Негізгі қорларды қолдану көрсеткіштері

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 41 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе
1 бөлім. Кәсіпорынның негізгі қорларының теориялық негізері
1.1. Негізгі қор түсінігі және оның мәні
1.2. Кәсіпорынның негізгі өндіру қоры және олардың бөлінуі
1.3. Негізгі қорларды қолдану тиімділігінің көрсеткіштері
2 бөлім. Негізгі қорлардың тиімділігін қолдануын талдау
2.1. Кәсіпорынның қысқаша ұйымдастыру - экономикалық сипаттамасы
2.2. Негізгі қорлардың құрылымының құрамын және техникалық жағдайын
талдау
2.3. Кәсіпорынның негізгі қорларын қолдану тиімділігі мен қарқындылығын
талдау
Глава 3. Негізгі қорларды қолдану тиімділігін жоғарылату жолдары
3.1. Негізгі қорларды қолдану тиімділігін факторлы талдау
3.2. Негізгі қорларды қолдануды жақсарту бойынша шаралар

3.3. МСК РУП ГЗСК еңбек ұйымдастырудың бригадалық формасын енгізуден
экономикалық нәтижесін есептеу

Қорытынды
Әдебиет тізімі
Кіріспе

Кәсіпорындарда адамзаттың өмір тіршілігінің материалды негізін
құрайтын еңбек құралдары мен заттарын өндіреді.
Капитал кәсіпорынның маңызды факторылары мен ресурстарының бірі болып
табылады. Өндірістік капиталдың бөлігі (мекемелер, құрылыстар, машиналар
мен жабдықтар) негізгі капитал атауына ие болды. Басқа бөлік (шикізат,
материал) айналмалы капитал болып табылады.
Негізгі құралдар біздің республиканың ұлттық байлығының басты бөлігін
құрайды. Олардың үлесіне 2003 ж. ұлттық байлықтың 87,2% келеді. Олардың 52%
— негізгі өндірістік құралдар және 42% — негізгі өндірістік емес құралдар.
В промышленности Республики Беларусь Республикасының өнеркәсібінде 65,4%
негізгі өндірістік құралдар шоғырланған.
Кәсіпорынның негізгі өндірістік құралдары еңбек құралы ретінде
қолданылатын және материалды өндіріс ортасында да, өндірістік емес ортада
да ұзақ уақыт мерзімде табиғи формада әсер ететін материалды-заттық
байлықтың жиынтығы болып табылады.
Негізгі құралдарды тиімді қолдануға кәсіпорынның қаржылық жағдайы,
бәсекелестігі тәуелді. Қорлардың рационалды құрамы, олардың тиімді
қолданылуы өнімнің техникалық деңгейіне, сапасына, сенімділігіне әсер
етеді.
Кәсіпорынның негізгі қорлары оның материалды-техникалық базасының
негізін құрайды. Олардың өсуі мен дамуы өнімнің сапасы мен
бәсекелестілігін, сонымен қатар кәсіпорын бәсекелестілігін жоғарылатудың
маңызды шарты болып табылады.
Негізгі құралдарды құруда кәсіпорында ресурстардың көптеген бөлігі
шығындалады.
Кәсіпорынның нарықтық шарттарында олардың жекешелік формасына
тәуелсіз, амортизация, пайда, кредиттің жеке құралдарының есебінен
жабдықтар, машиналар алынады, цехтар салынады. Өндіріс тиімді, ал негізгі
құралдарды құру және алуға кеткен үлкен шығындар бос жоғалмауы үшін негізгі
құралдар толық және рационалды қолданылуы керек. Негізгі өндіріс қорлары
қалай қолданылғанына кәсіпорын пайдасы, содан оның дамуы тәуелді.
Курстық жұмыстың мақсаты кәсіпорында негізгі құралдарын талдау және
оларды қолдану тиімділігін есептеу болып табылады.
Жұмыс кең ұдайы өндірісте негізгі құралдардың мәні және олардың рөлі
анықталған үш бөлімнен тұрады, РУП ГЗСМ Гомсельмаш мысалында негізгі
құралдарды қолдануды талдау жүргізілген және экономикалық нәтиже
есептеуімен негізгі құралдарды жақсарту бойынша шаралар ұсынылған.
1 БӨЛІМ
Кәсіпорынның негізгі қорларының теориялық негізері
1.1. Негізгі қор түсінігі және оның мәні

1.2. Кәсіпорынның негізгі өндіру қоры және олардың бөлінуі

Негізгі өндіру құралдары деп өндірістік процессте көп ретте
қолданылатын және өндірістік циклдер ретінің мерзімінде табиғи-заттық
формасын сақтайтын, өзінің құнын бөлікпен дайын өнімге өткізетін және оның
бөліктерімен өнімді іске асыруда орнын толтыратын өндірістегі құралдар
бөлігін атайды.
Өнімді өндірісте негізгі құралдардың орындау сипатына тәуелді негізгі
өндірістік және өндірістік емес құралдар болады. Негізгі өндірістік
құралдар өнімді өндіру ортасында (мекеме, жабдық, есептеу техникасы,
транспорттық құралдар және т.б.) жұмыс істейді. Негізгі өндірістік емес
құралдар жұмысшылардың тұрмыстық және мәдениеттік қажеттіліктерін
қанағаттандырады. Оларға кәсіпорын балансына есептелетін тұрғын үйлер, бала-
бақшалар, клубтар, стадиондар, дәрігерлік пункттар және т.б. жатады.
Негізгі өндірістік құралдар еңбек жасалатын қоғамдық қатынастардың
көрсеткіштері болып табылады. Олар кәсіпорынның, республиканың меншік
формасын, техникалық потенциалын анықтайды; олардың сапалық құрамынан және
жағдайынан өнімнің өндірісі тәуелді.
Негізгі өндірістік құралдар құрамы бойынша бір текті емес. Олардың
өндірілуін есептеу және жобалау, рационалды қолдану бойынша шараларды өңдеу
үшін негізгі өндірістік қорлар статистика және талдау бойынша Министрлікпен
бөлінген 10 топқа бөлінеді.
1.Мекемелер – негізгі және көмекші цехтардың, көмекші өндірістердің
өндірістік корпустары, қоймалық бөлмелер, гараждар, зертханалық бөлмелер,
әкімшілдік мекемелер.
2.Құрылыстар – көпірлер, ішкізаводтық транспорттың темір және
автомобильдік жолдары, суағарлар, мұнай саңылаулары, ұштау құрылыстары және
т.б.
3.Тасымалдаушы құрылғылары – электржелілерінің жүйелері,
құбырөткізгіштер, жылужелілері, газжелілері, яғни машина-қозғалтқыштарынан
жұмыс машиналарына олардың көмегімен электр энергиясы, жылулық энергиясы,
газ тасымалданатын құрылғылар.
4.Машиналар мен жабдық. Кәсіпорындар жабдықты қолдануды талдау үшін
осы топты бірнеше топшаларға бөледі:
а) күштік машиналар мен жабдық – энергияны өндіру немесе түрлендіру
үшін агрегаттар (генераторлар, газ-, электр-, булы қазандар, ауа
компрессорлары), ішкі жану қозғалтқыштары, трансформаторлары;
б) жұмыс машиналары мен жабдық – станокты жабдық, пайдалануға алынатын
мүсіндер, крандар, көтергіштер.
Осы топта ЧПУ-мен мүсіндер, автоматтық желілер, термиялық агрегаттар
ерекшеленеді. Одан басқа, осы топ жабдықтары өндірістік, көмекші және
көтеру-транспорттық болып бөлінеді;
в) өлшеуіш және реттегіш приборлар, жабдықтар және зертханалық
жабдықтар – дистанционды басқару, сынау, зерттеу, температураны, қысымды
өндірілетін өнімнің параметрлерін өлшеу үшін приборлар;
г) есептеу техникасы – ақпарат жинау, есепке алу, есептеу, өндірісті
жобалау, басқару үшін ЭЕМ, компьютерлер;
д) басқа машиналар мен жабдық - айтылған топшалардың біреуіне де
жатпайды: телефонды станциялар жабдығы, өрт сөндіру машиналары, механикалық
өрт сөндіру сатылары.
5.Транспортты құралдар. Оларға ішкіцехты және цехаралық транспорттың
транспорттың құралдары – электркаралары, автомобильдер, автожүктемешілер,
локомотивтер, вагондар жатады
6.Инструмент, өндірістік, шаруашылық түгелдеуші және меншіктер. Ол 30
базалық шамалардан жоғары құнды инструмент және аспаптар, жұмыс столдары,
желдеткіштер, ыдыстар, қатар сөрелер, жазу машиналары, көшіруші
аппараттары. Өнімнің жеке түрлерін шығару үшін арналған кез-келген құнды
арнайы инструменттер және арнайы аспаптар жатпайды.
7.Жұмысшы мал.
8.Өнімді мал.
9. Көп жылдық отырғызулар.
10.Негізгі құралдардың басқа түрлері.

Негізгі өндірістік құралдардың объектісінің құнының минималды шегі –
30 базалық шамалар және 12 айдан жоғары қызмет мерзімі.
Негізгі өндірістік құралдардың әр тобының мәні өнеркәсіп кәсіпорынының
жұмыс істеуі үшін бірдей емес. Маңызды рөлді жұмыс машиналары мен жабдығы,
өлшеуіш приборлар, инструменттер, ЭЕМ атқарады, себебі олардың көмегімен
өнімнің өндірілу процессі орындалады. Өндіру процессіндегі рөлі бойынша
негізгі өндірістік құралдар активті және пассивті бөліктер болып бөлінеді.
Негізгі құралдардың активті және пассивті бөліктерге бөлінуі маңызды
дәрежеде шартты, бірақ ол оптималды қажетті шамасымен салыстырғанда
пассивті бөлігінің артық өсуін кетірмеу үшін маңызды.
Негізгі өндірістік құралдардың активті бөлігі өнімнің шығуы бойынша
өндірістік мүмкіндікті, технологиялық процесстердің техникалық
жабдықталуының дәрежесін, еңбектің техникалық қаруландырылғандығын,
шығарылатын өнімнің сапасын, оған бағалар деңгейін, еңбек қауіпсіздігін
және өнімділігін анықтайды.
Негізгі өндірістік құралдардың пассивті бөлігіне активті бөліктің –
мекеменің, құрылыстың, транспорттық құралдардың және т.б. дұрыс жұмысы үшін
шарттар құратындар жатады.
Негізгі өндірістік құралдардың құрылымы өнеркәсіптің әр түрлі
салаларының кәсіпорындарында әр түрлі және келесі факторларға тәуелді:
шығарылатын өнімнің күрделілігі, габариті, көпбөлшектілігі және
технологиялық ерекшеліктері; өндірістің түрі; қолданылатын жабдықтың
техникалық деңгейі; жұмыстың климаттық жағдайы мен мерзімі; өнімнің жаңа
түрлерін үйрену периоды; кәсіпорынның қаржылық дұрыстығының ұзақтылығы.
Алдыңғы жылдары негізгі өндірістік құралдардың құрылымында активті
бөлігі көп болған сайын жақсы болып саналатын. Бірақ транспортты
құралдардың, тасымалдаушы құрылғылардың техникалық қалғандығы,
инфрақұрылымының дамымағандығы (рационалды орналасқан қоймалық
мекемелердің, автомобильді жолдардың, суағарлардың, түгелдеушінің болмауы)
активті топтың техникалық мүмкіндіктерін қолдануға мүмкіндік бермеуі
мүмкін. Сондықтан прогрессивті және оптималды болып шығарылатын өнімнің
жоғары сапасы, уақытында берілмеген су, газ, эмульсия, ауа, электр
энергиясы, транспорттан жабдықтың қондыруларының жоқтығында активті
бөліктің қолданылуының максималды деңгейі қамтамасыз етілетін негізгі
өндірістік құралдардың кұрылымы саналады.
Негізгі өндірістік құралдарды есепке алу және жобалау табиғи және
құнды (қаржылы) формада орындалады.
Негізгі өндірістік құралдардың табиғи өлшенуі олардың техникалық
құрамын, өндірістік қуатын, жабдықтың балансының құрылуын, ұсталған
жабдықтың уақытында орнын толтырылуын анықтау үшін қажет.
Негізгі өндірістік құралдардың табиғи өлшеулерімен олардың динамикасын
есепке алу, кең өндірісті жобалау, қатынасты орнату, амортизациясын
есептеу, өнімнің өз құндылығын анықтау үшін қажет олардың қаржылық
бағасымен байланысты.
Табиғи айтылуда негізгі өндірістік құралдар жабдықтың әр түрлі
түрлерінде қажеттіліктерді анықтау, жобалы-ескертуші жөндеудің графигін
құру, негізгі қорлардың техникалық құрамын және техникалық деңгейін
анықтау, өндірістік қуатын есептеу үшін есепке алынады және жобаланады.
Негізгі өндірістік құралдарды есепке алу мен жобалаудың осы формасы үшін
бастапқы құжат жабдық, мекеме, транспортты құралдың және т.б. паспорты
болып табылады. Бұл құжат оның өндірістік және эксплуатационды
көрсеткіштерінің толық тізімін құрайды.
Құнды айтылуда негізгі өндірістік құралдар олардың ортақ құнын,
динамикасын анықтау, өнімнің құрылымын және өз құнын есептеу үшін есепке
алынады. Құнды баға қозғалмайтын мүлікке салықты есептеу үшін база ретінде
қызмет етеді. Негізгі өндірістік құралдардың құнды бағасының әдістері
келесідей:
1.Толық бастапқы құны бойынша, яғни оның алынуы орындалатын сол жылдың
бағаларында жеткізу мен монтажды қосқанда құрылыстың немесе алудың фактілі
құны бойынша. Осы әдіс амортизацияны есептеу үшін негізгі өндірістік
құралдардың алынуы периодында экономикалық тиімділігін есептеуде
қолданылады.
Негізгі өндірістік құралдардың түсу көзіне тәуелді олардың бастапқы
құны деп аталады:
- жақтардың келісімі бойынша кәсіпорынның қорына олардың қосуының
есебіне негізгі құралдардың ұйымдастырушыларымен енгізілген құндары;
- кәсіпорынның өзінде дайындалған, сонымен қатар жеткізу, монтаж,
орнату бойынша шығындарды қоса, фактілі шығындар қосындысы түрінде – басқа
кәсіпорын немесе өкіл арқылы алынған негізгі қорлар құны;
- ақысыз алынған негізгі құралдар объектілері, сонымен қатар
мемлекеттік субсидия ретінде ерекшеленген құралдар құны.
2. Қалпына келу құны бойынша. Әр түрлі уақытта алынған бірдей негізгі
өндірістік құралдардың әр түрлі құны болады. Тозу шамасының дұрыс есептеу
мақсатында периодты түрде (ереже бойынша, жобалы жылдың 1 қаңтарында)
Министрлер Кеңесінің құруы бойынша қазіргі шарттарға қайта бағалау
жүргізіледі, яғни қайта бағалау жылының бағаларында жүргізіледі. Ол үшін
негізгі өндірістік құралдардың әр тобы бойынша қымбаттау коэффциенттері
өңделеді. Қайта бағалаудан кейін амортизация қалпына келу бағасы бойынша
есептеледі және баланста негізгі өндірістік құралдардың жаңа бағасы
көрінеді. Осындай коэффициенттер есептелінген амортизацияның қайта
есептелуі үшін де қолданылады.
3. Қалдық құны бойынша. Негізгі құралдардың қалпына келу құны тозу
минусынан қалдық қалпына келу құны деп аталады. Әр жеке объектінің тозу
дәрежесі (процентпен) бухгалтерлік есептің мәліметтері бойынша бірінші
бағаға дейін оның тозу дәрежесіне тең болуы керек.
Қалдық және дайындалатын өнімге ауыстырылмайтын құнның тозу дәрежесін
анықтау үшін біріншілік немесе тозуды алып тастаумен қалпына келу құны
бойынша, яғни қалдық құн бойынша бағалау әдісі қолданылады:
Фқалд = Фб(қ)-Т
(1.1)

мұндағы Фқал, Фб(қ) – сәйкес негізгі өндірістік құралдардың қалдық және
біріншілік (қалпына келтіру) құн; Т - Тф қызметінің фактілі мерзімі
есебімен анықталатын негізгі өндірістік құралдардың тозу бағасымен
анықталады

Т= (1.2)

мұндағы На – амортизация нормасы, %.
Бағалаудың осы әдісі негізгі өндірістік құралдардың уақытынан бұрын
істен шығуы кезінде шығындарды анықтау, ауыстырудың экономикалық
тиімділігінің есептеу, негізгі құралдарды модернизациялау, қайта жинау,
жылжымайтын мүлікке салықты есептеу үшін қажет.
4. Таратушы құн бойынша, яғни тапсырысшының келісімді бағасы немесе
демонтаж құнын алудан металлолом бағасы бойынша негізгі өндірістік
құралдардың іске асырудан алынған құн бойынша. Іске асырылатын негізгі
өндірістік құралдардың бағасы іске асырылған өнім көлеміне жатады, осы
операциялар бойынша қаржылық нәтиже есептеледі.

1.3. Негізгі құралдарды қолданудың тиімділігінің көрсеткіштері

Өндірістің өсу қарқыны тек негізгі құралдардың көлемін көтеруге
тәуелді емес, сонымен оларды қолдану дәрежесіне де тәуелді. Жабдықты
жеткіліксіз енгізу өнімнің шығу көлемін тежейді, ол тек амортизация
есебінен емес, ремонтты жұмысшылардың артық санының мазмұнына шығындардың
өсуінен де оның құндылығы көтеріледі, кәсіпорын пайдасы азаяды.
Негізгі қорларды қолдану деңгейін бағалау үшін көрсеткіштер жүйесі
қолданылады. Ортақтау көрсеткіші қорберу болып табылады.
Қорберу кәсіпорынның нәтижелерінің негізгі өндірістік қорлардың
(осыған кері көрсеткіш – қорсыйымдылығы) орташа жылдық құнына қатынасы
болып табылады. Ортақтау көрсеткіштеріне қорқаруландырылуы жатады, ол
негізгі қорлардың орташа жылдық құнының ортақ персоналдың орташа жылдық
санына қатынасымен анықталады:
ФО = , (1.9)

мұндағы ФО - қорберу; ВП - өнім көлемі; - өнеркәсіптік-өндірістік
негізгі құралдардың орташа жылдық құны; - жұмысшылардың орташатізімді
саны; ПТ – еңбек өнімділігі; ФВ - қорқаруландырылуы:
ФА = , (1.10)

мұндағы ВР – түсім; Фа – негізгі қорлардың активті бөлігінің орташа жылдық
құны.
Қорберуді көтеру үшін еңбек өнімділігінің өсу қарқыны оның
қорқаруландырылуды асып отыруы керек.

Сызба 1. Қорберу өсуінің факторлары

Өнім қорсыйымдылығының көрсеткіші жеткіліксіз дәрежеде зерттелген.
Негізінде ол салааралық баланстың үлкен динамикалық моделін құру үшін
кеңейтілген қайта өндіру прапорциясы мен қарқынын көрсетуде қолданылады.
Бұл көрсеткіш өнеркәсіптік құрылымның тиімділігін, өндірістің орналастыру,
бағатүрленуі, негізінде капиталда қажеттілікті анықтауды бағалау кезінде
қолданылады.
Фе=, (1.11)

мұндағы Ф – негізгі құралдардың құны; ВР – іске асырудан түсім.
Қолданылатын негізгі қорларды бағалау үшін келесі түрде есептелетін
экономикалық мерзімділігі мен тозуы дәрежесінің көрсеткіші қолданылады:

Негізгі қорлардың экономикалық мерзімділігі (1.12)

Негізгі қорлардың құндық тозуы
(1.13)
(1.12) және (1.13) формулалары бойынша негізгі қорлардың экономикалық
мерзімділігін және негізгі қорлардың құнды тозуын есептейміз:
2002 жылға негізгі қорлардың экономикалық мерзімділігі =
157204463041=0,340
2002 жылға негізгі қорлардың құнды тозуы = 5895463041=0,013
2003 жылға негізгі қорлардың экономикалық мерзімділігі =
153082543849=0,282
2003 жылға негізгі қорлардың құнды тозуы = 7431543850=0,014
2004 жылға негізгі қорлардың экономикалық мерзімділігі =
181809666554=0,273
2004 жылға негізгі қорлардың құнды тозуы = 8078666554=0,012

Егер кәсіплорындағы негізгі қорлар тозуы 20 % аспаса, онда ол негізгі
қорлар жаңа болып саналады; 20-дан 50%-қа дейін – тозу дәрежесі дұрыс; 50-
ден 75%-ке дейін – негізгі қорлардың жаңару проблемасы шешілмейді,
кәсіпорынның және өнімнің сыбайластыққа қабілеттілігін төмендетудің
алғышарты болып табылады. Егер тозу дәрежесі 75 %-тен аспаса, онда
кәсіпорын потенциалды банкрот болып табылады. Осындай жағдайдың себебі
арнайы зерттеудің құралы болып табылады. Бірінші мүмкін себеп – кәсіпорын
әкімшілдігі негізгі капиталдың қарапайым өндірісін қамтамасыз етпеді.
Екінші – кәсіпорынның амортизациялық политикасын мемлекеттік реттеу қате
болды.

Негізгі қорлардың қозғалысының ортақ бағалануы негізгі құралдардың
техникалық жағдайын сипаттайтын жаңару, шығу, өсу және өндіру
коэффициенттерін береді.

Жаңару коэффициенті (Ко) негізгі қорлардың жаңару қарқындылығын
көрсетеді және есептеу периодына қайта түскен құнның (Фн) олардың осы
периодтың соңындағы құнына қатынасымен есептеледі (Фк):

Ко= Фн: Фк (1.14)

Жаңару коэффициенті барлық негізгі қорлар бойынша, өнеркәсіптік-
өндірістік, бөліктерінің активті, өнеркәсіптік-өндірістік негізгі қорлардың
жеке топтары және жабдықтың негізгі түрлері бойынша есептеледі. Оларды
сонымен қатар барлық түскен негізгі қорлар бойынша және енгізілген бойынша
жеке есептеуге болады. Соңғы жағдайда мұндай коэффициент енгізу
коэффициенті (Кв) деп аталады.
Негізгі қорлардың жаңаруы жаңаларды алу есебінен де, барлардың
модернизациялаудан да болады, ол артықшылдау, себебі осы жағдайда
ауыстыруға келмейтін конструктивті элементтерде және түйіндерде заттық
еңбек сақталынады. Техниканың жаңаруы келесі формуламен есептелінетін
автоматтау коэффициентімен (Кавт) сипатталады:

Кавт=Фавт:Фм (1.15)

Мұндағы Фавт – автоматтандырылған құралдар құны; Фм – машиналар мен
жабдықтың ортақ құны.
Шығу коэффициенті (Кшығ) негізгі қорлардың кәсіпорын тоңірегінен шығу
қарқындылығының дәрежесін сипаттайды және негізгі қорлардың есептеу жылына
шыққан құнның (Фвыб) осы периодтың басындағы олардың құнының (Фн) қатынасын
сипаттайды:

Кшығ=Фшығ:Фн (1.16)

Шығу коэффициенті барлық негізгі қорлар бойынша, өнеркәсіптік-
өндірістік, бөліктерінің активті, өнеркәсіптік-өндірістік негізгі қорлардың
жеке топтары және жабдықтың негізгі түрлері бойынша есептеледі. Оларды
сонымен қатар барлық шыққан негізгі қорлар бойынша және ыдырау бойынша жеке
есептеуге болады. Соңғы жағдайда мұндай коэффициент ыдырау коэффициенті
(Кликв) деп аталады.
Өсу коэффициенті (Кө) негізгі қорлардың немесе оның жеке топтарының
белгілі бір периодта өсу дәрежесімен сипатталады және негізгі қорлардың өсу
құнының (Фө) осы период басындағы құнға (Фн) қатынасымен есептеледі:

Кө=Фө:Фн (1.17)

Өсу коэффициентінің салыстырмалы талдауының әдістемесі негізгі
қорлардың жаңару және шығу коэффициенттерінің талдау әдістемесіне ұқсас.

Қайта өндіру коэффициенті капиталды салымдың енгізілген негізгі қорлар
құнына қатынасымен есептелінеді.

Негізгі қорлардың техникалық жағдайының ортақ көрсеткіштері
амортизация және мерзімділік коэффициенттері деп аталады.
Амортизация коэффициенті (Ка) амортизация қосындысының (А) негізгі
құралдардың біріншілік құнына (Ф) қатынасы ретінде анықталады:
Ка=А:Ф (1.18)

Мерзімділік коэффициенті (Кг) – негізгі құралдардың қалдық құнының
(Фо) біріншілікке (Ф) қатынасымен анықталады:
Кг==1-Ка (1.19)

Амортизация және мерзімділік коэффициенттері период басы ретінде де,
аяғы ретінде де есептелінеді. Амортизация коэффициенті төмен болған сайын
(мерзімділік коэффициенті жоғары) негізгі қорлар болатын техникалық жағдай
жақсы болады.
Негізгі қорларды қолдану көрсеткіштері.
Бар техникалық деңгей мен құрылымда өнімнің шығуының жоғарылауы,
кәсіпорынның жиналымының өсуі оларды қолдану деңгейіне тәуелді болады.
Негізгі қорлардың барлық көрсеткіштері үш топқа бірігуі мүмкін:
-уақыт бойынша қолдану деңгейін көрсететін негізгі қорлардың экстенсивті
қолдану көрсеткіштері.
- қуат бойынша қолдану деңгейін көрсететін негізгі қорлардың интенсивті
қолдану көрсеткіштері.
-эксттенсивті де, интенсивті де сияқты барлық факторлардың жиынтық
әсерін есепке алатын интегралды қолдану көрсеткіштері.
Көрсеткіштердің бірінші тобына жатады:
Жабдықтың экстенсивті қолдану коэффициенті (Кэкст.) жабдықтың жұмыс
сағаттарының фактілі санының план бойынша оның жұмысының сағат санына
қатынасымен анықталады:
Кэкст=Тжаб.ф.Тжаб.пл.
мұндағы: Тжаб.ф. – жабдықтың жұмысының фактілі уақыты (сағ.)
Тжаб.пл. – норма бойынша жабдықтың жұмыс уақыты (кәсіпорынның жұмыс
режиміне сәйкес және пландық-ескерту ремонтын жүргізу үшін минималды қажет
уақыт есебімен орнатылады), (сағ.).
"Анопинский сз" ЗАО бұл коэффициент ЖҚК – жабдықты қолдану коэфициенті
деп аталады.
мысалы: Пландың-ескерту ремонтының графигін құрады. Жұмыстың күнделікті
режимінде бұл уақыт 2 тәулік (жқк=(30-2)30=0,93) алады. Егер қосымша
ремонт қажет болса, бұл уақыт көтерілуі мүмкін, бұл жағдайда пландың ЖҚК
төмен болады, мысалы, егер ремонт 3 күнге созылса, онда ЖҚК 30 - 2 – 3
30 = 0,833 болады.
Жұмыстың күнтізбелік уақыты 30 күнге тең.
Жабдықтың экстенсивті қолданылуы оның жұмысының ауыстырылуы коэффициентімен
де сипатталады, ол станок-ауыстырылуының күні мерзімінде берілген түрдегі
алынған жабдықтың жалпы санының көп ауыстыруда жұмыс істейтін станок санына
қатынасымен анықталады. Осындай түрмен есептелген ауыстыру коэффициенті
жабдықтың әр бірлігі әр жыл орташа неше ауыстыруда жұмыс істейтінін
көрсетеді.
Ауыстыру коэффициентінің қысқартылған әдісі: цехта жабдықтың 300 бірлігі
орнатылған, олардан бірінші ауыстыруда 300 бірлік, екіншісінде – 270,
үшіншісінде – 260 жұмыс істеді. Ауыстыру коэффициенті:
(300+270+260)360 = 2,7
ЗАО “ Анопинский сз ” үздіксіз өндіріс, сондықтан жұмысшылар 3
ауыстырымда жұмыс істейді және жабдық бос емес. Ауыстыру коэффициенті
жоғары және 2,7 тең.
Кәсіпорындар жабдықтың ауыстыру коэффициентінің жоғарылауына ұмтылуы керек,
ол сол қорларда өнімнің шығуының өсуіне әкеледі.
Жабдықтың жұмыс ауыстырылуыны көтерілуінің негізгі бағыттары:
• өндірістің сериялығының өсуін және жабдықтың толуын қамтамасыз ететін
жұмыс орындарының специализациясының деңгейін көтеру;

• жұмыс ырғақтылығының жоғарылауы;
• жұмыс орындарының қызмет көрсетуін ұйымдастыруда, дайындаулармен,
инструменттермен станокшыларды қамтамасыз етуде кемшіліктермен байланысты
тұрулардың төмендеуі;
• Ремонттың істің ең жақсы ұйымдастырылуы, ремонт жұмыстарының
ұйымдастыруларының тасымалдау әдістерін қолдану;
• негізгі, әсіресе қосымша жұмысшылардың еңбегін механизациялау және
автоматизациялау. Ол жұмыс күшін босатуға және оны ауыр қосымша жұмыстардан
негізгі жұмыстың екінші және үшінші ауыстыруына өткізуге мүмкіндік береді.
Жабдықтың толтыру коэффициенті уақыт бойынша жабдықты қолдануды
сипаттайды. Ол негізгі өндірісте орналасқан барлық машиналар паркі үшін
орнатылады. Жабдықтың берілген түрінде барлық бұйымның дайындалу
еңбексыйымдылығының оның жұмысының уақыт қорына қатынасымен есептелінеді.
Сонымен, жабдықтың жұмыс бастылық коэффициенті ауыстыру коэффициентіне
қарағанда бұйымның еңбексыйымдылығы туралы мәліметтерді есепке алады.
Практикада толтыру коэффициенті әдетте екі есе кішірейтілген (жұмыстың екі
ауыстыруы режимінде) немесе үш есе (үш ауыстыру режимінде) кішірейтілген
ауыстыру коэффициентінің шамасына тең етіп алынады. Біздің мысалда:

Ктол. = 2,72 = 1,35
Жабдықтың жұмысының ауыстыру көрсеткішінің негізінде жабдықтың
жұмысының ауыстыру режимін қолдану коэффициенті де есептелінеді. Ол
берілген периодта берілген кәсіпорында ауыстыру ұзақтылығына жеткен
жабдықтың жұмысының ауыстыру коэффициентінің бөлуімен анықталады. ЗАО “
Анопинский сз ” ауыстыру ұзақтылығы 8 сағатты құрайды, сондықтан берілген
көрсеткіш:
Ксм. р. = 2,78 = 0,35.
Алайда жабдықты қолдану процессі басқа жағымен сипатталады. Оның
ауыстыру ішілік және толық тәуліктік тұруларымен қатар жабдық оның фактілі
толтыру сағатында қаншалықты тиімді қолданылатынын білу қажет. Жабдық толық
толтырылмауы мүмкін, не бос жүрімпен жұмыс істеуі және осы уақытта өнім
өндірмеуі немесе жұмыс істей, сапасыз өнім шығаруы мүмкін. Осы барлық
жағдайда, жабдықтың экстенсивті қолдану көрсеткішін есептей отырып, біз
жоғары нәтижелерді аламыз. Алайда, келтірілген мысалдардан, олар негізгі
қорларды тиімді қолдану туралы шешімге мүмкіндік бермейді.
Алынған нәтижелер көрсеткіштердің екінші тобымен толықтырылуы мүмкін – қуат
бойынша оларды қолданудың деңгейін көрсететін негізгі қорларды интенсивті
қолдану. Олардың маңыздысы жабдықтың интенсивті қолдану коэффициенті болып
табылады.
Жабдықтың интенсивті қолдану коэффициенті негізгі технологиялық
жабдықтың фактілі өнімділігінің нормативті өнімділігіне, яғни прогрессивті
техникалық дәлелденген өнімділікке қатынасымен анықталады. Есептеу үшін
мына формула қолданылады:
Кинт = ВфВн .
Мысал. Ауыстыру мерзімінде шынықұрушы автомат TS-8 фактілі түрде 5
сағ. Жұмыс істеді. Жабдықтың интенсивті коэффициентін есептей отырып, біз
станоктың 3 сағ. тұруына абстракталамыз және жұмыстың 5 сағ. уақытында оның
эксплуатациясынның тиімділігін талдаймыз.
Станок ауыстыруда 5 сағ. жұмыс істеді және 3 сағ. тұрды.
Вн – бөтелкенің өңделуінің техникалық дәлелденген нормасы
40 капмин * 60 мин * 8 час = 19200 капсмена
Вф – уақыт бірлігінде бөтелке жабдығының фактілі өңделуі.
40 капмин * 60 мин * 5час = 12000 капсмена.
Онда Кинт = 1200019200 = 0,625. Ол жабдық қуаты 62,5 % қолданылады.

Көрсеткіштердің үшінші тобына жабдықты интегралды қолдану
коэффициенті, өндірістік қуаттың қолдану коэффициенті, өнімнің қор беру
және қор сыйымдылығы көрсеткіштері жатады.
Жабдықты интегралды қолдану коэффициенті жабдықтың интенсивті және
эксиенсивті қолдану коэффициенттерінің көбейтіндісімен анықталады және
кешенді түрде оның эксплуатациясын уақыт және өнімділік бойынша сипаттайды.
Шыны саласында жабдықтың интегралды қолдану коэффициентін анықтау үшін
өзінің шынымассасын қолдану арнайы коэффициенті бар. Бұл коэффициент
жабдықтың экстенсивті қолдану коэффициенті (ЖИК) мен жарамды бұйымның шығуы
коэффициентіне (ЖШК) көбейтіндісімен анықталады.
КИС = Кэкст. * КВГ
ЖШК есептелінеді:
ЖШК = Кинт * Кбрак
Сонымен, осы көрсеткіштің мәні екі алдынғы мәннен төмен болады, себебі ол
бір уақытта жабдықтың экстенсивті және интенсивті қолданудың кемшіліктерін
есепке алады. Осы екі факторды есепке алумен станок 85 % қолданылады.
Негізгі өндірістік қорлардың қолдануын жақсартудың
негізгі бағыттары.
Негізгі қорларды тиімді қолданудың халықшаруашылық мәнін қайта бағалау
қиын. Осы міндетті шешу ортаға қажет өнімді өндіруді көтеру, жасалған
өндірістік потенциалдың берілісін көтеру және халықтың қажеттіліктерін
қанағаттандыру, мемлекетте жабдықтың балансын жақсарту, өнімнің өз құнын
төмендету, өндірістің рентабелдігін көтеру, кәсіпорын жиналымын көтеруді
білдіреді.
Негізгі қорларды толық қолдану өндірістің көлемін өзгертуде жаңа
өндірістік қуаттарды енгізгенде қажеттіліктерді азайтуға әкеледі, содан,
кәсіпорын пайдасын жақсы қодануға, пайдадан қолдану қорына бөліну үлесінің
өсуіне, жинау қорының үлкен бөлігінің технологиялық процесстердің
механизациясы мен автоматизациясына бағытталуына және т.б. әкеледі.
Негізгі қорларды қолдануды жақсарту олардың айналымын тездетуді
білдіреді, ол физикалық және моральді тозуды қысқарту проблемаларын шешуге,
негізгі қорларды жаңарту қарқынын тездетуге қабілетті.
Ақырында, негізгі қорларды тиімді қолдану экономикалық реформаның
қазіргі периодының басқа құпиялы міндетімен – шығарылатын өнімнің сапасының
жоғарылауымен байланысты, не нарықтық бәсекелестік шартында тез іске
асырылады және жоғары сапалы өнім сұранысты қолданады.
Негізгі қорлардың табысты жұмыс істеуі оларды қолданудың жақсартудың
экстенсивті және интенсивті факторлары қаншалықты іске асатынына тәуелді.
Негізгі қорларды қолданудың экстенсивті жақсартуы , бір жағынан, жұмыс
істеуші жабдықтың жұмыс уақыты күнтізбелі периодқа көбеюі, екінші жағынан –
жұмыс істеуші жабдықтың меншікті салмағы кәсіпорындағы барлық жабдық
құрамында жоғарылауы.
Жабдықтың жұмыс уақытының маңызды бағыттары болып табылады:
- жабдықтың ішкіауыстырулық тұрыстарының жабдықтың ремонтты қызмет
көрсетілуінің сапасын көтеру, негізгі өндірісті жұмыс күшімен, шикізатпен,
жылумен, жартылайфабрикаттармен уақытында қамтамасыз етумен қысқарту мен
жою;
- жабдықтың толық тәулікті тұруларын қысқарту, оның жұмысының ауыстыру
коэффициентін көтеру.
Негізгі қорларды тиімді қолданудың көтерудің маңызды жолы артық
жабдықтың санын азайту және өндіріске орнатылмаған жабдықты тез жасау болып
табылады. Еңбек құралдарының үлкен санының өлуі өндірістің өсуінің
мүмкіндіктерін төмендетеді, олардың физикалық тозынан заттық еңбектің
тікелей шығындарына әкеледі, не ұзақ сақтаудан кейін жабдық жиі жарамайтын
түрге келеді. Басқа жабдық жақсы физикалық жағдайда моральді ескірген
болады және физикалық тозған болып алынады.
Негізгі қорларды қолдануды жақсартудың экстенсивті жолы толық
қолданылмағандықтан, оның өзінің шегі болады. Интенсивті жолдың
мүмкіндіктері кең. Негізгі қорларды қолданудың интенсивті жақсартуы уақыт
бірлігінде жабдықтың толтырылу дәрежесінің жоғарылауын болжайды. Жабдықтың
интенсивті толтыруын жоғарылату механизмдердің жұмыс істеуші машиналарын
модернизациялау, олардың жұмысының оптималды режимін орнату кезінде жетуі
мүмкін. Технологиялық процесстің оптималды режимінде жұмыс өнімнің шығуының
көбейтуді негізгі қорлардың құрамын өзгертусіз, жұмысшылардың санының
өсуінсіз және өнім бірлігіне материалды ресурстарының шығындарын төмендету
кезінде қамтамасыз етеді.
Негізгі қорларды қолдану қарқындылығы еңбек құралының техникалық
жаңарту және өндіріс технологиясын жаңарту, өндірістік процессте жіңішке
орындарды жою; техниканың проектті өнімділінің жету мерзімін қысқарту,
еңбектің, өндірістің ғылыми ұйымын жаңарту, жұмыстың жылдамдық әдістерін
басқару, қолдану, жұмысшылардың мамандығын және профессионалдық шеберлігін
көтеру жолдарымен жоғарылайды.
Техниканың дамуы және осылармен байланысты интенсификация шектеусіз.
Сондықтан негізгі қорларды қолдануды интенсивті қолдану мүмкіндіктері де
шексіз.
Негізгі қорларды тиімді қолданудың маңызды бағыты олардың құрылымын
жаңарту болып табылады. Өнімнің шығарылуын көтеру тек басты цехтарда
жететіндіктен, онда олардың үлесін негізгі қорлардың жалпы құнында көтеру
маңызды. Қосымша өндірістің негізгі қорларының көбеюі өнімнің
қорсыйымдылығының өсуіне әкеледі, сондықтан өнімнің тікелей шығарылуын
көтеру мұнда болмайды. Бірақ қосымша өндірістің прапорционалды дамуынсыз
негізгі цехтар толық беріліссіз жұмыс істемейді. Сондықтан кәсіпорында
негізгі қорлардың оптималды өндірістік құрылымын іздеу – олардың
қолданылуының жақсартылуының маңызды бағыты.
Қазіргі жағдайда негізгі қорларды тиімді қолдануды шарттайтын тағы бір
фактор пайда болды. Ол шарушылықтанудың акционерлік формасының дамуы және
кәсіпорынның жекешеленуі. Екі жағдайда да еңбек тобы негізгі қорлардың
меншігі болады, негізгі қорлардың өндірістік құрылымының өз бетінше құруды
қоса, өндірістің құралдарымен, сонымен қатар мақсаттық инвестициясын
көтеруге мүмкіндік беретін кәсіпорын пайдасын шын басқаруға мүмкіндік
алады.
Глава 2
Негізгі қорлардың тиімділігін қолдануды талдау

2.1. Кәсіпорынның негізгі техникалық-экономикалық көрсеткіштері

РУП Гомсельмаш меншіктің мемлекеттік формасында негізделген,
Беларусь мемлекетінің өнеркәсіптік Министрлігінің кіріспесінде тұр. Завод
заңдық өкілдің құқықтары болады және өзінің қызметін Кәсіпорын белгілеуімен
сәйкес орындайды. Кәсіпорын жүргізушісі – бас директор Жмайлик Валерий
Алексеевич.
Мекен-жайы: Беларусь Республикасы, Гомель қ., Шоссейная көш. 41.
РУП Гомсельмаш өтім нарығы ТМД елдері болып табылатын бидай жинаушы
және жем жинаушы машиналарды жабдықтаушы болып табылады. РУП Гомсельмаш
өнімінің негізгі тұтынушылары – Беларусьтің, Ресейдің, Украинаның
ауылшаруашылық кәсіпорындары. Қазіргі кезде РУП Гомсельмаш техникаларын
Оңтүстік Америка мен Қытай нарығына жүргізу бойынша жұмыстар жүргізілуде. С
1998 г. РУП Гомсельмаш находится на новом этапе технического
перевооружения производства. Активно внедряются новые технологии,
позволяющие улучшить качество и повысить надежность выпускаемых машин.
Шығарылатын техниканы модернизациялау және ауылшаруашылық машиналардың
жаңа модельдерін ескеру, иілгіш өндірістік кешендерді құру, аз шығындық
және экологиялық таза технологияны қолдану, өнімді сертификаттау және шын
жұмыс істеуші жүйе сапамен негізгі мінгдетті шешуге бағыттау – жоғары
техникалық деңгейдегі ауылшаруашылық машиналарды шығару
РУП Гомсельмаш Беларусь Мемлекеті үшін өмірлік маңызды проблеманы
шешуге активті қатысады – мемлекеттің нарықтық қауіпсіздігін ауылшаруашылық
өнімнің отандық өндірушілерінің машиналық паркін толтыру және
модернизациялауды қамтамасыз ету. Жаңа буынды бидай- және жем жинаушы
машиналардың құрылған конструкциялары жыл сайын мемлекетте ауыл
шаруашылығының негізгі қорларын жаңартуды жүйелік жүргізуге мүмкіндік
береді.
Бүгін РУП Гомсельмаш кіретін заводтардағы өндіріс күрделі
балансталған механизм болып отыр. Олар өздігінен жүруші машиналар, бидай
жинаушы кешендер, бастырмалы және тіркемелі машиналар, егін ору
машиналарының жинаушы конвейерлері; дайындаушы, механикажинаушы, термиялық,
пісіруші, бояғыш және басқа өндірістерге негізделген негізгі өндірістің
цехтар реті, сонымен қатар қосымша цехтар мен қызметтер.
Барлық өндірістік механизм күрделі ауылшаруашылық машиналардың үлкен
тізімін үздіксіз шығуын қамтамасыз ете отырып, бір ырғақпен жұмыс істейді.
Негізгі техника-экономикалық көрсеткіштерді 2.1 кестеде көрсетеміз.

Кесте 2.1
РУП Гомсельмаш заводы жұмысының техника-экономикалық көрсеткіштері

Көрсеткіштер Өлш. Көрсеткіштер мәндері Өсу қалпы, %
Бірл.
2002 жыл2003 жыл2004 жыл2003 жыл2004 жыл
2002 2003
жылға жылға
А 1 2 3 4 5 6
Жұмыс істеуші млн. 167813 131400 258263 78,3 196,5
бағаларда тауарлы руб.
өнім
01.01.2004 млн. 169876 152379 226317 89.7 148,5
салыстырмалы руб.
бағаларда тауарлы
өнім
Іске асырудан түсім млн. 278272 210717 349696 75,7 166,0
руб.
Тауарлы өнімнің өз млн. 158100 141212 222647 89,3 157,7
құны руб.
1 рубль тауарлы коп. 94,2 107,5 86,2 114,1 80,2
өнімге шығындар
Тауарлы өнімнің % 6,1 -6,9 16,0
рентабальдігі
Іске асырылған млн. 199061 203314 308482 102,1 151,7
өнімнің өз құны руб.
Іске асырылған млн. 15326 7403 35816 48,3 483,8
өнімнен пайда руб.
Іске асырылған % 7,7 3,6 11,6
өнімнің (тауарлар,
жұмыс, қызмет)
рентабельдігі
Бухгалтерлік пайда млн. 13395 1660 20366 12,4 1226,9
руб.
ППП орташа тізімдік чел. 8892 8091 7957 91,0 98,3
саны
Барлық ППП еңбек млн. 20552,8 22835,3 39316 111,1 172,2
төлемінің қоры руб.
Барлық ППП орташа руб. 192615 235192 411744 122,1 175,1
айлық еңбек ақысы
Еңбек өнімділігі мың. 19104,4 18833,1 28442,5 98,6 151,0
руб.

1 кестедегі мәліметтер РУП Гомсельмаш 2004 жылы социалды-
экономикалық дамудың негізгі мақсаттық көрсеткіштерімен орындағанын
көрсетеді.
Сонымен тауарлы өнімнің өндіру көлеміінің өсу қарқыны 148,5% болды;
1 рубль тауарлы өнімнің шығындары 0-86,2 рубль;
Тауарлы өнімнің рентабельдігі – 16,0%;
Іске асырылған өнімнің рентабельдігі – 11.6%.
2004 жылы 2003 жылмен салыстырғанда балансты пайда 18706 млн. руб.
(20366-1660) жоғарылады.
Орташа айлық еңбек ақы РУП Гомсельмаш бойынша 176522 рубля (411744-
235192) өсті.

2.2. Негізгі құралдардың құрамын, құрылымын және техникалық жағдайын талдау

Негізгі өндірістік қорлар біртекті емес, олардың әр түрлі функцияларды
орындауы және олардың әр түрлі мақсаттық қолдануы қорларды әр түрлі топқа
бөлуді шарттады. Функционалдық міндеті тәуелді өндірістік-шаруашылық
қызметте олар былай бөлінеді: қызметтің негізгі түрінің қорлары
(өнеркәсіптік-өндірістік қорлар); тауарларды өндіретін басқа саладағы
негізгі қорлар; қызмет көрсететін басқа саладағы негізгі қорлар.
Көрсетілген үш топтан өнеркәсіптік-өндірістік қорлар өнімді өндірумен
тікелей байланысты және сондықтан меншікті салмағы көп болады. Олардың
болуын 2.2, 2.3 және 2.4 кестелерінен тексереміз.

Кесте 2.2

2002 жылға негізгі қорлардың болуы, құрамы және құрылымы

Негізгі қорлар 2002 жыл басына 2002 жыл соңына Бір жылдық
топтары және олардың өзгеріс
атауы (+, -)
қосынды,Меншіктіқосынды,Меншікт іҚосынды,Меншікті
млн.р. салмағы,млн.р. салмағы,млн.р. салмағы,
% % %
1.Өнеркәсіптік-өндірі443328 95,72 509309 93,65 +65981 -2,07
стік негізгі қорлар
1.1. Мекемелер 160554 34,82 147614 27,14 -12940 -7,68
1.2. Құрылыстар 22588 4,9 29041 5,34 +6453 +0,44
1.3.Тасымалдаушы 4974 1,08 6556 1,21 +1582 +0,13
құрылғылар
1.4. Машиналар және 242544 52,61 312175 57,4 +69631 +4,79
жабдық
1.4.1. Күштік 41440 8,99 52868 9,72 +11428 +0,73
машиналар мен жабдық
1.4.2. Жұмысшы 199481 43,27 257115 47,28 +57634 +4,01
машиналар мен жабдық
1.4.3. Өлшеуіш және 591 0,13 828 0,15 +0,02
реттегіш приборлар, +237
құрылғылар және
зертханалық жабдық
1.4.4. Есептеуші 1032 0,22 1364 0,25 +332 +0,03
техника
1.5. Транспортты 8338 1,81 10739 1,97 +2401 +0,16
құралдар
1.6. Инструмент, 2330 0,5 3183 0,59 +853 +0,09
өндірістік және
шаруашылық малмүлік
және негізгі
қорлардың басқа
түрлері
2. Тауар өндіретін 533 0,12 701 0,13 +168 +0,01
басқа салалардың
негізгі қорлары
3. Қызмет көрсететін 19180 4,16 33840 6,22 +14660 +2,06
басқа саладағы
негізгі қорлар
Негізгі қорлар 463041 100 543849 100 +80808 -
барлығы

Таблица 2.3
2003 жылға негізгі қорлардың болуы, құрамы және құрылымы

Негізгі қорлар 2003 жыл басына 2002 жыл соңына Бір жылдық
топтары және олардың өзгеріс
атауы (+, -)
қосынды,Меншіктіқосынды,Меншікт іқосынды,Меншікті
млн.р. салмағы,т млн.р.салмағы,млн.р. салмағы,
% % %
1. 509309 93,65 641281 96,21 + 131972+ 2,56
Өнеркәсіптік-өндіріст
ік негізгі қорлар
1.1. Мекемелер 147615 27,14 195740 29,37 + 48125 + 2,23
1.2. Құрылыстар 29041 5,34 38482 5,77 + 9441 + 0,43
1.3. Тасымалдаушы 6556 1,21 8573 1,29 + 2017 + 0,08
құрылғылар
1.4. Машиналар және 312175 57,4 385005 57,76 + 72830 + 0,36
жабдық
1.4.1. Күштік 52868 9,72 66673 10,0 + 13805 + 0,28
машиналар мен жабдық
1.4.2. Жұмысшы 257115 47,28 315074 47,27 + 57959 - 0,01
машиналар мен жабдық
1.4.3. Өлшеуіш және 828 0,15 1667 0,25 839 + 0,1
реттегіш приборлар,
құрылғылар және
зертханалық жабдық
1.4.4. Есептеуші 1364 0,25 1590 0,24 + 226 - ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.