оқытуда оқушыларды тікелей қабылдауы мен түсініктері
үйлестіріле пайдаланады.
Математика нәрселердің өзімен айналадағы өмір қүбылыстарын ғана емес
"нақгылы өмірдің кеңістік формалары мен сандық қатынасын" (Ф.Энгельс)
зерттейді. Сондықган, математиканы оқытқанда дәл осы жақгарын айырып, алуға
тырысады; нәрселердің сапалық белгілері болса, еленбей қала береді.
Математикалық қатынастар мен операцияларды оқып үйрену үшін көбінесе
арнаулы көмекші қүралдар пайдаланады. Мүндай қүралдар кейде нәрселердің
өзіне немесе айналадағы өмірден алынған жағдайларға қарағанда анағүрлым
көрнекі болып шығады.
Көрнеьсі қүралдардың әр алуан дидактикалық қызметіне және
мүмкіншіліктеріне байланысты олардың сабақ үстінде комплексті түрде
қолданылуы қажет болады. Тек осы жағдайда ғана сабақ алдында қойылатын әр
бір танымдық міндетті шешу бағытында максимадды әсерлілікке қол жеткізуге
болады.
8
Көрнекіліктің әр түрлі қүралдарын комплексті түрде қолдану
қажеттілігі, оның сабақ үстінде әр алуан анализаторлардың бірлесіп жүмыс
істеуін қамтамасыз ете алуына да байланысты. Бүл жай М.Н.Скаткиннің бір
жүмысында жан-жақгы ашыла берілген.
"Зат кеңістік пен уақыт аясында біріккен тітіркендіргіштердің белгілі
комплексі ретінде бір сыпыра анализаторларға әсер еткен кезде ми
сыңарларының қыртысында нерв клеткаларының тиісті топтарымен уақытша
байланыстар пайда болады" — деп жазады М.Н.Скаткин, - мүның өзі организмнің
затты түтас нәрсе ретінде сезінуіне логикалық екпін туғызады. Сонымен бірге
көрнекілік қүралдарының әлденеше түрін тек оқылып жатқан қүбылыстың әр
түрлі жақгарын ашып береріне, ал оның әрқайсысын көрнекіліктің тек белгілі
бір түрімен сенімді түрде және толық бейнелей алатын жағдайда ғана
пайдалануға тиімді.
Көрнекі қүралдарды іріктеу кезінде олардың лирикалық екпінін әрбір оқу
пәнінің өзіндік ерекшелігімен және әрбір сабақтың мазмүнымен салыстырып алу
қажет. Бүл арада Ю.К.Бабанскийдің көрнекілікпен шектен тыс айналысу өмір
шындығын онсыз әсерлі түрде таныту мүмкін емес, абстрактілі ойлауды тежеуге
апарып соғады.
"Көрнекілікті өте мол қолдану көп жағдайда оқушылар зейінін шашыратады,
олардың зейінін тақырыптың негізгі идеясын танытудан басқаға аударады,
мүның өзі, әсіресе, ес қабілеті көрнекілік-образды қабыддаудан гөрі, сөздік-
логикалық қабылдауға бейім болатындығымен айналысқанда орын алады" — дейтін
пікірмен комплекске болмайды.
Көрнекі қүралдар мен мүғалім сөзін үштастыру проблемалары Л.В.Занковтың
"Мүғалім сөздері мен көрнекі
қүралдардың оқыту ісіндегі ұштастығы" және "Оқыту ісіндегі көрнекілік пен
окушылар белсенділігін көрсету" деген еңбегінде анағұрлым толық талданған.
Л.В.Занковтың пікірінше, мұғалім сөзімен көрнекі құралдарды
үштастырудың алты формасы бар, атап айтқанда:
1-форма: мүғалім сөздің көмегімен оқушылар жүргізетін бақылауға
жетекшілік жасайды, объектінің бейнесі туралы, оның тікелей қабылданатын
қасиеттері мен қатынастары туралы білімді алады.
2-форма: мүғалім сөздің көмегімен оқушылардың өздері көрнекі
объектілерге жасаған бақылаулары негізінде балаларды қүбылыстар арасындағы
қабылдау процесіндегі көзге көріне қоймайтын байланыстарды, саналы түрде
үғынуға және түжырымдауға бастайды.
3-форма : объектінің бейнесі туралы, оның тікелей қабылданатын
қасиеттері мен қатынастары туралы мәліметтерді окушылар мүғалімнің сөз
мәлімдемесінен алады, ал көрнекі құралдар сөзбен берілген мәліметтерді
кдбылдау қызметін аңғарады.
4-форма : окушылар көрнекі объектіге жасаған бақылауына сүйене отырып,
педагог қүбылыстар арасындағы оқушылар тікелей қабылдай алатын жағдай
болмағандағы байланыстар туралы хабарлайды, яки қорытынды жасайды,
жекеленген деректерді біріктіреді, жинақгайды.
5-форма : не сөз жәрдемімен немесе көрнекі түрде көрсете отырып мұғалім
окушыларға қолда бар объектілермен жұмыс істегенде орындауға тиісті, іс-
әрекеттерге қатысты, сондай-ақ ол іс-әрекеттердің орындалу әдістеріне
қатысты нүсқау береді.

10

6-форма : педагог сөздің жәрдемімен оқушыларға қолда бар
объектілермен, олар жасауға тиісті іс-әрекеттерді орындау әдістері жайында
нұсқау береді, мұның өзінде мүғалімнің нұсқауы қолма-қол көрсетіліп
отырады.

Бастауыш сыныптағы оқытудағы көрнекіліктердің

түрлері мен рөлі

Бастауыш кластарда оқу-көрнекі құраддарын математика сабағында
қодданудың рөлі өте зор. 1-5 кластарда сандар және оларға амалдар қолдану,
үзындық, масса, уақыт, баға, аудан бірліктері, бөлшек туралы үғым,
арифметикалық амалдардың қасиеттері қарастырылады. Сонымен бірге, балалар
алгебралық және геометриялық материалдан ұғым алады.
Оқыту процесінде оқу-көрнекі құралдарының атқаратын міндеті мен орны,
оларды пайдалану мақсаты, сабақгың мазмұнына, сабақга шығарылатын
дидактикалық есептерге және окушылардың дайындығына тығыз байланысты
болады. Математика сабағында қолданылатын оқу-көрнекі құралдарын 3 топқа
бөліп қарауға болады:
1-топқа: сандар үйымын меңгеруге , есептеуді, сандарға амаддар қоддану
және арифметикалық амалдардың қасиеттерін үғынуға көмектесетін қүралдар;
2- топқа: геометриялық материалдарды оқып үйренуге көмектесетін
құраддар;
3-топкд: үзындық масса мен сыйымдылық, уақыт, аудан бірлестіктерін
оқып үйренуге көмектесетін қүралдар кіреді.
Көрнекілік бірнеше түрлерге бөлінеді:

п

Жаратылыс көрнекілігі — окушыларды өмірде бар объектілермен
(өсімдіктермен, хайуанаттар, минералдармен т.б.) класта және мектептен тыс
жерлерге (табиғатқа шығып, экскурсия жасау кезінде және т.б.) таныстыруды
көздейді.
Көлемдік көрнекілік — шындық дүниенің көлемдік бейнесін беру мақсаты
бар (фото суреттер, картиналар, диафильмдер, диопозитивтер).
Дыбыстық көрнекілік — дыбыстық бейнелерді, дыбыстық көріністерді жазу
үшін дыбыс қүралдарын пайдалану және дыбысты кино жатады.
Символикалық және графикалақ көрнекілік — абстракты ойлауды дамытуды
әсер етеді, өйткені бүл типтегі қүрал нақгы болмысты шарты қорытылған
символикалық түрде көрсетеді (бүған схемалар, чертеждер, диаграммалар
жатады). Көрнекі оку қүралдары табиғи және суретті күраддар болып бөлінеді.
Математика сабағында пайдаланатын табиғи көрнекі күралдарға айналадағы
өмірден алынған нәрселер: дәптерлер, қарындаштар, шыбықгар, кубиктер,
т.с.с. жатады.
Суретті көрнекі қүралдар ішінен бейнелік көрнеьсі қүралдар жеке
бөлініп көрсетіледі: нәрселер-картиналар, нәрселер мен фигуралардың қағаз
бен картоннан жасалған кескіндері салынған таблицалар.
Көрнекі қүралдардың түрлерін білу мүғалімнің оларды дүрыс таңдап
алуынан және оқытуда тиімді түрде пайдалануға, сондай-ақ өзінің немесе
балалармен бірге көрнекі қүралдарды дайындап алуынан мүмкіндік береді.
Көрнекі қүралдарды пайдалану түрғысынан алғанда жалпы кластық және
жекелік деп бөлінеді. Жалпы кластық көрнекі қүралдарды бүкіл класс болып
пайдаланады (олар демонстрациялық деп атайды). Жекелік көрнекі қүралмен
әрбір
12
окушы жеке пайдаланылады. Көбінесе жалпы кластық және жекелік қүралдар
мазмүны жағынан бірдей және айырмашылығы үлкен — кішілігінде ғана болады:
геометриялық фигуралардың модеддері, кеспе цифрлар, чертеждік
инструменттері т.с.с. Жалпы кластық құралдарды да, сондай-ақ жекелік
құралдарды да, сабақга пайдалану ыңғайлы болу үшін дұрыс орналастырудың
рөлі зор, мысалы, цифрларды жалпы кластық және жекелік кассаларды,
фигуралар моделдерін конвертте сақгайды және т.с.с.
Көрнекі құралдарды оқу процесінің барлық кезеңдерінде қолданылады:
жаңа сабақгы түсіндірген кезде ( кинофильм көрсету) білім, білік және
дағдыны қалыптастыру кезінде, үйге берген тапсырманы орындаған кезде,
өткенді кдйталау кезінде қолданылады.
Дайындау тұрғысынан алғанда көрнекі құралдар баспахана тәсілімен
немесе фабрикада дайындалған және мұғалімнің немесе балалардың өздері
қолдан жасаған көрнекі қүралдар деп бөлінеді.
Көрнекі құрал білім көзі ретінде қодданғанда, ол елеулі мәселеде —
жалпылама қорытынды жасауда — негіз болып табылатынын атап көрсетіп,
негізгі емес қосалқы мәнін көрсетіп отыруы тиіс. Егер көрнекі құралдар
қажет емес түста қолданылатын болса, онда балалардың зейіні қойылған
міндеттен басқаға ауып, оның зияны тиеді. Оқытуда көрнекілік рөлі
балалардың математикалық білімінің артуымен және окушылардың ойлау
қабілетінің дамуына әсерін тигізеді.

13

Сан және арифметикалық амалдарды оқытудағы көрнекілікті
пайдаланудың әдістемесі Сан ұғымын калыптастырудағы
көрнекіліктер

Математиканы 1-класта және одан кейінгі кластарда оқып-үйренудің
жетістігі негізінен балалардың 10 көлеміндегі нөмірлеуді және арифметикалық
амалдарды игеру сапасына байланысты. Біріншіден, 10-ға дейінгі санау- одан
кейінгі барлық санаулардың негізгі себебі бірінші ондықган бастап 10-
ондыққа дейінгі санау немесе 1 жүздіктен 10 жүздіьже дейінгі санау т.с.с.
жай бірліктерді санау сияқгы жүргізіледі. Еьсіншіден, 10 көлеміндегі
сандарды қосу таблицасын жақсы білмейінше, көп таңбалы сандарға амалдар
қолдану мүмкін емес.
Сан ұғымын оқып-үйренудің міндеті-тек балаларға натурал қатардың
әрбір бірінші ондық сандарымен таныстыру (оларды атау, жазу, алдыңғы және
кейінгі сандардан шығарып алу) ғана емес, сонымен қатар әрбір келесі санның
пайда болуына, оның көзінің алдындағы санға және өзінен кейінгі санға
қатысына негіз болатынын не екендігін балалардың санасына жеткізу болып
табылады.
Қорыта келгенде, он көлемінде нөмірлеуді өткенде бүл жастағы
балалардың ерекше көңіл қоярлық бір өзгешілігін үмытпау керек. Бүл жастағы
балалар ылғи іске қатысқысы келіп отырады, үзақ уақыт "жүмыссыз" отыра
алмайды және баланың назары түрақгы болмайды, көңілі бірден-бірге ауып ылғи
жүмыстың түрлі-түрлі болып келуін тілеп отырады.
Окудың бүл сатысында көрнекі қүралдар мен дидактикалық материалдар
мына шарттарды қанағаттандырарлықгай болуы керек.

14

1) көрнекі құралдар балаларды қызығарлықгай түрлі-түрлі
болып келу керек.
2) Мүғалімнің көрсететін көрнекі құралдары сияқгы
қүралдар балалардың өздерінің қолдарында да жеткілікті
болу керек.
3) Дидактикалық материал ретінде айналадағы түрмыстан
балалар оңай тауып аларлықгай нәрселерді қоддану
керек, мысалы жалаң бүршақ, емен түқымы, шырша
бүршігі, ұсақ тас және т.б.
4) қүралдар оңай қозғалғыш болу керек, кез-келген тәртіпте
орналастыруға қолайлы болу керек.

Материалдар көрнекі және белсенді түрде түсіндіруге көмектесетін әдістің
бірі оқылатын санды көрнекі түрде көрсету үшін алынған нәрселердің суретін
салуға болады, мысалы 3 санын оқығанда жапырақгың, жалаудың, алманың
суретін салу және бояу дәптермен жүмыста үсынылады.
Бірінші ондық сандарын оқып-үйрену сабақгарын қүрғанда балалардың
мектепке кірген кезіндегі олардың дайындығы мен дамуына сүйену керек
болады. Сондықган, бірінші сабақгың өзінде-ақ балалардың қандай
математикалық білімі мен үғымының бар екендігін анықтап, соған негіздеп
өзінің сабақгарын күру қажет. Дайындық кезінде нумерацияны оқып-үйрену,
санау — ("артық", "кем", "тең", реттік қатынастар т.с.с)ға көшуге қажетті
білімді жүйеге келтіру және толықгыру керек. Санауға дағдыланудың маңызы
зор, ол үшін нәрселердің санау жаттығуын әр сабақкд қосу керек, мүнда
нәрселерді сырттай, ойша санамай, тікелей олардың өзін санау керек және
нәрселерді кез келген тәртіпте санау керек, мүнда санау нәтижесі

15

санау тәртібіне байланысты болады деген қорытынды шығару кджет.
Осындай жаттығулардың барысында мүмкіндігінше әрбір окушының санау
кезінде аталған савды ол санап жатқан нәрселерімен сәйкестендіре білетіндей
етіп үйрету керек. Осы кезде балаларда көптеген нәрселерді (геометриялық
фигураларды, кластағы заттарды) салыстыра білуге, сандары тең емес
нәрселерді, сандары тең нәрселерге және керісінше түрлендіре білуге үйрету
керек.
Мысалы, балалар дөңгелектердің үшбүрыштары санынан біреуі артық деп
анықгады дейік. Мүғалім мынадай сүрақгар қояды:
Дөңгелектердің саны үшбүрыштардың санындай болу үшін не істеу керек ?
Үшбүрыштардың саны дөңгелектердің санындай болу үшін не істеу керек ?
Балалар теңестіруде түрліше орындауға болатынын түсінулері керек.
Ал енді осы жерде, балалар әдебиетін жақсы меңгерген мүғалім, яғни әр
түрлі жүмбақгар, мақал-мәтелдер, такдақгар көмегімен оқыту барысында жақсы
нәтижелерге ие болуы мүмкін.
Мысалы, кейбір математикалық үғымдарды таныстыруда жүмбақ негіз етіп
алынады:
Дәптеріңізді сәндетіп, Зор сан екен, байқаңыз.
Мақүлдайсыз абыройменен
Әрине, бүл сан
(Бес).
Жүмбақгың жауабы табылғаннан кейін 5 саны үстінде жүмыс жүргізіледі.
Мүғалім бүл санның сандық бейнесін көрсетуін,
натурал сан қатарындағы 5 санының көршілес сандарын айтып беру, 5 саны
қалай құралғанын және алдыңғы, кейінгі сандармен салыстырып түсіндіріп
беруін ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.