Сатып алушылармен тапсырыс берушілер борышының есебі

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 28 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Ғылым және Білім Министрлігі
Ш.Есенов атындағы Ақтау мемлекеттік университеті

Экономика
және құқық институты

Есеп және аудит кафедрасы

Курстық жұмыс
Пәні : Аралық қаржылық есеп
Тақырыбы : Дебиторлық борыштар

Орындаған : УА-05-1
Дарибаева К.
Тексерген :
Нұрбосынова Ж.

Ақтау
Кіріспе
Осы курстық жұмыстың тақырыбы Дебиторлық борыштар. Бірінші бөлімінде
дебиторлық борыштардың есебін ұйымдастыру жолдары қарастырылған.
Екінші бөлімінде еншілес серіктестерді және алдағы кезең шығындерының
есептерін қалай қарастыруға болады сол туралы айтылған.
Үшінші бөлімде күмәнді борыш дегеніміз не және берілген аванстарды
қалай есептеуге болдады сол жайында жаздым.

Алынуға тиісті айыппұлдардың , өсімақылардың сомаларына Алынуға тиісті
борыштар, Алынған вексельдер, Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің
өзге де борыштары деп аталатын шоттардың тиістілері дебиттелініп, Негізгі
емес қызметтен алынған басқадай кірістер шоты кредиттелінеді.
Сонымен қатар Басқадай дебиторлық борыш шотында төленуге тиісті жал
төлемдері жайлы ақпараттар , бюджетке және бюджеттен тыс ұйымдарға артық
төленген сомалар , жабдықтаушылар мен мердігерлерге , көлік ұйымдары мен
басқа да заңды тұлғаларға деген шағым талап сомалары , тауарлық –
материалдық қорлардың жетіспеушілігі , өсімақылар , тағы да басқалар
есептеледі.
Кәсіпорынның балансындағы алынған вексель деп аталатын бабындағы сома
басқа заңды немесе жеке тұлғалардың ұйымға вексель бойынша төлейтін ресми
берешегі болып есептелінеді. Алынуға тиісті шоттар бойынша шоттар (
дебиторлық борыштар ) иелік ету құқығымен қоса, заңды құқығымен байланысты
актив болып саналады.

Мазмұны
Бөлім І.Дебиторлық борыштар есебін ұйымдастыру және сатып алушылармен
есеп айырысу.
1.1.Дебиторлық борыштар есебін ұйымдастыру.
1.2.Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер борышының есебі.

БөлімІІ.Еншілес серіктестердің және алдағы кезең шығындарының
есебі
2.1 Еншілес (тәуелді) серіктестердің дебиторлық борыштарының есебі
2.2 Алдағы кезең шығындарының есебі
2.3 Басқадай дебиторлық борыштар

Бөлім ІІІ. Күмәнді борыштар және аванстар есебі
3.1 Күмәнді дебиторлық борыштар
3.2 Берілген аванстар есебі
Қорытынды.
Пайдаланған әдебиеттер.

Бөлім І.Дебиторлық борыштар есебін ұйымдастыру және сатып
алушылармен есеп айырысу.
1.1 Дебиторлық борыштар еседін ұйымдастыру.
Кәсіпорындар мен ұйымдардың басқа заңды немесе жеке тұлғалардан оларға
сатқан тауарлары , көрсеткен қызметтері , сондай-ақ аванс ретінде алдын ала
төлеген төлемдері үшін алашақ борыштары – Дебиторлық борыштар (Алынуға
тиісті шоттар) деп аталады. Осы кәсіпорындар мен ұйымдарға берешек борышы
бар заңды және жеке тұлғалар дебиторлар болып табылады. Өтелетін (
алынатын ) уақытына қарай алынуға тиісті дебиторлық борыштар ағымдағы
алынуға тиісті борыштар және ұзақ мерзімді алынуға тиісті борыштар болып
екіге бөлінеді. Бұл борыштардың есебі Алынуға тиісті шоттар бөлімінің
шоттарында есептеледі.
Есеп беретін уақыттан кейінгі бір жыл ішінде алынатын (өтілетін )
дебиторлық борыштар ағымдағы активтер қатарында есептеледі. Олардың
қатарына жататындар :
- ағымдағы активтерді сатып алуға төленген аванстық (алдын ала
төленген ) төлем ;

- тапсырылған ( берілген ) шоттар бойынша алынуға тиісті борыштар ;

- вексельдер бойынша алынуға тиісті борыштар ;
- негізгі ұйымдар мен оның еншілес серіктестігі арасындағы
түрлі операциялар негізінде туындалған дебиторлық борыштар ;
- ұйымның лауазымды адамдарының ( тұлғаларының ) дебиторлық
борышы ;
- басқадай дебиторлық борыштар.
Кәсіпорынның балансындағы алынған вексель деп аталатын бабындағы сома
басқа заңды немесе жеке тұлғалардың ұйымға вексель бойынша төлейтін ресми
берешегі болып есептелінеді. Алынуға тиісті шоттар бойынша шоттар (
дебиторлық борыштар ) иелік ету құқығымен қоса , заңды құқығымен байланысты
актив болып саналады. Қорытындылап айтатын болсақ дебиторлық борыш
дегеніміз , бұл – иелік ету құқығын қосқандағы заңды құқықтармен байланысты
активте қамтылған алдағы уақыттағы экономикалық тиімділік.
Ұйымның қаржы жағдайын сипаттайтын көрсеткіштердің қатарына дебиторлық
борыштардың айналымы жатады. Яғни дебиторлық борыштардың есептелген уақыты
мен өтелу уақытының арасындағы мерзім күндерінің саны. Ұйымның дебиторлық
борышы оған байланысты кіріс танылған жағдайда ғана анықталады. Дебиторлық
борыштар сатылған өнімдер мен тауарлардың құнынан баға жеңілдіктерін (
скидка ) және қайтарылған тауарлардың құнын алып тастағандағы қалдық сома
бойынша есептеледі. Бір жылдам астам уақыт бойы алынбаған дебиторлық
борыштар Ұзақ мерзімді дебиторлық борыштар болып есептеледі.
Дебиторлық борыштардың пайда болған ( есептелінген ) уақыты мен өтелу
уақытының арасындағы мерзімге байланысты пайыздар бойынша кіріс көп
жағдайларда ескерілмейді. Кәсіпорындар өздерінің тауарларын сатқанда кейде
сатып алушыларға баға жеңілдіктерін береді. Ұйымдардың мұндай қадамға
баруының басты себебі сатып алушыларды қызықтыру арқылы сатылатын
тауарларының көлемін арттыру болып табылады. Сонымен қатар баға
жеңілдіктерін ( скидка ) пайдалану ұйымның күмәнді борыштарының сомасын
қысқартуға үлкен әсер етеді. Халықаралық тәжірибеде баға жеңілдіктері (
скидка ) терминімен ( сөзімен ) бірге сауда жеңілдігі термині ( сөзі )
қатар қолданылады. Өз экономикасын нарықтық жолмен жүргізіп келе жатқан
елдердегі ұйымдар сауда жеңілдігін тауарды сатудағы жарнама ретінде
пайдаланады. Ұйымдардың сауда жеңілдігін қолдануының мақсаты баға
жеңілдіктерін ( скидка ) пайдаланғандағы жағдаймен бірдей деп айтуға
болады.
Кейбір жағдайларда сапасының төмендігінен немесе тауарлардың ақау болу
себебінен сатылған тауарларды қайтаруға тура келеді. Мұндай тауарларды
қайтарып алу сатушы ұйымдар үшін тиімсіз болады. Сондықтан да кәсіпорын
сатып алушы заңды немесе жеке тұлғаның осы тауарлар бойынша борыш
сомоларының мөлшерін қысқарту туралы талабын қабылдауға келісуіне тура
келеді. Әрине аталған жеңілдікті жасау ұйымның келіп түсуге ( алынуға )
тиісті табыстарының көлемін азайтатындығы сөзсіз. Бұл жағдайда ұйымның
бухгалтериясында жасалынған жеңілдік сомасына :
Д-т : Баға шегерімі – шоты
К-т : Алынуға тиісті борыштар – шоты түріндегі бухгалтерлік
жазуы жазылады.
Егер сатылған тауар ұйымға қайтарылған болса , ол үшін жазылатын
бухгалтерлік жазу мына түрде бейнеленеді :
Д-т : Сатылған тауарлардың қайтарылымы – шоты
К-т : Алынуға тиісті борыштар – шоты
Кәсіпорынның бухгалтериясы дебиторлық борыштар есебін жүргізу
барысында мына төменде аталған құжаттарды ( есептік тіркелімдерді )
қолданады :
нөмірі 7 Журнал – ордер – Жұмысшылар мен басқа да
тұлғалардың борышы деп аталатын шотының кредиті бойынша ;
нөмірі 8 Журнал – ордер – Алынуға тиісті қосылған құн
салығы , Есептелген пайыздар , Басқадай дебиторлық борыштар және
Берілген аванстар деп аталатын шоттардың кредиті бойынша ;
нөмірі 9 Журнал – ордерге қосымша тізімдеме – Берілген
аванстар шотының дебиті бойынша ;
нөмірі 10 Журнал – ордерге – Күдікті қарыздар бойынша
резерв , Алдағы кезең шығындары шоттарының несие ( кредиті ) бойынша;
нөмірі 11 Журнал –ордер – Сатып алушылар және тапсырыс
берушілердің борышы шотының және Еншілес ( тәуелді ) серіктестіктердің
дебиторлық борышы шотының кредиді бойынша жүргізіледі.
Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер және басқадай дебиторлармен есеп
аайырысудың есебі бойынша жоғарыда аталып өткен тіркелімдерден басқа
дебиторлық борыштардың есебіне талдамалық есептің карточкалары , ажырату
парақшалары ( қағаздарын ) , бухгалтерлік анықтамалары және тағы да басқа
тіркелімдер ( құжаттар ) қолданылады. Жалпы есеп тіркелімдерін толтыру
шаруашылық операцияларының мазмұнын сипаттайтын бухгалтерлік жазулардың
жиынтығын анықтау үшін керек. Халықаралық бухгалтерлік есеп
стандарттарында ( соның ішінде Америка Құрама Штатының бухгалтерлік есеп
стандарттарында ) ұйымның бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізу барысында
қолданатын барлық бланкілері үшін міндетті ортақ есеп беру формалары
қарастырылмаған. Есеп нысанын таңдау құқығы толығымен бас бухгалтердің
құзырында , яғни ол алғашқы құжаттарды топтастырудың ең қарапайым әдісін
таңдап , шоттар корреспонденсиясын жүргізуге міндетті. Шоттарға келетін
болсақ , олар негізгі есеп тіркелімдерінде үнемі қатысатын , эпизодтық
болып бөлінеді және олар басқадай операцияларда қолданылады.Дебиторлық
борыштар шоттарында есептелетін сомалардың дұрыстығы мен олардың толықтығын
бақылау үшін түгендеу жүргізілуі қажет, ол құжаттар бойынша шоттар
корреспонденцияланатын шоттармен салыстыру арқылы жүргізіледі. Мұндағы
басты мақсат – әрбір шоттағы сомалардың сәйкестігі мен дұрыстығын ,
толықтығын анықтау болып табылады. Дебиторлық борышты есептеудегі басты
мәселе сату мерзімін анықтау болып табылады , яғни сатып алушыларға тиеліп
жіберілген немесе жөнелтілген тауарлардың (жұмыстар, қызметтер) қашан
сатылғанын тануында. Бухгалтерлік есептің көзқарасымен қарағанда,
тауарлардың тиелуі мен сатып алушыға қаржылық және есеп айырысу
құжаттарының ұсынылуы , тауарлардың сатылғандығы деп танылады.
Дебиторлық борыштар келесідей бөлімдерден тұрады :
Сатып – алушылар мен тапсырыс берушілердің борышы.
Кұдікті қарыздар бойынша резервтер.
Еншілес ( тәуелді ) серіктестіктердің дебиторлық борышы.
Басқадай дебиторлық борыштар.
Алдағы кезең шығындары.
Берілген аванстар.
Яғни осы жоғарыда аталған баптар бойынша кәсіпорындар мен ұйымдардың
басқа заңды немесе жеке тұлғалардан алашақ сомалары дебиторлық борыш болып
табылады.

1.2 Сатып алушылармен тапсырыс берушілер борышының есебі.
Кәсіпорындар мен ұйымдардың Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің
борышы деп аталатын бөлім шоттары сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің
осы кәсіпорынға деген әр түрлі қарыздары жайлы ақпараттарды қорытындылау
үшін арналған. Аталған бөлімде келесідей шоттар қаралған :
Алынуға тиісті шоттар.
Алынған вексельдер.
Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің өзге де борыштары.
Бұлар активті шот болып табылады. Сондықтан да бұл шоттардың дебитінде
борыштың сомасы жазылса , ал кредитінде борыштың азаюы көрсетіледі.
Алынуға тиісті шоттар ( дебиторлық борыштар шоты ) сатып алушы заңды немесе
жеке тұлғалардың сатып алған тауарлары , сондай – ақ кәсіпорының оларға
көрсеткен қызметі үшін қарыз сомаларын білдіреді.
Алынуға тиісті шоттар деп аталатын шотта тиеліп жіберілген өнімдер
( тауарлар ) , атқарылған жұмыстары мен көрсетілген қызметтері үшін
сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің банк мекемесі қабылдаған есеп
айырысу құжаттары бойынша төлеуге тиісті сома есептеледі. Жалпы Алынуға
тиісті шоттар шотын сипаттай келе олардың қысқа мерзімді активтер
екендігін және олардың сату нәтижесінде пайда болатындығын аңғаруға болады.
Сондықтан оларды кейбір уақыттарда саудалық міндеттемелер деп те атайды.
Олар тауарларды несиеге сату кезінде де пайда болады. Міндеттемелердің
өтелу ( орындалу ) көздеріне басқадай нұсқаулар болмаған жағдайда , оларды
сатудан алынды деп санайды. Халықаралық тәжірибеде кез келген адамға
тауарларды несиеге сату кең көлемде етек алған, сонымен бірге сатып
алушылар үшін сатып алған тауарларының төлемін бір немесе бірнеше айдан
кейін төлеу ( өтеу ) құқығы да берілген. Мұндай несиені коммерциялық несие
деп те атайды. Тауарларды несиеге сататын фирмалар , сатып алушының шотты
уақытында төлеу қабілеттілігі бар болатындығына бақылау шараларын
жүргізулері қажет. Сол үшін әрбір ұйымдарда несиелік бөлімдер жұммыс
істейді. Бұл бөлімдер арқылы , жеке және заңды тұлғалардың немесе
компаниялардың қаржылық жағдайларын білуге , сатып алушыға тауарды несиеге
сатуға немесе бермеу жайлы мәселені шешуге керекті ақпараттарды білуге
болады , сонымен қатар тауарлар сатушының арнаулы ақпараттың несиелік
бюролары арқылы да клиент жайлы басқадай мәліметтер алуға мүмкіндігі бар.
Осындай несиелік ақпарат бөлімдерінің мәліметтері бойынша да несиеге
тауарларды сату , сатпау жайлы шешімдер қабылданады. Несиелік бөлім төлеу
сомасын ұсынуды , несие көлемін шектеуді және сатып алушылар мен тапсырыс
берушілерден несиені уақытылы өтеуді қамтамасыз ететін белгілі бір
құжаттарды талап етуі мүмкін. Осыған орай кәсіпорындар мен ұйымдардың
таңдап алынған ережелері мен негізгі қағидалары есеп саясатында атап
көрсетілуі қажет. Бұл шотта сатылған материалдық емес активтер , негізгі
құралдар , бағалы қағаздар және тағы да басқа дебиторлық борыштар
есептеледі.
Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің борышы шоттарына қатысты
бухгалтерлік есепте мынадай корреспонденсиялар жазылады :
Мысалы : сатып алушылар мен тапсырыс берушілерге 300000 (үш жүз мың)
теңгенің дайын өнімдері 500000 (бес жүз мың) теңгеге сатылды (соның ішінде
80000 (сексен мың) теңге ҚҚС сомасы)
Сатылған тауарлардың өзіндік құнына :
Д-т : Сатылған дайын өнімдердің
өзіндік құны 300000
тг.
К-т : Дайын өнімдер 300000 тг.
Сатылған тауарлардан алынатын сомаға :
Д-т :Алынуға тиісті борыштар шоты 420000 тг.
К-т : Дайын өнімдерді сатудан алынатын
Табыс шоты 420000
тг.
Сатылған тауарлар үшін есептелген ҚҚС сомасына :
Д-т : Алынуға тиісті борыштар шоты 80000 тг.
К-т : Қосылған құн салығы сомасы 80000 тг.
Сатылған тауарлар үшін алынатын сома келіп түскенде :
Д-т : Ақшалар шоты 500000 тг.
К-т : Алынуға тиісті борыштар шоты 500000 тг.
Жоғарыдағыдай екі жақты жазудан көріп отырғанымыздай кәсіпорындар мен
ұйымдардың сатқан ( тиеп жіберген ) тауарлары , атқарған жұмыстары мен
көрсеткен қызметтеріне байланысты қосылған құн салығы есептелгенде Алынуға
тиісті борыштар шоты дебиттелініп Қосылған құн салығы шоты
кредиттелінеді.
Ал сатылған материалдық емес активтер , негізгі құралдар , бағалы
қағаздар бойынша дебиторлық борыштардың пайда болуына Алынуға тиісті
борыштар ( шоттар ) , Алынған вексельдер , Сатып алушылар мен тапсырыс
берушілердің өзге де борыштары деп аталатын шоттардың тиістілері
дебиттелініп , оған сәйкес Материалдық емес активтердің есептен
шығарылуынан алынатын кіріс , Негізгі құралдардың есептен шығарылуынан
алынатын кіріс және Бағалы қағаздардың есептен шығарылуынан алынатын
кіріс деп аталатын шоттардың тиістілері кредиттелінеді.
Сатылған материалдық емес активтер , негізгі құралдар , бағалы қағаздар
бойынша қосылған құн салығы есептелінгенде Алынуға тиісті борыштар ,
Алынған вексельдер , Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің өзге де
борыштары деп аталатын шоттардың тиістілері дебиттелініп , Қосылған құн
салығы шоты кредиттелінеді.
Шетелдік валютада сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің тиімді баға
айырмашылықтарының пайда болуына Алынуға тиісті борыштар , Алынған
вексельдер , Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің өзге де борыштары
деп аталатын шоттардың тиістілері дебиттелініп , бағамдық айырмашылықтан
алынатын кіріс шоты кредиттелінеді.
Алынуға тиісті айыппұлдардың , өсімақылардың сомаларына Алынуға тиісті
борыштар, Алынған вексельдер, Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің
өзге де борыштары деп аталатын шоттардың тиістілері дебиттелініп, Негізгі
емес қызметтен алынған басқадай кірістер шоты кредиттелінеді.
Сатып алушылардан оларға сатылған өнім , тауар және атқарылған жұмыстар
мен көрсетілген қызметтер үшін төлемдер келіп түскенде Ақшалар бөлімінің
тиісті щоттары дебиттелініп , Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің
борыштары деп аталатын бөлім шоттарының тиістілері кредиттелінеді.
Кейін қайтарылған тауарларға жасалған сату және баға шегерімдерінің
сомасына Сату шегерімі немесе Баға шегерімі шоттарының тиістілері
дебиттелініп , Алынуға тиісті борыштар , Алынған вексельдер , Сатып
алушылар мен тапсырыс берушілердің өзге де борыштары деп аталатын
шоттардың тиістілері кредиттнлінеді.
Қайтарылған тауарлар мен өнімдерге (жұмыстар мен қызметтерге) құн
есептелінген қосылған салығы сомасы Алынуға тиісті борыштар , Алынған
вексельдер , Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің өзге де борыштары
деп аталатын шоттардың тиістілерінің дебитіне , Қосылған құн салығы
шоттың кредитіне жазылып сторно етіледі (алып тасталады).
Сатып алушылар және тапсырыс берушілермен есеп айырысу операциялары
арнаулы тізімдемелерде есептеліп , онда сатылған айналымнан тыс активтер ,
қаржылық инвестициялар , тауарлық-материалдық қорлар бойынша шот
фактуралары немесе басқадай есеп айырысу құжаттары жинақталып ,
топтастырылып бөлек көрсетіледі. Тізімдемелердегі жазулар – шоттар ,
фактуралар немесе олардың орнына қолданылатын басқадай құжаттар негізінде
активтердің топтары бойынша жазылады. Тізімдеменің бағандарында
(графасында) сатып алушылар (тапсырыс берушілер) бойынша ай басындағы
қалдықтар көшіріледі және бұйымдардың аттары немесе топтары бойынша
сатылған активтердің сандық мәліметтері көрсетіледі. Сатып алушылар мен
тапсырыс берушілердің борышы шотының бөлімше шоттарының кредиті бойынша
операциялардың есебі үшін № 11 Журнал –ордер қолданылады.
Тауарларды сату мен сатып алу кезіндегі барлық қатынастар , жеткізу
келісімдері , консигинация жайлы келісімдер мен сату және сатып алу
келісімдері , сондай – ақ келісімшарттарымен және тағы да басқа құжаттар
құқықтық ресімделуі қажет. Келісімнің және соған сәйкес есептің басты
объектісі тауар болып табылады. Сондықтан келісімшартта тауарлардың
сипаттамасы толығымен көрсетіліп , оның бағасы мен келісілген жалпы құны
аталып өтуі қажет. Келісім бағалары тұрақты , тұрақсыз және бекітілген (
фиксированный ) болып көрсетілуі мүмкін.
Тұрақты баға келісімшартта көрсетіліп , тауарларды төлеу кезінде
қадағаланады және өзгерістерге ұшырамайды.Инфляция жағдайында (ақшаның
құнсыздануы) , әсіресе келісімшартқа қол қою мен тауарды жеткізу арасындағы
уақыт айырмашылығына байланысты сатушы теңгені арадағы есеп айырысуға
тұрақты пайдаланған жағдайда теңге құнының ( бағамының ) өзгеруіне
байланысты тиімсіз ( қиын ) жағдайға тап болуы мүмкін . Сондықтар келісуші
жақтар бағаны тұрақты валюта түрінде белгілеуге тырысады. Бұл жағдайда
тауардың жалпы валюталық сомасы анықталады және теңгедегі валюталық
эквивалентті қайта санау тәртібі мен бағамы белгіленеді. Әр түрлі
банктердегі бағамдар әр түрлі болғандықтан , бағам тауардың жеткізілген
күніне , болмаса белгілі бір банктегі оның төлемі жүргізілген күніне таңдап
алынуы мүмкін. Осындай кезде сатушы үшін тауардың белгілі бір сомасының
немесе 100% сомасының төмендігі тиімді болады.
Тұрақсыз баға келісімшартқа отыру барысында тұрақты бағаны анықтау
қиын болған жағдайда белгіленеді.
Мысалы : бағаға әсер ететін факторлар жиі өзгерген уақытта (кезде).
Бұл жағдайда базистік ( бастапқы ) бағасы белгіленіп , оны есептеудің
әдістері мен жағдайлары қарастырылады. Келісімшартта қосылған құн салығы
көрсетілмейді , алайда шот – фактурада салықтың бұл түрінің болуы міндетті.
Келісімшарттың басты элементі ретінде қаржылық жағдай саналады. Қаржылық
жағдай есептеудің түрлерін , тәсілдері мен нысандарын анықтайды.
Кейбір жағдайларда жабдықтаушы сатып алушыға тиеліп жіберілген
тауарлары үшін вексель алуы мүмкін. Алынған вексель анықталған мерзім
ішінде белгіленген соманы төлеу бойынша жазбаша міндеттемені білдіреді.
Вексель дегеніміз – оның иесінің белгіленген мерзім , яғни уақыт
біткен соң борышкердің ақша төлеуін талап ететін құқығын куәландыратын
жазбаша борыштық міндеттемесі. Сатып алу және сату объектісі , сондай-ақ
капиталды қысқа мерзімді инвестициялау құралы бола отырып , вексель бағалы
қағаздардың ерекше бір түрі ретінде қызмет етеді.
Вексель белгіленген қатал нысанында жазылған жазбаша борышқорлық
міндеттеме болып саналады. Вексель өзінің иесіне міндеттеменің мерзімі
өткеннен кейін немесе мерзімінен бұрын вексельде көрсетілген соманы төлеуді
талап етуге даусыз құқық береді. Вексельді толтырушы , яғни ол вексель
бойынша төлем жүргізуге міндет алған заңды немесе жеке тұлға вексель беруші
деп аталады. Ал вексель бойынша төлем алушы тұлға ремитент болып табылады.
Вексельдің жалпы түрін мына төмендегі суреттен көруге болады :
Вексель

100000 (жүз мың) теңге 25.03.2004
жыл
Төленуге тиісті сома мөлшері
Вексельдің берілген уақыты

ККК фирмасы
төлену мерзімі

НҰР акционерлік қоғамы
Вексель беруші ұйымның аты

Нұрхан МО
Тиісті адамдардың қолдары және ұйымдардың мөр таңбасы

Егер вексель бойынша есеп айырысу бір жыл мерзім аралығында (ішінде)
жүргізілетін болса , ремитент алынған вексельді баланстың актив бөлімінің
өтімділігі жоғары активтер бабында көрсетілуі керек . Соған сәйкес вексель
беруші осы соманы өз балансының қысқа мерзімді міндеттемелер бөліміндегі
берілген вексельдер бабында көрсетіледі. Вексельдің өтелу мерзімі болып
вексель бойынша төлем жүргізілетін уақыт алынады , яғни вексель уақыты
есептелінеді. Әдетте вексельдер пайдаланылуы барысында бір немесе бірнеше
міндетті орындайды . Бұндай міндеттерге мыналарды жатқызуға болады.
- дебиторлық қарыздың өтелу мерзімін белгілі бір уақытқа ұзарту;
- шот-фактураға немесе басқа да құжаттарға қарағанда дебиторлық
қарыздарды нақты дәлелдеу;
- пайыз түрінде төлем алу үшін негіз,
- айналымға жіберілу мүмкіндігі.
Бухгалтерлік есепте вексельдер сатылған , вексельге айырбасталған
тауарлар және қызметтердің нарықтық құнымен , ақшалай баламасымен немесе
барлық ақшалай төлемдердің ағымдағы (дисконтталған) құнымен есептеледі.
Жалпы сомасы дегеніміз бұл пайыз (процент) есептелінетін сома болып
табылады. Ал вексель бойынша алынған төлемнің осы жалпы сомадан артығы
пайыз сомасы болып есептелінеді. Вексельдің атаулы құны вексельде
көрсетілген пайыз сомаларын қоспағандағы вексель айналымы мерзімінің
соңындағы төленуге тиісті ақшалардың сомасы болып табылады.
Жасалу үлгісі және қолданылуы бойынша вексельдер жәй және аударылмалы
деп аталатын екі түрге бөлінеді.
Жәй вексель дегеніміз төлем мерзімі келген кезде вексель ұстаушыға
белгіленген сомада ақша төлеуді вексельді беруші өзіне ешқандай шарт қоймай-
ақ міндеттейтін құжат болып табылады , яғни қарапайым тілмен айтқанда
вексель берушінің вексель алушыға ақшалай төлем жасауға міндеттемесін
білдіреді.
Жәй вексель борышкердің (қарызкердің) жазбаша міндеттемесі болып
саналады. Вексельде оның берілген уақыты , борышкерлік міндеттеменің сомасы
, төленетін мерзімі мен орны , төлем төлеуге тиісті кредитордың аты
көрсетіліп , борышкердің , яғни вексель берушінің қолы қойылуы керек.
Айналым үдерісі кезінде вексель бір адамнан екінші адамға арнайы
тіркеліп жазылғаннан кейін ғана беріледі. Табыстау жазбасы вексельдің
теріс жағында немесе қосымша парағында жазылады.
Аудармалы вексель –(тратта) кредитордың (транссангтың) қарызкерге
(трассатқа) белгілі бір соманы үшінші бір заңды тұлғаға немесе жеке тұлғаға
(ремитентке) төлеу жайлы жазбаша өкімі болып саналады. Яғни оның жәй
вексельден айырмашылығы , аударылмалы вексельде вексель ұстаушының
төлеушіге вексельде көрсетілген ақша сомасын үшінші бір адамға эмитентке
төлеу туралы жазбаша бұйрығын бере алады.
Вексельдерді сонымен қатар пайыздық және пайызсыздық деп екіге бөлуге
болады.
Пайыздық вексельдердің атаулы құнына төленетін пайыз сомасы өз алдында
бөлек көрсетіледі.
Пайызсыздық вексельдерде пайыздық сома өз аодына бөлек көрсетілмейді ,
бірақ ол вексельдің жалпы сомасында қарастырылады.
Вексельдер өздерінің түрлері бойынша коммерциялық , қаржылық және
қазыналық болып үш түрге бөлінеді .
Коммерциялық вексельдер өнім өндіруші кәсіпорындар мен ұйымдарға ол
өнімді тұтынушы , яғни сатып алушы кәсіпорындар мен ұйымдардың төлем жасау
мерзімінің кешіктірілу себебіне байланысты беретін коммерциялық несиесі
ретінде ресімделеді.
Қаржылық вексельдер арқылы тауарлық келісімшарттарға жатпайтын әр
түрлі банктер арасындағы борышкерлік қатынастар ресімделіді.
Қазыналық вексельдер мемлекеттік қазыналық міндеттемеге жатады. Олар
мемлекеттің ішкі қарыздарын өтеуіне байланысты шығарылады. Қазыналық
вексельдер негізінен дисконтымен бірге номиналынан шегерім жасауды қоса
алғандағы бағасы бойынша банктерге және басқа кәсіпорындар мен ұйымдарға
сатылады. Ал оларды кері қарай сатып алу толық атаулы құны бойынша
жүргізіледі. Қазыналық вексельдер иелерінің табысын атаулы және сату
бағасы арасындағы айырмашылық құрайды. Жалпы алғанда қазыналық вексельдер
банктер үшін қысқа мерзімге капитал салу нысаны болып табылады. Олар банк
арқылы ақша рыногында пайдаланылады .
Вексельдер эмитенттер бойынша :
Қазыналық және жекеше.
Төлем түрі бойынша :
Жәй және аударылмалы.
Төлем кепілдігінің барлығына қарай :
Қамтамасыз етілген және қамтамасыз етілмеген.
Төлеу тәртібі бойынша :
Мерзімдік вексельдер және ұсынушылық вексель болып бөлінеді.
Вексельдерді толтыру мен ресімдеу белгіленген ережені сақтауды керек
етеді. Құжатта міндетті түрде вексельдік таңба яғни вексель деген жазу
жазылып , оның ұсынылған күні мен орны (жері) , вексельдің сомасы мен
пайызы , төлеу мерзімі көрсетілуі қажет. Аударылмалы вексельді трассат
(борышкер) акцептеу керек , ондай болмаған жағдайда трассаттың вексель
бойынша ешқандай міндеттемесі болмайды. Вексель берілген уақытынан бастап
төлеу мерзіміне дейін жабдықтаушының иелігінде болуы , тауарға төлем төлеу
үшін басқа заңды тұлғаға немесе жеке тұлғаға берілуі немесе банк
мекемесінен несие алу үшін пайдаланылуы мүмкін. Вексельдің маңызды
деректемесі (реквезиті) болып төлем мерзімі саналады. Кәсіпорындар мен
ұйымдардың бухгалтерия қызметкерлері вексель бойынша төлем мерзімдерінің
сақталуын қадағалап оны бақылап отыруы қажет. Вексельмен есеп айырысу
есебі арнайы Алынған вексельдер шотында жүргізіледі. Бұл шотта
сатушылардың сатып алушылар және тапсырыс берушілермен арадағы олардан
алынған вексельдер бойынша есеп ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.