Шаруашылық жүргізуші субъектінің қаржы түсініктемелері

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

1.1. Бухгалтерлік есептің ғылым ретінде қалыптасуы мен дамуы.

Бухгалтерлік есеп дүние жүзіндегі кез келген
бухгалтерияның іс жүзіндегі қызметінің мәнін айқындап, бақылауға мүмкіндік
береді.
Қоғамның дамуы барысында бухгалтерлер 3 міндетті шешеді:
1)есепті барынша ақпаратты, әрі дәл жасау;
2)оның қарапайым және арзан болуына қол жеткізу;
3)шаруашылық өміріндегі деректер жөнінде дер кезінде ақпарат алу.
Алайда бұл міндеттер едәуір шамада бірін-бірі өзара жоққа шығарып,
болғызбайтын, өйткені меншік иесінің, әкімшіліктің, қызметкерлерндің,
бағынышты тұлғалардың, кредиторлар мен дебиторлардың мүдделері қарама-
қайшы және осы қарама-қайшылықтар есепті регистірде міндетті түрде
бейнеленеді. Сондықтан әрдайым кейбіреулердің бухгалтерге реніш білдіріп,
риза болмауының себебі осында.
Есеп қашан пайда болғанын тура тауып айту мүмкін емес. Оның пайда болуының
алғы шарты- адамдар арасындағы экономикалық қатынастардың дамуы.
Бухгалтерлік есептің пайда болып, қалыптасуын мынадай кезеңдерге бөлуге
болады:
• Ежелгі дүние
• Ортағасырлық
• Ренессанс пен қосарлы бухгалтерияның пайда болуы
• Ғылымның пайда болуы. XIX ғ. 2-ші жартысы.
• XX ғ. Бухгалтерлік есептің үдемелі дамуы.
• Есеп және оның техникасы қашан да оның есептік регистірлердің
түрлеріне байланысты.
Алғашқы сауда операциялары б.з.д. 3200 ж. саз
(таблицаларда) тіркелді. Ертедегі Мысырдағы папирустар хронологиялық
тіркеудің дамуына жол ашты. Осыдан 5 мың жыл бұрын есеп жүргізу үшін піл
сүйегінен жасалған кестелер қолданылды. Ерте замандағы Үндістанда сапты
аяқтар шот- регистр ретінде пайдаланды, оларға уақ тастар- бастапқы
құжаттар салынатын. Греция мен Римде балауыз кестелер, мыс тақталар,
кенеп, пергамент, папирус пайдаланған.
Қытайда бухгалтерлік есепті жүргізудің елеулі ерекшеліктеріне 8000
ж. толды.
Бухгалтерлік есептің ғылым ретінде сауданың арқасында шықты. Осылайша
1458 ж. көпес Бенедтто Котрульидің сауда және нағыз көпес туралы деген
бірінші кітабында бухгалтерлік есептің ғылым ретінде пайда болып,
қалыптасуы қарастырылды. Ал 1494ж. итальяндық белгілі математик, Монах Луки
Пачоли (1445-1517) жазған Есептер мен жазбалар туралы трактат атты
бухгалтерлік есеп жөһніндегі алғашқы кітап басылып шықты.
1796ж. Бристолда Эдварда Томастың Есеп жүргізудің ағылшындық жүйесі
кітабын шығарды. Оның орнына тек есептік регистрді ғана емес, алғаш рет
бухгалтерлік есепті түгел қамтитын теориясын қарастыратын Дегранж жүйелеп
баяндаған американдық үлгі келді. Дегранж есептің 2 мақсатын көздеді:
уақыттың кез-келген сәтінде есептердің жағдайын айқындау және субъектінің
меншікті капиталы мөлшерін анықтау. Бұл үшін ол бес есеп шоттарын
пайдаланды: касса, тауар, алынуға тиісті құжаттар, шығындар мен пайда. Ол
барлық осы есепті бір регистр Басты Журналда біріктірді.
Әрбір бөліс бойынша нәтижелікті есептеуге назар аударғанның бірі-
философия профессоры Роберт Гамильтон(1788(. Зығыр өндірісін жете зерттеген
ол үш бөлісті: шіру, тоқу және ағартудың әрқайсысы бойынша пайда мен
шығынды анықтауды бөліп көрсетті. Бұл өнеркәсіпті: бөлістің бар болғаны жөн
бе, әлде сатып алатын жартылай өнімдерді пайдаланып, неғұрлым көп кіріс
әкелетіндерін қалдырған дұрыс па деген шешімге жетелейді.
Фридрих Гюгли (1833-1902) есептің: жай; камералды; қосарлы; константты
төрт жүйесін есептеп шығарды және біріктірді. Ол бухгалтериялық
әкімшіліктің және материалды жауапты адамдардың, есептерін құндылықтарының
сақталуын тексеретін бақылаушылық ролін атап көрсетті.
Гюглидің идеялары барлық халық шаруашылығының біртұтас жүйесін құруға
бағытталады.
Соцализм кезінде бухгалтерлік есепті ұйымдастыруды түбегейлі өзгерістер
жасауға себебші болған жаңа қоғамдық қатынастар қалыптасты. Есеп бүкіл
мемлекет ауқымы бойынша реттеледі. Барлық бос бухгалтерлер бірдей құқықтар
мен міндеттерді , барлығы бірдей ережелерді есептің біріңғай жоспарларын
басшылыққа алды, халық шаруашылығының әрбір жеке саласына арналып жасалған
нұсқаулар қолданылды.
30жылдан бастап шаруашылық және шаруашылық ішкі есептер дамыды.
40-50жылдары бухгалтерлік есепке оперативті-бухгалтерлік тәсіл мен есептің
журналдық-ордерлік формасы қолданыла бастады.
50жылдың ортасынан экономикалық ақпараты өңдеу үшін қолданылатын есептегіш
техниканың жаппай тарауы басталды.
60жылдың ортасында бухгалтерлік есеп дамуының жаңа кезеңі болып өтті.
Мұның негізгі жолдары орталықтандыру мен есепті механикалау еді.
Жоғарыда айтылғандарға сүйене келе, бухгалтерлік есеп жүйесінің дамуын
мынадай кезеңдерге бөлді:
Мүліктік (пайда болған сәттен бастап XIII ғасырға дейін) Тек қана
тауарлар, жабдықтар, есепке алынады. Айналымдағы монеталардың сан алуандығы
әр түрдің есебін ұйымдастыруды талап етті және де тек қана заттай өлшеуіш
(ұзындық, салмақ көлем, ақша-сол типтегі монета саны бойынша есептеледі).
Интегралды ( XIII-XVII ғ.)-есепте ақшалай өлшем қолдана бастады. Әуелі
монетаның сан түрі сол жердегі кең тараған монетаның біріне аударылатын
коэффицентке қайта есептеліп, сонан соң тауарлар да тек қана заттық емес,
ақшалай өлшеуішпен де есептеле бастады. Осылайша есептің екі: заттай және
ақшалай сызбасы бөліп шықты. Осы кезеңде 2 жақта жазу пайда болды.
Синетикалық ( XVII-XIX ). Есеп объектінің көптігі, тауарлық коменклатураны
саралау, шаруашылық қызметі көлемінің өсуі синтетикалық шоттың бөлініп
шығуын тудырды және соған орай барлық шоттарды синтетикалық және талдамалы
деп бөлді.
Методологиялық ( XIX ғ. 1-ші жартысы). Бухгалтерлік есептің негізінде тек
тауарлармен ақша ғана жатпай, меншік иесі мен материалды жағынан жауапты
тұлғалар арасындағы құқықтық қатынастарда болатынын жете түсінді.
Коллациондық (XIX ғ.ортасы) Мамандар шаруашылық процеске қатысатын тұлғаның
іс-әрекетін өзара бақылайтын есептік тәсілдер жасай бастайды. Бір желі
арқылы өзара байланысқан дәйектерді тіркеуді қарастыратын желілік жазба
пайда болды.
Механикалық ( XIX ғ. Соңы) Механизацияның әрісесе кассалық ақппаратың
пайда болу коллациялны қарапайымдандырады және есеп қызметкерлерін еңбек
өнімділігін арттырады.
Операциялық ( XIXғ.соңы-XXғ.басы) Түскен тауарлар көптеген ғасыр бойы сатып
алынған бағасы бойынша, ал оларды есептен шығару сату бағалары бойынша
жүргізіледі. Ал сату бағалары тауардың түскен кезіндегі бағасы жоғары
болғандықтан, қаржылық нәтижені көрсететін кредиттік сальдо түріндегі
айырма пайда болатын. Сондықтан кейінен Тауарлар шотындағы есеп сатып
алынған бағамен жүргізіледі, сатылған құндылықтар Өткізілді деген жаңа
шоттың дебетінде есептеп шығарылды, кейінгісі кассаға түскен ақшалай түсім
сомасына кредитке жатқызылады.
Осыған орай Тауарлар шоты таза материалдық болып шықты.
Бұдан шығатын қортынды, әрбір кейінге жалғасатын кезең алдындағысын
теріске шығармайды, творчествалық жағынан байытады, бухгалтерлік есептің
шаруашылық процестерін басқару құралы ретіндегі мүмкіндігін кеңейтеді.
Нарықтық қатынастардың қазіргі жағдайларында бухгалтерлік есептің негізгі
мақсаты әртүрлі деңгейіндегі басқару шешімдерін әзірлеу, негіздеу,
қабылдауға, бәсекелес-субъектіні айқындауға және тағы басқаларға қажет
субъектінің шаруашылық және қаржылық қызметі туралы сапалы және дер
кезіндегі ақппаратты қалыптастыру болып табылады.

1.2. Шаруашылық жүргізуші субъектінің қаржы түсініктемелері.

Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржы
түсініктемесі. Бұл буынның қаржысын басқаруды министрліктердің,
ведомстволардың, концерндердің, ассоциациялардың, қоғамдардың,
серіктестіктердің қаржы депортаменті (басқармалары) мен бөлімдері,
шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржы бөлімдерімен қаржы службалары
жүзеге асырылады.
Қоғамдық ұйымдардың қаржысын осы ұйымдардың қаржы бөлімдері мен топтары
басқарады.
Министрліктермен басқа жоғарғы органдардың қаржы басқармаларының
аппараты жиынтық қаржыны болжау (жоспарлау) кірістер мен шығыстардың
жиынтық балансын бақылау жөніндегі жұмыстарды жүзеге асырады, ведомствоға
қарасты кәсіпорынның қаржы бөлімдерінің жұмысын үйлестіреді.
Қаржы жүйесінің бұл буында нарық жағдайында басқару қаржы менеджменті деп
аталады және кәсіпорындар мен ұйымдардың кәсіпкерлік қызметі арқылы және
соның шеңберінде әлеуметтік экономикалық процестерді басқарудың нысаны
болып табылады.
Шаруашылық жүргізуші субъектінің қаржы бөлімдері кредит және есеп
айырысу операцияларының жаңа нысандарын пайдалана отырып, оперативті
қаржының жоспарлауды, қаржы ресурстарымен оңтайландыруды жүзеге асырады.
Шаруашылық серіктестіктерінде қаржыны басқаруда басқа функциялар мен
қатар, жоғары органдар—олардың қатысушыларының жалпы жиалысы акционерлік
қоғамда- акционердің жалпы жиналысы үлестіріліп отырады.
Атқарушы орган-басқарма өзінің лауазымды адамдарының, соның ішінде қаржыны
басқару жөніндегі лауазымды адамның құрамына мыналарды қосады: қаржы
жөніндегі вице-президентті; ол серіктестіктің тиісті бөлімшесіне- қаржы
бөліміне, топқа, секторға жетекшілік етеді немесе оның бағынышындағы жеке
қызметкерлер- шаруашылық жүргізуші субъектісінің қаржылық қызметінің
бағыттары жөніндегі қаржы менеджерлері жұмыс істейді.
Қаржы бөлімінің құрылымы әдетте болжамды-талдамалық, есеп-қисап, шағым,
оперативтік қаржылық жұмыстың бағыттарына негізделеді.
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржы службаларының маңызды
міндеттері мыналар болып табылады:
Табысты және пайданы өсірудің жолдарын іздестіру және рентабелділікті
арттыру, өндіріс, күрделі қаржылар, жаңа техниканы ендіру және басқа
жоспарлы шығындар жөніндегі тапсырмаларды қаржы ресурстарымен қамтамасыз
ету;
Мемлекеттік бюджет, банктер, жеткізушілер, жоғары ұйымдар алдындағы
қаржылық міндеттемелерді орындау;
Есеп айырысуларды ұйымдастыру;
Қаржы ресурстарын дұрыс пайдалануды бақылау, айналым қаражатының
сақталымдылығымен тездетілген айналымдылығын қамтамасыз етужәне басқалары.

Шаруашылықты жүргізудің нарықтық негізіне көшкеннен кейін кәсіпорын
басшысының, акционерлік компаницлар мүшелерінің ғана емес, сондай-ақ
басқарудың әкімшіл-әміршіл әдістері жағдайында болмашы рөл атқарған қаржы,
қаржы службаларының да рөлі ерекше арта түсті. Кәсіпорынды дамытудың қаржы
көздерін, қаржы ресурстарын неғұрлым тиімді инвестициялаудың бағыттарын
іздестіру, бағалы қағаздармен операциялар жасау және қаржы менеджерінің
басқа мәселелері нарықтық экономика жағдайындағы кәсіпорынның қаржысы
негізгі мәселелері болып отыр.

1.3.Шаруашылық жүргізуші субъектілер қаржысының негіздері.
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысы- бірыңғай қаржы
жүйесінің құрамды бөлігі және айрықша сферасы болып табылады, оның
орталықтандырылмаған бөлігін құрайды, материалдық және материалдық емес
игіліктер жасалатын және елдің қаржы ресурстарының негізгі бөлігі
қалыптасатын қоғамдық өндірістің басты буынына қызмет көрсетеді. Елдегі
ақша қатынастарының аса маңызды сферасын, атап айтқанда, жасалатын қоғамдық
өнімді, ұлттық табысты және ұлттық байлықты- халықтың қажеттіліктерін,
өндірістік емес сфераның материиалдық шығындарын қамтамасыз етудің
көздерін алғашқы бөлуді қамтитындықтан бұл буынның қаржысы қаржылардың
негізі, бастапқы бөлігі болып табылады.
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысы қаржы жүйесінің сферасы
ретінде қоғам экономикасының іргетасын қалыптастырады, өйткені мұнда
материалдық және материалдық емес игіліктер жасалады. Шаруашылық жүргізуші
субъектілер қаржысының сферасы шеңберінде материал, еңбек және қаржы
ресурстарын көпшілік бөлігі шоғырландырылады, бұл қоғамда ұлғаймалы ұдайы
өндіріс процесін қамтамасыз етеді.
Шаруашылық жүргізуші субъектілер қаржысының болуы, жалпы мемлекеттің
қаржысы сияқты, тауар-ақша қатынастарының өмір сүруімен және экономикалық
заңдардың іс-әрекетімен байланысты.
Шаруашылық жүргізуші субъектілер қаржысы ақша нысанында ұлғаймалы ұдайы
өндіріс процесінің негізгі жақтарын білдіреді және экономикалық заңдардың
талаптарына сәйкес оны жүзеге асыруға себептігін тигізеді. Ол ұлттық
шаруашылықты одан әрі дамытуға қажетті ақшалай табыстармен қорланымдарды
бөлу және пайдалану үшін қолданылады. Даму ұлттық шаруашылықты басқару
жүйесінің маңызды экономикалық инструменті, экономиканы қайта құрудың
қуатты құралы болып табылатын шаруашылық жүргізуші субъектілердің берік әрі
жақсы қалыптасқан қаржыларысыз мүмкін емес. Өндірістік қатынастардың бір
бөлігі ретінде олар басқа өндірістік қатынастардың жиынтығында басқарудың
төменгі буындары шаруашылық қызметінің тиімділігіне тікелей әсер етеді.
Шаруашылық жүргізуші субъектілер қаржысы өзіне қоғамдық- пайдалы
қызметтің сан алуан сфераларындағы өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, құрылыс,
көлік, жабдықтау-өткізу сауда, дайындау, геологиялық барлау, жобалау
қызметін, халыққа тұрмыстық қызмет көрсету, байланысты, тұрғын үй-
коммуналды қызметтерін, түрлі қаржы, кредит, сақтық, ғылыми, білім,
медицина, ақпарат және басқа қызметті жүзеге асыратын кәсіпорындардың,
фирмалардың, қоғамдардың, салалық министрліктер мен басқа
шаруашылықоргандардың, шаруашылықаралық, салааралық, мекемелердің
қаржыларын кіріктіреді.
Ұлттық шаруашылықтың әрбір саласы қаржысының бұл саланың техникалық-
экономикалық ерекшеліктерінен туындайтын елеулі айырмашылықтары бар. Бірақ
сонымен бірге барлық салалардың қаржысының мәні мен оны ұйымдастырудың
негізгі қағидаттары бірдей, бұл шаруашылық жүргізудің ортақ қағидаттарына
және бірыңғай экономикалық заңдарға байланысты. Мұның бәрі олардың барлығын
қосалқы категорияға- жалпы қаржы категориясы сияқты оның функцияларын
орындайтын шаруашылық жүргізуші субъектілердіңі қаржысына біріктірудің
мүмкіндігі мен қажеттігін алдын ала анықтайды.
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысы жалпы қаржылар сияқты бөлу
және бақылау функцияларын орындайды.
Шаруашылық жүргізуші субъектілер қаржысының бөлгіштік функциясының
ерекшелігі қаражаттардың жеке жара ауыспалы айналымының процесінде
өндірілген өнімнің құны белгіленген экономикалық нормативтер негізінде
бөлінетіндігінде болып отыр, мұның өзі қаржының ұдайы өндіріс процесінде
құнды бөлу және қайта бөлуге қатысуын айқындайды. Ақшалай қорлар мен
қорланымдарды экономикалық тұрғыдан негіздеп бөлу қаржының ұдайы өндірістік
тұжырымдамасын да іске асырудың басты шартыв болып табылады.
Оның мазмұны жай және ұдайы өндіріс кезінде материалдық және ақша
қаражаттарының ауыспалы айналымды процесінде олардың қозғалысы арасындағы
сәйкестікті қамтамасыз етуде болып табылады. Бұл үшін кәсіпорындар өнім
өндіру мен оны өткізудің жоспарлары, болжамдары мен ниеттері негізінде,
белгіленген экономикалық нормативтер негізінде уақыттың белгілі бір
мерзіміне кірістер мен шығыстардың көлемін жасайды; шығыстардың шамаланған
меншікті қаржы ресурстары, басқа ұйымдар ен өз қызметкерлерінің уақытша
тартылған қаражаттары, банк несиелері есебінен, ал айрықша жағдайларда
бюджеттен бөлінетін қаражаттар есебінен жабылатынын анықтайды.
Шаруашылық жүргізуші субъектілер қаржысының бақылау функциясы
кәсіпорын экономикасында маңызды рөл атқарады: есепсіз және бақылаусыз
шаруашылық жүргізуге болмайды. Ақшамен бақылау тек шаруашылық жүргізуші
субъектілердің ішінде ғана емес, сонымен бірге оның басқа
субъектілерімен, жоғарғы ұйымдармен және қаржы-кредит мекемелерімен өзара
қарым-қатынастарында да жүзеге асырылады. Субъектілер арасындағы өзара
қатынастарды бақылау жеткізілім тауарларға, кзрсетілген қызметтерге және
орындалған жұмыстарға ақы төлеу кезінде болады.
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысы сферасындағы сан алуан
қатынастар олардың шаруашылық қызметі процесінде басқа шаруашылық жүргізуші
субъектілермен болатын мынадай топтарға ірілендірілген ақша қатынастарына
саяды:
Басқа әртүрлі кәсіпорындармен және ұйымдармен (олар: өнім өткізуден
түсім ақша алу, өткізуден тыс табыстар түсіру, материалдық шығындарды
төлеу, шарт міндеттерін бұзған кезде айыппұл төлеу және алу, бағалы
қағаздарды өткізу, басқа кәсіпорындардың акциялар мен облигацияларына
қаражаттарына инвестициялау,)
Өзінің еңбек ұжымымен (бұл қатынастар еңбекке ақы төлеуді, сыйлық қорын
жасауды, табысты бөлу және тұтыну қорынан қызметкерлерге жәрдемақылар
төлеуді, сонымен бірге қызметкерлердің қаражаттарын тартуды (бағалы
қағаздар сату, кәсіпорынның қаржы ресурстарын қалыптастыру үшін үлестік
жарналарды) ортақтастырады;
Мемлекетпен- бюджетке салықтар төлеу, бюджеттен қаржыландыру кезінде,
мемлекеттік бағалы қағаздарды сатып алған кезде, сондай-ақ олар бойынша
төлемдер алғанда, валюта қорлары мен ресурстарын қалыптастырғанда;
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысына, бір жағынан, жалпы
қаржыларджың экономикалық табиғатын сипаттайтын белгілері, басқа жағынан,
қоғамдық өндірістің түрлі сферасындағы қаржылардың қызмет етуіне байланыты
ерекшеліктер тән. Сонымен бірге бұл қаржыға тән мынадай негізгі белгілерді
атауға болады:
1) қаржы қатынастардың көпқырлылығы, олардың нысандары мен мақсатты
арналымының сан алуандығы;
2) өндірістік құралдардың міндетті болуы және олардың қалыптастыруымен,
көбейтумен және қайта бөлумен байланысты қатынастардың пайда болуы.
Кәсіпорын қызметінің кез келген мезетінде өндірістік құралдар
материалдық-заттай және ақша нысанында болуы мүмкін;
3) жоғары белсенділік, шаруашылық қызметінің барлық жағына әсер ету
мүмкіндігі;
4) шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысы бүкіл қаржы жүйесінің
негізі болып табылады.
Сөйтіп, шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысы
деп өнім ( жұмыс, қызметтер көрсету) өндіріп, сату кезінде ақшалай
табыстарды, қорланымдарды және қорларды жасаумен, бөлумен және пайдаланумен
байланысты экономикалық қатынастарды айтады.

2.1 Шаруашылық жүргізуші субъектінің қызметінің есебі.
Қазақстанның бухгалтерлік есеп стандарттарында және ол
бойынша жасалған әдістемелік ұсыныстарында басқарушылық пен қаржылық есебіе
жүргізудің қоғамждық тұрғысынан танылған тәсілдері мен әдістері, ережелері
мен қағидалары белгіленген, онда әрбір кәсіпорындардың техникалық базасын,
олардың шешетін міндеттемелерінің күрделілігіне, басқарушы қызметкерлердің
біліктілігіне қарап нақтыланған.
Кәсіпорынның бастапқы бақылауын жүзеге асыру үшін тандап алынған тәсілдер
жиынтығы, құндық өлшемдері, ағымдағы топтастыру және бухгалтерлік есептегі
шаруашылық қызметіне жасаоған қорытынды шолу фактілері кәсіпорынның
есептік саясатына көрініс табуы тиіс. Басқаша айтқанда, есептік саясат- бұл
бухггалтерлік есептің әдісін жүзеге асыратын тетігі.
Бухгалтерлік есеп жүйесін жүргізудің жалпы қағидасымен ережесі нормативтік-
құқықтық құжаттарда белгіленген.
Оларды жүзеге асыру барысында нақты кәсіпорынның келесідей жорамалдарын
алынғаны жөн:
-кәсіпорын өз мүлкімен өзімен-өзі болушылығы;
-толассыз қызметі;
-есеп саясатын пайдаланудың жүйелігі( шаруашылық операциясын көрсету
әдісінің тұрақтылығы, есеп беру жылның барысында міндеттеме мен мүлікті
бағалау, сондай-ақ бір есептік жылдан басқасына өткен кезде де);
-шаруашылық қызметіндегі фактілердің мерзімділік анықтылығы.
Кәсіпорын бухгалтерлік есептің келесідей ережелерін өз бетінше шешуіне
болады:
-келіп түскен негізгі құралдар объектісін бағалау-бухгалтерлік есептің №6-
шы Негізгі құралдардың есебінің стандарттарындағы әдістемелік ұсынысына
сәйкес, пайдалануға берілген және кәсіпорынның сатып алуға төлеген нақты
шығындар негізінде,негізгі құралдар объектісінің бастапқы құны анықталады;
құрылтайшылардың берген объектілері- олардың өзара келісімі бойынша; тегін
берілген объектілер- эксперттік жолмен немесе алыс-беріс актілердің
мәліметі бойынша; ал кәсіпорынның өзіи дайындаған объектілерін- нақты
өзіндік құны бойынша; нәтижесінде алынған объектілер- ағымдағы бағалар
бойынша анықталады;
-негізгі құралдың амортизациясы- бухгалтерлік есептің №6-шы Негізгі
құралдарының есебінің стандарттарындағы әдістемелік ұсынысына сәйкес,
амортицацияны есептеудің келесідей тәсілдерінің бірін немесе бірнешеуін
пайдалануына болады: құнын есептеп шығарудың бірқалыпты әдісі; құнын
есептеп шығарудың сандық сомасы бойывнша есептелінетін әдіс; қалдық құнын
азайтатын әдіс. Екі және оданда көп әдісті пайдаланған кезде,
амортизацияның есептейтін тәсілін негізгі құралдың қандай түрі бойынша
пайдаланатындығын көрсету керек. Негізгі құралдың бір түрі бойынша
амортизацияны есептеудің бір ғана әдісі пайдаланады; негізгі құралдардың
бір түрі бойынша амортизациялаудың әртүрлі әдісін пайдалануға болмайды;
пайдалы қызмет ету кезеңі, негізгі құралды пайдаланудан алынатын
экономикалық олжаны жобалау кезеңі; жою құны- есептен шығарылуымен
байланысты шығындар, негізгі құралдарды жою барысында алынған запас
бөлшектердің, қайтып пайдалануға жарайтын құндылықтардың құнын алып
тастағаннан шығады.
-негізгі құралдарды жөндеу- жөндеу жұмысын жүргізудің кезеңдігі мен жөндеу
жұмысының мерзімдігі; негізгі құралдарды жөндеуге арналған резерв қорпларын
жасауы; жөндеуді жүргізудің тәсілі туралы мәселені кәсіпорынның өзі шешеді;

-болашақ кезеңнің шығыстары- кезеңдері нақты анықталмаған жағдайда, кезең
барысында ол өнімнің өзіндік құнын жатқызылуы мүмкін, немесе басқа да
көздердің есебінен есептен шығарылуы мүмкін, бірақ аталған жағдайлардың
барлығы да,и яғни оларды кезеңін және есептеп шығару тәртібін кәсіпорынның
өзі анықтайды.
Қаржылық инвестиция- кәсіпорын ұзақ мерзімді қаржылық инвестицияның есепке
алудың жолдарын өзі қарастырады: қайта бағаланатын құнын ескере отырып,
сатып алу құны бойынша немесе ағымдағы мен сатып алу құндарын алынған ең
кіші бағасы бойынша; ұзақ мерзімді инвестицияның қайта бағаланған сомасын
қалай көрсетудің мәселесін шешеді: демек ол табыс ретінде де, немесе
таратылмаған табыс ретінде болуы мүмкін.
Еншілес тәуелді және бірлесін бақыланатын шаруашылық серіктестіктердің
инвестициясын есептеудің әдісін кәсіпорынның өзі таңдайды: үлестік қатынасу
әдісін немесе құндық әдәсін.
-табысты тану-№ 5 табыс деп аталатын бухгалтерлік есеп стандарттарына
сәйкес табыстар келесідей жағдайларды сақтаған кезде танылады: табыс сомасы
барынша дәлденген деңгейі бойынша бағаланады; экононмикалық олжа жасалған
мәмілемен байланысты, сондықтан оны алу ықтималдығы бар болса ғана, оны
субъекті алады. Жалпы қағидасы мен қатар, кейбір операциялар бойынша,
табысты тагудың қосымша жағдайлары қарастырылуы мүмкін:
-тауарды сату бойынша- субъектінің сатып алушыға меншік құқығын беру;
мәміле бойынша күтілетін немесе нақты шығыстар, барынша дәлденген деңгейде
бағалануы мүмкін;
- көрсеткен қызметі бойынша- есептік күнге жасалған мәміленің біту сатысын
барынша дәлденген деңгейде анықталады; мәмілені жүргізу кезіндегі жасалған
және мәмілені аяқтау үшін қажет шығыстары барынша дәлденген деңгейде
анықталады;
-дивиденттер, пайыздар түріндегі табыстар- пайыздар активтер түріндегі
алынатын нақты табыстарды ескеріп уақытша қатынастық негізде танылуы тиіс;
дивиденттер акционерлер оны алу құқын ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.