Астана қаласының әлеуметтік - экономикалық дамуының негізгі бағыттары
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
·································· ································
·································· ···
4
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҚАЛАЛАРЫНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ
ДАМУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
·································· ·····························
·······························
1.1Қалалардың әлеуметтік-экономикалық көрсеткіштерінің 4
түсінігі мен олардың функциялары
·································· ···········
1.2Нарықтық экономика жағдайында қаланың 10
әлеуметтік-экономикалық дамуының басым бағыттары
······························
13
2 НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКА ЖАҒДАЙЫНДА АСТАНА ҚАЛАСЫНЫҢ
ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУЫН ТАЛДАУ
·································· ·····························
··································
2.1Астана қаласының әлеуметтік-экономикалық дамуының негізгі 13
бағыттары
·································· ·························
················
2.2Астана қаласының әлеуметтік-экономикалық жүйесінің 25
қалыптастырудың және дамытудың негізгі принциптері
·········
2.3Астана қаласының перспективалық аймақаралық байланыстарын 28
дамыту мен қалыптастырудың бағыттарын айқындау
·································· ·························
······························
31
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҚАЛАЛАРЫНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ
ДАМУЫН ЖЕТІЛДІРУ ·········
3.1Қалалардың әлеуметтік-экономикалық дамуындағы өзекті 31
мәселелер
·································· ·························
·····························
3.2Қалаларды әлеуметтік-экономикалық дамытудағы қажетті 33
іс-шаралар мен оларды жетілдіру жолдары
·································· ··
35
ҚОРЫТЫНДЫ
·································· ································
··························
36
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
·································· ·····················
ҚОСЫМША
КІРІСПЕ
Астананың гүлденуі –
Қазақстанның гүлденуі
Н. Назарбаев
Еліміз тәуелсіздік алғаннан кейінгі қысқа мерзімнің ішінде қоғамның
өмір тіршілігін өзгертіп, жаңа саяси жүйе қалыптастыруда, экономика мен
әлеуметтік салаларды реформалауда іргелі табыстарға қол жеткізді. Ұтымды
әрі кезең-кезеңімен жүйелі түрде жүргізіліп жатқан қомақты іс-шаралардың оң
нәтижелері еліміз таңдаған жолға деген халықтың сенімін нығайтуда.
Дегенмен, өтпелі кезеңнің күрделі экономикалық және әлеуметтік
проблемаларын шешкен сайын, қоғамның даму деңгейіне сәйкес халықтың өмір
тіршілігін тиімді ұйымдастырудың жаңа және аса күрделі мәселелері күн
тәртібіне қойылып отыратыны бәрімізге түсінікті. Еліміз іргесінің бұзылмай,
тыныштығы мен тәуелсіздігін сақтап, экономикасы мен мәдениетін ілгері
тұрған елдермен теңестіру үшін бүгінгі күннің шындық болмысына жауап
беретін қалалардың жетілген әлеуметтік-экономикалық жүйесі қажет.
Мемлекетті экономикалық, әлеуметтік және саяси жағынан одан әрі
демократияландыруда және де нарықтық экономика талаптарына сай жүйе құруда
қалалардың орны бөлек. Жалпы қала дегеніміз, ол әкімшілік территориясы,
географиялық орналасқан жері бекітілген, өзінің инфрақұрылымы бар және
өзінің жергілікті басқару органы құрылған аймақты айтамыз.
Курстық жұмысты жазу барысында негізінен бірінші Қазақстан
Республикасының нарықтық жағдайына тоқталмай кету мүмкін емес. Яғни нарық
жағдаыйнда мемлекетіміз таңдаған бағыты бойынша даму үстінде. Еліміз
тәуелсіздік алғаннан бері көтеген реформалар қабылданып, саяси, әлеуметтік-
экономикалық тұрақтылық қалыптасты. Осы кезден бастап Қазақстан
Республикасы қалаларының да әлеуметтік-экономикалық жағдайы нарық
талаптарына сай бой көтере бастады.
Қазақстан Республикасының ірі, орта және ұсақ қалаларының көбі
қазіргі таңда тұрақты даму үстінде. Елбасымыз айтқандай Астананың гүлденуі
– Қазақстанның гүлденуі, сол себепті Қазақстан қалалары Астанаға қарап
бой түзеу керек. Елордамыз жылдан жылға гүлденуі, осы әлеуметтік-
экономикалық көрсеткіш негізінде бағдарламалардың қабылдануы мен
мемлекеттің саясаты арқасында.
Ал енді осы Қазақстан қалаларының мәселесіне келетін болсақ, бұл
күрделі талдауды қажет етеді. Яғни аймақтардың ең осал мәселелері қандай
деңгейде және сол мәселелерді шешуге мемлекет қандай іс-шаралар қолдануда
сол шаралар өз нәтижесін беруде ме? Деген сұрақтар туындайды.
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҚАЛАЛАРЫНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК-
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Қалалардың әлеуметтік-экономикалық көрсеткіштерінің түсінігі мен
олардың функциялары
Өнеркәсіп. Өнеркәіп орындары өнімдерінің құндық тұлғалануы - өткізуге
арналған өнімдердің (дайын бұйымдар; кәсіпорынның негізгі құрал-жабдықтарын
монтаждауға және жөндеуге арналған меншікті өндіріс тауарлары; меншікті
өндірістің өндірістік құралдары; өздерінің қызметкерлеріне еңбекақы ретінде
заттай тұлғада беру үшін пайдаланылатын меншікті өндіріс бұйымдары); әрі
қарай өңдеуге арналған тауарлардың (өнімнің өзінен алынған жартылай дайын
өнімдер, қосымша және қосалқы өндіріс өнімдері); өнекәсіптік сипаттағы
жұмыстардың құны.
Кәсіпорынның өндірген өнеркәсіп өнімдерінің (тауарлар. қызметтер)
көлемі – зауыт ішіндегі айналым құнынсыз зауыттық әдісі бойынша анықталады.
Өнеркәсіптік сипаттағы жұмыстар мен қызметтер өз құндары бойынша, жұмсалған
меншікті қосымша материалдардың құнын қоса, өндірілген өнеркәсіп
өнімдерінің көлеміне кіреді.
Нақты көлем индексі – салыстырмалы кезеңдерде өнеркәсіп өнімдері
көлемінің өзгеруін сипаттайтын салыстырмалы көрсеткіш индексті анықтау үшін
тауарлардың салалық және жалпы өнеркәсіптік индекстерге сатылып
біріктірілген тұрақты белгіленген жиынтығы бойынша өнеркәсіп өнімдерінің
заттай тұлғаланған көрсеткіштерінің серпініне негізделген әдісі
қолданылады. Қаржы емес секторларының өнеркәсібі бойынша нақты көлем
индексі өнеркәсіп өнімдерін шығаруды жүзеге асыратын шаруашылық жүргізуші
барлық субъектілер (ірі, орта, шағын және қосалқы кәсіпорындар) бойынша
өнеркәсіптік сипаттағы қызметтер көлеміне түзетілетін заттай көрсеткіштерге
негізделіп есептеледі. Тұтастай өнеркәсіп бойынша нақты көлем индексі қаржы
емес секторын үй шаруашылықтары секторының көлеміне түзету арқылы
есептеледі.
Құрылыс. Құрылыс қызметі – жаңа объектілер алу және бар объектілерді
өзгерту (кеңейту, жаңғырту, техникалық қайта жарақтандыру, қайта құру,
қалпына келтіру, күрделі жөндеу), солармен байланысты технологиялы және
инженерлік жабдықтарды монтаждау, сондай-ақ аяқталмаған объектілер
құрылысын уақытша тоқтатып қою және өз ресурстарын өтеген объектілерді жою
бойынша жұмыстарды жүзеге асыру жолымен негізгі құрал-жабдықтарды жасау
бойынша қызмет.
Құрылыс мердігерлігінің шарттары бойынша орындалған жұмыста құнына
құрыслыс және монтаж жұмыстарының, күрделі және ағымдағы жөндеу бойынша
жұмыстардың басқа да мердігерлік жұмыстардың (жабдықтарды монтаждау
алдында тексеру бойынша жұмыстар, реттеп іске қосу жұмыстары, барлама
бұрғылау және бұрғылап тесу бойынша жұмыстар, эксперименталдық үйлер мен
фрагменттер құрылысы, сынақтар жүргізу үшін бұрғылап жару жұмыстарын жүзеге
асыру бойынша жұмыстар, құрылыс және бұзу үшін оператор мен жрбдықты жалдау
бойынша қызметтер және басқалар) құны кіреді.
Үйлердің жалпы құрылыс көлемі – ол қосу, алу 0,00 (жер үсті бөлігі)
белгісінен жоғары және осы белгіден төмен (жер асты бөлігі) құрылыс
көлемінің жиынтығы. Үйдің жер асты және жер үсті бөліктерінің құрылыс
көлемі шек қоятын беттердің шегінде анықталады. Тұрғын үй – негізінен
тұрғын жайлардан сондай-ақ тұрғын емес жайлардан және жалпыға ортақ мүлік
болап табылатын өзге де бөліктерден тұратын құрылыс. Тұрғын үйдің жалпы
ауданы – барлық тұрғын жайлардың пайдалы ауданының және барлық тұрғын емес
жайлардың ауданының, сондай-ақ жалпыға ортақ мүлік болып табылатын тұрғын
үй бөліктері ауданының жиынтығы.
Тұрғын жайдың (пәтердің) пайдалы ауданы – тұрғын жайдың тұрғын және
тұрғын емес аудандардың жиынтығы.
Тұрғын жай (пәтер) – тұрғын жайдың тұрғын ауданы, сондай-ақ тұрғын
емес ауданы кіретін тұрақты тұруға арналған және сол үшін пайдаланылатын
жеке жай. Тұрғын үйдің жалпы ауданының 1 шарты метр құрылысының орташа
нақты құны құрылыстың басталу күніне және жайлылық деңгейіне қарамастан
есепті жылда құрылыс біткен барлық тұрғын үйлердің, құрылысы нормативтік
мерзімді бұза отырып жүзеге асырылған үйлерді қоса, жалпы ауданының 1 шаршы
метрінің құрылыс салушылар жұмсаған шығындардың нақты жиынтығы ретінде
анықталады.
Көлік және байланыс. Тасымалданған жүк – жүкпен тасымалданған
тоннадағы жүк саны.
Көліктің жүк айналымы – жүк тасымалдауға арналаған көліктің жұмыс
көлемі, тонна - километрмен тұлғаланады (яғни 1 тонна жүктің 1 километрге
орын ауыстыруы). Тасымалданған жүктің тоннадағы массасының тасымалдың
километрдегі ара қашықтығына көбейтіндісін жинақтаумен есептеледі.
Тасымалданған жолаушылар – уақыттың нақты кезеңі ішінде тасымалданаған
жолаушылар саны. Жолаушылар – сапар жолаушыларды тасымалдау
статистикасындағы бақылау бірлігі болып табылады.
Көліктің жолаушылар айналымы – жолаушылар тасымалдауға арналған
көліктің жұмыс көлемі. Жолаушы – километр өлшем бірлігі болып табылады,
яғни жолаушының 1 километр қашықтықта орын ауыстыруы. Әрбір тасымалдаудағы
жолаушылар санының тасымалдың километрдегі ара қашықтығына көбейтіндісін
жинақтаумен анықталады.
Байланыс қызметінің көлемі – ақшалай тұлғаланудағы пошта жөнелтімдері
мен электр байланыс хабарларын қабылдау, өңдеу, табыстау және жеткізу
бойынша жұмыстар көлемі. Кәспорындар – байланыстың ұлттық операторлары
(Қазақтелеком АҚ және Қазпошта АҚ), сондай-ақ өз қызметін берілген
лицензияларға сәйкес жүзеге асыратын өзге де байланыс кәсіпорындары табыс
ететін жиынтық қорытындылар негізінде анықталады.
Сауда және өзге де қызметтер. Болашақ сауда тауар айналымы түпкілікті
тұтыну немесе үй шаруашылығында пайдалану үшін халыққа сатылған тұтыну
тауарлардың көлемін көрсетеді. Көлемге негізгі және де қосалқы қызмет түрі
Бөлшек сауда болып табылатын кәсіпорындар – заңды тұлғалар жөніндегі
деректер, сондай-ақ жеке кәсіпкерлікпен айналысатын жеке тұлғалар
сатылымының көлемі кіреді. Көтерме сауда тауар айналымы бөлшек, өнеркәсіп
және басқа коммерциялық пайдаланушыларға кейін алып-сату үшін сатылған
тауарлар (өнімдер) көлемін көрсетеді. Қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындары
қызметтеріне мейрамханалардың, кафелердің және басқа да осыған ұқсас
кәсіпорындардың халыққа дайын тағам сату айналымы кіреді.
Шағын кәсіпкерлік. Шағын кәсіпкерлік субъектілері - қызметкерлердің
орташа жылдық саны 50 адамнан аспайтын, заңды тұлға құрмаған жеке
кәсіпкерлер және қызметкерлерінің орташа жылдық саны 50 адамнан аспайтын,
жыл ішіндегі активтерінің жалпы құны алпыс мың еселенген, тиісті қаржы
жылына республикалық бюджет туралы заңмен белгіленген айлық есептік
көрсеткіштен аспайтын жеке кәсіпкерлікпен айналысатын заңды тұлға болып
табылады.
Жеке кәсіпкерлік туралы заңға сәйкес шағын кәсіпкерлікке жатпайтын
қызмет түрлерін жүзеге асыратын субъектілер шағын кәсіпкерлік субъектілері
бола алмайды.
Жеке тұлға – Қазақстан Республикасының азаматы, басқа мемлекеттің
азаматы, сондай-ақ азаматтығы жоқ тұлға.
Заңды тұлға – меншік, шаруашылық жүргізу немесе жедел басқару
құқығында оқшау мүлкі бар және осы мүлікпен өзінің міндеттемелері бойынша
жауап беретін, өз атынан мүліктік және жеке мүліктік емес құқықтар мен
міндеттерді сатып ала алатын және жүзеге асыра алатын, сотта талап қоюшы
және жауап беруші бола алатын ұйым. Заңды тұлғаның дербес балансы немесе
сметасы болуы тиіс.
Шағын бизнес кәсіпорны – заңды тұлға түріндегі шағын кәсіпкерлік
субъектісі.
Шағын бизнестің жұмыс істейтін кәсіпорны – экономикалық қызметті
жүзеге асыратын немесе әлеуетті жүзеге асыра алатын шағын бизнес орны.
Жеке кәсіпкерлер – кәсіпкерлік қызметпен айналысатын міндетті
тіркелімнен өтуі тиіс:
– жалдамалы қызметкерлердің еңбегін тұрақты пайдаланатын;
– кәсіпкерлік қызметтен салық салынбайтын табыс мөлшерінен асатын
жылдық жиынтық табысы бар жеке кәсіпкерлер.
Инвестициялар. Қаржы емес активтермен инвестиция жасауға келесі
элементтер кіреді: негізгі капиталға инвестиция жұмсау, негізгі құрал-
жабдықтарды күрделі жөндеуге байланысты шығындар, материалдық емес
активтерге инвестиция жұмсау, материалдық айналым қаражаттарының босалқы
қорын өсіруге арналған инвестициялар, басқа қаржылық емес активтерге
инвестиция жұмсау.
Негізгі капиталға инвестиция жұмсау негізгі құрал-жабдықтарды жасауға,
шығаруға бағытталған шығындар жиынтығы болып табылады. Негізгі капиталға
инвестиция жұмсауға мыналар кіреді: үйлер мен құрылысқа, машиналар мен
жабдықтарға, малға, көпжылдық екпе ағаштарға, бұрғылау және геологиялық
барлау жұмыстарына, бағдарламалық қамтамасыз етуге, әдеби және көркем
шығармалардың түпнұсқаларына қаражат салу.
Тұрғын үй құрылысына инвестиция жасау – тұрғын үйлер, яғни адамдардың
уақытша тұруына арналмаған үйлер: тұрғын үй қорына кіретін тұрғын үйлер
(жалпы мақсаттағы, жатақханалар, мектеп-интернаттардың жататын корпустары,
жетім балаларға және ата-ананың қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған
мекемелер, қарттарға және мүгедектерге арналған баспаналар), тұрғын үй
қорына кірмейтін тұрғын үйлер салуға байланысты шығындар.
Машиналарға, жабдыққа, аспапқа, құрал-сайманға инвестиция жұмсау – бұл
машиналар, көлік құралдарының жабдықтары, аспап және құрал-сайман сатып
алуға байланысты шығындар, сондай-ақ жабдықты тұрақты пайдаанатын орнында
монтаждауға, оны тексеруге және монтаждау сапасын сынауға байланысты
шығындар.
Баға. Тұтыну бағасының индексі халықтың жеке тұтыну үшін сатып алған
тауарлары мен қызметтері бағасының жалпы деңгейінің әр уақыттағы өзгерісін
сипаттайды. Тауарлар мен қызметтер тізбесінде 508 айқындама бар. Бағаларды
тіркеу түрлі меншік нысандарындағы сауда мен қызмет көрсету саласы
кәсіпорындардың іріктемелі жүйесі бойынша жүзеге асырылады. Бағаларды
тіркеушілер бағалардың өзгеруі туралы ақпаратты жинауды тауарларды
(қызметтерді) тікелей өткізу орындарында жүргізеді. Зерттеу жүргізілген
күнгі қолма-қол төленген бағалар салықтарды қоса тіркеледі, бірақ оған
жеткізу үшін төленетін қосымша алым кірмейді. Сапасы немесе саны есебіндегі
ауытқулардан басқа бағалар мен тарифтердің әрбір өзгерісі қадағаланады.
Өнеркәсіп өнімдерін өндірушілер бағасының индексі қосылған құн салығы
және акциздер есебінсіз республика кәсіпорындары дайындаған өнеркәсіп
өнімдері бағасының серпінін көрсетеді. Өндірушілер бағасының өзгеруін
байқау базалық кәсіпорындардың іркемелі жүйесі бойынша жүргізіледі.
Бағаларды тіркеу негізгі сапалық параметрлері бойынша қолданылатын
шикізатқа және өндірістің технологиялық процесіне жақын аса таңдаулы
бұйымдар кіретін тауалардың белгілі тізбесі бойынша жүзеге асырылады.
Құрылыстағы баға индексі құрылысқа жұмсалған инвестициялардың
технологиялық құрылым элеметтері (құрылыс-монтаж жұмыстары, технологиялық
жабдық, өзге де жұмыстар мен шығындар) бойынша баға индекстерін біріктіру
жолымен есептеледі.
Құрылыс-монтаж жұмыстары бағасының индексі негізінде материялдар,
детальдар бағасын тіркеу деректері және зерттеуші құрылыс ұйымдары сатып
алынған конструкциялар, сондай-ақ еңбек ақы төлеуге, машиналарды,
жабдықтарды пайдалануға жұмсалған шығындар өзгерісі үрдістерін және құрылыс-
монтаж жұмыстарының құнын анықтайтан басқа элементтерді есепке алып жатыр.
Бағаларды тіркеу базалық құрылыс ұйымдарының іріктемелі желісі бойынша
жүргізіледі. Есептеу құрылыс-монтаж жұмыстарын жүргізуге жұмсалған
шығындарды сипаттайтын материялдық, еңбек және қаржы ресурстарының тізбесі
болып табылатын әрбір экономикалық қызмет түрі үшін арнайы әзірленген
технологиялық модельдер негізінде жүргізіледі.
Мемлекеттік қаржы. Мемлекеттік бюджет – бұл мемлекеттік өкімет
органдарының қызметін қамтамасыз ету үшін ақшалай қаражатты қалыптастыру
мен жұмсаудың негізгі қаржылық жоспары. Мемлекеттік бюджет республикалық
және жергілікті бюджеттерді біріктіреді.
Бюджет табыстары – салық және салықтан тыс түсімдер мен алымдар
көлемі, сондай-ақ қайтарылмайтын негізде бюджетке түсетін капиталмен
жасалатын операциялардын түсетін табыстар.
Бюджет шығыстары – бекітілген бюджет шегінде қайтарымсыз негізде
бюджеттен бөлінетін қаражат. Шығыстар келесі бағытттарда құралады:
мемлекеттік билік және басқару органдарын, құқық қорғау органдарын ұстауға;
ұлттық қорғанысқа, экономика салаларын (өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы,
құрылыс, байланыс, көлік) қаржыландыруға, әлеуметтік-мәдени дамуды, ғылымды
қаржыландыруға, сыртқы экономикалық қызметке жұмсалған шығыстар; мемлекет
борышына қызмет көрсетуге байланысты және басқа шығыстар.
Негізгі қызметтен түскен табыс (залал) – сальдоланған қаржылық нәтиже,
ол жалпы табыс пен кезең шығыстары арасындағы айырма ретінде анықталады.
Кәспорындардың дебиторлық берешектері – сатып алушылардың жөнелтілген
өнім үшін берешегі, орындалған жұмыстар мен көрсетілген қызметтер, соның
ішінде алынған вексельдермен және аванстармен қамтамасыз етілгендер;
материалдық зиянның орнын толтыру.
Еңбек нарығы. Экономикалық тұрғыдан белсенді халық (жұмыс күші) –
тауарлар мен қызметтер өндіру үшін жұмыс күшінің ұсыныстарын қамтамасыз
ететін, халықтың экономикалық белсенділігін өлшеу үшін белгіленген жастағы
халық бөлігі. Экономикалық тұрғыдан белсенді халық санына экономикалық
қызметтің барлық түрлерінде жұмыс істейтін адамдардың және жұмыссыздардың
саны кіреді.
Экономикалық тұрғыдан енжар халық – қарастырылып отырған кезең ішінде
жұмыспен қамтылғандар жұмыс істейтіндер немесе жұмыссыздар деп саналмайтын
халықтың экономикалық белсенділігін өлшеу үшін белгіленген жастағы адамдар.
Жалдамалы қызметкерлер – еңбек ақы, сыйлық ақы, үстеме ақы және т.
с. с. немесе заттай тұлғада ақы төлеу (сыйақы) қарастырылған жалдану шарты
бойынша жұмыс істейтін адамдар.
Жұмыссыздар – бұл халықтың экономикалық белсенділігін өлшеу үшін
белгіленген жастағы, қаралған кезеңде жұмыссыз болған; оны іздеумен
белсенді айналысқан; уақыттың белгілі бір кезеңі ішінде жұмысқа кірісуге
дайын болған деген үш негізгі критерийге бірдей жауап беретін адамдар.
Жұмыссыздық деңгейі – экономикалық тұрғыдан белсенді халық санындағы
жұмыссыздар санының пайызбен есептеген үлесі.
Еңбекке ақы төлеу. Жалақы – еңбек үшін оның күрделілігіне, санына және
сапасына сәйкес сыйақы (табыс). Бір қызметкердің орташа айлық атаулы
жалақысы жалақыны есептелген қорының сомасын қызметкерлредің нақты санына
және есепті кезеңіндегі айлар санына бөлу жолымен анықталады.
Нақты жалақы индексі – есепті кезеңдегі бағаның өзгеруін ескере отырып
базистік кезеңмен салыстырғанда атаулы жалақының өзгеруін сипаттайтын
салыстырмалы көрсеткіш. Атаулы жалақының сатып алушылық қабілеттілігін
сипаттайды.
Ақшалай табыстар мен шығындар. Атаулы ақшалай табыстар – халықтың
ағымдағы тұтынуға өндірістік қызмет пен қорланымға жіберген ақшалай
қаражаты. Олардың шамасы макродеңгейдегі есеп айырысу тәсілімен анықталады
және халықтың жалдамалы және өз бетінше жұмыспен қамтылуынан түсетін
ақшалай табыстары (еңбек ақыны жасыруды және жұмыспен қамтылған халық
санының статистикалық есептілікпен қамтылмауын жете есептей отырып)
бағалауды және әлеуметтік трансферттерді төлеуді қосады.
Тұтынуға пайдаланылған табыстар – тұтынуға пайдаланылған ақшалай
табыстардың сомасы, меншікті өндіріс өнімін тұтыну құны және заттай түрдегі
трансферттер болып саналады.
Ақшалай шығыстар – тұтыну шығыстарынан сондай-ақ тұтынумен байланысты
емес өзге де шығыстардан тұрады. Тұтыну шығыстарына тамақ өнімдерін сатып
алу, үйден тысқары тамақтануға кететін шығыстар, алкогольді ішімдіктер,
темекі өнімдері, азық-түлік емес тауарларды сатып алу және ақылы қызметтер
кіреді.
Күнкөрістің ең төменгі шамасы – құнының шамасы бойынша ең төменгі
тұтыну қоржынына тең және адамдардың ең төмен мұқтаждарын қанағаттандыруды
қамтамасыз ететін бір адамға қажетті ең төменгі ақшалай табыс. Ең төменгі
тұтыну қоржыны азық-түлік қоржынынан (60%) және азық-түлік емес тауарлар
мен қызметтердің шығысынан (40%) тұрады.
Демография. Халық саны санақ кезінде анықталады. Санақ аралығындағы
кезеңде санақ деректеріне және халық қозғалысының ағымдағы есебіне сүйене
отырып, халықтың саны мен жас-жыныс құрамы туралы деректерді есептеу арқылы
алады.
Жыл басына ағымдағы бағалау – халық санағының соңғы қорытындысы
негізінде есептеліп, оған сол аумақта туылғандары мен келгендерінің саны
жыл сайын қосылып отырады да, одан сол аумақта өлгендері мен кеткендерінің
саны шегеріледі. Өткен жылдардағы халық санының ағымдағы бағасы кезекті
санақ қорытындысы негізінде нақтыланады.
Халықтың табиғи өсімі – белгілі бір тірі туғандар мен өлгендер санының
арасына айырмашылығына тең. Егер туғандар саны өлгендер санынан асып түссе,
табиғи өсім оң шамада болуы мүмкін, ал кері жағдайда – теріс шамада (табиғи
азаю) болуы мүмкін.
Халықтың жалпы өсімі табиғи өсім мен көші-көн өсімінің алгебралық
жиынтығы болып саналады.
Туу, өлім, некелесу, ажырасу туралы мәліметтер АХАЖ органдарының туу,
өлім, некелесу, ажырасу туралы жасаған азаматтық хал актілерінің екінші
даналарындағы деректердің ай сайынғы статистикалық әзірлемелері негізінде
алынады. Туғандар санына тек тірі туғандар саны қосылған.
Туу, өлім, некелу, ажырасудың жалпы коэффициенттері ағымдағы және
өткен жылғы айдың басындағы жайғдай бойынша жылдық есеп бойынша
келтіріледі.
Табиғи өсім коэффициенті туу мен өлімнің жалпы жылдық коэффициентінің
айырмашылығы ретінде алынады.
Нәрестелер өлімінің коэффициенттері – 1 жасқа дейінгі балалар өлімі
деңгейін анықтайтын көрсетктіш. 1 жасқа дейінгі өлгендер саны, тірі
туғандар санына қатынасымен есептеледі. Осы күнтізбелік жылда өлген
нәрестелер арасында, өткен күнтізбелік жылда туған балалар да болуы мүмкін,
сондықтан осы күнтізбелік жылдағы нәрестелік өлімнің көрсеткіштері осы
жылда және өткен күнтізбелік жылдарда туғандардың ұрпақтары үшін есеп
жүргізіледі.
Денсаулық сақтау. Ауру-сырқаулық деңгейі – ол медициналық мекемелерге
көрінуге барғанда, алдын-ала тексеру кезінде диагнозы алғаш рет қойылған
(немесе есепке алынған) аурулар санының халықтың орташа жылдық санына
қатынасы.
Қылмыс. Қылмыс – белгілі біруақыт кезеңінде нақты аумаөта жасалған
қылмыс кіретін және де сапалық пен сандық көрсеткіштермен сипатталатын
әлеуметтік-құқықтық құбылыс.
Тіркелген қылмыс – ашылған әрі ресми түрде есепке алынған қоғамдық
қауіпті іс-әрекет, ол үшн қылмыстық заңнамада жауаптылық көзделген.
Қылмыстардың ашылуы – есепті кезеңде істерінің тергеуі аяқталған
қылмыстар санының қылсмыстық істің қозғалу уақытына және осы қылмыстың
тіркеу уақытына қарамастан ашылған және ашылмаған қылмыстардың жалпы санына
қатынасы.
1.2 Нарықтық экономика жағдайында қаланың әлеуметтік-экономикалық
дамуының басым бағыттары.
Жалпы қаланың әлеуметтік-экономикалық дамуының белгілі бір
мақсаттарға негізделген бағыттары айқындалады. Бұл қалалардың әлеуметтік-
экономикалық дауына бағытталған бағдарламалар негізінде жүреді. Бұл негізгі
бағыттарды айқындау үшін бірінші сол қаланың даму мақсаты айқындалады.
Мысалы, "Астана қаласының әлеуметтiк-экономикалық дамуының 2006 - 2010
жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасы туралы" Қазақстан
Республикасының Президентi Жарлығының жобасы енгізген бағдарламада қаланың
әлеуметтік-экономикалық дамуының 2 кезеңі айқындалған.
Қалалардың дамуының басым бағыттары:
I кезең (2006 - 2008 жылдар):
- бюджеттi перспективалық жоспарлау және атқару процестерiнiң тиiмдiлiгiн
арттыру;
- қалалық бюджеттiң кiрiс бөлiгiн барынша ұлғайту;
- қаланың экономикасын,әлеуметтiк, өндiрiстiк, тұрғын үй және көлiктiк
инфрақұрылымын дамыту үшiн қаржы ресурстарын тарту мақсатында тартымды
инвестициялық ахуал жасау;
- ғылымды қажетсiнетiн және жоғары технологиялық экспортқа бағдарланған
өндiрiстер құруды қамтамасыз ететiн өнеркәсiптiк кластер құру;
- халық санының өсуiне және қала экономикасының даму қарқынына сәйкес
қаланың тыныс-тiршiлiк инфрақұрылымының жұмыс iстеуiнiң тиiмдiлiгiн
арттыру;
- ұлғайып келе жатқан қалаiшiлiк жолаушы және жүк тасымалына қажеттiлiктi
қамтамасыз ететiн көлiктiк инфрақұрылымды дамыту;
- қаланы сумен жабдықтаудың және су бөлудiң сенiмдiлiгiн арттыру және
халықты сапалы ауыз сумен қамтамасыз ету;
- телекоммуникация мен пошта байланысы қызметтерiн дамыту құрылыс
жұмыстарының сапасын арттыру және құнын азайту үшiн капитал шығындарын
азайтуды және қазiргi заманғы құрылыс материалдарын пайдалануды
ынталандыруды қамтамасыз ететiн құрылыс кластерiн құру;
- тұрғын үй иелерiнiң тұрғын ғимараттарын тиiсiнше ұстау және оларды
уақтылы күрделi жөндеу жөнiндегi мiндеттердi орындауын мемлекеттiк
бақылауды күшейту;
- қаланың көркемдiк бейнелiгiмен, тарихи-мәдени және ұлттық өзгешелiгiмен
ерекшеленетiн сәулеттiк келбетiн қалыптастыру;
- сапалы медициналық көмек көрсетудi қамтамасыз ететiн медициналық кластер
құру;
- бала тууды көтермелеу, денсаулықты нығайту және өмiр сүру ұзақтығын
ұлғайту;
- халықтың неғұрлым осал және қорғалмаған жiктерiне атаулы әлеуметтiк көмек
көрсетудi ұсыну;
- мемлекеттiк және денсаулық сақтау саласындағы уәкiлеттi орган айқындайтын
денсаулық сақтауды дамытудың басым бағыттарын iске асыру;
- қазақстандық және шетелдiк жетекшi университеттердiң академиялық және
ғылыми орталықтары мен ғылыми орталықтардың арасындағы көпiрге және әлемдiк
деңгейдегi бiлiктi кадрларды даярлау үшiн басты бiлiм көзiне айналатын
ғылыми-бiлiм беру кластерiн құру;
- бiлiм беру мекемелерiнiң теңгерiмделген желiсiн құру және сапалы,
үздiксiз бiлiм беру жүйесiн қалыптастыру;
- халықтың рухани деңгейiн нығайту және зияткерлiк деңгейiн арттыру;
- халықты жұмыспен қамтуды және қала экономикасына туризмдi дамытудан кiрiс
түсуiн қамтамасыз ететiн туристiк кластердi құру;
- сапаның мемлекет белгiлеген кепiлдiгi жағдайында астана тұрғындарының
алуан түрлi тауарлар мен көрсетiлетiн қызметтерге сұранысын қанағаттандыру,
сауда және тұрмыстық қызмет көрсету мәдениетiн арттыру.
II кезең (2009 - 2010 жылдар):
- бәсекеге қабiлеттi еңбек нарығын құру, бiлiм беру, медициналық қызмет
көрсету, мәдениет және т.б. стандарттарын арттыру арқылы қала халқының
тұрмыс сапасын арттыру;
- тиiмдi көлiк инфрақұрылымын құру, көлiк ағынын оңтайландыру, жүрдек
қоғамдық көлiктiң баламалы түрлерiн енгiзу;
- тұрғын үй құрылысын жедел дамыту және тұрғын үй нарығының тиiмдi
тетiктерiн қолдану арқылы тұрғын үйге қол жетiмдiлiктi қамтамасыз ету;
қаланың тыныс-тiршiлiк үшiн қолайлы қоршаған ортасын тұрақты дамытуды
қамтамасыз ету;
- қала кәсiпорындары өндiретiн өнiмдi өткiзу нарығын кеңейту;
- жоғары технологияларды тарта отырып, қаланы басқарудың озық тәжiрибесiн
пайдалану;
- өзектi әлеуметтiк-экономикалық мiндеттердi шешу үшiн қаланы басқарудың
талдамалық-ақпараттық қамтамасыз етiлуiн жақсарту жолымен оның тиiмдiлiгiн
арттыру;
- Қазақстан Республикасының ел ордасы - Астананың жағымды бейнесiн жасау
және нысаналы аудиториялар арасында жылжыту.
1.НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКА ЖАҒДАЙЫНДА АСТАНА ҚАЛАСЫНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК-
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУЫН ТАЛДАУ
2.1 Астана қаласының әлеуметтік-экономикалық дамуының негізгі
бағыттары
Қала құрылысы саясатының кейбiр жалпы мәнiстерi.
Қала құру құрылымы. Орта мерзiмді перспективада Астана қаласын
жоспарлаудың және салудың Бас жоспарына сәйкес оның аумағында дамыған елдер
астаналарының стандарттарына сай келетiн астаналық орта құруға мүмкiндiк
беретiн әкiмшiлiк, іскерлiк, әлеуметтiк-мәдени, ғылым - бiлiмдiк және
бизнес орталықтары салынатын болады
Әкiмшiлiк орталық аймағында Қазақстан Республикасы
Президентiнiң, ел Парламентi мен Yкiметiнiң Резиденциялары орналастырылатын
болады.
Iскерлiк орталықта компаниялардың, қаржы институттарының
кеңселерi, сауда орталықтары, мейманханалар, қонақ үйлер, көрме, жәрмеңке
залдары және басқалары орналастырылады.
Әлеуметтiк-мәдени орталық театрлар, мұражайлар, демалыс
аймақтары, спорт және ойын-сауық ғимараттарының жүйесiн қамтитын болады.
Ғылым-бiлiм орталығын университеттер, институттар, колледждер,
мамандандырылған лицейлер мен кәсiптiк мектептер құрайды.
Бизнес-орталықта өздерiнiң сауда, қызмет көрсету салаларының
объектiлерiмен және көрме, жәрмеңке және өзге де залдарымен шағын және
орташа кәсiпкерлiктiң субъектiлерi таныстырылатын болады.
Өнеркәсiптiк белдеу қаланың шетiнде, сондай-ақ көбiнесе қала
маңында орналасады.
Азық-түлiк белдеуi қала маңындағы ауыл шаруашылығы аудандары
мен қала шегiнде орналасатын тамақ өнеркәсiбiнiң кәсiпорындарын қамтитын
болады.
Рекреациялық аймақ қала маңындағы аймақта және Щучинск-Бурабай
аймағында тығыз орналасады.
Астана қаласын бiрнеше миллион халқы бар көп профильдi үлкен
қалаға айналдыруға тырысудың қажеттiгi жоқ. Астана қаласы үшiн бұл барлық
тұрғыдан: жұмыспен қамту, тұрғын үймен, өмiрлiк маңызы бар ресурстармен
қамтамасыз ету, экология және т.с.с. тиiмдi емес.
Қазақстан астанасының халқы ұзақ мерзiмдi перспективада 500-700
мың адамнан аспауға тиiс, бұл республиканың болашақ халқының 3-4%-ын, орта
мерзiмдi перспективада, яғни 2005 жылға дейiн - 380-390 мың адам құрайды.
Өнеркәсiптi көбiнесе шағын және орташа кәсiпорындар, соның ішiнде
ғылымды қажетсiнетiн салалар, жоғары технологияның салалары құрайтын
болады. Қалада өндiрiстi нүктелiк шоғырландыруға жол берілмейдi, өндірiстi
аумақтық шоғырландыру ынталандырылады. Өнеркәсiптi дамытудың осындай
стратегиясы астананың әкiмшiлік-iскерлiк функцияларына қайшы келмейдi.
Қалалық ортаны экологиялық сауықтыру. Қаланың қордаланған экологиялық
проблемаларын шешудi жылу жүйесін, ыстық сумен жабдықтауды және тамақ
дайындауды энергияның экологиялық таза көздерiн пайдалануға көшiрудiң
есебiнен жүзеге асыру көзделедi.
Көлiк құралдарының қоршаған ортаға зиянды ықпалын азайту жол
қозғалысының жағдайларын жақсартуға, экологиялық қауiпсiз автокөлiктiң
санын арттыруға, халықтың арасында экологиялық бiлiмдердi насихаттауға,
көлiкке қызмет көрсету жөнiндегi қызметтер саласын дамытуға негізделетiн
болады. Әуежаймен қатынасты қоса алғанда, қаланың негізгi магистралдық күре
тамырлары бойынша шапшаңдатылған трамвай жолдарын салу, Астана қаласының
айналасында айналма жол салуды аяқтау жобалануда.
Жұмыс iстеп тұрған тазалаушы ғимараттарды кеңейту және қайта
жаңарту суағарларды толық биологиялық тазартуды, оларды тереңiнен толық
тазартуды, суағарларды пайдаланудың және бұрудың мәселелерiн шешудi
қамтамасыз етедi. Оның қала аумағы құрылысының аймағына енгiзiлуiне
байланысты жинаушы-бөгет Талдыкөл жойылуға жатады. Қаланың аумағын кешендi
экологиялық-геохимиялық зерттеу жөнiндегi жұмыстарды жүзеге асыру қажет.
Көлемдi орман паркi аймағын құру қатал қысқы желдер мен жазғы
шаң борандары сияқты қолайсыз табиғи факторларды әлдеқайда жұмсартуға
мүмкiндiк бередi. Шамамен 25 мың га аумаққа ағаш отырғызу көзделедi.
Астананы көгалдандыру үшiн ағаштардың аудандастырылған жылдам
өсетiн тұқымдары қолданылатын болады, қаланың көшелерi мен бос жатқан
аумақтарында гүлзарлардың алаңдарын одан әрi кеңейту көзделуде.
Есiл өзенi аймағындағы кеңiстiктердi көркейту мен көгалдандыру
экологияны, жапсарлас аумақтың микроклиматын жақсартуға ықпал ететін болады
және тұрғындардың демалысы үшiн көлемдi аймақ құрайды. Есiл өзенінің
арнасын тазарту және түбін тереңдету жөніндегі жұмыстар жүргiзiлетiн, оның
арнасы бойынша санитарлық аймақ құрылатын болады.
Қаланың сол жағалауындағы құрылыстарды егжей-тегжейлі
жоспарлаудың жобаларын әзiрлегенде және іске асырғанда аумақтарды су
басудан қорғау жөнiндегi шаралар көзделетiн болады.
Бюджет саясаты
Бюджет саясаты республика астанасының экономикалық және саяси
дамуының негiзгi факторларының бiрi болады. Ол қала экономикасына
мемлекеттiк ықпал етудiң аса маңызды құралы болып есептеледi.
Қаланың салық бюджет саясаты саласында:
салықтық әкiмшiлiк етудi жақсарту және көлеңкелi экономиканың
деңгейiн төмендету негiзiнде салық салынатын базаны кеңейтудiң, сол сияқты
салықтардың жиналуын арттырудың есебiнен қаланың бюджетiне түсiмдер сомасын
тұрақты ұлғайту;
қала бюджетiнiң кiрiс бөлiгiнiң 2005 жылға 2000 жылмен
салыстырғанда 1,5 есе нақты ұлғаюын қамтамасыз ету;
қалалық бюджеттен қалалық билiк органдары жүргiзетiн іс-
әрекетке тиесiлi шығыстарды ғана қаржыландыру;
өндiрiстiк және әлеуметтiк инфрақұрылым саласындағы басымдықты
салалар мен өндiрiстерде тек инвестициялық жобалар үшiн муниципальдық
облигациялар шығару;
бюджеттiк бағдарламаларды қаржыландыру үшін қарыз алудың
мөлшерiн оларға қызмет көрсетуге арналған шығыстардың бюджет шығыстарының
15%-дан артық емес лимитiнде бюджеттiң жылдық кірiстерiнiң 20%-ынан
аспайтын жиынтық борышпен шектеу бюджеттiк қаражатты қалыптастырудың және
пайдаланудың ашықтығын қамтамасыз ету;
қарыз алушылардың бюджеттiк қаражатты қайтаруын және олардың
пайдаланылу тиiмдiлiгiн бақылауды қамтамасыз ету жоспарлануда.
Қалалық бюджеттен бөлiнетiн инвестициялардың жалпы мөлшерi 2005
жылға 1,8 есе өсуi және барлық шығыстардың 44%-ын құрауы тиiс.
Инвестициялық қызмет
Экономикалық өсудiң негiзгi факторы нақты экономикаға
тартылатын инвестициялар болып табылады.
Инвестициялық саясаттың негiзгi мiндеттерi:
- өздерiнiң өкiлеттiгi шегiнде қалада iскерлiк және инвестициялық
климатты жақсарту жөнiндегi шаралар кешенiн әзiрлеу және қабылдау, отандық
және шетелдiк инвесторлар үшiн Тартымды жағдайлар жасау;
- жеке меншiк инвестицияларды, соның iшiнде қала экономикасының басым
салаларына тiкелей шетелдiк инвестициялар тартуды ынталандыру;
- мемлекеттiң қаланың инфрақұрылымын қаржыландыруға қатысуы болып
табылады.
Қалада қолайлы iскерлiк және инвестициялық климат:
- қалада әлеуметтiк-саяси тұрақтылықты сақтау;
-қалада экономиканың жұмыс істеу режимдерiн ырықтандырудың ашықтығын
және оны тереңдетудi қамтамасыз ету;
- елде қабылданған Заңдарды қатаң сақтау және олардың үстемдiк құруын
қамтамасыз ету;
- қаланың өндiрiстiк және әлеуметтiк инфрақұрылымын дамыту;
- сыбайлас жемқорлыққа және ұйымдасқан қылмысқа қарсы күрестi күшейту;
- бәсекелестiктi қолдау және бәсекелестiк ортаны дамыту;
- қала аумағында инвестицияларды қорғау және кепілдендіру туралы
халықаралық шарттарды мүлтiксіз сақтау;
- тапшылығы төмен бюджет саясатын, берешектерге уақытылы қызмет
көрсетудi жүзеге асыру;
- басымдықты салалар мен өндiрiстер құруға жер учаскелерiн жеңiлдiктi
шарттармен беру;
- инвестициялық қатердi азайту және сақтандыру жолымен
қалыптастырылатын болады.
Осы шаралар қала экономикасына жұмсалымдарды капиталды шетелге
шығарғаннан гөрi тиiмдi етедi.
Қала әкiмi дәстүрлi инвестициялар көздерiн кеңейту және жаңаларын
тарту мақсатында:
- акционерлiк капиталды тартуға, қала кәсiпорындарының корпоративтiк
бағалы қағаздар шығаруына және олардың айналым рыногын дамытуға;
- аймақтық инвестициялық жобаларды қаржыландыруға байланысты
жергiлiктi атқарушы органның облигацияларын шығаруға;
- жылжымайтын мүлiк, әсiресе жер учаскелерiн сату рыногын
қалыптастыруға және дамытуға;
- шағын кәсiпорындардың қызметiн инвестициялау үшiн жалпы қосылған
құнның 3-3,5%-ы мөлшерiнде жергiлiктi бюджеттiң қаражатын бағыттауға;
- қалада шетелдiк капиталдың қатысуымен ғылымды қажетсiнетiн және
жоғары технологиялар салаларында бiрлескен кәсiпорындар құруды және
дамытуды ынталандыруға;
- қаланың өндiрiстiк және әлеуметтiк инфрақұрылымын дамыту үшiн
тiкелей шетелдiк инвестицияларды ынталандыруға, халықаралық қаржы
институттары мен ұйымдарының, шетелдiк мемлекеттердiң заемдары мен
несиелерiн тартуға мүмкiндiк туғызатын болады.
Тұтасымен алғанда мемлекет капиталды қажетсiнетiн және жеке
меншiк инвесторлар үшiн тартымды емес өндiрiстiк және әлеуметтiк
инфрақұрылымның объектiлерiн өзiне алады, "тiршiлiктi қамтамасыз ететiн"
салалар мен өндiрiстердi инвестициялау мен қолдауда, мемлекеттiк
кепiлдiктер беруде тiкелей үлестiк қатысуды пайдаланады. Бұл шаралар
қатерлердi төмендетуге және капитал жұмсалымының тиiмдiлiгiн арттыруға
мүмкiндiк туғызады.
Бұл ретте республикалық және қалалық билiк органдарының
арасында инвестициялық өкiлеттiктерге айқын шек қою: республикалық органдар
жалпы мемлекеттiк, республикалық маңызы бар объектiлердi, ал қалалық
органдар - қалалық маңызы бар объектiлердi инвестициялайды.
2001-2005 жылдардағы кезеңге негiзгi капиталға тартылатын
инвестициялар 2001 жылы 68 млрд. теңгеден 2005 жылы 113 млрд. теңгеге дейiн
өседi. Бұл ретте, шетелдiк инвестициялардың өсiмiн 2005 жылға 2 есе өседi
және олардың жыл сайынғы көлемi 150 млн. АҚШ долларына дейiнгi мөлшердi
құрайды. Олар негiзiнен қызмет көрсету саласына, мейманхана және мейрамхана
бизнестерiне, сондай-ақ жылжымайтын мүлiкпен жасалатын операцияларға
бағытталатын болады.
Сыртқы экономикалық қызмет
Сыртқы экономикалық қызмет меншiктi өнiмнiң экспортын 2005 жылы
2000 жылмен салыстырғанда 39,9%-ға арттыруға бағытталатын болады.
Экспорттың негізгi өнiмi бұрынғыша астық дақылдары және оларды өңдеуден
алынған өнiмдер болып қала береді. Қара және түстi металдар (металл
сынықтары) экспортын 1999 жылғы деңгейде сақтау жөнiнде шаралар
қолданылатын болады.
Астана қаласының экономикалық даму бағдарламасына сәйкес
экспорттық тауарлардың номенклатурасы:
- машина жасаудың өнiмдерi (жартылай вагондар мен платформалар, ауыл
шаруашылығы техникасы);
- ұлттық өнiмдердi қоса алғанда, тамақ өнеркәсiбiнiң өнiмдерi;
- тұрмыстық электр техникасы;
- тігін өнеркәсібінің өнімдері, соның ішінде ұлттық және спорттық
киімдері;
- құрылыс индустриясының өнімдері;
- кәдесый бұйымдары есебінен кеңейтіледі.
Неғұрлым ықтимал әлеуетті рыноктар Ресей және Орталық Азия елдері
болады.
Астана қаласының астаналық инфрақұрылымының даму шамасына қарай
экспорттық туризм дамитын болады.
Бизнес-орталықтың, ал кейіннен технопарктің жандануы нәтижесінде
жаңа технологиялар мен тауарлар экспортының, соның ішінде алыс шетел
елдеріне де мүмкіндігі пайда болады.
Импорттық жеткізілімдер негізінен мұнай өңдеу өнімдері, отандық
өнеркәсіп өндірмейтін машиналар мен жабдықтар түрінде болады.
Өнеркәсіп
Өнеркәсіптің 2005 жылға дейінгі кезеңде дамуы көбінесе
астананың қажеттіліктерін қамтамасыз етуге байланысты салаларға
бағдарланған күйінде қалады. Оларға бірінші кезекте, ауыл шаруашылығы
өнімдерін қайта өңдеу және құрылыс материалдары мен конструкциялары
өнеркәсібі жатады.
Алайда 2001 жылдан бастап Астана қаласының әлеуметтік-
экономикалық жүйесін дамытудың және қалыптастырудың баяндалған негізгі
принциптеріне сәйкес оның тиімділігін арттыруға, өнімнің ішкі және сыртқы
рыноктардағы бәсекелестік қабілетін арттыруға бағытталған, қаланың
өнеркәсіп өндірісін құрылымдық қайта құрулар басталуы тиіс. Бұл ретте
өнеркәсіптің дамуы көбінесе неғұрлым ұтқыр және қайта бағдарлауға ыңғайлы
шағын және орташа кәсіпорындарға бағдарлануы көздейді, ол үшін жұмыс істеп
тұрған өндірістерді саралау және жаңа өндірістер құру талап етіледі.
Тамақ өнеркәсібі
Тамақ өнеркәсібінің негізгі міндеті Астана қаласы халқының
тамақ өнімдеріне қажеттіліктерін неғұрлым толық қанағаттандыру, қала ішінде
тұтыну, аймақаралық айырбас және экспорт үшін түпкілікті бәсекеге қабілетті
өнім өндірудің ассортименті мен көлемін кеңейту болып табылады.
Күнделікті сұраныстың немесе тұтынуға әзірлік дәрежесі жоғары
өнімдер, сондай-ақ аймақаралық айырбас пен экспорт үшін сақталу мерзімі
ұзартылған тасымалдауға ыңғайлы түпкілікті өнімдер өндіру жөніндегі
кәсіпорындарды дамытуға басымдық беріледі. Ауыл шаруашылығы шикізатын
алғашқы қайта өңдеу шикізат өндірілетін орындарға жақындату арқылы
ұйымдастырылады.
Бірінші кезекте, қала маңындағы аймақта және Ақмола облысының
аумағында ет пен сүтті, басқа ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіруді арттыру
есебінен сенімді шикізат базасы құрылатын болады.
Бәсекеге қабілетті өнім өндіруді ұлғайту, оның ассортиментін
кеңейту және сапасын арттыру, тамақ өнімдерін қала, аймақаралық айырбас
және экспорт үшін ұсынуды ұлғайту үшін:
- халықтың шоғырланған жерлеріне жақындатылған, өз өнімдерін
өткізетін шағын наубайханалар мен кондитер өндірістерінің желісін дамыту;
- әзірлігі жоғары, жоғары сапалы ет, сүт және балық өнімдерін -
тоңазытылған тартылған ет, тауық етінен жасалған филе, туралған шұжық және
герметикалық ораудағы және ұсақ көлемде өлшенген басқа өнiмдердi, жартылай
фабрикаттарды, кулинария өнiмдерiн өндiрудi кеңейту;
- оралған және таңбаланған өнiмдердiң - нан және ұннан пiсiрiлген
тағамдар, кондитер өнiмдерi, сүт өнiмдерi, шұжық және еттен жасалған
жартылай фабрикаттар және басқаларының үлес салмағын арттыру;
- консервiлеу мен ораудың жаңа технологияларын пайдалану арқылы
ұлттық жеңсiк тағамдарды (қазы, шұжық, құрт, iрiмшiк, кондитер өнiмдерi
және басқалары), сондай-ақ сақталу мерзiмi ұзартылған, ұлттық және
астаналық символикалармен қазiргi заманғы тоғанақта сусындар (қымыз)
өндiрудi кеңейту;
- астықтың негiзiнде әзiрленуi жоғары өнiмдер - тез әзiрленетiн және
порцияланған өнiмдер (порцияланған тез пiсiрiлетiн ботқалар, құрғақ
таңертеңгiлiк ас, қауыздар, үй жағдайында өндiрiлетiн жартылай фабрикаттар,
торттар, кекстер, печеньелер, құймақтар және т.с.с.), соның ішiнде
франчайзингтi пайдалану арқылы өндiрудi игеру;
- қала халқының қажеттiлiгiн және құрылымын негiзге ала отырып өз
технологиялары мен рецептураларын әзiрлеу немесе франчайзинг негiзiнде
диеталық тамақ өнiмдерi мен балалар тағамы үшiн өнiмдер кешенiн өндiруді
игеру (қантты, тұзды алмастырғыштарды пайдалану арқылы құрамында
углеводтары аз, уатылған дән қосылған, йод құрамы жоғары нан және наннан
пiсiрiлген өнiмдер, қантты алмастырғышты, алма пектинiн, крекерлердi
қолдану арқылы кондитер өнiмдерiн, калориясы төмен астық қоспаларынан
жасалған қытырлақ нан, пахта пайдаланылған сүт өнiмдерi, диеталық ірiмшiк
және бiрқатар басқалары);
- қала халқын тамақ өнiмдерiмен, ең алдымен тез тоңазытылған және
сублимирленген өнiмдер өндiрудiң, вакуумдiк орамаларды пайдаланудың
есебiнен қамтамасыз етуде маусымдық факторды төмендету;
- ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ 3
·································· ································
·································· ···
4
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҚАЛАЛАРЫНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ
ДАМУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
·································· ·····························
·······························
1.1Қалалардың әлеуметтік-экономикалық көрсеткіштерінің 4
түсінігі мен олардың функциялары
·································· ···········
1.2Нарықтық экономика жағдайында қаланың 10
әлеуметтік-экономикалық дамуының басым бағыттары
······························
13
2 НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКА ЖАҒДАЙЫНДА АСТАНА ҚАЛАСЫНЫҢ
ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУЫН ТАЛДАУ
·································· ·····························
··································
2.1Астана қаласының әлеуметтік-экономикалық дамуының негізгі 13
бағыттары
·································· ·························
················
2.2Астана қаласының әлеуметтік-экономикалық жүйесінің 25
қалыптастырудың және дамытудың негізгі принциптері
·········
2.3Астана қаласының перспективалық аймақаралық байланыстарын 28
дамыту мен қалыптастырудың бағыттарын айқындау
·································· ·························
······························
31
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҚАЛАЛАРЫНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ
ДАМУЫН ЖЕТІЛДІРУ ·········
3.1Қалалардың әлеуметтік-экономикалық дамуындағы өзекті 31
мәселелер
·································· ·························
·····························
3.2Қалаларды әлеуметтік-экономикалық дамытудағы қажетті 33
іс-шаралар мен оларды жетілдіру жолдары
·································· ··
35
ҚОРЫТЫНДЫ
·································· ································
··························
36
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
·································· ·····················
ҚОСЫМША
КІРІСПЕ
Астананың гүлденуі –
Қазақстанның гүлденуі
Н. Назарбаев
Еліміз тәуелсіздік алғаннан кейінгі қысқа мерзімнің ішінде қоғамның
өмір тіршілігін өзгертіп, жаңа саяси жүйе қалыптастыруда, экономика мен
әлеуметтік салаларды реформалауда іргелі табыстарға қол жеткізді. Ұтымды
әрі кезең-кезеңімен жүйелі түрде жүргізіліп жатқан қомақты іс-шаралардың оң
нәтижелері еліміз таңдаған жолға деген халықтың сенімін нығайтуда.
Дегенмен, өтпелі кезеңнің күрделі экономикалық және әлеуметтік
проблемаларын шешкен сайын, қоғамның даму деңгейіне сәйкес халықтың өмір
тіршілігін тиімді ұйымдастырудың жаңа және аса күрделі мәселелері күн
тәртібіне қойылып отыратыны бәрімізге түсінікті. Еліміз іргесінің бұзылмай,
тыныштығы мен тәуелсіздігін сақтап, экономикасы мен мәдениетін ілгері
тұрған елдермен теңестіру үшін бүгінгі күннің шындық болмысына жауап
беретін қалалардың жетілген әлеуметтік-экономикалық жүйесі қажет.
Мемлекетті экономикалық, әлеуметтік және саяси жағынан одан әрі
демократияландыруда және де нарықтық экономика талаптарына сай жүйе құруда
қалалардың орны бөлек. Жалпы қала дегеніміз, ол әкімшілік территориясы,
географиялық орналасқан жері бекітілген, өзінің инфрақұрылымы бар және
өзінің жергілікті басқару органы құрылған аймақты айтамыз.
Курстық жұмысты жазу барысында негізінен бірінші Қазақстан
Республикасының нарықтық жағдайына тоқталмай кету мүмкін емес. Яғни нарық
жағдаыйнда мемлекетіміз таңдаған бағыты бойынша даму үстінде. Еліміз
тәуелсіздік алғаннан бері көтеген реформалар қабылданып, саяси, әлеуметтік-
экономикалық тұрақтылық қалыптасты. Осы кезден бастап Қазақстан
Республикасы қалаларының да әлеуметтік-экономикалық жағдайы нарық
талаптарына сай бой көтере бастады.
Қазақстан Республикасының ірі, орта және ұсақ қалаларының көбі
қазіргі таңда тұрақты даму үстінде. Елбасымыз айтқандай Астананың гүлденуі
– Қазақстанның гүлденуі, сол себепті Қазақстан қалалары Астанаға қарап
бой түзеу керек. Елордамыз жылдан жылға гүлденуі, осы әлеуметтік-
экономикалық көрсеткіш негізінде бағдарламалардың қабылдануы мен
мемлекеттің саясаты арқасында.
Ал енді осы Қазақстан қалаларының мәселесіне келетін болсақ, бұл
күрделі талдауды қажет етеді. Яғни аймақтардың ең осал мәселелері қандай
деңгейде және сол мәселелерді шешуге мемлекет қандай іс-шаралар қолдануда
сол шаралар өз нәтижесін беруде ме? Деген сұрақтар туындайды.
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҚАЛАЛАРЫНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК-
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Қалалардың әлеуметтік-экономикалық көрсеткіштерінің түсінігі мен
олардың функциялары
Өнеркәсіп. Өнеркәіп орындары өнімдерінің құндық тұлғалануы - өткізуге
арналған өнімдердің (дайын бұйымдар; кәсіпорынның негізгі құрал-жабдықтарын
монтаждауға және жөндеуге арналған меншікті өндіріс тауарлары; меншікті
өндірістің өндірістік құралдары; өздерінің қызметкерлеріне еңбекақы ретінде
заттай тұлғада беру үшін пайдаланылатын меншікті өндіріс бұйымдары); әрі
қарай өңдеуге арналған тауарлардың (өнімнің өзінен алынған жартылай дайын
өнімдер, қосымша және қосалқы өндіріс өнімдері); өнекәсіптік сипаттағы
жұмыстардың құны.
Кәсіпорынның өндірген өнеркәсіп өнімдерінің (тауарлар. қызметтер)
көлемі – зауыт ішіндегі айналым құнынсыз зауыттық әдісі бойынша анықталады.
Өнеркәсіптік сипаттағы жұмыстар мен қызметтер өз құндары бойынша, жұмсалған
меншікті қосымша материалдардың құнын қоса, өндірілген өнеркәсіп
өнімдерінің көлеміне кіреді.
Нақты көлем индексі – салыстырмалы кезеңдерде өнеркәсіп өнімдері
көлемінің өзгеруін сипаттайтын салыстырмалы көрсеткіш индексті анықтау үшін
тауарлардың салалық және жалпы өнеркәсіптік индекстерге сатылып
біріктірілген тұрақты белгіленген жиынтығы бойынша өнеркәсіп өнімдерінің
заттай тұлғаланған көрсеткіштерінің серпініне негізделген әдісі
қолданылады. Қаржы емес секторларының өнеркәсібі бойынша нақты көлем
индексі өнеркәсіп өнімдерін шығаруды жүзеге асыратын шаруашылық жүргізуші
барлық субъектілер (ірі, орта, шағын және қосалқы кәсіпорындар) бойынша
өнеркәсіптік сипаттағы қызметтер көлеміне түзетілетін заттай көрсеткіштерге
негізделіп есептеледі. Тұтастай өнеркәсіп бойынша нақты көлем индексі қаржы
емес секторын үй шаруашылықтары секторының көлеміне түзету арқылы
есептеледі.
Құрылыс. Құрылыс қызметі – жаңа объектілер алу және бар объектілерді
өзгерту (кеңейту, жаңғырту, техникалық қайта жарақтандыру, қайта құру,
қалпына келтіру, күрделі жөндеу), солармен байланысты технологиялы және
инженерлік жабдықтарды монтаждау, сондай-ақ аяқталмаған объектілер
құрылысын уақытша тоқтатып қою және өз ресурстарын өтеген объектілерді жою
бойынша жұмыстарды жүзеге асыру жолымен негізгі құрал-жабдықтарды жасау
бойынша қызмет.
Құрылыс мердігерлігінің шарттары бойынша орындалған жұмыста құнына
құрыслыс және монтаж жұмыстарының, күрделі және ағымдағы жөндеу бойынша
жұмыстардың басқа да мердігерлік жұмыстардың (жабдықтарды монтаждау
алдында тексеру бойынша жұмыстар, реттеп іске қосу жұмыстары, барлама
бұрғылау және бұрғылап тесу бойынша жұмыстар, эксперименталдық үйлер мен
фрагменттер құрылысы, сынақтар жүргізу үшін бұрғылап жару жұмыстарын жүзеге
асыру бойынша жұмыстар, құрылыс және бұзу үшін оператор мен жрбдықты жалдау
бойынша қызметтер және басқалар) құны кіреді.
Үйлердің жалпы құрылыс көлемі – ол қосу, алу 0,00 (жер үсті бөлігі)
белгісінен жоғары және осы белгіден төмен (жер асты бөлігі) құрылыс
көлемінің жиынтығы. Үйдің жер асты және жер үсті бөліктерінің құрылыс
көлемі шек қоятын беттердің шегінде анықталады. Тұрғын үй – негізінен
тұрғын жайлардан сондай-ақ тұрғын емес жайлардан және жалпыға ортақ мүлік
болап табылатын өзге де бөліктерден тұратын құрылыс. Тұрғын үйдің жалпы
ауданы – барлық тұрғын жайлардың пайдалы ауданының және барлық тұрғын емес
жайлардың ауданының, сондай-ақ жалпыға ортақ мүлік болып табылатын тұрғын
үй бөліктері ауданының жиынтығы.
Тұрғын жайдың (пәтердің) пайдалы ауданы – тұрғын жайдың тұрғын және
тұрғын емес аудандардың жиынтығы.
Тұрғын жай (пәтер) – тұрғын жайдың тұрғын ауданы, сондай-ақ тұрғын
емес ауданы кіретін тұрақты тұруға арналған және сол үшін пайдаланылатын
жеке жай. Тұрғын үйдің жалпы ауданының 1 шарты метр құрылысының орташа
нақты құны құрылыстың басталу күніне және жайлылық деңгейіне қарамастан
есепті жылда құрылыс біткен барлық тұрғын үйлердің, құрылысы нормативтік
мерзімді бұза отырып жүзеге асырылған үйлерді қоса, жалпы ауданының 1 шаршы
метрінің құрылыс салушылар жұмсаған шығындардың нақты жиынтығы ретінде
анықталады.
Көлік және байланыс. Тасымалданған жүк – жүкпен тасымалданған
тоннадағы жүк саны.
Көліктің жүк айналымы – жүк тасымалдауға арналаған көліктің жұмыс
көлемі, тонна - километрмен тұлғаланады (яғни 1 тонна жүктің 1 километрге
орын ауыстыруы). Тасымалданған жүктің тоннадағы массасының тасымалдың
километрдегі ара қашықтығына көбейтіндісін жинақтаумен есептеледі.
Тасымалданған жолаушылар – уақыттың нақты кезеңі ішінде тасымалданаған
жолаушылар саны. Жолаушылар – сапар жолаушыларды тасымалдау
статистикасындағы бақылау бірлігі болып табылады.
Көліктің жолаушылар айналымы – жолаушылар тасымалдауға арналған
көліктің жұмыс көлемі. Жолаушы – километр өлшем бірлігі болып табылады,
яғни жолаушының 1 километр қашықтықта орын ауыстыруы. Әрбір тасымалдаудағы
жолаушылар санының тасымалдың километрдегі ара қашықтығына көбейтіндісін
жинақтаумен анықталады.
Байланыс қызметінің көлемі – ақшалай тұлғаланудағы пошта жөнелтімдері
мен электр байланыс хабарларын қабылдау, өңдеу, табыстау және жеткізу
бойынша жұмыстар көлемі. Кәспорындар – байланыстың ұлттық операторлары
(Қазақтелеком АҚ және Қазпошта АҚ), сондай-ақ өз қызметін берілген
лицензияларға сәйкес жүзеге асыратын өзге де байланыс кәсіпорындары табыс
ететін жиынтық қорытындылар негізінде анықталады.
Сауда және өзге де қызметтер. Болашақ сауда тауар айналымы түпкілікті
тұтыну немесе үй шаруашылығында пайдалану үшін халыққа сатылған тұтыну
тауарлардың көлемін көрсетеді. Көлемге негізгі және де қосалқы қызмет түрі
Бөлшек сауда болып табылатын кәсіпорындар – заңды тұлғалар жөніндегі
деректер, сондай-ақ жеке кәсіпкерлікпен айналысатын жеке тұлғалар
сатылымының көлемі кіреді. Көтерме сауда тауар айналымы бөлшек, өнеркәсіп
және басқа коммерциялық пайдаланушыларға кейін алып-сату үшін сатылған
тауарлар (өнімдер) көлемін көрсетеді. Қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындары
қызметтеріне мейрамханалардың, кафелердің және басқа да осыған ұқсас
кәсіпорындардың халыққа дайын тағам сату айналымы кіреді.
Шағын кәсіпкерлік. Шағын кәсіпкерлік субъектілері - қызметкерлердің
орташа жылдық саны 50 адамнан аспайтын, заңды тұлға құрмаған жеке
кәсіпкерлер және қызметкерлерінің орташа жылдық саны 50 адамнан аспайтын,
жыл ішіндегі активтерінің жалпы құны алпыс мың еселенген, тиісті қаржы
жылына республикалық бюджет туралы заңмен белгіленген айлық есептік
көрсеткіштен аспайтын жеке кәсіпкерлікпен айналысатын заңды тұлға болып
табылады.
Жеке кәсіпкерлік туралы заңға сәйкес шағын кәсіпкерлікке жатпайтын
қызмет түрлерін жүзеге асыратын субъектілер шағын кәсіпкерлік субъектілері
бола алмайды.
Жеке тұлға – Қазақстан Республикасының азаматы, басқа мемлекеттің
азаматы, сондай-ақ азаматтығы жоқ тұлға.
Заңды тұлға – меншік, шаруашылық жүргізу немесе жедел басқару
құқығында оқшау мүлкі бар және осы мүлікпен өзінің міндеттемелері бойынша
жауап беретін, өз атынан мүліктік және жеке мүліктік емес құқықтар мен
міндеттерді сатып ала алатын және жүзеге асыра алатын, сотта талап қоюшы
және жауап беруші бола алатын ұйым. Заңды тұлғаның дербес балансы немесе
сметасы болуы тиіс.
Шағын бизнес кәсіпорны – заңды тұлға түріндегі шағын кәсіпкерлік
субъектісі.
Шағын бизнестің жұмыс істейтін кәсіпорны – экономикалық қызметті
жүзеге асыратын немесе әлеуетті жүзеге асыра алатын шағын бизнес орны.
Жеке кәсіпкерлер – кәсіпкерлік қызметпен айналысатын міндетті
тіркелімнен өтуі тиіс:
– жалдамалы қызметкерлердің еңбегін тұрақты пайдаланатын;
– кәсіпкерлік қызметтен салық салынбайтын табыс мөлшерінен асатын
жылдық жиынтық табысы бар жеке кәсіпкерлер.
Инвестициялар. Қаржы емес активтермен инвестиция жасауға келесі
элементтер кіреді: негізгі капиталға инвестиция жұмсау, негізгі құрал-
жабдықтарды күрделі жөндеуге байланысты шығындар, материалдық емес
активтерге инвестиция жұмсау, материалдық айналым қаражаттарының босалқы
қорын өсіруге арналған инвестициялар, басқа қаржылық емес активтерге
инвестиция жұмсау.
Негізгі капиталға инвестиция жұмсау негізгі құрал-жабдықтарды жасауға,
шығаруға бағытталған шығындар жиынтығы болып табылады. Негізгі капиталға
инвестиция жұмсауға мыналар кіреді: үйлер мен құрылысқа, машиналар мен
жабдықтарға, малға, көпжылдық екпе ағаштарға, бұрғылау және геологиялық
барлау жұмыстарына, бағдарламалық қамтамасыз етуге, әдеби және көркем
шығармалардың түпнұсқаларына қаражат салу.
Тұрғын үй құрылысына инвестиция жасау – тұрғын үйлер, яғни адамдардың
уақытша тұруына арналмаған үйлер: тұрғын үй қорына кіретін тұрғын үйлер
(жалпы мақсаттағы, жатақханалар, мектеп-интернаттардың жататын корпустары,
жетім балаларға және ата-ананың қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған
мекемелер, қарттарға және мүгедектерге арналған баспаналар), тұрғын үй
қорына кірмейтін тұрғын үйлер салуға байланысты шығындар.
Машиналарға, жабдыққа, аспапқа, құрал-сайманға инвестиция жұмсау – бұл
машиналар, көлік құралдарының жабдықтары, аспап және құрал-сайман сатып
алуға байланысты шығындар, сондай-ақ жабдықты тұрақты пайдаанатын орнында
монтаждауға, оны тексеруге және монтаждау сапасын сынауға байланысты
шығындар.
Баға. Тұтыну бағасының индексі халықтың жеке тұтыну үшін сатып алған
тауарлары мен қызметтері бағасының жалпы деңгейінің әр уақыттағы өзгерісін
сипаттайды. Тауарлар мен қызметтер тізбесінде 508 айқындама бар. Бағаларды
тіркеу түрлі меншік нысандарындағы сауда мен қызмет көрсету саласы
кәсіпорындардың іріктемелі жүйесі бойынша жүзеге асырылады. Бағаларды
тіркеушілер бағалардың өзгеруі туралы ақпаратты жинауды тауарларды
(қызметтерді) тікелей өткізу орындарында жүргізеді. Зерттеу жүргізілген
күнгі қолма-қол төленген бағалар салықтарды қоса тіркеледі, бірақ оған
жеткізу үшін төленетін қосымша алым кірмейді. Сапасы немесе саны есебіндегі
ауытқулардан басқа бағалар мен тарифтердің әрбір өзгерісі қадағаланады.
Өнеркәсіп өнімдерін өндірушілер бағасының индексі қосылған құн салығы
және акциздер есебінсіз республика кәсіпорындары дайындаған өнеркәсіп
өнімдері бағасының серпінін көрсетеді. Өндірушілер бағасының өзгеруін
байқау базалық кәсіпорындардың іркемелі жүйесі бойынша жүргізіледі.
Бағаларды тіркеу негізгі сапалық параметрлері бойынша қолданылатын
шикізатқа және өндірістің технологиялық процесіне жақын аса таңдаулы
бұйымдар кіретін тауалардың белгілі тізбесі бойынша жүзеге асырылады.
Құрылыстағы баға индексі құрылысқа жұмсалған инвестициялардың
технологиялық құрылым элеметтері (құрылыс-монтаж жұмыстары, технологиялық
жабдық, өзге де жұмыстар мен шығындар) бойынша баға индекстерін біріктіру
жолымен есептеледі.
Құрылыс-монтаж жұмыстары бағасының индексі негізінде материялдар,
детальдар бағасын тіркеу деректері және зерттеуші құрылыс ұйымдары сатып
алынған конструкциялар, сондай-ақ еңбек ақы төлеуге, машиналарды,
жабдықтарды пайдалануға жұмсалған шығындар өзгерісі үрдістерін және құрылыс-
монтаж жұмыстарының құнын анықтайтан басқа элементтерді есепке алып жатыр.
Бағаларды тіркеу базалық құрылыс ұйымдарының іріктемелі желісі бойынша
жүргізіледі. Есептеу құрылыс-монтаж жұмыстарын жүргізуге жұмсалған
шығындарды сипаттайтын материялдық, еңбек және қаржы ресурстарының тізбесі
болып табылатын әрбір экономикалық қызмет түрі үшін арнайы әзірленген
технологиялық модельдер негізінде жүргізіледі.
Мемлекеттік қаржы. Мемлекеттік бюджет – бұл мемлекеттік өкімет
органдарының қызметін қамтамасыз ету үшін ақшалай қаражатты қалыптастыру
мен жұмсаудың негізгі қаржылық жоспары. Мемлекеттік бюджет республикалық
және жергілікті бюджеттерді біріктіреді.
Бюджет табыстары – салық және салықтан тыс түсімдер мен алымдар
көлемі, сондай-ақ қайтарылмайтын негізде бюджетке түсетін капиталмен
жасалатын операциялардын түсетін табыстар.
Бюджет шығыстары – бекітілген бюджет шегінде қайтарымсыз негізде
бюджеттен бөлінетін қаражат. Шығыстар келесі бағытттарда құралады:
мемлекеттік билік және басқару органдарын, құқық қорғау органдарын ұстауға;
ұлттық қорғанысқа, экономика салаларын (өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы,
құрылыс, байланыс, көлік) қаржыландыруға, әлеуметтік-мәдени дамуды, ғылымды
қаржыландыруға, сыртқы экономикалық қызметке жұмсалған шығыстар; мемлекет
борышына қызмет көрсетуге байланысты және басқа шығыстар.
Негізгі қызметтен түскен табыс (залал) – сальдоланған қаржылық нәтиже,
ол жалпы табыс пен кезең шығыстары арасындағы айырма ретінде анықталады.
Кәспорындардың дебиторлық берешектері – сатып алушылардың жөнелтілген
өнім үшін берешегі, орындалған жұмыстар мен көрсетілген қызметтер, соның
ішінде алынған вексельдермен және аванстармен қамтамасыз етілгендер;
материалдық зиянның орнын толтыру.
Еңбек нарығы. Экономикалық тұрғыдан белсенді халық (жұмыс күші) –
тауарлар мен қызметтер өндіру үшін жұмыс күшінің ұсыныстарын қамтамасыз
ететін, халықтың экономикалық белсенділігін өлшеу үшін белгіленген жастағы
халық бөлігі. Экономикалық тұрғыдан белсенді халық санына экономикалық
қызметтің барлық түрлерінде жұмыс істейтін адамдардың және жұмыссыздардың
саны кіреді.
Экономикалық тұрғыдан енжар халық – қарастырылып отырған кезең ішінде
жұмыспен қамтылғандар жұмыс істейтіндер немесе жұмыссыздар деп саналмайтын
халықтың экономикалық белсенділігін өлшеу үшін белгіленген жастағы адамдар.
Жалдамалы қызметкерлер – еңбек ақы, сыйлық ақы, үстеме ақы және т.
с. с. немесе заттай тұлғада ақы төлеу (сыйақы) қарастырылған жалдану шарты
бойынша жұмыс істейтін адамдар.
Жұмыссыздар – бұл халықтың экономикалық белсенділігін өлшеу үшін
белгіленген жастағы, қаралған кезеңде жұмыссыз болған; оны іздеумен
белсенді айналысқан; уақыттың белгілі бір кезеңі ішінде жұмысқа кірісуге
дайын болған деген үш негізгі критерийге бірдей жауап беретін адамдар.
Жұмыссыздық деңгейі – экономикалық тұрғыдан белсенді халық санындағы
жұмыссыздар санының пайызбен есептеген үлесі.
Еңбекке ақы төлеу. Жалақы – еңбек үшін оның күрделілігіне, санына және
сапасына сәйкес сыйақы (табыс). Бір қызметкердің орташа айлық атаулы
жалақысы жалақыны есептелген қорының сомасын қызметкерлредің нақты санына
және есепті кезеңіндегі айлар санына бөлу жолымен анықталады.
Нақты жалақы индексі – есепті кезеңдегі бағаның өзгеруін ескере отырып
базистік кезеңмен салыстырғанда атаулы жалақының өзгеруін сипаттайтын
салыстырмалы көрсеткіш. Атаулы жалақының сатып алушылық қабілеттілігін
сипаттайды.
Ақшалай табыстар мен шығындар. Атаулы ақшалай табыстар – халықтың
ағымдағы тұтынуға өндірістік қызмет пен қорланымға жіберген ақшалай
қаражаты. Олардың шамасы макродеңгейдегі есеп айырысу тәсілімен анықталады
және халықтың жалдамалы және өз бетінше жұмыспен қамтылуынан түсетін
ақшалай табыстары (еңбек ақыны жасыруды және жұмыспен қамтылған халық
санының статистикалық есептілікпен қамтылмауын жете есептей отырып)
бағалауды және әлеуметтік трансферттерді төлеуді қосады.
Тұтынуға пайдаланылған табыстар – тұтынуға пайдаланылған ақшалай
табыстардың сомасы, меншікті өндіріс өнімін тұтыну құны және заттай түрдегі
трансферттер болып саналады.
Ақшалай шығыстар – тұтыну шығыстарынан сондай-ақ тұтынумен байланысты
емес өзге де шығыстардан тұрады. Тұтыну шығыстарына тамақ өнімдерін сатып
алу, үйден тысқары тамақтануға кететін шығыстар, алкогольді ішімдіктер,
темекі өнімдері, азық-түлік емес тауарларды сатып алу және ақылы қызметтер
кіреді.
Күнкөрістің ең төменгі шамасы – құнының шамасы бойынша ең төменгі
тұтыну қоржынына тең және адамдардың ең төмен мұқтаждарын қанағаттандыруды
қамтамасыз ететін бір адамға қажетті ең төменгі ақшалай табыс. Ең төменгі
тұтыну қоржыны азық-түлік қоржынынан (60%) және азық-түлік емес тауарлар
мен қызметтердің шығысынан (40%) тұрады.
Демография. Халық саны санақ кезінде анықталады. Санақ аралығындағы
кезеңде санақ деректеріне және халық қозғалысының ағымдағы есебіне сүйене
отырып, халықтың саны мен жас-жыныс құрамы туралы деректерді есептеу арқылы
алады.
Жыл басына ағымдағы бағалау – халық санағының соңғы қорытындысы
негізінде есептеліп, оған сол аумақта туылғандары мен келгендерінің саны
жыл сайын қосылып отырады да, одан сол аумақта өлгендері мен кеткендерінің
саны шегеріледі. Өткен жылдардағы халық санының ағымдағы бағасы кезекті
санақ қорытындысы негізінде нақтыланады.
Халықтың табиғи өсімі – белгілі бір тірі туғандар мен өлгендер санының
арасына айырмашылығына тең. Егер туғандар саны өлгендер санынан асып түссе,
табиғи өсім оң шамада болуы мүмкін, ал кері жағдайда – теріс шамада (табиғи
азаю) болуы мүмкін.
Халықтың жалпы өсімі табиғи өсім мен көші-көн өсімінің алгебралық
жиынтығы болып саналады.
Туу, өлім, некелесу, ажырасу туралы мәліметтер АХАЖ органдарының туу,
өлім, некелесу, ажырасу туралы жасаған азаматтық хал актілерінің екінші
даналарындағы деректердің ай сайынғы статистикалық әзірлемелері негізінде
алынады. Туғандар санына тек тірі туғандар саны қосылған.
Туу, өлім, некелу, ажырасудың жалпы коэффициенттері ағымдағы және
өткен жылғы айдың басындағы жайғдай бойынша жылдық есеп бойынша
келтіріледі.
Табиғи өсім коэффициенті туу мен өлімнің жалпы жылдық коэффициентінің
айырмашылығы ретінде алынады.
Нәрестелер өлімінің коэффициенттері – 1 жасқа дейінгі балалар өлімі
деңгейін анықтайтын көрсетктіш. 1 жасқа дейінгі өлгендер саны, тірі
туғандар санына қатынасымен есептеледі. Осы күнтізбелік жылда өлген
нәрестелер арасында, өткен күнтізбелік жылда туған балалар да болуы мүмкін,
сондықтан осы күнтізбелік жылдағы нәрестелік өлімнің көрсеткіштері осы
жылда және өткен күнтізбелік жылдарда туғандардың ұрпақтары үшін есеп
жүргізіледі.
Денсаулық сақтау. Ауру-сырқаулық деңгейі – ол медициналық мекемелерге
көрінуге барғанда, алдын-ала тексеру кезінде диагнозы алғаш рет қойылған
(немесе есепке алынған) аурулар санының халықтың орташа жылдық санына
қатынасы.
Қылмыс. Қылмыс – белгілі біруақыт кезеңінде нақты аумаөта жасалған
қылмыс кіретін және де сапалық пен сандық көрсеткіштермен сипатталатын
әлеуметтік-құқықтық құбылыс.
Тіркелген қылмыс – ашылған әрі ресми түрде есепке алынған қоғамдық
қауіпті іс-әрекет, ол үшн қылмыстық заңнамада жауаптылық көзделген.
Қылмыстардың ашылуы – есепті кезеңде істерінің тергеуі аяқталған
қылмыстар санының қылсмыстық істің қозғалу уақытына және осы қылмыстың
тіркеу уақытына қарамастан ашылған және ашылмаған қылмыстардың жалпы санына
қатынасы.
1.2 Нарықтық экономика жағдайында қаланың әлеуметтік-экономикалық
дамуының басым бағыттары.
Жалпы қаланың әлеуметтік-экономикалық дамуының белгілі бір
мақсаттарға негізделген бағыттары айқындалады. Бұл қалалардың әлеуметтік-
экономикалық дауына бағытталған бағдарламалар негізінде жүреді. Бұл негізгі
бағыттарды айқындау үшін бірінші сол қаланың даму мақсаты айқындалады.
Мысалы, "Астана қаласының әлеуметтiк-экономикалық дамуының 2006 - 2010
жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасы туралы" Қазақстан
Республикасының Президентi Жарлығының жобасы енгізген бағдарламада қаланың
әлеуметтік-экономикалық дамуының 2 кезеңі айқындалған.
Қалалардың дамуының басым бағыттары:
I кезең (2006 - 2008 жылдар):
- бюджеттi перспективалық жоспарлау және атқару процестерiнiң тиiмдiлiгiн
арттыру;
- қалалық бюджеттiң кiрiс бөлiгiн барынша ұлғайту;
- қаланың экономикасын,әлеуметтiк, өндiрiстiк, тұрғын үй және көлiктiк
инфрақұрылымын дамыту үшiн қаржы ресурстарын тарту мақсатында тартымды
инвестициялық ахуал жасау;
- ғылымды қажетсiнетiн және жоғары технологиялық экспортқа бағдарланған
өндiрiстер құруды қамтамасыз ететiн өнеркәсiптiк кластер құру;
- халық санының өсуiне және қала экономикасының даму қарқынына сәйкес
қаланың тыныс-тiршiлiк инфрақұрылымының жұмыс iстеуiнiң тиiмдiлiгiн
арттыру;
- ұлғайып келе жатқан қалаiшiлiк жолаушы және жүк тасымалына қажеттiлiктi
қамтамасыз ететiн көлiктiк инфрақұрылымды дамыту;
- қаланы сумен жабдықтаудың және су бөлудiң сенiмдiлiгiн арттыру және
халықты сапалы ауыз сумен қамтамасыз ету;
- телекоммуникация мен пошта байланысы қызметтерiн дамыту құрылыс
жұмыстарының сапасын арттыру және құнын азайту үшiн капитал шығындарын
азайтуды және қазiргi заманғы құрылыс материалдарын пайдалануды
ынталандыруды қамтамасыз ететiн құрылыс кластерiн құру;
- тұрғын үй иелерiнiң тұрғын ғимараттарын тиiсiнше ұстау және оларды
уақтылы күрделi жөндеу жөнiндегi мiндеттердi орындауын мемлекеттiк
бақылауды күшейту;
- қаланың көркемдiк бейнелiгiмен, тарихи-мәдени және ұлттық өзгешелiгiмен
ерекшеленетiн сәулеттiк келбетiн қалыптастыру;
- сапалы медициналық көмек көрсетудi қамтамасыз ететiн медициналық кластер
құру;
- бала тууды көтермелеу, денсаулықты нығайту және өмiр сүру ұзақтығын
ұлғайту;
- халықтың неғұрлым осал және қорғалмаған жiктерiне атаулы әлеуметтiк көмек
көрсетудi ұсыну;
- мемлекеттiк және денсаулық сақтау саласындағы уәкiлеттi орган айқындайтын
денсаулық сақтауды дамытудың басым бағыттарын iске асыру;
- қазақстандық және шетелдiк жетекшi университеттердiң академиялық және
ғылыми орталықтары мен ғылыми орталықтардың арасындағы көпiрге және әлемдiк
деңгейдегi бiлiктi кадрларды даярлау үшiн басты бiлiм көзiне айналатын
ғылыми-бiлiм беру кластерiн құру;
- бiлiм беру мекемелерiнiң теңгерiмделген желiсiн құру және сапалы,
үздiксiз бiлiм беру жүйесiн қалыптастыру;
- халықтың рухани деңгейiн нығайту және зияткерлiк деңгейiн арттыру;
- халықты жұмыспен қамтуды және қала экономикасына туризмдi дамытудан кiрiс
түсуiн қамтамасыз ететiн туристiк кластердi құру;
- сапаның мемлекет белгiлеген кепiлдiгi жағдайында астана тұрғындарының
алуан түрлi тауарлар мен көрсетiлетiн қызметтерге сұранысын қанағаттандыру,
сауда және тұрмыстық қызмет көрсету мәдениетiн арттыру.
II кезең (2009 - 2010 жылдар):
- бәсекеге қабiлеттi еңбек нарығын құру, бiлiм беру, медициналық қызмет
көрсету, мәдениет және т.б. стандарттарын арттыру арқылы қала халқының
тұрмыс сапасын арттыру;
- тиiмдi көлiк инфрақұрылымын құру, көлiк ағынын оңтайландыру, жүрдек
қоғамдық көлiктiң баламалы түрлерiн енгiзу;
- тұрғын үй құрылысын жедел дамыту және тұрғын үй нарығының тиiмдi
тетiктерiн қолдану арқылы тұрғын үйге қол жетiмдiлiктi қамтамасыз ету;
қаланың тыныс-тiршiлiк үшiн қолайлы қоршаған ортасын тұрақты дамытуды
қамтамасыз ету;
- қала кәсiпорындары өндiретiн өнiмдi өткiзу нарығын кеңейту;
- жоғары технологияларды тарта отырып, қаланы басқарудың озық тәжiрибесiн
пайдалану;
- өзектi әлеуметтiк-экономикалық мiндеттердi шешу үшiн қаланы басқарудың
талдамалық-ақпараттық қамтамасыз етiлуiн жақсарту жолымен оның тиiмдiлiгiн
арттыру;
- Қазақстан Республикасының ел ордасы - Астананың жағымды бейнесiн жасау
және нысаналы аудиториялар арасында жылжыту.
1.НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКА ЖАҒДАЙЫНДА АСТАНА ҚАЛАСЫНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК-
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУЫН ТАЛДАУ
2.1 Астана қаласының әлеуметтік-экономикалық дамуының негізгі
бағыттары
Қала құрылысы саясатының кейбiр жалпы мәнiстерi.
Қала құру құрылымы. Орта мерзiмді перспективада Астана қаласын
жоспарлаудың және салудың Бас жоспарына сәйкес оның аумағында дамыған елдер
астаналарының стандарттарына сай келетiн астаналық орта құруға мүмкiндiк
беретiн әкiмшiлiк, іскерлiк, әлеуметтiк-мәдени, ғылым - бiлiмдiк және
бизнес орталықтары салынатын болады
Әкiмшiлiк орталық аймағында Қазақстан Республикасы
Президентiнiң, ел Парламентi мен Yкiметiнiң Резиденциялары орналастырылатын
болады.
Iскерлiк орталықта компаниялардың, қаржы институттарының
кеңселерi, сауда орталықтары, мейманханалар, қонақ үйлер, көрме, жәрмеңке
залдары және басқалары орналастырылады.
Әлеуметтiк-мәдени орталық театрлар, мұражайлар, демалыс
аймақтары, спорт және ойын-сауық ғимараттарының жүйесiн қамтитын болады.
Ғылым-бiлiм орталығын университеттер, институттар, колледждер,
мамандандырылған лицейлер мен кәсiптiк мектептер құрайды.
Бизнес-орталықта өздерiнiң сауда, қызмет көрсету салаларының
объектiлерiмен және көрме, жәрмеңке және өзге де залдарымен шағын және
орташа кәсiпкерлiктiң субъектiлерi таныстырылатын болады.
Өнеркәсiптiк белдеу қаланың шетiнде, сондай-ақ көбiнесе қала
маңында орналасады.
Азық-түлiк белдеуi қала маңындағы ауыл шаруашылығы аудандары
мен қала шегiнде орналасатын тамақ өнеркәсiбiнiң кәсiпорындарын қамтитын
болады.
Рекреациялық аймақ қала маңындағы аймақта және Щучинск-Бурабай
аймағында тығыз орналасады.
Астана қаласын бiрнеше миллион халқы бар көп профильдi үлкен
қалаға айналдыруға тырысудың қажеттiгi жоқ. Астана қаласы үшiн бұл барлық
тұрғыдан: жұмыспен қамту, тұрғын үймен, өмiрлiк маңызы бар ресурстармен
қамтамасыз ету, экология және т.с.с. тиiмдi емес.
Қазақстан астанасының халқы ұзақ мерзiмдi перспективада 500-700
мың адамнан аспауға тиiс, бұл республиканың болашақ халқының 3-4%-ын, орта
мерзiмдi перспективада, яғни 2005 жылға дейiн - 380-390 мың адам құрайды.
Өнеркәсiптi көбiнесе шағын және орташа кәсiпорындар, соның ішiнде
ғылымды қажетсiнетiн салалар, жоғары технологияның салалары құрайтын
болады. Қалада өндiрiстi нүктелiк шоғырландыруға жол берілмейдi, өндірiстi
аумақтық шоғырландыру ынталандырылады. Өнеркәсiптi дамытудың осындай
стратегиясы астананың әкiмшiлік-iскерлiк функцияларына қайшы келмейдi.
Қалалық ортаны экологиялық сауықтыру. Қаланың қордаланған экологиялық
проблемаларын шешудi жылу жүйесін, ыстық сумен жабдықтауды және тамақ
дайындауды энергияның экологиялық таза көздерiн пайдалануға көшiрудiң
есебiнен жүзеге асыру көзделедi.
Көлiк құралдарының қоршаған ортаға зиянды ықпалын азайту жол
қозғалысының жағдайларын жақсартуға, экологиялық қауiпсiз автокөлiктiң
санын арттыруға, халықтың арасында экологиялық бiлiмдердi насихаттауға,
көлiкке қызмет көрсету жөнiндегi қызметтер саласын дамытуға негізделетiн
болады. Әуежаймен қатынасты қоса алғанда, қаланың негізгi магистралдық күре
тамырлары бойынша шапшаңдатылған трамвай жолдарын салу, Астана қаласының
айналасында айналма жол салуды аяқтау жобалануда.
Жұмыс iстеп тұрған тазалаушы ғимараттарды кеңейту және қайта
жаңарту суағарларды толық биологиялық тазартуды, оларды тереңiнен толық
тазартуды, суағарларды пайдаланудың және бұрудың мәселелерiн шешудi
қамтамасыз етедi. Оның қала аумағы құрылысының аймағына енгiзiлуiне
байланысты жинаушы-бөгет Талдыкөл жойылуға жатады. Қаланың аумағын кешендi
экологиялық-геохимиялық зерттеу жөнiндегi жұмыстарды жүзеге асыру қажет.
Көлемдi орман паркi аймағын құру қатал қысқы желдер мен жазғы
шаң борандары сияқты қолайсыз табиғи факторларды әлдеқайда жұмсартуға
мүмкiндiк бередi. Шамамен 25 мың га аумаққа ағаш отырғызу көзделедi.
Астананы көгалдандыру үшiн ағаштардың аудандастырылған жылдам
өсетiн тұқымдары қолданылатын болады, қаланың көшелерi мен бос жатқан
аумақтарында гүлзарлардың алаңдарын одан әрi кеңейту көзделуде.
Есiл өзенi аймағындағы кеңiстiктердi көркейту мен көгалдандыру
экологияны, жапсарлас аумақтың микроклиматын жақсартуға ықпал ететін болады
және тұрғындардың демалысы үшiн көлемдi аймақ құрайды. Есiл өзенінің
арнасын тазарту және түбін тереңдету жөніндегі жұмыстар жүргiзiлетiн, оның
арнасы бойынша санитарлық аймақ құрылатын болады.
Қаланың сол жағалауындағы құрылыстарды егжей-тегжейлі
жоспарлаудың жобаларын әзiрлегенде және іске асырғанда аумақтарды су
басудан қорғау жөнiндегi шаралар көзделетiн болады.
Бюджет саясаты
Бюджет саясаты республика астанасының экономикалық және саяси
дамуының негiзгi факторларының бiрi болады. Ол қала экономикасына
мемлекеттiк ықпал етудiң аса маңызды құралы болып есептеледi.
Қаланың салық бюджет саясаты саласында:
салықтық әкiмшiлiк етудi жақсарту және көлеңкелi экономиканың
деңгейiн төмендету негiзiнде салық салынатын базаны кеңейтудiң, сол сияқты
салықтардың жиналуын арттырудың есебiнен қаланың бюджетiне түсiмдер сомасын
тұрақты ұлғайту;
қала бюджетiнiң кiрiс бөлiгiнiң 2005 жылға 2000 жылмен
салыстырғанда 1,5 есе нақты ұлғаюын қамтамасыз ету;
қалалық бюджеттен қалалық билiк органдары жүргiзетiн іс-
әрекетке тиесiлi шығыстарды ғана қаржыландыру;
өндiрiстiк және әлеуметтiк инфрақұрылым саласындағы басымдықты
салалар мен өндiрiстерде тек инвестициялық жобалар үшiн муниципальдық
облигациялар шығару;
бюджеттiк бағдарламаларды қаржыландыру үшін қарыз алудың
мөлшерiн оларға қызмет көрсетуге арналған шығыстардың бюджет шығыстарының
15%-дан артық емес лимитiнде бюджеттiң жылдық кірiстерiнiң 20%-ынан
аспайтын жиынтық борышпен шектеу бюджеттiк қаражатты қалыптастырудың және
пайдаланудың ашықтығын қамтамасыз ету;
қарыз алушылардың бюджеттiк қаражатты қайтаруын және олардың
пайдаланылу тиiмдiлiгiн бақылауды қамтамасыз ету жоспарлануда.
Қалалық бюджеттен бөлiнетiн инвестициялардың жалпы мөлшерi 2005
жылға 1,8 есе өсуi және барлық шығыстардың 44%-ын құрауы тиiс.
Инвестициялық қызмет
Экономикалық өсудiң негiзгi факторы нақты экономикаға
тартылатын инвестициялар болып табылады.
Инвестициялық саясаттың негiзгi мiндеттерi:
- өздерiнiң өкiлеттiгi шегiнде қалада iскерлiк және инвестициялық
климатты жақсарту жөнiндегi шаралар кешенiн әзiрлеу және қабылдау, отандық
және шетелдiк инвесторлар үшiн Тартымды жағдайлар жасау;
- жеке меншiк инвестицияларды, соның iшiнде қала экономикасының басым
салаларына тiкелей шетелдiк инвестициялар тартуды ынталандыру;
- мемлекеттiң қаланың инфрақұрылымын қаржыландыруға қатысуы болып
табылады.
Қалада қолайлы iскерлiк және инвестициялық климат:
- қалада әлеуметтiк-саяси тұрақтылықты сақтау;
-қалада экономиканың жұмыс істеу режимдерiн ырықтандырудың ашықтығын
және оны тереңдетудi қамтамасыз ету;
- елде қабылданған Заңдарды қатаң сақтау және олардың үстемдiк құруын
қамтамасыз ету;
- қаланың өндiрiстiк және әлеуметтiк инфрақұрылымын дамыту;
- сыбайлас жемқорлыққа және ұйымдасқан қылмысқа қарсы күрестi күшейту;
- бәсекелестiктi қолдау және бәсекелестiк ортаны дамыту;
- қала аумағында инвестицияларды қорғау және кепілдендіру туралы
халықаралық шарттарды мүлтiксіз сақтау;
- тапшылығы төмен бюджет саясатын, берешектерге уақытылы қызмет
көрсетудi жүзеге асыру;
- басымдықты салалар мен өндiрiстер құруға жер учаскелерiн жеңiлдiктi
шарттармен беру;
- инвестициялық қатердi азайту және сақтандыру жолымен
қалыптастырылатын болады.
Осы шаралар қала экономикасына жұмсалымдарды капиталды шетелге
шығарғаннан гөрi тиiмдi етедi.
Қала әкiмi дәстүрлi инвестициялар көздерiн кеңейту және жаңаларын
тарту мақсатында:
- акционерлiк капиталды тартуға, қала кәсiпорындарының корпоративтiк
бағалы қағаздар шығаруына және олардың айналым рыногын дамытуға;
- аймақтық инвестициялық жобаларды қаржыландыруға байланысты
жергiлiктi атқарушы органның облигацияларын шығаруға;
- жылжымайтын мүлiк, әсiресе жер учаскелерiн сату рыногын
қалыптастыруға және дамытуға;
- шағын кәсiпорындардың қызметiн инвестициялау үшiн жалпы қосылған
құнның 3-3,5%-ы мөлшерiнде жергiлiктi бюджеттiң қаражатын бағыттауға;
- қалада шетелдiк капиталдың қатысуымен ғылымды қажетсiнетiн және
жоғары технологиялар салаларында бiрлескен кәсiпорындар құруды және
дамытуды ынталандыруға;
- қаланың өндiрiстiк және әлеуметтiк инфрақұрылымын дамыту үшiн
тiкелей шетелдiк инвестицияларды ынталандыруға, халықаралық қаржы
институттары мен ұйымдарының, шетелдiк мемлекеттердiң заемдары мен
несиелерiн тартуға мүмкiндiк туғызатын болады.
Тұтасымен алғанда мемлекет капиталды қажетсiнетiн және жеке
меншiк инвесторлар үшiн тартымды емес өндiрiстiк және әлеуметтiк
инфрақұрылымның объектiлерiн өзiне алады, "тiршiлiктi қамтамасыз ететiн"
салалар мен өндiрiстердi инвестициялау мен қолдауда, мемлекеттiк
кепiлдiктер беруде тiкелей үлестiк қатысуды пайдаланады. Бұл шаралар
қатерлердi төмендетуге және капитал жұмсалымының тиiмдiлiгiн арттыруға
мүмкiндiк туғызады.
Бұл ретте республикалық және қалалық билiк органдарының
арасында инвестициялық өкiлеттiктерге айқын шек қою: республикалық органдар
жалпы мемлекеттiк, республикалық маңызы бар объектiлердi, ал қалалық
органдар - қалалық маңызы бар объектiлердi инвестициялайды.
2001-2005 жылдардағы кезеңге негiзгi капиталға тартылатын
инвестициялар 2001 жылы 68 млрд. теңгеден 2005 жылы 113 млрд. теңгеге дейiн
өседi. Бұл ретте, шетелдiк инвестициялардың өсiмiн 2005 жылға 2 есе өседi
және олардың жыл сайынғы көлемi 150 млн. АҚШ долларына дейiнгi мөлшердi
құрайды. Олар негiзiнен қызмет көрсету саласына, мейманхана және мейрамхана
бизнестерiне, сондай-ақ жылжымайтын мүлiкпен жасалатын операцияларға
бағытталатын болады.
Сыртқы экономикалық қызмет
Сыртқы экономикалық қызмет меншiктi өнiмнiң экспортын 2005 жылы
2000 жылмен салыстырғанда 39,9%-ға арттыруға бағытталатын болады.
Экспорттың негізгi өнiмi бұрынғыша астық дақылдары және оларды өңдеуден
алынған өнiмдер болып қала береді. Қара және түстi металдар (металл
сынықтары) экспортын 1999 жылғы деңгейде сақтау жөнiнде шаралар
қолданылатын болады.
Астана қаласының экономикалық даму бағдарламасына сәйкес
экспорттық тауарлардың номенклатурасы:
- машина жасаудың өнiмдерi (жартылай вагондар мен платформалар, ауыл
шаруашылығы техникасы);
- ұлттық өнiмдердi қоса алғанда, тамақ өнеркәсiбiнiң өнiмдерi;
- тұрмыстық электр техникасы;
- тігін өнеркәсібінің өнімдері, соның ішінде ұлттық және спорттық
киімдері;
- құрылыс индустриясының өнімдері;
- кәдесый бұйымдары есебінен кеңейтіледі.
Неғұрлым ықтимал әлеуетті рыноктар Ресей және Орталық Азия елдері
болады.
Астана қаласының астаналық инфрақұрылымының даму шамасына қарай
экспорттық туризм дамитын болады.
Бизнес-орталықтың, ал кейіннен технопарктің жандануы нәтижесінде
жаңа технологиялар мен тауарлар экспортының, соның ішінде алыс шетел
елдеріне де мүмкіндігі пайда болады.
Импорттық жеткізілімдер негізінен мұнай өңдеу өнімдері, отандық
өнеркәсіп өндірмейтін машиналар мен жабдықтар түрінде болады.
Өнеркәсіп
Өнеркәсіптің 2005 жылға дейінгі кезеңде дамуы көбінесе
астананың қажеттіліктерін қамтамасыз етуге байланысты салаларға
бағдарланған күйінде қалады. Оларға бірінші кезекте, ауыл шаруашылығы
өнімдерін қайта өңдеу және құрылыс материалдары мен конструкциялары
өнеркәсібі жатады.
Алайда 2001 жылдан бастап Астана қаласының әлеуметтік-
экономикалық жүйесін дамытудың және қалыптастырудың баяндалған негізгі
принциптеріне сәйкес оның тиімділігін арттыруға, өнімнің ішкі және сыртқы
рыноктардағы бәсекелестік қабілетін арттыруға бағытталған, қаланың
өнеркәсіп өндірісін құрылымдық қайта құрулар басталуы тиіс. Бұл ретте
өнеркәсіптің дамуы көбінесе неғұрлым ұтқыр және қайта бағдарлауға ыңғайлы
шағын және орташа кәсіпорындарға бағдарлануы көздейді, ол үшін жұмыс істеп
тұрған өндірістерді саралау және жаңа өндірістер құру талап етіледі.
Тамақ өнеркәсібі
Тамақ өнеркәсібінің негізгі міндеті Астана қаласы халқының
тамақ өнімдеріне қажеттіліктерін неғұрлым толық қанағаттандыру, қала ішінде
тұтыну, аймақаралық айырбас және экспорт үшін түпкілікті бәсекеге қабілетті
өнім өндірудің ассортименті мен көлемін кеңейту болып табылады.
Күнделікті сұраныстың немесе тұтынуға әзірлік дәрежесі жоғары
өнімдер, сондай-ақ аймақаралық айырбас пен экспорт үшін сақталу мерзімі
ұзартылған тасымалдауға ыңғайлы түпкілікті өнімдер өндіру жөніндегі
кәсіпорындарды дамытуға басымдық беріледі. Ауыл шаруашылығы шикізатын
алғашқы қайта өңдеу шикізат өндірілетін орындарға жақындату арқылы
ұйымдастырылады.
Бірінші кезекте, қала маңындағы аймақта және Ақмола облысының
аумағында ет пен сүтті, басқа ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіруді арттыру
есебінен сенімді шикізат базасы құрылатын болады.
Бәсекеге қабілетті өнім өндіруді ұлғайту, оның ассортиментін
кеңейту және сапасын арттыру, тамақ өнімдерін қала, аймақаралық айырбас
және экспорт үшін ұсынуды ұлғайту үшін:
- халықтың шоғырланған жерлеріне жақындатылған, өз өнімдерін
өткізетін шағын наубайханалар мен кондитер өндірістерінің желісін дамыту;
- әзірлігі жоғары, жоғары сапалы ет, сүт және балық өнімдерін -
тоңазытылған тартылған ет, тауық етінен жасалған филе, туралған шұжық және
герметикалық ораудағы және ұсақ көлемде өлшенген басқа өнiмдердi, жартылай
фабрикаттарды, кулинария өнiмдерiн өндiрудi кеңейту;
- оралған және таңбаланған өнiмдердiң - нан және ұннан пiсiрiлген
тағамдар, кондитер өнiмдерi, сүт өнiмдерi, шұжық және еттен жасалған
жартылай фабрикаттар және басқаларының үлес салмағын арттыру;
- консервiлеу мен ораудың жаңа технологияларын пайдалану арқылы
ұлттық жеңсiк тағамдарды (қазы, шұжық, құрт, iрiмшiк, кондитер өнiмдерi
және басқалары), сондай-ақ сақталу мерзiмi ұзартылған, ұлттық және
астаналық символикалармен қазiргi заманғы тоғанақта сусындар (қымыз)
өндiрудi кеңейту;
- астықтың негiзiнде әзiрленуi жоғары өнiмдер - тез әзiрленетiн және
порцияланған өнiмдер (порцияланған тез пiсiрiлетiн ботқалар, құрғақ
таңертеңгiлiк ас, қауыздар, үй жағдайында өндiрiлетiн жартылай фабрикаттар,
торттар, кекстер, печеньелер, құймақтар және т.с.с.), соның ішiнде
франчайзингтi пайдалану арқылы өндiрудi игеру;
- қала халқының қажеттiлiгiн және құрылымын негiзге ала отырып өз
технологиялары мен рецептураларын әзiрлеу немесе франчайзинг негiзiнде
диеталық тамақ өнiмдерi мен балалар тағамы үшiн өнiмдер кешенiн өндiруді
игеру (қантты, тұзды алмастырғыштарды пайдалану арқылы құрамында
углеводтары аз, уатылған дән қосылған, йод құрамы жоғары нан және наннан
пiсiрiлген өнiмдер, қантты алмастырғышты, алма пектинiн, крекерлердi
қолдану арқылы кондитер өнiмдерiн, калориясы төмен астық қоспаларынан
жасалған қытырлақ нан, пахта пайдаланылған сүт өнiмдерi, диеталық ірiмшiк
және бiрқатар басқалары);
- қала халқын тамақ өнiмдерiмен, ең алдымен тез тоңазытылған және
сублимирленген өнiмдер өндiрудiң, вакуумдiк орамаларды пайдаланудың
есебiнен қамтамасыз етуде маусымдық факторды төмендету;
- ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz