КӘСІПОРЫНДАРДА ҚАЙТА ҚҰРЫЛЫМДАУДЫҢ ТИІМДІЛІГІ

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 23 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

КІРІСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..3

1. КӘСІПОРЫНДАРДА ҚАЙТА ҚҰРЫЛЫМДАУДЫҢ ТИІМДІЛІГІ ... .5

1. Кәсіпорындарды қайта құрудың, кеңейтудің экономикалық тиімділігі мен
жүргізілу барысы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ...5
1.2 Инновация өнеркәсіпті құрылымдардың негізгі формасы ретіндегі
кезеңдері мен өнеркәсіп дамуы үшін маңыздылығы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8

2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БҮГІНГІ ТАҢДАҒЫ ӨНЕРКӘСІП САЛАСЫНЫҢ ЖАҒДАЙЫ
МЕН ҚАЙТА ҚҰРЫЛЫМДАУ ШАРАЛАРЫНЫҢ ЖҮРГІЗІЛУ БАРЫСЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12

2.1 Кәсіпорынның жаңа технологияларды игерудегі инвестициялық және
инновациялық қайта құрылым саясатының маңыздылығы
... ... ... ... ... ... 12

2.2 Қазақстан Республикасының бүгiнгi өнеркәсіптік жағдайы
... ... ... ... 18

ҚОРЫТЫНДЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .22

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24

КІРІСПЕ

Экономиканың негiзгi секторы болып саналатын өнеркәсiптi қайта
құрылымдау, кеңейту, қайта қаруландыру және жанама индустрияландыру уақыт
талабы болып отыр. Себебi, өнеркәсiп кез-келген мемлекет экономикасының түп
қазығын құрайды десек, оны жоғары деңгейге көтеру үшiн инновациялық-
инвестициялық ресурстармен қамтамасыз ету бәсекеге қабiлеттi тауар өндiруге
мүмкiндiк берерi сөзсiз.
Өйткенi егемендiк алғаннан кейiнгi макроэкономикалық көрсеткiштерге
назар аударсақ ұлттық экономикада 1998 жылдан бастап экономикалық өсу
байқалды. Тiптi соңғы екi-үш жылда ЖIӨ-нiң өсу деңгейi 10% көлемiнде болып
отыр. Бұл шама елiмiз үшiн үлкен жетiстiк, яғни әлем бойынша ЖIӨ өсiмi
бойынша басты орындардамыз.
Бiрақта мұндай жетiстiктерге жетуiмiз жер қойнауымыздағы минералды
қорымыздың бай болуымен және соңғы жылдары мұнай және метал бағасының
өсуiмен тiкелей байланысты. Елiмiз экономикасы әлi де Кеңес Одағы құрып
кеткен шикiзаттық негiзде болып отыр. Ал дамыған елдердiң қай-қайсысын алып
қарамасақ олар шикiзаттық өндiрiстен сервистiк-технологиялық өндiрiске өтiп
кеткен, ал шикiзаттық өндiрiспен даму жағынан артта қалған және дамушы
елдер ғана айналысады екен. Елбасы атап өткендей , елiмiз жоғары дамыған
елдер қатарына қосылу үшiн және экономикамыз шикiзаттық өндiрiске тiкелей
байланысты емес тұрақты экономикалық өсу үшiн реформалар жүргiзiп және ұзақ
мерзiмдi стратегиялар мiндеттi түрде керек болды.
Сондықтан курстық жұмыс тақырыбын өзекті мәселенің бірі болып отырған
Корпорацияның корпоративтік қайта құрылымы деп алдық.
Бұл тақырыптың өзектілігі Қазақстан өнеркәсібіндегі қызмет ететін
кәсіпорындарды қайта құрудың, техникалық қайта қаруландырудың қажеттігі
жоғары шамада туындап отырған ол ұлттық машина жасау өнеркәсіп орындарының
жағдайы болып табылады. Өйткені бүгінгі таңдағы машина жасау өнеркәсібі
біздің елімізде ғана емес, сондай-ақ дамыған шетелдердің өзінде де өте
күрделі, қайта қаруландыру мен жаңа технологияларды енгізуді қажет ететін
басты салалардың бірі болып табылады.
Жұмысты орындау барысындағы негізгі мақсат болып кәсіпорындарды қайта
құру мен қаруландырудың экономикалық тиімділігін, оның жүргізілу барысын
және қайта қаруландыруға инвестиция мен инновацияның маңыздылығын ашу, осы
аталғандардың Қазақстандағы жүргізілу барысы мен мәселелерін, жетілдіру
жолдарын талдау мен ұсыну болып табылады.
Бұл мақсатқа жету үшін келесідей міндеттер қарастырылады:
• Кәсіпорындарды кеңйтудің қажеттігі мен жүргізілу кезеңдерін талдау мен
жанжақты зерттеу;
• Өнеркәсіп саласында қызмет ететін кәсіпорындардың бүгінгі таңдағы
жағдайы мен шешуді қажет ететін мәселелерін анықтау;
• Инновация мен инвестициялық саясат кәсіпорынды тиімді қайта құрудың
және түбегейлі дамуға апаратын құрылымдау формалары ретінде қарастырып
өту;
• Қазақстан өнеркәсібіндегі кәсіпорындардың жағдайы мен оларды
құрылымдау барысын, орын алып отырған мәселелерді талдау болып
табылады.

І КӘСІПОРЫНДАРДА ҚАЙТА ҚҰРЫЛЫМДАУДЫҢ ТИІМДІЛІГІ

1.1 Кәсіпорындарды қайта құрудың, кеңейтудің экономикалық тиімділігі мен
жүргізілу барысы

Қазіргі қоғамда кәсіпорын өте маңызды роль атқарады. Ол арқылы еңбек,
материалдық және қаржылық ресурстар қалыптасып, бір орталыққа жинақталады.
Осы кәсіпорындар арқылы қоғамның қажеттілігі болып табылатын тауарлар мен
қызметтер өндіріледі.
Кәсіпорындарды мемлекеттік басқару мемлекеттік тапсырыстар мен оларды
бөлумен айналысу негізінде сенімді қызмет атқарады. Ол кезде қаржылық
қамтамасыз ету өнімнің сапасы тапсырысты орындау мерзіміне және нарықтағы
сұранысқа байланысты болады.
Еліміздің 1991 жылы егемендігін алып, экономикалық дамуда мүлдем басқа
құрылым және өзгеше ойлау мен әреке тетуге апаратын нарықтық қатынастағы
экономикаға өтуі өнеркәсіптік шаруашылықтарды қиын жағдайға қалдырды. Бұл
ауыр кезеңнен өтіп кетуге көптеген кәсіпорындардың шамасы келмеді. Осының
салдары негізінде елімізде өнеркәсіп саласында жаппай құлдырау басталды.
Бұд өз кезегінде негізгі құралдардың басым бөлігінің тозуы, бұрында
мемлекет күшімен ұстап отырған заман талаптарына жауап бере алмайтын
өндірістер мен кәсіпорындар арты-артынан банкротқа ұшырап жатты. Ол
көріністер ұлттық технологиялардың бәсеке қабілетсіздігі, шығынды
өндірістің қалыптасуы, қазіргі құралдардың моралды және физикалық тозуы,
мотивизациялаудың әлсіздігі, қызмет етіп отырған кәсіпоырндардың нарықтық
қатынастар механизмдеріне бейімделмеуі және қоғамда жалпы сұраныстың кемуі
мен тұрақсыздықтың орын алуы, әріптес мемлекеттермен жүйеленген байланыстың
үзілуі нәтижесінде орын алды.
Осы аталған кәсіпорындардың жан-жақты құлдырауын ескере келе елімізде
өндірістің құлдырауы соңғы 2000 жылға дейінгі аралықтарда жалғасын тапты.
Айта кететін жағдай елімізде бүгінгі таңда тек шикізат бағытында қызмет
ететін кәсіпорындарда ғана олардың өнеркәсіптік құрылымын қайта құрудың,
кеңейту және қайта қаруландырудың шаралары жүргізілуде, ал қалған
салалардағы (ауыл шаруашылығы, өңдеу салалары, машина жасау және жеңіл
өнеркәсіп) кәсіпорындарда әлі де болса өнеркәсіпті қайта қаруландыру мен
жетілдіру шаралары толық қанды іске аспай отыр.
Елімізде осы мәселелерді ескере отырып, сол жылдардан бастап әр түрлі
реформалар экономикалық саясаттар мен реттеу шаралары жүргізілді. Оларға:
кәсіпорындарды жаппай жекешелендіру, несиелеуді дамыту, әсіресе лизингтік
несиені жетілдіру, өнеркәсіп кәсіпорындарға мемлекеттік қолдау көрсету,
сонымен қатар ең маңыздысы 2003-2015 жылдарға арналған индустриялық-
инновациялық бағдарлама қабылдап, оның іске аса бастауы болып табылады.
Қазақстан өнеркәсібіндегі қызмет ететін кәсіпорындарды қайта құрудың,
техникалық қайта қаруландырудың қажеттігі жоғары шамада туындап отырған ол
ұлттық машина жасау өнеркәсіп орындарының жағдайы болып табылады. Өйткені
бүгінгі таңдағы машина жасау өнеркәсібі біздің елімізде ғана емес, сондай-
ақ дамыған шетелдердің өзінде де өте күрделі, қайта қаруландыру мен жаңа
технологияларды енгізуді қажет ететін басты салалардың бірі болып табылады.

Ал Қазақсатнда осы аталған машина жасау өнеркәсібі құралдары мен өнім
өндіру технологиялары мүлдем ескірген, технологиялық әдістері заман
талабына сай емес және оларды қайта құрылымдау дәрежесі мүлдем төмен болып
отыр. Яғни, бұл жерде мұнай саласына байланысты машина жасау кәсіпорындарын
есептемегенде. Себебі, еліміздегі батыс аймақсатьрда орналасқан мұнай
саласының қарқынды дамуына байланысты ондағы машина жасау және құралдар
дайындау өнеркәсібі де мұнай саласымен бірге дамып, соңғы заман құрал-
жабдықтарымен қамтамасыз етілген.
Өнеркәсіп орындарын қайта құрылымдау нарықтық экономикада қызмет
ететін кәсіпорындардың барлығы үшін қажет және күрделі қызмет болып
табылады. Қайта құрыылымдау өндірістің құрылымын және өндіру
технологияларын, қаржы-инвестициялық механизмін, шаруашылық процестерді
басқару және өнімдерді нарықта өткізудің тиімді болып табылатын жаңа
құрылымдық формаларын енгізуден тұрады. Яғни, қайта құрылымдау
өнеркәсіптік комплекс құрылымын сапалы түрде, соңғы заман жетістіктеріне
негіздеп өзгерту шаралары болып табылады.
Бұл анықтаманың кең қоданылатын қолданысында келесі ұғымдармен тікелей
байланыста болады: кәсіпорынның құрылымын ұйымдастырушылық, құқықтық,
экономикалық, техникалық және мамандану жағынан қайта құру немесе жетілдіру
шаралары жиынтығын құрайды. Сондай-ақ осындай құрылымдау мен қайта
қаруландырудың негізінде сапалы өнімдер өндірумен және өндірістің
тиімділігін дамытумен байланысты болады.
Кәсіпорынның қайта құрылымдау түрлеріне келесіле ржатады:
1. Қаржылық қайта құрылымдаудың мәні кәсіпорынның қаржыларының
құрылымдарын талдау және олардың қайта құрудың маңыздылығын
арттыру;
2. Физикалық қайта құрудың өндіріс қуаттылығын, машина және құрал-
жабдықтарды ауыстыру, яғни артық жұмыс күшін қысқарту және
өндірістің өнімділігін арттыру кіреді.
Бизнесті қайта құрыылмдау кәсіпорынның ішкі және сыртқы ортасына
маркетингтік зерттеу зерттеу жүргізу және соның барысында бизнестің
мақсатын, нарықтық құрылымын, басқару жүйесін ұйымдастыру қарастырылды.
Қайта құрылымдау отандық кәсіпорындардың қаржылық жағдайын
тұрақтандырушы құрал қызметін атқарады. Соңғы уақытта қаржыландыру
көздерінң құрылымында келесідей өзгерістер болды. Жергілікті және
республикалық бюджет капитал салымдарының үлесі : 1995 жылы 5%, 2000 жылы
8%. 1995 жылдан бастап өнеркәсіп кәсіпорындарының меншік қаражаттары азая
бастады, оның 1995 жылғы шамасы 92% болса, ал 2000 жылы бұл шама 62%,
биылғы жылы 50% шамасында болып отыр. Инвесторлардың қаржыландыру үлесі
елеулі өсті, яғни 1995 жылы 2%, ал қазіргі уақытта 40% шамасында.
Машина жасау кәсіпорындарының ұзақ уақыт мерзімде төлемқабілетсіздік
жағдайы әсіресе жанармайға тарифтердің жоғары болуы, элетр қуатының
қымбаттауы, әлсіз несие саясаты мен мемлекеттік қолдаудың
жеткіліксіздігінен көрініс тапты.
Сонымен машина жасау өнеркәсіптерін қайта құрылымдау комплекстік
формада жүргізіледі. Шетел тәжірибелері көрсеткендей машина жасау саласы
үздіксіз жаңарып отыруды талап етеді. Яғни, осының нәтижесінде ғана жоғары
рентабельділік пен бәсекеге қабілетті бола алады.
Бәсеке қабылеттілік ұғымының қасиеті болып табылатын жаңашылдық
жаңалықтың екі түрін игеру мүмкіндігіне сүйенеді. Бір тұсы бұл өндірістің
техника-технологиялық жаңартуымен байланысты техникалық жаңалық болып
табылады. мұның құралы құрал жабдықтар мен апаратура, өндірістің техникалық
құралдары және НОИОКР ді техникалық қамтамасы ету сондай-ақ өнімдерді
өндіру аясындағы жаңалықтарды игерудін әдістерімен тәсілдері кіреді.
Жаңашылдықтың келесі ажырамас бөлігіне - әлеуметтік жаңалықтар
жатады. мұндайжаңылықтың техникалық базасы ретінде игерілген әлеуметтік
технологиялардың жиынтығы қарастырылады. Кәсіп орынның бәсеке
қабілеттілігін деңгейіне негізінен мынандай факторлар әсер етеді :
• өндірістік технологияны жетілдіру дәрежесі мен ғылыми техникалық
деңгейі;
• жаңа өнер табулармен жаңашылдықтарды қолдану
• қазіргі заманға сай автоматтандырылған және робаттандарылған өндіріс
құралдарын еңгізу
Сонымен бейімділікмен жаңашылдық ұйымның бәсеке қабілеттілік қасиетін
қалыптастыруға қажетті жеткілікті жағдайларды айқындайды.

1.2 Инновация өнеркәсіпті құрылымдардың негізгі формасы ретіндегі
кезеңдері мен өнеркәсіп дамуы үшін маңыздылығы

Егемендiк алғаннан кейiнгi макроэкономикалық көрсеткiштерге назар
аударсақ ұлттық экономикада 1998 жылдан бастап экономикалық өсу байқалды.
Тiптi соңғы екi-үш жылда ЖIӨ-нiң өсу деңгейi 10% көлемiнде болып отыр. Бұл
шама елiмiз үшiн үлкен жетiстiк, яғни әлем бойынша ЖIӨ өсiмi бойынша басты
орындардамыз.
Бiрақта мұндай жетiстiктерге жетуiмiз жер қойнауымыздағы минералды
қорымыздың бай болуымен және соңғы жылдары мұнай және метал бағасының
өсуiмен тiкелей байланысты. Елiмiз экономикасы әлi де Кеңес Одағы құрып
кеткен шикiзаттық негiзде болып отыр. Ал дамыған елдердiң қай-қайсысын алып
қарамасақ олар шикiзаттық өндiрiстен сервистiк-технологиялық өндiрiске
өтiп, индустриялы-инновациялы дамуға бет алған. Ал шикiзаттық өндiрiспен
даму жағынан артта қалған және дамушы елдер ғана айналысады екен. Елбасы
атап өткендей, елiмiз жоғары дамыған елдер қатарына қосылу үшiн және
экономикамыз шикiзаттық өндiрiске тiкелей байланысты емес тұрақты
экономикалық өсу үшiн бүгiнде инновациялық саясатты тиiмдi жүргiзiп,
әлемдегi дамыған елдердiң қатарына қосылуымыз керек. реформалар жүргiзiп
және ұзақ мерзiмдi стратегиялар мiндеттi түрде керек болды.
Австрия ғалымы Й. Шумпетер XX ғ. 30-жылдары экономика ғылымына
инновация ұғымын енгiздi. Оның түсiнiгiнше инновация тұтынушылар
тауарларының жаңа түрлерiн қолдану , жаңа өнеркәсәптiк және рынок пен
өнеркәсiптiң жаңа ұйымдарының пайда болуымен түсiндiредi. Шумпетер бойынша
инновация – тек жаңашылдық емес, ол жаңа өндiрiстiк функция болып табылады.

Инновация категориясының экономикалық анализде басты төрт аспектiсiн
көрсетуге болады:
1. инновация – интелектуалды еңбек нәтижесi, яғни инновация арқылы
бәсекелестiкке төтеп бередi;
2. инновация – бәсекелестiк күш, яғни нарықтың тепе-теңдiгiн бұзады;
3. жаңа өнiм және жаңа процесс қоғамға оң нәтижесiн тгiзедi;
4. инновация – экономикалық өсу факторы ретiнде. 15
Осындағы төртiншi аспектi бiздiң елiмiз үшiн маңызды болып табылады.

XX ғ. 50 жылдары американ оқымыстысы Роберт Солоу экономикалық өсудiң
басты факторы ҒТП екендiгiн айтқан. Мұны Саймон Кузнецта қолдады. Оның
пiкiрiнше ұлттық өнiмнiң тұрақты өсуiн, қоғамның тұтынуын қамтамасыз етуде
технологиялық прогрестiң маңызы ерекше екенiн айтты.

Экономикалық эволюцияда көптеген ғалымдар тұжырымы бойынша олар
техника – экономикалық зерттеуiнде инновациялық процесс туралы келесi
әдiстемелiк негiздерiн ұсынды:
• экономикалық динамика мен экономикалық өсудi қозғаушы фактор
инновациялық негiздегi бәсеке болып табылады;
• экономикалық дамуда бiлiм мен интелект басты рольде болуы керек;
• интелектуалдық қызметтi институционализациялау оның құрылымы мен негiзi
болып табылады.

Инновациялық процестiң негiзгi кезеңдерi

1. Алынған ойларды жүйелеу:
• Рынок өзгерiсi туралы ақпарат жинау, жаңалықтар, ҒЗТКЖ ұйымдарынан
алынған және маркетингтiк зерттеулер, фирма аппараттарының сауда
делдалдарынан жинаған ақпараттары және т.б;
• Фирманың жаңа өнiм өндiру мүмкiншiлiгiн және тәуекелдер деңгейiн
анықтау;
• Мақсаттық рынок және оның дамуы туралы ақпараттар жинау;

2. Жекелеген ойларды талдау және жаңа өнiм идеясын зерттеу:
• Мүмкiншiлiктердi және ойды практикалық iске асыруды анықтау;
• Фирма дамуы стратегиясына жаңа өнiм өндiру жоспарының сәйкес келуi;
• Болашақ өнiмнiң патенттiк айқындығын анықтау;

3. Жаңа өнiмнiң экономикалық тиiмдiлiгiне анализ жасау және
маркетингтiк бағдарлама құру:
• Өнiм өндiру идеясының нақты жобаға айналу талдауын жасау;
• Өнiмнiң техникалық-экономикалық сипатын анықтау, оның сапасына және
тұтынушылық қасиетiне баға беру;
• Потенциалды рынок сұранысына және сату көлемiне талдау жасау;
• Жаңа өнiмдi өндiруге кететiн шығындарды анықтап, өнiмнiң өз құнын
өтеу мерзiмiн белгiлеу;
• Жаңа өнiм өндiруге қажеттi негiзгi ресурстардың көздерiн табу.
Оларға: техникалық машиналар, құралдар, шикiзаттар, материалдар,
кадрлық персоналдар және қаржылық ресурстар көздерi жатады;
• Жаңа өнiмдi игеру және оның рынокқа шығу мерзiмi;
• Өнiмнiң пайдалылығын талдап, оған маркетингтiк бағдарлама жасау;

4. Жаңа өнiмдi дайындау:
• Жаңа өнiм дамуының нақты бағдарламасын жасап дайындау;
• Өнiмнiң техникалық жағдайын тексеру (экономикалық және әлеуметтiк
қауiпсiздiгi, оны өндiрудiң қоршаған орта жағдайына әсерi);
• Тауардың атын белгiлеп, оның тауарлық белгiсiн, оралуын, маркировкасын
жасау;

5. Рынокта жаңа өнiмдi тестiлеу:
• Өнiмдi 3 айда шектелген рынокта тестiлеу жүргiзу;
• Сатылудың оптималды шараларын талдау;
• Жарнама әдiсi мен құралдарын талдау;
• Техникалық қызмет көрсетудi ұйымдастыру;

6. Жаңа өнiмдi өндiрiске енгiзу туралы шешiм қабылдау:
• Жаңа өнiмнiң коммерциялық негiздемесi: сату көлемi, өнiмнiң
пайдалылығы, сұранысты қанағаттандыру дәрежесi, өткiзудiң негiзгi
каналдары мен әдiстерi, фирманың рыноктағы имиджi, тұтынушылармен
байланыстың тұрақтылығы;
• Фирманың өндiрiстiк мүмкiншiлiктерi бар ресурстарды тиiмдi пайдалануы
және маманданған қызметкерлермен толық қамтамасыз етiлуi;
• Қаржылық мүмкiншiлiктер: инвестициялар, несиелер және гранттар;
• Жаңа өнiмде патенттiк қорғаныстың болуы. 5
Жалпы алғанда өндіріске енетін жаңа техника күрделігіне қарай
конструкторлық сынақ жұмыстарының нақты түрлері 200-205-ге дейін жетеді.
Сондықта нбұл жұмыстарды тиімді басқару үшін кестелі граф қолданған лайықты
болады.
Технологиялық дайындау кезінде жаңа өнім қалай жасап шығарулуы керек
жолы іздестіріледі. Бұл қызмет бірнеше кезеңнен тұрады:
Бірінші кезең – сызбалық технгологиялық бақылауды өткізу. Бұл жұмыс
сынақ үлгісін жасап шығарарда басталады. Негізгі мақсаты – конструкция
құрған кезде оны жасап шығару жолдарын заводтағы мүмкіншілікке сай
іздестіруі керек.
Екінші кезең, цехаралық технологиялық маршрутты құру. Әр бөлшекке
арнап заводтың қай цехтарынан өтетінін көрсететін кеңістік жылжу схемасы
құрылады.
Үшінші кезең – механикалық өңдеудің технологиялық процесін жасау.
Сызбаға қарап технологтар техникалық шарттарды, өндіріс программасын, құрал-
жабдық құрамын, әр түрлі нормативтерді ескеріп жасайды.
Төртінші кезең – құрастыру технологиялық процесін жасау.
Бесінші кезең – технологиялық жабдықтарды жобалау және жабдықтарды
жасап шығару.
Алтыншы кезең – технологияларды ақырғы рет түзеп, өндірісте қолдану.
Инновацияны жүзеге асыру үшiн оны мемлекеттiк қолдайтын
құқықтық актiлер, инновациялық қызметтердiң iске асуы үшiн оны қамтамаасыз
ететiн қаржылық институттар және оны нақты түрде жүзеге асыратын мекемелер,
ҒЗТКЖ ұйымдарын қалыптастыруымыз керек.
2002 жылдың шілде айында қабылданған “Инновациялық қызмет” туралы
Заңы Республиканың ғылым саласына, ел экономикасына үлкен серпіліс әкелетін
жаңалық болды. Мақсаты отандық өндірістің инновацияларға сұранысын арттыру,
қолданбалы зерттеулерді қолға алу, ұлттық технопарктер құру, инновациялық
даму салаларының басым бағыттарын белгілеп, сол арқылы ел экномикасын ары
қарай дамыту.
Шетелдік тәжірибе көрсеткендей, ғылыми-техникалық потенциал- кез-
келген мемлекеттің өркендеуінің кепілі. Экономикалық дамудың, мемлекет
көркеюінің негізгі жолы- ғылыми техникалық және инновациялық салада лидер
болу. Инновациялар және жаңалықтар экономиканың құлдырауына төтеп беріп,
ғылыми-техникалық прогрестің белсенді түрде дамуына жағдай жасап, ұлтық
экономиканың тиімділігі мен бәсекеге қабіліеттігін жоғарылатады. Бұл
айтылғандар машина жасау өнеркәсібіне тікелей қатысты болмақ.
Машина жасау кешенiн дамытудың ұзақ мерзiмдiк стратегиясы Қазақстан
Республикасы Үкiметiнiң 2002 жылғы 9 қырқүйектегi қаулысымен бекiтiлдi.
Онда оның негiзгi даму бағыттары мен экономикаға қажеттi салаларын көтеру
жолдары анықталды. Отандық iрi машина жасау заводтары өзiнiң мүмкiндiгiне
қарай жұмыс iстеумен шектелiп, қуаттарын барынша толық қолдана алмай отыр.
Олар тапсырыс бойынша жұмыс iстеп, өз профилiнен айрылып келедi.
Дегенмен, экономикадағы соңғы жылдары қалыптасқан өсу үрдiсi кейбiр
кәсiпорындардың қайта бас көтеруiне оң септiгiн тигiзiп отыр. Әсiресе,
“Казмұнайгаз” ААҚ мәлiметтерi бойынша 2004 жылы мұнай өндiрушiлердi машина
жасау өнiмдерiмен жабдықтау 26 млн. АҚШ доллары құраған. Сөйтiп, қазiргi
кездегi республикада машина жасау кешенiнiң үлесiне, статистика мәлiметтерi
бойынша, өнеркәсiптiк өнiмiнiң 3%-ы, өнеркәсiптiк өндiрiстiң – 12-13%-ы,
инвестиция көлемiнiң – 0,86%-ы келедi
екен. Мұның өзi бұл саланың перспективасы болашақта жоғары екенiн көрсетедi
3, 119 бет .
2006 жылғы мәлiметтерi бойынша өңдеу өнеркәсiбiнде 670,7 млрд.
теңгенiң өнiмi өндiрiлiп, ол өткен жылмен салыстырғанда жалпы 7,9% жоғары,
ал соның iшiнде машина жасау 30,2%-ға өскен.
Елiмiздегi машина жасау саласының экспорттағы үлесi бар жоғы 7%.
Өйткенi, экономикаға құйылған инвестицияның 75% шикiзат саласына тиесiлi
болып отыр, яғни өңдеу өнеркәсiбiне қарағанда 4 есе артық. Төмендегi 1-шi
кестеден елiмiздегi өнеркәсiп өнiмдерiнiң экспорттық және импорттық
құрылымын көре аламыз. Яғни, өнеркәсiптiң негiзгi дамуы жер қойнауымыздағы
шикiзат байлығының себебiнен болып отыр. Кестеден көрiп отырғанымыздай 1998
– 2005 жылдары арасында минералды өнiмдердi экспорттау 43,6%-дан 65% -ға
дейiн өссе, ал өңдеу өнеркәсiбiнiң үлесi бар болғаны 7-8% -ды құрап отыр.

2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БҮГІНГІ ТАҢДАҒЫ ӨНЕРКӘСІП САЛАСЫНЫҢ
ЖАҒДАЙЫ МЕН ҚАЙТА ҚҰРЫЛЫМДАУ ШАРАЛАРЫНЫҢ ЖҮРГІЗІЛУ БАРЫСЫ

2.1 Кәсіпорынның жаңа технологияларды игерудегі инвестициялық және
инновациялық қайта құрылымы

Нақты өмiрде экономикалық өсудiң экстенсивтiк немесе интенсивтiк
типтерi таза түрде болмайды. Ғылыми техникалық жетiстiктердi (ҒТП)
енгiзунегiзiнде жүзеге асырылатын, өсу факторларын сан жағынан жетiлдiру,
қашан болмасын өндiрiс құрал-жабдықтарын және жұмысшы күшiне инвестициялар
салымын жасауды талап етедi. Жұмысшы күшi мен құрал-жабдықтардың өсуi,
олардың сапалық сипаттамаларына өзгерiс енгiзедi. Сондықтан нақты
экономикалық өсудi талдағанда, оның теориялық үлгiсiн емес, өсу типтерiн
басымырақ экстенсивтiк және басымырақ интенсивтi деп бөледi.
Өндiрiсте қолданылатын еңбек пен капиталдың сәйкестiгiн белгiлейтiн
макроэкономикалық көрсеткiштердiң өзгерiстерiне әсер етуiне байланысты ҒТП
бiрнеше түрге бөлiнедi.
Егер ҒТП дамуында еңбектiң капиталмен жабдықталуының әрбiр белгiленген
шамасына өндiрiс факторларының шектi өнiмдiлiгiнiң ылғи бiр ғана көрсеткiшi
сәйкес келсе, онда Хикс бойынша бейтарап ҒТП орын алады. 2.
Егер еңбектiң капиталмен жабдықталуы белгiленген жағдайда шектi еңбек
өнiмдiлiгi капиталдың шектi өнiмдiлiгiнен тез өсiп отырса, экономикаға
еңбектi үнемдейтiн техникалық прогресс тән болады. Керiсiнше жағдайда –
шектi еңбек өнiмдiлiгiнiң өсу қарқыны мен шектi капитал өнiмдiлiгiнiң
арақтынасы керiсiнше болғанда ҒТП капитал үнемдейтiн типi пайда болады.
Егер ҒТП дамуында белгiленген еңбек өнiмдiлiгiнiң орта дәрежесiне
еңбектiң шектi өнiмдiлiгiнiң бiрдей шамасы сәйкес келсе, онда осындай түрi
Солоу бойынша бейтарап деп аталады 2.
Инновация категориясының экономикалық анализде басты төрт аспектiсiн
көрсетуге болады:
5. инновация – интелектуалды еңбек нәтижесi, яғни инновация арқылы
бәсекелестiкке төтеп бередi;
6. инновация – бәсекелестiк күш, яғни нарықтың тепе-теңдiгiн бұзады;
7. жаңа өнiм және жаңа процесс қоғамға оң нәтижесiн тгiзедi;
8. инновация – экономикалық өсу факторы ретiнде. 15
Осындағы төртiншi аспектi бiздiң елiмiз үшiн маңызды болып табылады.

XX ғ. 50 жылдары американ оқымыстысы Роберт Солоу экономикалық өсудiң
басты факторы ҒТП екендiгiн айтқан. Мұны Саймон Кузнецта қолдады. Оның
пiкiрiнше ұлттық өнiмнiң тұрақты өсуiн, қоғамның тұтынуын қамтамасыз
етуде технологиялық прогрестiң маңызы ерекше екенiн айтты.

Экономикалық эволюцияда көптеген ғалымдар тұжырымы бойынша олар
техника – экономикалық зерттеуiнде инновациялық процесс туралы келесi
әдiстемелiк негiздерiн ұсынды:
• экономикалық динамика мен экономикалық өсудi қозғаушы фактор
инновациялық негiздегi бәсеке болып табылады;
• экономикалық дамуда бiлiм мен интелект басты рольде болуы керек;
• интелектуалдық қызметтi институционализациялау оның құрылымы мен негiзi
болып табылады.
Қазiргi заманғы экономикалық теорияда экономикалық өсу факторларын
негiзгi 4-ке бөледi :

1. елде экономикалық ресурстардың өсуi;
2. өндiрiстiң жаңа технологиялар арқылы қызмет iстеуi, ресурс шығындарын
қысқартып және жылдық сол өнiмдi шығару;
3. шектеулi ресурстарды тиiмдi бөлудiң әдiстерiн талдау;
4. адамдардың денсаулығының, өмiр сүру деңгейiнiң өсуi.
Мұнда 1-шi әрекет экстенсивтi экономикалық өсуге жатса, ал 2 және 3
факторлар интенсивтi экономикалық өсуге, яғни инновациялық қызметке, 4-шi
экономикалық емес фактор болып табылады.
Экономикалық өсу сандық және сапалық өсуiне байланысты интенсивтi
және экстенсивтi түрлерi болады.
Экстенцивтi түрiне:
• Технологияда инвестицияның артуы;
• Бос уақыты жоқ қызметкерлер санының артуы;
• ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.