Валюталық реттеу және валюта бағытын анықтау әдістері

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 39 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе 3
1 бөлім Валюта – несиелік қатынастар 5
1.1. Валюта – несиелік қатынастар түсінігі 5
1.2. Валюта бағыты және оның экономикадағы ролі 10
1.3. Валюталық реттеу және валюта бағытын анықтау әдістері 13
2 бөлім Қазақстан Республикасының Халықаралық валюталық 18
қатынастарға түсуі
2.1. Халықаралық валюта қорымен қатынасы 18
2.2. Әлемдік банкпен қатынасы 20
3 бөлім Халықаралық есеп айырысу қатынастары 28
3.1. Халықаралық несие 28
3.2. Халықаралық есеп айырысу 32
Қорытынды 37
Қолданылған әдебиеттер тізімі 39

Кіріспе

Қазақстан Республикасының валюта-несиелік қатынастары дамып келе
жатыр. Халықаралық валюталық қатынастар — әлемдік экономиканың қажетті
элементі, қоғамдық қатынастардың бүтін жиынтығы, олар арқьшы әр түрлі елдер
арасында барлық есеп айырысу, кредиттік, ақшалай келісімдер жасалады. Бұл
іспеттес қатынастар, негізінен, валютаның әлемдік шаруашылықта өз рөлін
атқарғанда қалыптасады. Және де әрбір мемлекетте заңды өтеу құралы болып,
оның ұлттық валютасы саналады. Алайда, әлемдік шаруашьшықта әдетте
конвертирленген шетел валюталары пайдаланылады. Мұның өзі осы әлемдік
шаруашылықта барлық елдер үшін жалпы мойындалған валютаның жоқтығымен
түсіндіріледі. Яғни, халықаралық қатынастарға қызмет ететін ақшаларды
валюта деп атайды.
Халықаралық валюталық қатынастарды стихиялық нарық тұрғысында реттеу
ХВҚ (халықаралық валюта қоры) мен ХҚҚДБ (халықаралық қайта құру мен даму
банкі) арқылы мемлекетаралық реттеумен толықтырылды.
Валюта бағытын нарықтық тұрғыдан және мемлекеттік тұрғыдан реттеу бар.
Сұраныстар мен ұсыныстарға, сондай-ақ бәсекелестікке негізделген нарықтық
тұрғыдан реттеу стихиялық тұрғыдан жүзеге асырылады. Мемлекеттік тұрғыдан
реттеу валюталық қарым-қатынастарды нарықтық тұрғыдан реттеудің көлеңкелі
тұстарын түзетуге, экономикалық тұрақты өнімге қол жеткізіп отыруға, төлем
балансының тепе-геңдігіне, елдегі инфляцияны азайтуға бағытталады. Ол елдің
күнделікті және стратегиялық мақсаттарына сәйкес жүзеге асырылатын
халықаралық валюта қарым-қатынастары саласындағы іс-әрекеттер комплексі деп
аталатын валюта саясатының көмегімен атқарылады. Қазақстанның валюталық
саясаты ҚР-ның Валюталық реттеу туралы Заңында көрсетілген.
Валюта бағытының маңызды экономикалық мән-мағынасы оны мемлекеттік
тұрғыдан реттеп отыруды алдан-ала анықтайды. Валюта бағытын реттеудің
негізгі әдістері төмендейді:
- валюта интервенциясы (шетел валютасын ұлттық валютамен сатып алу - сату);
- дисконттық немесе есеп саясаты;
- протекционистік әдістер немесе валюталық шектеулер.
Жалпы алғанда курстық жұмыс 3 бөлімнен тұрады:
Бірінші бөлімде валюталық-несиелік қатынастар туралы жазылады. Бұл
бөлімде мынадай мәселелер талқыланады: валюта – несиелік қатынастар
түсінігі, валюта бағыты және оның экономикадағы ролі, валюталық реттеу және
валюта бағытын анықтау әдістері.
Курстық жұмыстың екінші бөлімінде: Қазақстан Республикасының
Халықаралық валюталық қатынастарға түсуі туралы айтылады. Оның ішінде:
халықаралық валюта қорымен қатынасы, халықаралық есеп айырысу банкі,
Әлемдік банкпен қатынасы туралы айтылады.
Ал үшінші бөлімде халықаралық есеп айырысу қатынастары қарастырылады.
Бұл бөлімде халықаралық несие, халықаралық есеп айырысу жағдайлары
айтылады.
Менің негізгі мақсатым: осы курстық жұмыста Қазақстан
Республикасындағы халықаралық валюта-несиелік қатынастардың дамуы туралы
мағлұматты нақты жекізіп, түсіндіре білу. Бұл мен үшін, болашақ қаржы
маманы үшін үлкен қадамдардың бірі болып табылады деген ойдамын.

1 бөлім – Валюта – несиелік қатынастар
1.1. Валюта – несиелік қатынастар түсінігі.

Халықаралық валюталық қатынастар — әлемдік экономиканың қажетті
элементі, қоғамдық қатынастардың бүтін жиынтығы, олар арқьшы әр түрлі елдер
арасында барлық есеп айырысу, кредиттік, ақшалай келісімдер жасалады.
Тауар өнімі, халықаралық сауда, капиталдардың қозғалысы мен қызмет ету
барысы олардың шынтуайтты негізі болып табылады. Халықаралық валюталық
қатынастар ұлттық шаруашылықтардың жұмысының нәтижелері бойынша өзара алыс-
берістер жасауды қамтамасыз етеді.
Бұл іспеттес қатынастар, негізінен, валютаның әлемдік шаруашылықта өз
рөлін атқарғанда қалыптасады. Және де әрбір мемлекетте заңды өтеу құралы
болып, оның ұлттық валютасы саналады. Алайда, әлемдік шаруашьшықта әдетте
конвертирленген шетел валюталары пайдаланылады. Мұның өзі осы әлемдік
шаруашылықта барлық елдер үшін жалпы мойындалған валютаның жоқтығымен
түсіндіріледі. Яғни, халықаралық қатынастарға қызмет ететін ақшаларды
валюта деп атайды.
Валюталық қатынастардың қалпына ең бірінші ұлттық және әлемдік
экономиканың дамуының дәрежесі әсер етеді. Сыртқы экономикалық әрекеттерді
жүзеге асырушы мемлекеттердің үкіметтері, трансұлттық корпорациялар,
жекелеген кәсіпорындар мен ұйымдар валюталық қатынастардың субъектілері
бола алады. Валюталық қатынастарды арнайы халықаралық органдар жасап
келісіледі, егжей-тегжейлі дайындалады да, сыртқы экономикалық қызметпен
айналысушы елдер үшін міндетті саналатын сипатқа ие болады.
Халықаралық шаруашылық байланыстардың даму барысы валюталық жүйені
қалыптастырады. Валюталық жүйе дегеніміз - ұлттық заңдылықтармен, немесе
мемлекетаралық келісімдермен бекітілген валюталық қатынастар ұйымның түрі.
Ең алдымен халықаралық құқық нормасымен үйлесетін, ұлттық заңмен
бекітілген ұлттық валюта жүйесі туындады. Ұлттық валюта шекара жиегінен
шығыңқырап тұрса да, мемлекеттік ақша жүйесінің құрамдас бөлігі болып
табылады. Ол мына төмендегідей элементтерді біріктіреді:
- ұлттық валюта мен бағыттық тәртібі;
- конвертиленудің шарттары;
- халықаралық валюталық өтімділікті ұлттық тұрғыдан реттеу;
- ұлттық нарықтар мен алтынның реттелуі;
- валютаны реттеуші ұлттық органдар (парламент, орталық банк, үкімет);
- валюталық парапарлықтың ретгілігі — екі валютаның арақатынастары.
Шаруашылық байланыстар неғұрлым интернационалдырылған сайын ұлттық
валюта жүйесінің негізінде әлемдік және аймақтық валюта жүйелері құрылады.
Олардың негізгі принциптері мемлекетаралық келісімдермен заңды түрде
бекітілген. Әлемдік валюта жүйесі — шаруашьшықты интернационалдандырудың
негізінде құрылған және мемлекетаралық келісімдермен бекітілген халықаралық
валюталық қатынастар ұйымының түрі.
Аймақтық валюта жүйесі - аймақтық келісімдермен бекітілген валюта
өрісіндегі жекелеген елдер тобы қатынастарының ұйымдық-экономикалық түрі.
Әлемдік және аймақтық валюта жүйелерінің негізгі элементтері мыналар:
— халақаралық валюта өтімділігін мемлекетаралық реттеу;
— валюталық шектеулер мен валютаның конвертирлену жағдайларын
мемлекетаралық реттеу;
— халықаралық төлем мен қосалқы қаржы функцияларын атқаратын валюта
түрлері;
— валюта бағытының реттілігін мемлекетаралық белгілеу;
— валюта мен алтынның әлемдік нарығының реттілігі;
— валютаны мемлекетаралық реттеуді жүзеге асырушы халықаралық ұйымдар (ХВҚ,
элемдік банк, ЕБРР).
Валюта жүйесінің эволюциясы, ұйымның мемлекеттік-құқықтық формасы
әлемдік шаруашылықтың, өндірістің және әлемдік сауданың, әлемдік шаруашылық
байланыстары мен еңбектің халықаралық бөлінуінің даму дәрежесімен
анықталады. Өнеркәсіптік төңкерістің нәтижесінде бірінші дүниежүзілік
валюталық жүйе - алтын стандарты түріндегі алтын монометаллизм құралды.
1867 жылы Париж келісімі алтынды әлемдік ақшалардың бірден-бір түрі
ретінде таныды. Осы кездерде ақшалар әлемдік нарыққа тап бола отырып,
өздерінің ұлттық шекпендерін шешіп тастап, төлемдерді салмақ бойынша
атқаруға кірісті.
Алайда, бірінші дүниежүзілік соғыстан кейін еркін бәсекелестік пен
нарықтық экономиканың даму барысында оны 1922 жылы Генуэз конференциясьның
шешімімен бекітілген алтынға және жетекші капиталистік дүниенің
валюталарына негізделген алтьш дивизінің стандарты ауыстырды.
Үшінші әлемдік валюта жүйесі 1944 жылғы Бреттон-Вуд келісімімен
бекітілген. Алтын девизі тек қана халықаралық қатынастарда сақталып, ақша
жүйесі ұсақталмайтын кредит ақшаларына негізделді, ал Генуэз валюта
жүйесіне қарағанда АҚШ доллары мен фунт стерлингіге халықаралық төлем мен
қосалқы қаржы ретінде пайдаланылатын конвертирленетін ұлттық валю-таньң
айрықша категориясы - валюта қорының статусы бекітілді. Осының нәтижесінде
АҚШ-тың қысымшылық жасауымен доллардың үстемділігіне негізделген валюта
жүйесі - доллар стандарты қалыптасты.
Халықаралық валюталық қатынастарды стихиялық нарық тұрғысында реттеу
ХВҚ (халықаралық валюта қоры) мен ХҚҚДБ (халықаралық қайта құру мен даму
банкі) арқылы мемлекетаралық реттеумен толықтырылды.
Ол кездерде доллардың алтынмен байланысы сақталған еді, соғыстан
кейінгі кезеңде АҚШ алтын қорынық 75%-ын өз қолында ұстады, мұның өзі
экспорттың үштен бірінен астамы еді және әлемдік өндірістің жартысынан
артық болатын.
Мұнымен қатар алтынның мол қоры АҚШ-қа алтынға конвертирленіп,
валютаға парапарлықтың негізгі болып есептелген долларды әлемдегі бірден-
бір валютаға айналдырады. Яғни, доллар әлемдік ақшаның функциясын атқара
бастады.
Алайда, АҚШ-тың алтын қоры азайып, шетелдік долларларды алтынға
конверсиялауға күші жетпей қалған XX ғасырдың 60-шы жылдарының аяғынан
бастап тас-талқан болған Бреттон-Вуд дағдарысы орын алды. Оның орнына 1975
жылы Ямайка келісімімен бекітілген төртінші әлемдік валюта жүйесі дүниеге
келді. Оның негізгі принциптеріне мыналарды жатқызуға болады:
- кейін көпвалюталық стандартқа ауысқан алтын девизі орнына СДР (ХВҚ-
дағы қарыз берудің арнайы құқықтары) ендірілді;
- алтынның кері доменетаризациясы өткізіліп, бағалардың ресми ауқымы
алап тасталынды;
- валюталар бағытының жылжымалы жүйесі орын алды;
- халықаралық есептерді жүзеге асырғанда еркін конвертирленген валюта
мен СДР негізгі құралға айналды;
- ХВҚ-ға мемлекетаралық валютаны реттеу алдын ала жүктеледі.
СДР-дың стандарты ресми түрде енгізілгенмен, практика жүзінде шын
мәнінде доллар стандарты сақталып қалды. СДР-ды пайдалану ХВҚ-ны өткізетін
операциялардың ауқымымен шектелді. Міне, сондықтан да қазіргі кезде жаңа
валюта жүйесін құру әлі аяқталған жоқ, әрі әлемдік валюта жүйесін
жетілдірудің мүмкін болатын варианттарын қарастыру жалғасуда.
Қарым-қатынастардың дамуы әлемдік және ұлттық валюта жүйелерімен
шектелмей, аймақтық жүйелерді құрумен де ұласуда. Еуропалық Одақтың елдері
(ЕО) 1976 ж. наурызында аймақтық валюта жүйесі - Еуропа валюта жүйесі (ЕВЖ)
құрып, оны Ямайкалық валюта жүйесіне қарсы қойды. Ол еуропалық валюта
бірлігіне (ЭКЮ), алтынмен мемлекетаралық операция-ларды жаңғыртуға және
валюталардың еркін қозғалу режиміне негізделген. Ал, оны құрудың негізгі
себебі экономикалық интеграцияны, тауарлардың, қызметтердің, капиталдардың
және ЕО елдері арасындағы тұлғалардың еркін қозғалуын қарастырып, қуаттау
болып отыр.
Осының негізінде біріккен Еуропаның ішкі нарығының қалыптасуы 1993
жылға дейін практика жүзінде аяқталды. Бұл жүйені әлемдік валюта жүйесінің
құрамдас бөлігі ретінде қарастыруға болады, себебі, ЕВЖ-ге кіретін елдер
ХВҚ-ның мүшелері болып табылады.
ЕВЖ құрамына 12 батыс-еуропалық валюта кірді. ЕВЖ-ге қатысушы елдер
өздерінің валюталық бағытын ЭКЮ-дің орталық бағытына қарай белгілейді, ал
ол арқылы бір-бірімен белгілеседі. АВЖ-ні реттеп отыру үшін 1994 ж.
Еуропалық валюталың институт болып өзгерген валюталық қызметтің Еуропалық
қоры құрылған болатын. ЭКЮ орталық және коммерциялық банктердің есеп-
шотында жазылу мен ол арқылы ақшасыз есептерді жүргізу үшін ғана өмір сүріп
келеді.
ЕВЖ өмір сүре бастаған алғашқы 10 жылдың барысында өзін-өзі бекемдей
түсіп, ең басты міндеттердің бірі — ұлттық валюталардың айырбасталу бағытын
тұрақтандырды. Бұл жағдай өткен ғасырдың 90-шы жылдарының басында-ақ жаңа
ұжымдық валюта — евроның қолма-қол — ақшалай және ақшасыз формаларда
айналуын пайдалануды білдіретін интеграцияның жаңа сатысына көтерілуге
негіз болды.
Валюталық одақ экономикалық одақтан, тауарлардың, қызмет көрсетудің,
капиталдар мен жұмысшы күшін құрудың бірыңғай нарығын қалыптастырудан тыс
құрыла алмайды. Міне, сондықтан валюталық интеграцияның нәтижесі,
қорытындысы болып экономикалық және валюталық одақ құру болып саналуға
тиіс.
Жаңа жағдайға ауысудың процесі шартты түрде үш кезеңге бөлінген.
Бірінші кезең 1990 жылдың шілде айында басталып, 1993 жылдың желтоқсанында
аяқталды. Оның негізгі міндеттері экономиканың дамуының деңгейін мейлінше
жақындастырып, инфляцияның өсу қарқьнын тұрақты түрде төмендетіп, валюта
бағытын тұрақтандыру, мемлекеттік қаржыларды сауықтыру болып саналды.
Екінші кезең 1994 жылы қаңтар айында Франкфурт — Майнда Еуропалық
валюта институтын құрудан басталды, ол Еуропалық орталық банкті ұйымдастыру
мен бірыңғай валюта — еуропаның эмиссиясын жасау жұмыстарын жүргізуге тиіс
болды. бұнан басқа Еуропа одағының Комиссиясы ЕВЖ-ге қатысушы елдер үшін
қатаң талаптар қойып, сондай-ақ евроны өндірудің тәртібі мен мерзімдерін
белгіледі. Ол талаптар былайша еді: мемлекеттік бюджет тапшылығының деңгейі
ЖІӨ-нің 3%-нан аспауы, мемлекеттің қарыз деңгейі ЖІӨ-нің 60%-нан аспауы,
бағаның жыл сайын өсіп отыру инфляцияның ең төмен деңгейі бар ЕО-ның үш
еліндегі инфляциялық орта деңгейінің 1,5%-нан аспауы қажет, ал айырбас
бағытының толқуы ±15% болуға тиіс.
Үшінші кезең 1999 жылдың қаңтарында басталды. Бұл кезеңде орталық
банктердің Еуропалық жүйесі (ОБЕЖ) өзінің жұмыс істеуін бастады. ОБЕЖ ЕОБ-
ден және ұлттық орталық банктерден тұрады. Және бұл ретте ЕО - ЭКЮ есеп
ажырасу бірлігі евромен (1 евро — 100 цент) 1:1 қатынасына ауыстырылды.
Қатысушы елдердің ұлттық валютасы мен евроның курсы үзілді-кесілді және
қатаң белгіленді.
Еуропаның орталық банкісі (ЕОБ) айналымға евроны ендіріп, қатынасушы
елдер үшін біркелкі ақша саясатын жүргізуде. Дәл осы кезеңде практика
жүзінде барлық ірі қаржы операциялары, оның ішінде мемлекеттік қарыз
міндеттемелері евромен есептеліп, бөлшек және көлемі жағынан майда шарттар
ұлттық валюталармен жүргізілді. Осыған қарамастан, бұл кезеңде евро да,
ұлттық валюталар да қатар өмір сүріп келеді.
ЕВО-ның дамуының үшінші кезеңі 2001 жылдың 31-ші желтоқсанында
аяқталды, бұнан әрі 2002 жылдың 1-ші қаңтарынан бастап ұлттық валютамен
есептелген есеп-шоттардың барлығы ресми бағыт бойынша евроға
конвертирленіп, ұлттық ақша бірліктерінің орнына айналымға жаңа банкноттар
мен евро монетасы ендірілді. Осының нәтижесінде ұлттық банкноттар мен
монеталар өздерінің заңды статусынан айрылып, заңды өтем құралы болудан
қалды.
Орталық банктың Еуропалық жүйесінің негізгі міндеттері Еуропалық
Одақтың (ЕО) монетарлық саясатын анықтау мен оны жүргізу, шетелдік
валюталар операцияларын өткізу, шетел валюталарының, Еуропалық Одақкқа мүше
елдердің ресми қорларын ұстап тұру және осы қорларды басқару, банкілік
бақылаудың және басқалардың өтемдік жүйесінің жұмысын қамтамасыз ету болды.

ОБЕЖ-дің жүргізіп отырған монетарлық саясатының негізгі принциптеріне
жататындар: алдын-ала жасалған келісімдерде көрсетілгендей, жүйенің барлық
қатынасушаларына бірдей көзқарас таныту, қарапайымдылық, орталықсыздандару,
тиімділік, жариялылық мирасқорлық және ОБЕЖ-дің тәуелсіз саясатын жүргізу
барысындағы салдарлықты сақтау.
ОБЕЖ-дің басқару кеңесі Атқару комитетінің мүшелері мен ұлттық
банктердің басшыларынан тұрады.
ОБЕЖ-дің монетарлық саясатының кұралдарын жинастыру монетарлық кеңес
арқылы анықталды.
ОБЕЖ ашық нарықтың операциялары мен қор жасаудың ең шағын нормаларын
пайдаланады, ОБЕЖ кредит мекемелері мен Бірлестіктің органдарына кредиттер
бере алмайды, ал ЕОБ және Орталық банктер бұл кредиттерді бере алады.
2004 жылдан бастап Еуропалық Орталыққа (ЕО) Орталық Еуропа елдерінің
үлкен тобы кірді, осыған сәйкес БЕО (Банкілердің Еуропалық Одағы) 12
валютаға өсті.

1.2. Валюта бағыты және оның экономикадағы ролі

Халықаралық экономикалық қатынастардың дамуы айырбас бағытының жүйесі
арқылы әр түрлі елдердің валюталарының құндылығын анықтауды ұсынады.
Валюта бағыты әр түрлі елдердің ақшалық бірліктері арасындағы
қатынастарды білдіреді, яғни бір елдің ақшалық бірлігінің құны екінші бір
елдің ақшалық бірлігіне және халықаралық есепшот бірліктеріне қалай келеді
деген сөз.
Бір ұлттың валютасын екінші елдікімен айырбастау қажеттігі халықаралық
келісімдерді (валюталық, есептесу және кредиттік-қаржылық операциялар мен
сауда) жүзеге асырғанда туындайды, және ол олардың арасында нақты сатып
алушылық қабілетін байқататын қатынастың орнығуын талап етеді. Валюта
нарығындағы ұлттық валюталардың сандық өлшемі сұраныстар мен ұсыныстардың
қаншалықты әсер ететіндігіне байланысты, оған төлем балансы, инфляция
деңгейі, пайыздық өсімнің деңгейі, валюталық сауда-саттық, валюта саясаты,
ұлттық валютаның конвертирленуі және басқа жәйттер сияқты түрліше факторлар
ықпалын тигізеді.
Валюта бағытының құндық негізі болып сатып алушылық қабілеттің
парапарлығы саналады, яғни валютаның арақатыстығы оны сатып алушылыққа
байланысты.
Айырбас бағытының төмендеуі ұлттық валютаның арзандауын білдіреді,
яғни оны сатып алу қабілетінің төмендеуі де, көтерілуі керісінше.
Егер елде инфляция қарқыны жоғары болса, оның валютасының сатып алу
қабілеті және оған сәйкес валюта бағыты төмен болады.
Егер осы елде пайыздық мөлшер басқа елге қарағанда неғұрлым жоғары
болса, шетелдік капиталдың келіп құйылуына жол ашып, сол елдің валютасы мен
оның бағытына деген сұранысты арттырады. Мысалы, АҚШ үкіметі 1980-1985
жылдары құнды қағаздар мен депозиттерге деген пайыз мөлшері саясатын
қолданғанда, ол доллар бағытының өсуіне алып келді.
Төлем балансының сальдосы (кіріс пен шығыс айырмашылығы) шетел
валютасының ұсынысының және де шетелдік борышкерлердің осы елдің валютасына
деген сұранысының артуымен үндес болады да ұлттық валютаның бағасы
көтерілуі мүмкін.
Қазіргі кезде АҚШ доллары халықаралық есеп-қисаптарға басқа
валюталарға қарағанда аса көп және барлық жерде кеңінен қолданылыл отыр,
яғни оған деген сұраныс өте үлкен, сондықтан сатып алыну қабілеті, немесе
АҚШ-тың өтем балансындағы пассивті сальдо қуатталады. Бұл жерде долларды
капиталдың халықаралық нарығы мен халықаралық есеп-қисаптарда кеңінен
қолдану факторы роль атқарады.
Валюта бағытының денгейі сыртқы саудаға, ұлттың өнімдердің әлемдік
нарықтағы бәсекелестігіне, капиталдың қозғалысына, ақша айналымының қалпына
және елдің бүкіл экономикасына айрықша әсер етеді. Ұлттық валютаның бағытын
төмендету тауарларды экспорттауға жағдай туғызады, яғни төлем балансының
белсенділігін арттырады. Қазақстан соңғы 5-6 жылда экспортқа дем беру мен
төлем балансының белсенділігін қуаттау үшін теңге бағытын төмендету
саясатын ұстап отыр. Ұлттық банк осы мақсатпен үнемі валюта интервенциясын
(шетел валютасьш сатып алу-сату) жүргізіп, айналымға теңгені көбірек
жіберудін арқасында теңге бағытын төмендетуде. Алайда, 2003-2005 жылдары
доллардың өзінің бағытының төмендеуінен елімізге көптеп келіп түсуде, осы
себепті теңгенің бағыты өсіп келеді.
Дәл осы жағдайда теңге бағытының төмендеуі мен шетел валюталарының
өсуі импортқа кері әсерін тигізуде. Егер теңге бағытының төмендеуі бір
доллар үшін 135-тен 130-ға дейін болса, экспорттаушы 5 теңге ұтады, ал
импорттаушы әрбір долларды сатьш алғанда, өзі де көрініп тұрғандай 5 теңге
ұтылады. Бірақ, Қазақстан мұндай саясатты жеңіл және тамақ өнеркәсібінің
тауарларын импорттауды тежеу үшін пайдаланып, осы аталғап тауарларды
өзімізде шығарушыларға қолдау көрсету үшін пайдалануда. Валюта курсын
осылайша реттеп отыру экономикалық өсу мен экономикалық тұрақтылықты
сақтауға қажетті шара. Валюта бағытының белгіленген және кұбылмалы деген
екі түрі бар. Бірінші және екінші дүниежүзілік соғыстар арасында еркін
құбылған бағыты басым болды.
Екінші дүниежузілік соғыстан кейін валютаны тұрақтандыру мақсатымен
Бреттон-Вуд келісімі бойынша белгіленген валюта парапарлығы ендірілді, оның
парапарлықтан толқуы шектеулі болды. (ЭВҚ-ның жарғысы бойынша ауытқушылық
±1%, Еуропалық валюта келісімі бойынша ±0,75%). Белгіленген валюта
бағытының режимі орталық банкілерді долларға деген ұлттық валютаның бағытын
валюта интервенциясының көмегімен осы көрсетілген деңгейлерде ұстап тұруды
міндеттеді.
Бретгон-Вуд валюта жүйесінің дағдарысы нәтижесінде 1973 жылдың
наурызынан Париж келісімі бойынша барлық елдер белгіленген бағыттан бас
тартып, валюта бағытының жүзу түріне ауысты.
1972 жылдың сәуірінен 1979 жылдың наурызына дейін ЕО елдері (ГФР,
Франция, Италия, Нидерланды, Белъгия, Люксембург) бірлескен толқымалы
бағыттың режимін ұстанды, ол еуропалық валюта жыланы деп аталады. Жылан
дегені ЕО валюта бағыттары өзара толқуының тар шектерін көрсеткені еді
(±125%).
ЕВО-ның валюта бағытының режимі 1979 жылдан жылан механизмін
сақтауға негізделген. Бағыттардың өзара толқуының шектері олардың орталық
бағытынан ±2,25% мөлшерінде белгіленген.
1978 жылы өзгертілген ЭВҚ Жарғысы қатысушы-елдерге валюта бағытының
режимін таңдауға еркіндік берді.
Валюта бағыттары валюталық операцияларды жузеге асыру мерзімдеріне
қарай төмендегіше бөлінеді:
— күнделікті (кассалық) бағыт — дәл осы сәттерде жүзеге асырылатын шарттар
бойынша бағыт, яғни банкілік екі күн барысында;
— жедел (форвардты) бағыт - бұл болашақта белгілі бір мерзім жүзеге
асырылатын операциялар бойынша бағыт.
Қандай операция жүзеге асырылатындығына қарай:
— валютаны сатып алу немесе сату (айырбас пунктінде).
Сондай-ақ, валюта бағыттарының бірнеше түрлерін ажыратады.
Сатып алушы бағыты - ол арқылы банк валютаны сатып алады.
Сатушы бағыты — ол арқылы айырбас пункті, банк валютаны сатады.
Банкілер шетел валюталарын сатып алғаннан гөрі қымбатырақ сатады. Сатушы
бағыты мен сатып алушы бағытының айырмасы (маржа) банкінің валюта
операциялары табысын құрайды.
Орталық бағыт сатушы бағыты мен сатып алушының орта арифметикалық
көрсеткішін байқатады. Орталық бағыт валюта бағытын сыртқы сауда
контрактілерінде белгілі бір мерзім ішіндегі валюта бағыттарын салыстыру
үшін және т.б. пайдаланылады.
Мұнан басқа валюталардың кросс бағыты бар, ол үшінші валютаға қатысты
олардың бағытынан шығатын екі валюталардың өзара қатынасы. (Көбінесе АҚШ
долларына), А валютасын С арқылы В валютасына айырбастау үшін алгебралық
тұрғыдан төмендегідей больш шығады: (АС)(СВ) = АВ.
Валюталардың кросс - бағытын пайдалану көптеген айырбас бағыттарының
бар екендігімен түсіндіріледі, мысалы, АҚШ долларын теңгемен, рубльмен,
фунт-стерлинг пен және кез келген шетел валютасымен бағалауға болады.

1.3. Валюталық реттеу және валюта бағытын анықтау әдістері

Валюта бағытын нарықтық тұрғыдан және мемлекеттік тұрғыдан реттеу бар.
Сұраныстар мен ұсыныстарға, сондай-ақ бәсекелестікке негізделген нарықтық
тұрғыдан реттеу стихиялық тұрғыдан жүзеге асырылады. Мемлекеттік тұрғыдан
реттеу валюталық қарым-қатынастарды нарықтық тұрғыдан реттеудің көлеңкелі
тұстарын түзетуге, экономикалық тұрақты өнімге қол жеткізіп отыруға, төлем
балансының тепе-геңдігіне, елдегі инфляцияны азайтуға бағытталады. Ол елдің
күнделікті және стратегиялық мақсаттарына сәйкес жүзеге асырылатын
халықаралық валюта қарым-қатынастары саласындағы іс-әрекеттер комплексі деп
аталатын валюта саясатының көмегімен атқарылады. Қазақстанның валюталық
саясаты ҚР-ның Валюталық реттеу туралы Заңында көрсетілген.
Валюта бағытының маңызды экономикалық мән-мағынасы оны мемлекеттік
тұрғыдан реттеп отыруды алдан-ала анықтайды. Валюта бағытын реттеудің
негізгі әдістері төмендейді:
- валюта интервенциясы (шетел валютасын ұлттық валютамен сатып алу -
сату);
- дисконттық немесе есеп саясаты;
- протекционистік әдістер немесе валюталық шектеулер.
Валюталық интервенция - ресми алтын - валюталық қорлар мен қысқа
мерзімді қарыз алушылықта пайдалана отырып, орталық банктер жүргізеді.
Ұлттық валютаның бағытын көтеру үшін Орталық банк шетел валютасын сатады
(негізінен АҚШ доллары), өзінікін сатып алып, және керісінше. Жалпы
айтқанда бұл әдіс аз уақытқа валюта бағытына айтарлықтай тиімді әсер етуге
мүмкіндік береді. Қазіргі кезде көптеген мұнай өндіруші елдер, соның
ішінде, әсіресе, Қазақстан, Ресей және Әзірбайжан валюта бағытын реттеудің
осы әдісін қолдана отырып экспортшьшарды ынталандыру үшін ұлттық
валюталардың өз бағытын едәуір төмен деңгейде ұстап келеді.
Валюталық интервенция мақсатына қарай сүзіліп тазаланған және
сүзіліп тазаланбаған болып бөлінеді. Сүзіліп тазаланған интервенция
дегеніміз — оның барысында шетелдік нетто-активтердің ресми өзгерісі ішкі
активтердің өзгертулеріне сәйкес орны толтырылып отырады, яғни ресми ақша
базасының мөлшеріне әсер ету практикасы болмайды. Сүзіліп тазаланған
интервенцияларды теңге бағытын ірку мақсатымеы мұнай мен металл экспортынан
түскен шетел валюталарын алып тастау үшін жиі-жиі Ұлттық банк жүзеге асырып
отырады.
Сүзіліп тазаланбаған интервенция елдің ақшалай базасын, әдеттегідей,
ұлғайту жағына өзгертеді.
Ұзақ мерзімді перспективадан мемлекеттің валюталық реттеуге тікелей
араласуы тиімділікке қол жеткізбейді. Ұлттық валютаның бағытын жиі-жиі әрі
ұзақ уақыт бойы тежеп отыру импортқа бағытталған жеке салаларға кері әсерін
тигізуі мүмкін. Қазақстанға 2003-2005 жылдарға арналған индустриалдық-
инновациялық даму стратегиясын жүзеге асыру барысында басқа дамыған
елдерден жаңа жоғары технологияларды, машиналар мен жабдықтарды, сондай-ақ
жоғары технологиялық жетілдірудің маңызы зор. Теңгенің бағыты төмен
жағдайда импортты көбейту экономика үшін тиімсіз, ол өңдеу өнеркәсібінің
шикізат емес салалары мен қызмет салалары үшін валюталық тәуекел үрейін
арттыра түседі.
Шаруашылықпен айналысудың әлемдік практикасында дисконтты саясат
кеңінен қолданылады. Оның мәнісі Орталық банктің есепке алудың мөлшерін
өзгертуге саяды. Орталық банк валюта бағытын өсіру мақсатымен ішкі нарықта
кредиттің бағасын, ол арқылы капиталдың халықаралық жылжушылығына әсер ете
отырып есепке алу пайызын ұлғайтады. Есепке алу мөлшерін ұлғайту шетелдік
капиталдардың келуіне жол ашады, нәтижесінде төлем балансының қалпы
жақсарып, валюта бағыты өседі. Керісінше, валюта бағытын төмендету
көзделгенде есепке алу пайызы кемиді.
Экономикалық байланыстарды жаһандандыру мен интернационалдырудың
қазіргі жағдайында валюта бағытын реттеу барысындағы есепке алу саясатының
тиімділігі жеткіліксіз.
Протекционистік шаралар немесе валюталық шектеулер - мұның өзі отандық
экономиканы, ұлттық валютаны қорғауға бағытталған шаралар. Оған ең алдымен
валюталық шектеулер жатады. Оның өзі валютамен, алтынмен және басқа да
валюталық құндылықтармен жүргізілетін операцияларды заң жүзінде немесе
әкімшілік жолмен шектеу деген сөз. Валюталық шектеулердің түрлері:
валюталық тосқауыл, шетел валюталарын еркін сатып алу мен сатуға,
халықаралық төлемдерді реттеу мен капитал қозғалысына тыйым салулардан
тұрады. Қазақстанда 90-шы жылдардың аяғындағы валюталық шектеулерге
валюталық операцияларды лицензиялап, оларды ҚР-ның Ұлттық банкінде
жинақтау, экспортерлердің ішкі валюта нарығындағы валюталық табыстарының
75%-ын міндетті түрде сату, валюталық құндылықтарды шығаруды шектеулер
жатқызылды.
Мемлекет елдің сыртқы саудасының шарттарын өзгерту мақсатымен валюта
бағытының көлемі төңірегінде жеткілікті түрде айла-әдістер жасайды, ол
девальвация (қалпына келтіру) және ревальвация деп аталатын екі жақты
валюта рыногін пайдаланады. Девальвация дегеніміз - үкіметтің ұлттық
валютаның валюталық бағытын мақсатты түрде төмендетуі. Ревальвация
дегеніміз - ұлттық валютаның бағытын көтеруге бағытталған әрекеттері.
Елімізде жүзеге асыралатын валюталық шектеулердің саны мен түрлеріне
байланысты конвертирлену режимі қалыптасады. Валюталық конвертирлену
(қайтымдылық) бір елдің валютасының конвертирленуі (қайтымдылық) бір елдің
валютасының басқа елдердің валютасына конверциялану (айырбас) мүмкіндігі.
Еркін немесе толық конверсияланатын, жарым-жартылай конветирленген және
конвертирленбейтін валюталар болыл бөлінеді.
Еркін конвертирленетіндер барлық резиденттер немесе резиденттер
еместер үшін операциялардың барша түрлері бойынша валюталық шектеулер мүлде
болмайтын елдердің валюталары. Оларға АҚШ-тың, ЕО-ның. Жапонияның,
Австралияның, Синга-пурдың, Жаңа Зеландияның, Малайзияның, Гонконгтың,
Ұлыбританияның, Канаданың және мұнай өндіруші араб елдерінің валюталары
жатады.
Жарым-жартылай конвертирленгенде елде операциялардың жекелеген түрлері
мен жекелеген валюта ұстанушылар үшін ғана шектеулер сақталады. Егер
конверсияның шектеулі мүмкіндіктері резиденттер үшін болса, конвертирлену
сыртқы деп, егер резидент еместер үшін болса, ішкі деп аталынады. Егер елде
практика жүзінде ең бірінші шетел валюталарын сатып алу мен сатуға, алып
кету мен ішке алып келуге шектеудің барлық түрі жүретін болса, валюта
конвертирленеді деп есептелінеді. Валютаның конвертирленбеуі көптеген
дамушы елдерге тән.
Валюта бағытын бекіту, уақыттың нақ осы кезеңіне валюталар айырбасының
арақатынасын (пропорцияларын) анықтау валюта бағасын кесу деп аталынады. Ол
тікелей және жанама (керісінше) болып келеді. Шетел валютасының ұлттық
валютада білдірілуі тікелей баға кесуді айқындайды. Жанама баға кесуде
ұлттық валютаның бағыттық бірлігі бір мөлшерде шетелдік валютада
білдіріледі
Валютаның бағасын тікелей белгілеу көп елдерде қолданылады, оның
ішінде Қазақстанда да. Мысалы, АҚШ-тың 1 доллары- 130,0теңге, 1 рубль -
4,70 теңге, 1 евро- 175,40теңге.
Жанама баға белгілеу Ұлыбританияға, тиіп-қашып АҚШ-қа тән.
Жоғарыда атап көрсетілгендей, халықаралық сауда мен капиталдар
нарығының барысында соңғы кезге дейін көптеген елдерде ұлттық валюталарды
АҚШ-тың долларына қарап белгілеу орын алып келеді, бұл оның халықаралық
төлем мен қор қаржысындағы роліне байланысты (көптеген елдер өздерінің
халықаралық алтынвалюталық қорларын АҚШ долларымен ұстайды).
Әлемдік тәжірибеде ұлттық ақша бірлігінің валюталық бағытын анықтаудың
түрліше әдістері бар. Олардың негізгілеріне валюта бағытын анықтаудың
мынадай әдістерін жатқызуға болады: валюта кәрзеңкесінің негізінде, сатып
алушылық қабілеттің парапарлық шамасының базасы негізінде (ҚПШ), валюта
сұранысы мен ұсынысының негізінде, немесе нарық негізінде, валютаның кросс-
бағыты арқылы.
Валюталық кәрзеңке дегеніміз - бір валютаның орташа өлшенген бағытының
басқа валюталардың белгілі бір жиынтығына шамаластыру әдісі. Ол - валюта
бағытын анықтап, халықаралық ақша бірлігінің есебін құру үшін түрліше
валюталар жиынтығын пайдаланушы көптеген елдерде (оның ішінде Қазақстанда
да), халықаралық қаржы институттарында кеңінен пайдаланылады. Валюталық
кәрзеңке арқылы валюта бағытын анықтау едәуір күрделі әдіс. Ұлттық
валютаның валюталық бағытын анықтау үшін бірінен кейін бірі бірнеше
операциялар жүргізіледі. Алдымен кәрзеңкелердің құрамы, яғни экспорт пен
импортка сай кәрзеңкеде қатынасатын валюталардың құрамы, экспорт пен импорт
көлеміндегі үлес салмаққа сәйкес олардың валютаның бірліктердегі валюталық
компоненттері анықталып, оның валюта кәрзеңкесі мен соңғы 3 айдың
барысындағы долларға шаққандағы орташа нарықтық бағытының үлес салмағы
шығарылады да валютаның долларға деген нарықтық курсы білгіленеді, ең
соңында барлық валюталық комлоненттердің долларға баламалық есебі
шығарылады.
Валюта бағыты есебінің неғұрлым қарапайым әдісі валюталардың сатып
алыну қабілетінің парапарлық шамасы болып табылады (ҚПШ). Бұл әдіс арқылы
ол былайша анықталады. Алдымен елдің әлемдік нарық көлемі, соңынан ел
ішіндегі бағаларға тән көлемінің ішкі көлемнің әлемдік нарықтағы бағамен
есептелетін экспорттық өнімдер көлеміне арақатынасы арқылы ұлттық валютаның
ҚПШ бойынша валюталық бағыты анықталады.
Тәжірибеде валюта бағытын құру үшін нарықтық әдіске көбірек сүйенеді,
өйткені ол валюталардың арақатынасы жайлы неғұрлым сенімдірек көрініс
байқатады. Баға парапаралығының негізіәнде айырбас бағытын орнықтыру
үздіксіз емес. Және бұл жағдайда тауар кәрзеңкесіне қосылған тауарлар
бағасының қалпына ақпараттық тұрақты бақылау жасап отыру қажет.
Валюта бағытын кросс-бағыт арқылы, яғни үшінші валюта арқылы
белгілеуді жоғарыда сөз еттік.

2 бөлім – Қазақстан Республикасының Халықаралық валюталық қатынастарға
түсуі
2.1. Халықаралық валюта қорымен (ХВҚ) қатынасы

ХВҚ 1944 жылы өткен Бреттон-Вуд (АҚШ) валюта-қаржы конференцияның
шешімімен БҰҰ (ООН) ның арнаулы органы ретінде ашылып, ол өзінің жұмысын
1947 жылдан бастады.
ХВҚ - ол үкімет аралық валюта - қаржылық ұйым, оның мақсаты өзінің
мүше - мемлекеттер арасындағы валюталық қатынастарды реттеу, төлем
баланстарының тапшылығын жабу үшін оларға қысқа және орта мерзімде шетел
валютасымен кредит беру. Алдымен ХВҚ мүшелері болып 35 мемлекет енді, 2006
жылы оның саны 184 ке жетті. Қазақстан соған мүше болып 1992 жылы енді.
ХВҚ - өзінің құрылымы жағынан акционерлік қоғамға ұқсайды. Сондықтан
оның қызметіне әр елдің жарлық қорына қосқан үлесіне (квота) қарай әсер
етеді. АҚШ онда ең көп квотаға ие, сондықтан оның банктың саясатына ықпалы
жоғары.
Мәселені шешуде дауыс берудің өзара келістіру принциптері де сол жарна
қорындағы әр елдің үлесіне байланысты: 24 өте дамыған елдің (олар жалпы
мүше елдердің 14% ) үлесі 60% дауыс иеленеді, оның ішінде АҚШ - 17,7%, ЕО
елдері 26,2%, Жапония -7%.
Мүше елдердің қор капиталына үлесі (взносы) 2 бөліктен тұрады:
1) әр елдің квоталарының 25% немесе оның алтын валюта резерв қорының
10% шамасы алтын түрінде;
2) квотаның қалған бөлігі ұлттық валюта түрінде болуы керек.
Квотаның мөлшері әр елдің экономикалық, қаржылық жағдайына қарай
белгіленді, ол әрбір 5 жылда қайта қаралып отырады.
ХВҚ капиталы өзінің мүше елдерінің арасындағы валюта қатынастарын
реттеп отыруға, уақытша қаржылық қиыншылық көріп отырған елдерге кредит
беруге пайдаланады. ХВҚ-ның штаб - пәтері (квартирасы) Вашингтон қаласында
- қорға ең көп үлесі бар елдің астанасында.
ХВҚ-ның басқару органы - губернаторлар кеңесі, оның кұрамына әр елдің
өкілдері (қаржы министрі болмаса орталық банктердің басқарушылары).
Губернаторлар кеңесі жылына бір рет жиналады.
Оның міндетіне төмендегілер кіреді:
- кредит валюталық қатнастарды реттеу туралы ұсыныстар әзірлеу;
- дамып келе жатқан елдерге экономикалық реформаларды өткізуге кеңес беру;
- қорға жаңа мүше қабылдау, квотаны өзгерту, берілген кредиттерді тиімді
пайдалану мақсатында инспекторлық бақылау жүргізу, т.б.
Күнделікті оперативтік жұмыстарды жүргізу үшін директорат сайланады,
ол 24 директордан тұрады, оның 7 квотада ең көп үлесі бар дамыған елдер
сайлайды, ал қалған 17-ін географиялық жағдайымен сайланады.
Директоратты - реттеуші директор басқарады.
ХВҚ-ның жалпы қызмет ету адам персоналының саны - 2000. Жұмысқа
конкурспен қабылдайды.
Төлем балансына тапшылығы (дефициті) бар мүше-елдер ХВҚ-дан 3-5 жыл
мерзімге шетел валютасымен кредит алуына болады. Оны өз валютасына
айырбастап алуына да болады. Ешқандай тежеусіз мүше-елдер өз квотасының 25%
мөлшеріне дейін шетел валютасымен кредит алуына болады. Мұндай кредиттер
ХВҚ-ның резервтік позициясы деп атайды.
Ал осы резервтік позициядан жоғары кредит беру керек болса ХВҚ сол
елдің валюта-экономикалық жағдайын зерттеп барып, одан инфляцияны төмендету
және бюджет тапшылығын қысқарту үшін кейбір шараларды жасауды талап етеді.
Осылардың сыртында ХВҚ өз мүшелеріне стэнд-бай (техникалық көмек)
түрінде қосымша кредит береді, сол сияқты, егер материалдың, шикізаттың
қымбаттауынан, экономикада құрамдық өзгерістер салдарынан төлем балансы
тапшылық болған жағдайда өтемақылық (компенсациялық) кредиттерін де береді.
ХВҚ өзінің қаражатын көбейту мақсатында арнаулы қорлар құрады, ондайға
мұнай, сенім қорлары, Виттен қоры т.б. Осы қорлардың есебінен мұнайдың
бағасы тым көтерілгенде мұнайды импорт жасайтын елдер көмек алып тұрады, ал
дамып келе жатқан елдер ондай көмекті жеңілдеткен түрінде алады.
ХВҚ-ның кредиті ақылы және шартты. Кейде ХВҚ қатаң шарттары кредит
алушы елдердің ұлттық мүдделеріне қарсы келуі мүмкін, экономиканың
төмендеуіне әсер егуі мүмкін, сондықтан да көптеген елдер оның кредитін
алудан бас тартады.
Шығыс Еуропаның көптеген елдері, Кеңес Одағының бұрынғы
республикалары, оның ішінде Қазақстан, ХВҚ-ның көмегін, кредиттерін алып,
экономикасына реформа жасауға пайдаланды.
Халықаралык есеп айырысу банкі (ХЕБ) Базель қаласында (Швейцарня) 1930
жылы ашылды. ХЕБ 34 елдің орталық банк-терініа халықаралық ұйымы. Оның
негізгі мақсаты өз мүше ел-дердің халықаралық есеп айырысуын қамтамасыз ету
жэне ынты-мадгастыру. Ол депозитті-кредиттік, валюталық, қорлық (фондо-вые)
операциялар алтьш мен валюталарды сатып алу, сату, сақ-тау, сол сияқты
орталық банктердің агенті бола алды. ХЕБ ерекше қызметінің бірі халықаралық
валюталық клирингтік есеп айырысуда өз мүше елдердің банк - агенті болу.
ХЕБ халықара-лық банк есебінде халықаралық валюта-кредиттік қарым-қаты-
настарды реттейді, ол негізгі валюталарды кұрып сақтау үшін банктердің
коллективтік валюталық интервенциясын жүргізеді, үкімет аралық кредиттердің
кепілі бола алады, еуронарықтъщ жағдайына бақылау жасап отырады.
ХЕБ - алдыңғы қатардағы информациялық - зерттеу орталы-ғы болып
есептеледі. Шаруашылық байланыстарының халықара-лықтану жэне ғааамдану
жағдайында оның рөлі б^рынғыдан да өсуде.

2.2. Әлемдік банкпен қатынасы

Бреттон-Вудскінің институттары деген атпен жалпыға танымал Әлемдік
банкі мен ХВҚ, әлемдік экономикалық және қаржылық тәртіптің бүкіл құрылымын
қолдайтын, қос мемлекет-аралық тірек болып табылады. Екеуінің бір болуы
кездейсоқтық емес. Халықаралық ынтымақтастық саналы түрде, бұл екі ұйымды
құруда еңбек бөлінісін жүзеге асыруға тырысты. Бір қарағанда ХВҚ мен
Әлемдік банктің көп ұқсастық белгілері бар. Бұл екі ұйым да қазіргі кезде
олардың мүшелері болып табылатын 180-нен астам мемлекеттердің үкіметтері
арқылы басқарылады. Екі институтта экономикалық мәселелермен шұғылданады
және олардың мүшесі болып табылатын елдің экономикасының кеңеюіне және
нығаюына өз күштерін шоғырландырады. Екі мекеменің де штат-квартиралары
Вашингтонда. Ұзақ жылдар бойы олар бір ғимарат ішінде орналасқан болатын,
қазірдің өзінде бір көшенің қарама-қарсы жақтарында болса да, кітапханалары
және басқа қызметтері ортақ экономикалық мәліметтермен жиі алмасып отырады,
кейде бірлескен семинарлар мен кеңесулер өткізеді, жұмысшылар кездесулер
ұйымдастырады. Банк мүшелері міндетті түрде ХВҚ мушесі болуы керек. Осыған
қарамастан, Әлемдік банк және ХВҚ принциптік айырмашылықтары ие. Ол мынадан
шығады: Әлемдік банк даму мәселелерімен айналысатын негізгі институт болып
табылады, ал ХВҚ - бұл қарым-қатынас орнатушы институт, ол елдер арасындағы
төлемдер мен ақшалай түсімдердің тәртіптенген жүйесін құруға тырысады. Бұл
ұйымдардың мақсаты, қаржыландыру көздері әр түрлі және өзіндік мақсаттарына
өздеріне тән әдістермен жетуге тырысады.
Бреттон-Вудскідегі келісімде халықаралық қауымдастық өзінің ресми
атауы - Халықаралық қайта құру және даму банкісінде (ХВҚДБ) қарастырылған
әлемдік банк үшін мәселелер шеңберін орындайды. Осыған сәйкес оның негізгі
міндеті - экономикалық дамуды қаржыландыру, яғни екінші дүниежүзілік соғыс
кезінде қираған елдерді қалпына келтіруге көмектесу, сонымен қатар қаржылық
көмек көрсету және халықаралық сауда мен төлем баланстарын теңдестіруге
ықпап ету.
Әлемдік банк өзінің жұмысын 1946 жылдан бастады. Алғашқы кредиттері
Батыс Еуропа елдерінің соғыстан қираған экономикасын қалпына келтіруді
қаржыландыру үшін берілген болатын. 1960 жылдан бастап ол дамушы елдерге
өздерінің кредиттерімен көмектесті, сөйтіп олардағы экономикалық және
әлеуметтік прогрессті қалыптастырды.
Дүниежүзілік банкті құру туралы ұсыныс АҚШ тарапынан болған, олар
бірінші кезекте өздерінің соғыс кезінде жоғары өсіп кеткен өндірістік
қуаттарын пайдалану үшін экспортты қаржыландыруға мүдделі болды. Сол
уақытта халықаралық ұйым көмегімен капитал салымшыларының тәуекелін қалпына
келтіру мақсаты көзделді.
Әлемдік банк екі үлкен ұйымнан тұрады - Халықаралық қайта құру және
даму банкісі (ХКДБ) және Халықаралық даму ассоциациясы (ХДА). Сонымен
қатар, банкінің құрамына мынадай ұйымдар ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.