Кәсіпорынның кірісіне талдау жүргізу

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 39 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

Өндірісте экономикалық талдау

1.Экономикалық талдау тәсілдерімен өндіріс
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
2. Кәсіпорынның кірісіне талдау
жүргізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
3. Кәсіпорынның қаржы жағдайына талдау
жүргізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10

Бухгалтерлік есеп
1. Шаруашылық субъектісінің есебін ұйымдастыру және бухгалтерлік
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
2. Материалдық емес активтер мен негізгі құрал-жабдықтарды есепке алу..20
3.Тауар және қосалқы материалдар мен тауар жеткізушілермен есеп айырысуды
есепке
алу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .21
4. Еңбекақы бойынша есеп
айырысу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22

5. Өзіндік капитал мен қаржы нәтижесін есепке
алу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .26
6. Қаржы есебін
беру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .28

Қаржы есебін талдау
1.Шаруашылық субъектісінің жағдайын талдау тәсілі мен
мазмұны ... ... ... ..30
2. Шаруашылық субъектісінің қаржылық тұрақтылығына талдау жасау ... ...35
3.Іскерлік белсенділігі және шаруашылық субъектісінің тиімділігі мен ұтымды
іс әрекетін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ...36
4.Кәсіпкерлік тәуекелі және шаруашылық субъектісінің банкроттық
талдауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...40

Өндірісте экономикалық талдау

1.Экономикалық талдау тәсілдерімен өндіріс мазмұны

Баланс активтерінін құрамы мен құрылымының динамикасын талдау – кә-
сіпорынның барлық мүліктерінің және оның жекелеген түрлерінін абсолютті
және салыстырмалы арту немесе кему мөлшерін белгілеуге мүмкіндік береді.
Қаржылық есептің маңызды элементі болып саналатын активтерді, талдау
барысында, осы активтердің нақты қолда бары, құрамы, құрылымы және олар-да
болған өзгерістер зерттеледі. Активтердің жалпы құрылымын және оның же-ке
топтарын талдау, олардың рационалды таратылуын талқылауға мүмкіндік береді.

Активтердің өсуі (артуы) кәсіпорынның болашақтағы дамуын көрсететін
болғандықтан, ол осы кәсіпорын жұмысының оң нәтижесін сипаттайды. Алай-да,
кәсіпорын мүлік құныньщ өсу себептерін талдағанда, жоғары деңгейі ба-
ланстық есептің номиналды көрсеткіштерінің нақты көрсеткіштерден айтар-
лықтай ауытқуына әкеліп соқтыратын инфляция әсерін ескеру қажет. Отандық
тәжірибеде инфляцияны есепке алу тек негізгі құралдардың баланстық құнын
құру барысында жүргізіледі.

Отандық есептік-аналитикалық тәжірибеде өндірістік қорлар, дайын өнім
және тауарларды қайта бағалау жүргізілмейді. Сондықтан да олардың құнының
өсуі, инфляциялық фактор әсерінен болатыны күмәнсіз.

Баланс мәліметтері бойынша активтердің құрамы мен олардың таратылуына
талдау жасау үшін келесі 3-аналитикалық кесте құрылады.

Кесте-1
Кәсіпорынның баланс активтерінің құрамы мен құрылуы

Активтер Сомасы, мың тг. Құрылымы, % Өзгеріс (+ ; -)
Жыл басында Жыл соңында Жыл басында
Сатудан түскен түсім 377 085 364 805 +12 280
Өзіндік құн 376 690 356 350 +20 340
Жалпы табыс 395 8 455 -8 060
Таза табыс (шығын) -1 065 -2 025 +960

Сатудан түскен түсімнің алдыңғы жылмен салыстарғанда 3,4%-ға, яғни 12280
мың теңгеге өскеніне қарамастан, кәсіпорынның жалпы табысы 95%-ға немесе
8060 мың теңгеге азайған. Сонымен қатар кәсіпорын өткен және ағымдағы
кезеңдердегі таза табыс таппай отыр. Алайда шығын мөлшері алдыңғы жылмен
салыстырғанда 960 мың теңгеге азайған және ол 1065 мың теңгені құрады.
Жалпы табыстың азаюы рентабельділіктің төмендеуі мен өндірістік шығындардың
өсуін білдіреді.
Табыстылықтың салыстырмалы көрсеткіштерін талдау. Табыстылықтың
салыстырмалы көрсеткіштеріне нарықтық экономика жағдайындағы кәсіпорынның
қаржылық қызмет жасау, қаржыландыру көздерін ынталандыру және олар-ды
тиімді пайдалану сияқты мүмкіндіктерін анықтайтын, осы кәсіпорын қызметінің
тиімділігін сипаттайтын көрсеткіштері жатады. Олар кәсіпорын қызметін түрлі
бағытта белгілейді және олар экономикалық процеске қатысушылардың
мүдделеріне сай топтастырылады. Табыстылық коэффициенттері салыстырмалы
талдау мен кәсіпорынның қаржы жағдайын бағалаудың міндетті элементтері
болып табылады, өйткені олар кәсіпорын табысын қалыптастырудың факторлық
ортасын сипаттайтын маңызды көрсеткіштер. Оларды толығырақ қарастырайық:
Барлық активтердің тиімділік деңгейі (авансталған, жиынтық капитал) мына
формула бойынша есептелінеді:
Д = Таза табыс Барлық активтер (авансталған, жиынтық капитал)
Жалпы активтердің табыстылық деңгейі жыл басында – -0,005 болса, ал жыл
соңында оның мәні – -0,003 болды.
Осылайша жалпы активтердің табыстылық деңгейі (авансталған капитал)
кәсіпорынның өз қызметін қаншалықты тиімді және табысты жүргізетінін көрсе-
теді.
Тәжірибеде ағымдағы активтердің табыстылығы деп аталатын көрсеткіш
кеңінен қолданылады. Ол ағымдағы активтерге салған бір теңгеден кәсіпорын
қанша табыс алатынын көрсетеді:
Д= Д Т
Мұнда: Т- ағымдағы активтер.
Д- таза табыс.
Д- ағымдағы активтердің табыстылығы.
Ағымдағы активтердің табыстылық деңгейі жыл басында – -0,012 болса, ал
жыл соңында оның мәні – -0,009 болды.
Акционерлік компания құқығында жұмыс істеуші кәсіпорын үшін салынған
капиталдың табыстылық деңгейін бағалаудың, яғни акционерлік капиталды
тиімді пайдаланудың негізгі көрсеткіші болып, кәсіпорынның таза табысының
оның меншікті капиталына пайыздың қатынасы есептеледі. Бұл көрсеткіш –
меншікті капиталдың табыстылық коэффициенті немесе мөлшерлемесі деп
аталады. Ол мына формуламен анықталады:
Д= Д С
Мұнда: Д- меншікті капиталдың табыстылығы;
Д- таза табыс;
С- меншікті капитал.
Ол экономикалық және қаржылық талдауда маңызды көрсеткіш болып табылады.
Дәл осы көрсеткіш биржада акционерлік компаниялардың акцияларына баға
белгілеуді бағалау барысында маңызды роль атқарады.
Меншікті капиталдың табыстылық деңгейі жыл басында – -0,007 пунктке өскен
болса, ал жыл соңында оның мәні – -0,004 болды.
Тәжірибеде ұзақ мерзімді активтердің табыстылығы деп аталатын көрсеткіш
кеңінен қолданылады. Ол ұзақ мерзімді активтерге салған бір теңгеден кә-
сіпорын қанша табыс алатынын көрсетеді :
Д = Д Т
Мұнда: Т- ұзақ мерзімді активтер;
Д- таза табыс;
Д- ұзақ мерзімді активтер табыстылығы.
Ұзақ мерзімді активтердің табыстылық деңгейі жыл басында – -0,009 болса,
ал жыл соңында оның мәні – -0,004 болды.
Негізгі өндірістік қорлардың табыстылық деңгейі мына формула бойынша
есептелінеді:
Д= Д З
Мұнда: Д- Өндірістік қорлардың табыстылығы;
Д- Таза табыс;
З - Өндірістік қорлар.
Өндірістік қорлардың табыстылық деңгейі жыл басында – -0,04 болса, ал жыл
соңында оның мәні – -0,02 пунктке азайып отыр.
Сату көлемінің табыстылығы мына формула бойынша есептелінеді:
Д= Д Д
Мұнда: Д- Сату көлемінің табыстылығы;
Д- Жалпы табыс;
Д- Өнімді (жұмыс, қызметті) өткізуден алынған табыс.
Сату көлемінің табыстылық деңгейі жыл басында – 0,023 болса, ал жыл со
ңында оның мәні – 0,001болды.
Жоғарыда жүргізілген есептеулерден көріп отырғанымыздай кәсіпорын қызметі
шығынды болып табылады, алайда оның қызметі жыл соңына қарай кішке-не болса
да жақсаруда.

3. Кәсіпорынның қаржы жағдайына талдау жүргізу

Кәсіпорын қаржылық жағдайы мен оның қаржылық тұрақтылығы
негізінен капитал көздерінің құрылымының оңтайлылығынан (меншікті
және заемдық қаражаттардың қатынасы) және активтердің құрылымынан
тәуелді . Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылына баға беру үшін бірнеше
арнайы көрсеткіштер есептелінеді. Олардың негізгілері келесілер:
1. Қаржылық тәуелсіздік (автономиялық) коэффициенті;
2. Қаржылық тәуелділік коэффициенті;
3. Қаржыландыру (төлем қабілеттілік) коэффиценті;
4. Қаржылық леверидж ( қаржылық тәуекел ) коэффициенті;
5. Қаржылық тұрақтылық коэффициенті;
6. Маневрлік коэффициенті.
Бұл коэффициенттердің экономикалық мазмұны мен есептелу жолдары
келтірілген. Бұл кестедегі бірінші, үшінші, бесінші, алтыншы
коэффициенттердің мәні неғұрлым жоғары және екінші, төртінші
коэффициенттердің мәні төмен болған сайын кәсіпорынның
қаржылық жағдайы соғұрлым тұрақты .

Кесте - 3
Кәсіпорынның 2008 жылғы қаржылық тұрақтылық көрсеткіштері:

Көрсеткіш Есептеу жолы Мәні Деңгей Шекті
мәні
Жыл Жыл
басы соңы
Қаржылық Меншікті капитал Жиынтық 0.84 0.73 0,5
тәуелсіздік Жиынтық капитал капталдағы
(автономиялық) меншікті
коэффициенті капиталдың
үлесі
Қаржылық Заемдық капитал Жиынтық 0.41 0.36 0,5
тәуелділік Жиынтық капитал капиталдағы
коэффициенті заемдық
капиталдың
үлесі
Қаржыландыру Меншікті капитал Заемдық 2.03 2.03 1
(төлем Заемдық капитал капиталдың
қабілеттілік) бірлігіне
коэффиценті келетін
меншікті
капитал
шамасы
Қаржылық Заемдық капитал Меншікті 0.49 0.49 1
леверидж Меншікті капитал капиталдың
(қаржылық бірлігіне
тәуекел) келетін
коэффициенті заемдық
капитал
шамасы
Қаржылық Меншікті капитал + Жиынтық 0.84 0.73 0,9
тұрақтылық ұзақ мерзімді несие капиталдағы
коэффициенті Жиынтық капитал меншікті
капитал
мен ұзақ
мерзімді
несие
үлесі
Маневрлік Меншікті айналыс Меншікті 1.19 1.36 0,5
коэффициенті капиталы капитал-дың
Меншікті капитал қай бөлігі
мобильді
формада

Қорытынды: Егер меншікті капитал арту қарқынының заемдық капитал арту
қарқынынан алда болуы – қаржылық тәуелсіздігі артқандығын білдіреді.
Мысалы: Заемдық капиталдың 1 теңгесіне келетін меншікті капитал 203
теңге.
Жыл басындағы жиынтық капиталдағы меншікті капитал үлесі 0,84 % болса,
жыл соңында 0,11 %-ға кеміп, 0,74 % құрап отыр.
Ал қаржылық тәуекел коффициентінде (меншікті капиталдың бірлігіне
келетін заемдық капитал шамасы) жыл басында да, жыл соңында да 0,49 %-ды
құрап тұр.

Кесте 4.
Кәсіпорынның 2008 жылғы қаржылық тұрақтылық көрсеткіштері:

Көрсеткіш Есептеу жолы Мәні Деңгей Шекті
мәні
Жыл Жыл
басы соңы
Қаржылық Меншікті капитал Жиынтық 0.73 1.2 0,5
тәуелсіздік Жиынтық капитал капталдағы
(автономиялық) меншікті
коэффициенті капиталдың
үлесі
Қаржылық Заемдық капитал Жиынтық 0.36 0.59 0,5
тәуелділік Жиынтық капитал капиталдағы
коэффициенті заемдық
капиталдың
үлесі
Қаржыландыру Меншікті капитал Заемдық 2.03 2.03 1
(төлем Заемдық капитал капиталдың
қабілеттілік) бірлігіне
коэффиценті келетін
меншікті
капитал
шамасы
Қаржылық Заемдық капитал Меншікті 0.49 0.49 1
леверидж Меншікті капитал капиталдың
(қаржылық бірлігіне
тәуекел) келетін
коэффициенті заемдық
капитал
шамасы
Қаржылық Меншікті капитал + Жиынтық 0.73 1.2 0,9
тұрақтылық ұзақ мерзімді несие капиталдағы
коэффициенті Жиынтық капитал меншікті
капитал мен
ұзақ
мерзімді
несие үлесі
Маневрлік Меншікті айналыс Меншікті 1.36 0.83 0,5
коэффициенті капиталы капитал-дың
Меншікті капитал қай бөлігі
мобильді
формада

Қорытынды: Меншікті капиталдың 1 бірлігіне келетін заемдық капиталдың
үлесі 49 теңге құрап отыр.
Заемдық капиталдың 1 теңгесіне келетін меншікті капитал 203
теңге.
Жыл басындағы жиынтық капиталдағы меншікті капитал үлесі 0,73 % болса,
жыл соңында 0,47 %-ға өсіп, 1,2 % құрап отыр.
Төлем қабілеттілік коэффицентінде (заемдық капиталдың бірлігіне
келетін меншікті капитал шамасы) жыл басында да, жыл соңында да өзгеріссіз
қалды – 2,03. Жалпы кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы жаман емес, барлық
көрсеткіш коэффициенттеріне сәйкес келіп отыр.
Кәсіпорынның алдағы уақыттағы қызметтерін бағдарлама құрып іске
асырылады. Осы кәсіпорынның шығындардың және табыстарының сметасы жасалады,
Кәсіпорынның ішкі ережесі жасалып, табыстар мен шығындардың сметаларының
орындалуына бақылау жасайды.
2005-2007 жылы кәсіпорын өз өндірісін дамыту үшін бағдарламасы
жасалып, табысты аяқталды. Жобаны тиімді несиелеуге құжаттарды дайындап,
комитетке қарауына береді. Сондай-ақ жобаны несиелерге сараптық қорытынды
дайындайды.
Өнімдерді өндіру бойынша есеп-айырысу жүргізеді – жалпы жинақ, жобаның
табыстылығын есептейді.
Енді төменде орналасқан диаграмаға қараңыз. Меншікті капиталдың
құрылымындағы жарғылық капиталдың өсуі байқалады, сондай-ақ резервтік
капиталдың және бөлінбеген табыстың тұрақты өсуі байқалады.
Біз төмендегі кестеде орналасқан кәсіпорынның 2003-2008
жылдардағы ағымдық қызметтерінің мәліметтерімен танысамыз, 2008 жылы
болжамды көрсеткіш ретінде алынып отыр.

5 кесте
№ Бөлімінің 01.01.2004 01.01.2005 01.01.2006 01.01.2007 01.01.2008
атауы жыл жыл жыл жыл жыл
1.Табыстар, 39 701,0 223 224 206 810,0 425 088 824 167,0
барлығы
2.Шығын- 36 077,0 209 405,0 164 832,0 243 148,0 424 335
дар,
барлығы
3.Таза табыс 3 624,0 13 819,0 33077 119247 279 882,0
4.Ағымдық 10,0 6,6 20,1 49 65,9
қызметтінің
рентабельді
лігі

Бұл кестеден қарастырылған кезеңдегі табыстардың өсуімен қатар,
кәсіпорынның шығыстарының да өсуін байқаймыз. 2003 жылды 2006 жылмен
салыстырғанда да: кәсіпорынның табыс 10,7 есе өскен, ал 2008 жылы табыстың
алынуы 824 млн. тг. құрайды.
Кәсіпорын шығындары табыстар сияқты өсуде, бұл кез келген мекеменің
дамуында көрінетін жағдай 2003-2006 жылдары 6,7 рет өсті, әрине бұл
табыстардан біршама аз. Бұл мекеме өзінің қызметтерін жүргізе алады деген
сөз.
Таза табыс 32,9 есе немесе 329% өскен. Бұл айқын көрінеді, сондай-ақ бұл
мекеме акционерлік қоғам ретінде де функцияларды орындайды.
Бұл жайлы 2003-2007 жылдардағы кәсіпорынның ағымдық міндеттеменің
тұрақтығымен айтылады. Ол 10%- дан 69,9 % өсуі тиіс. (2006 жылы ол 49 %
құрады).

Кәсіпорынның табыс көлемінің өсу динамикасы

Кәсіпорынның заңды рәсімделуі, бизнес-жоспардың экономикалық
негіздемесі, қатысушының қаржы жағдайы, дұрыс әзірленуіне аса назар
аударылады.
Кәсіпорынның қызметтерін ұлғайтуға байланысты және қаржы ресурстарды
қосымша көбейтуге штаттық санын көбейту қажет. Мұнымен байланысты 2006 жылы
қосымша секторды енгізу ұйымдастырылуда: проблемалық қызметтермен жұмыс,
сақтандыруға байланысты қоғаммен жұмыс, Сервистік орталықпен жұмыс және
ауылдық жерлердегі ауылшаруашылық бизнесті дамыту. Мұнан басқа тәжірибелік
көмектің көрсетілуіне кәсіпорынның басқармаларына 2006 жылы қайта құрылуы
-4, 2007 жылы- 4, 2008 жылы- 5 болып ұсынуда. Бұл кәсіпорынның штаттық
қызметкерлеріне ауыр тиеді, сондықтан 2006-2008 жылдары 6 бірлікке
көбейтілу жоспарланып отыр.

6 кесте
Кәсіпорынның 2005-2008 жылдар аралығындағы қаражаттардың негізгі
көрсеткіштердің болжамы
№ Бөлімінің атауы 2005 жыл 2006 жыл 2007 жыл 2008 жыл
1. Барлық табыс, мың 342 948 605 230 824 167 1 096 350
тенге
2. Барлық шығын, мың 264 308 331 233 424 335 507 745
тенге
3. Корпоративтік табыс 78 639 191 798 279 882 412 024
салығын төленген кезде
қалған таза табысы,
мың тенге
4. Жарғылық капитал, мың 6 290 000 13 974 250 23 574 250 29 212 250
тенге
5. Меншікті капитал, мың 3 368 639 14 244 687 24 124 569 30 174 593
тенге
6. Ағымдық қызметтердің 29,8 57,9 65,9 81,1
рентабельділігі, %
7. Меншікті капиталдың 1,3 1,3 1,2 1,4
рентабельділігі, %

2007-2009 жылдарға арналған кәсіпорынның инвестициялық даму
бағдарламасының әзірленген жобасына сәйкес келесі негізгі бағыттар бойынша
бірқатар шаралар жүргізу көзделген.

Бухгалтерлік есеп

1. Шаруашылық субъектісінің есебін ұйымдастыру және бухгалтерлік
жүйесі

Біз практика өтіп отырған серіктестіктің өз алдына бухгалтериясы бар,
оны бас бухгалтері басқарады. Мұнда бухгалтерлік есеп қабылданған тәртіппен
және қаржылық есеп беру формасына сәйкес жасалады және де Атқару органы
яғни директорге тапсырылып отырады.
Серіктестіктегі есеп бөлімінің ұйымдастырылу құрылымы:
Бас бухгалтер
Еңбек ақы төлеу бөлімі
Материалдық ресурстар есебі бөлімі
Өндірістік шығындар есебі бөлімі
Дайын өнімдер мен оны сату бөлімі
Есеп айырысу операцияларының бөлімі
Жинақтау есебі бөлімі
Басқалай операциялар бөлімі
Серіктестіктің ішкі өндірістік қаржылық есебі Компанияның жинақтық
бухгалтерлік есебі құрамына кіреді.
Қазақстан Республикасының Салықтар мен бюджетке төленетін міндетті
төлемдер жайлы Кодексіне сәйкес (Салық Кодексі) филиал қосымша құн салығы
мен корпоративтік табыс салығынан басқа барлық салық түрлерін және
жинамдарды есептейді және төлейді. Ал қосымша құн салығы мен корпоративтік
табыс салығын Компанияның Атқарушы дирекциясы есептейді және төлейді.
Бухгалтерлік есепке қатысты мағлұматтар коммерциялық құпия ретінде
жасырын сақталады.
Есептік-бухгалтерлік құжаттар Мемлекеттік комитеттер мен министерліктер
іс-әрекеті нәтижесінде пайда болатын типтік құжаттар тізіміне сәйкес
сақталып және жойылып отырады.
Төмендегі кестеде жалпы Компаниядағы сақталу мерзімі бойынша құжаттар
тізімі келтіріліп отыр.

Кесте-7 Сақталу мерзімі бойынша құжаттар
№
пп Құжаттар аты Сақталу
мерзімі
1 Компания филиалдарының қаржылық есеп беруі және олардың
түсіндірмелік жазбалары
А Жылдық тұрақты
Б Кварталдық 5 жыл
2 Берілетін, жекелеген, ликвидациялық баланстар және 5 жыл
олардың қосымшалары, түсіндірмелік жазбалары
3 Алғашқы құжаттар және олардың қосымшалары, жасалу факті
тіркелген және бухгалтерлік жазба негіздері болып
табылатын шаруашылық операциялары (кассалық, банктік
құжаттар, банк хабарламалары және аударым жасалатын 5 жыл
тапсырмалар, банк көшірмелері, жұмысқа берілетін
нарядтар, табельдер, мүліктер мен материалдарды қабылдау,
тапсыру және есептен шығару актылары,
тауарлық-материалдық қорларды есепке алу квитанциялары
және накладнойлар, аванстық есептер және т.б.)
4 Жеке есеп шоттар
А Жұмысшылар мен қызметкерлер 75 жыл
Б Зейнетақы мен мемлекеттік көмек алушылар 75 жыл
5 Есептеу (есептеу-төлемдік) ведомосттер 5 жыл
6 Электронды түгендеу карточкалары 15 жыл
7 Ақша мен тауарлы-материалдық қорлар алуға сенімхаттар 5 жыл
(оның ішінде күші жойылғандары да)
8 Кепілдік хаттары 5 жыл
9 Көмекші бақылау кітаптары, журналдар, картотекалар, 5 жыл
кассалық кітаптар, айналым ведомостері
10 Депонирленген еңбек жалақысы кітабы, атқарушы парақтарды 3 жыл
тіркеу журналы
11 Шоттарды, кассалық ордерлерді, сенімхаттарды, төлем 5 жыл
тапсырмаларын тіркеу кітаптары мен журналдары және т.б.
12 Кредиттерді жұмсау жайлы мағлұматтар:
А Жылдық тұрақты
Б Кварталдық 5 жыл
13 Қорлар есебі, жалақы есебі және олардың бөлінуін бақылау,
жалақы бойынша қарыздар есебі, жалақыдан ұсталымдар, 5 жыл
әлеуметтік сақтандыру ұсталымдары, демалыс және демалыс
жәрдем ақылары және т.б.жайлы мағлұматтар
14 Түгендеу туралы құжаттар (түгендеу комиссиялары
отырыстарының хаттамалары, мүліктік описьтер, салыстыру 5 жыл
ведомосттері)
15 Жәрдем ақша, зейнетақы, мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру
бойынша еңбекке жарамсыздық парақтары құжаттары (есептер 75 жыл
, хаттамалар, тұжырымдар көшірмелері)
16 Атқарушы парақтар (көшірмелері) 75 жыл
17 Кредитке алынған тауарлар жайлы міндеттемелер бойынша
тапсырмалар, оларды рәсімдеу бойынша хаттар 5 жыл
18 Оқуға берілетін демалыс төлемі, салықтар жеңілдігі және 5 жыл
басқалар жайлы анықтамалар
19 Дебиторлық берешек, жетіспеушілік, жұмсап қою, ұрлану 5 жыл
жайлы құжаттар (анықтамалар, актылар, міндеттемелер,
жазбалар)
20 Негізгі құралдарды бағалау жөніндегі құжаттар тұрақты
(хаттамалар, акттар, есептер)
21 Негізгі құралдардың тозуын бағалау мен анықтау актылары, тұрақты
ведомосттер

Алғашқы құжаттар Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлігінің 19.03.2004
жылы №128 бұйрығымен бекітілген алғашқы құжаттардың типтік формасына,
Қазақстан Республикасының статистика жөніндегі Мемлекеттік комитетінің
16.11.94 жылы №73 бұйрығымен бекітілген алғашқы есепті құжаттамалардың
ведомоствоаралық альбомына сәйкес рәсімделеді немесе Серіктестік өзбетінше
рәсімдеу формаларын жасауы мүмкін.
Меншікті капиталдың есебі
Меншікті капиталдың көлемі бухгалтерлік баланста көрсетілген активтер
мен міндеттемелердің құнын бағалауға байланысты.
ҚР-ның Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру туралы заңында
мынадай анықтама беріледі: Меншікті капитал – субъектінің міндеттемелері
игерілгеннен кейінгі активтері.
Меншікті капиталдың ерекшелігі – ол шаруашылық жүргізуші субъектінің
актив көзі ретінде үнемі алға шығуы, соған орай оның бар-жоғы білінбейді.
30 Қаржылық есеп беруді ұсыну БЕС-де меншікті капиталға мыналар
жатады деп көрсетілген: жарғылық, резервтік қосымша төленген және
төленбеген капитал, бөлінбеген табыс (жабылмаған залал).
Жарғылық капитал кәсіпорын мүлкіне оны құрған кездегі қатысушылардың
салымының жиынтығы болып табылады.
Кәсіпорынның бухгатерлік есебінде жарғы капиталына ықпал ететін
операциялар мен сәйкес корреспонденциялар жүргізіле отырып, төмендегідей
өткізбелер негізінде рәсімделеді:

Кесте 8.
Шоттар корреспонденциясы
№ Операциялар мазмұны
Дебет Кредит
1 Тағайындаушы құжаттарға сай жарғылық 5110 5030
капитал өлшемін бейнелеу
2 Жарғылық капитал артуына байланысты 5110 5030
тағайындаушы құжатқа өзгеріс енгізу

Кесте 9. Төленбеген капиталға қатысты өткізбелер:
Шоттар корреспонденциясы
№ Операциялар мазмұны
Дебет Кредит
1 Акция төлеу, салым салу, жарна төлеу
1.1 Материалды емес активтермен 2730 5110
1.2 негізгі құралдармен 2410 5110
1.3 Тауарлық-материалдық қормен 1310 5110
1320
1330
1350
1.4 ақшалай 1010 5110
1030

Кесте 10. Бөлінбеген табысқа қатысты өткізбелер:

Шоттар корреспонденциясы
№ Операциялар мазмұны
Дебет Кредит
1 Есеп беріп отырған жылғы таза табыс 5610 5510
бейнеленуі
2 Жыл есебіндегі залалды резервтік капитал 5410 5510
есебінен жою 5460 5520
3 Есептен шығару бойынша қайта бағалау
сомасын бөлінбеген табысқа жіберу:
3.1 Негізгі құралдар бойынша 5420 5510
3.2 Материалды емес активтер бойынша 5430 5510
4 Негізгі құралдарды қайта бағалау сомасын 5420 5510
бөлінбеген табысқа жіберу

Ақша қозғалысы жайлы есеп сетіктестікте тікелей әдіспен жасалады.
Ақшалай қаржы қалдықтары сомасы 2005 жылы 6,14 млн.тенгеге азайды және
барлығы 3,79 млн.тенгені құрады.
Жалпы серіктестіктің 2006 жылдың 31 желтоқсанындағы жағдайы бойынша
ақша мөлшері – 13520,9 мың тенге, оның ішінде банктік шоттағы – 12645,0 мың
тенге;
Кассадағы ақша – 92,9 тенге болды.
2006 жылы барлық түскен ақша - 1070652,2 мың тенге, оның ішінде:
-негізгі іс-әрекеттен - 110394,8 мың тенге;
- негізгі емес іс-әрекеттен – 1597,1 мың тенге, оның ішінде ақшалай
құралдар 1323 мың тенге;
- Атқарушы дирекциядан 958660,3 мың тенге ақшалай қаржы алынды.
Серіктестіктегі ақша қаражаттары белгілі тәртіппен құжатталып отырады.
Мекемеде ақша қаражатын есепке алу В – 1 ведомосі негізінде жүргізіледі.
В-1 нысаны бойынша ведомость ақша қаражатының кіші бөлімі топтарының
шоттарында көрсетілетін операцияларды есепке алуға арналған.
Кассадағы қолма-қол ақшаны есепке алу бойынша ведомоске жазба касса
операциялары туралы есептің негізінде жүргізіледі.
Ақша қаражатын қабылдау және беру, кіріс және шығыс құжаттарын
ресімдеу, касса кітабын жүргізу және касса операциялары туралы есеп жасау
заңнамада белгіленген тәртіпке сәйкес жүзеге асырылады.
Банкте есеп айырысу шоты және басқа шоттар бойынша ақша қаражатын
есепке алу бойынша ведомоске жазба банктің үзінді көшірмесінің және оған
қоса берілген құжаттардың негізінде жүргізіледі.
Күні деген ведомостің бағаны есепті кезең ішінде түскен банктің
үзінді көшірмесінің бастапқы және соңғы күнін көрсетуге арналған.
Операцияның мазмұны бағаны касса және банктік шот бойынша
жүргізілген шаруашылық операцияларын тіркеуге арналған
Есепті кезеңнің соңында ведомосте есепті кезеңнің соңындағы сальдо
шығарылады, ол содан кейін В-13 нысанындағы жиынтық ведомоске (жеке
кәсіпкерлер үшін) және В-14 нысанына (басқа шағын кәсіпкерлік субъектілері
үшін) (бұдан әрі – субъект)) және келесі есепті кезеңде ашылатын ведомоске
көшіріледі.

2. Материалдық емес активтер мен негізгі құрал-жабдықтарды есепке
алу

Кәсіпорынның негізгі құралдарды пайдалану мақсатына және атқаратын
қызметтеріне қарай мынандай түрлерге бөлінеді: жер; үйлер; ғимараттар;
машиналар және құрал-жабдықтар (соның ішінде автоматгы машиналар және құрал-
жабдық); лабораториялық жабдықтар; есептеу техникасы; басқа машиналар мен
құрал-жабдық; көлік құралдары, кұрал-сайман; шаруашылық мүлкі; басқа да
негізгі құралдар.
Келтірілген негізгі құралдардың әрқайсысының құрамына енетіндер:
жер — субъект меншігіне сатып алған жердің көлемі мен құны. Жерге меншік
құқығы бар болса, онда олар құқық актісімен расталуы керек. Ондай актісі
берілген болса, онда ондай жер учаскілері мүліктік объекті болып саналады;
Негізгі құрал-жабдықтардан; бастапқы, ағымды, баланстық, сату, жою, тозу
және қалдық құндары болады.
Негізгі құралдардың есебі 12-ші "Негізгі құралдар" бөлімшесінің
мынадай мүліктік активтік шоттарында жүргізіледі: 1210-ші "Жер, 1220-ші
"Ғимараттар мен құрылғылар", 1230-ші "Машиналар мен жабдықтар, өткізгіш
тетіктер", 1240-ші "Көлік құралдары", 1250-ші "Басқа да негізгі құралдар".
Сонымен бірге, 1260-шы "Аяқталмаған кұрылыс" шотында аяқталмаған
күрделі салымдар, көпжылдық өсімдіктерді өсіруге кеткен шығындар, жас
малдарды өсіруге және бордақылауға кеткен шығындар есептелінеді.
Негізгі құралдардың бухгалтерлік есебі: негізгі құралдардың келіп
түсуін, кәсіпорын ішінде орын ауыстыруын және шығуын, дұрыс құжаттық
рәсімделуін және бухгалтерлік есепте уақытылы көрсетілуін; олардың
материалдық жауапты адамдарға бекітілуін және сақталуы мен ұтымды
пайдаланылуын бақыланады; негізгі құралдардың есептелген амортизациясы мен
тозу сомасының есепте дұрыс көрсетілуін, сондай-ақ есептелген амортизация
сомасының есепте дұрыс көрсетіледі және негізгі құралдардың қор қайтарымын
анықталып, жаңа техниканың және оны қолданудың жаңа әдістерінің тиімділігі
негізгі құралдарды жөндеу бойынша шығындардың сенімді есебін құрастырылады.
Негізгі құралдарды түгендеуді және қайта бағалауды мезгілінде жасайды және
олардың нәтижесін сонымен қатар негізгі құралдарды сату және олардың
басқаша шығу нәтижелерін есепте нақты көрсетілуін қамтамасыз етеді.

3. Тауар және қосалқы материалдар мен тауар жеткізушілермен есеп
айырысуды есепке алу

Банктер мен басқа кредиторлар үшін клиенттің меншікті капиталының
үлесі басым болғаны сенімді, бұл қаржылық тәуекел деңгейін
төмендетеді. Бірақ қазіргі күні меншікті капиталдың үлкен үлесі
кез-келген шаруашылық субьектісінің қаржылық жағдайының тұрақтылығын
көрсете бермейді, керісінше кей жағдайларда заемдық қаражатты
пайдалану кәсіпорынның икемділігін, несие табу қабілеттілігі мен
іскерлік сенімділігін көрсетеді.
Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын сипаттаушы негізгі көрсеткіштерінің
бірі – тауарлы-материалдық қаржыландырудың қалыпты көздерінің қамтамасыз
етілуі. Қаржыландырудың қалыпты көздерінің қамтамасыз етілуі. Қаржылық
қалыпты көздеріне меншікті айналыс капиталы және ұзақ мерзімді
міндеттемелер жатады. Меншікті анымалы капиталы барлық ағымдық
міндеттемелерді өтегеннен кейінгі қалатын бөлігі.

Меншікті айнымалы капитал = ағымдық актив – ағымдық міндеттеме

ТМҚ-ң меншікті айн. капиталдың қамтамасыз етілуіне байланысты.
1) Қаржылық жағдайдың абсолютті тұрақтылығы. Бұнда меншікті айнымалы
капиталдың құны (М) ТМҚ-дан көп. Яғни кәсіпорын сыртқы кредитордан тәуелсіз

МТМҚ

2) Қаржылық жағдайдың қалыпты тұрақтылығы

М+Ұзақ мерзімді міндеттемеТМҚ

3) Қаржылық жағдайдың тұрақсыздығы

М+ Ұзақ мерзімді міндеттеме+ Қысқа мерзімді міндеттемеТМҚ

4) Кризистік қаржылық жағдай. Бұнда кәсіпорын алдыңғы үш теңсіздікпен
қатар уақытында өтелмеген несиесі ұзартылған кредиторлық қарызы болып
табылады. Оның ақша қаражаттары мен дебиторлық берешек қосындысы
кредиторлық қарызды өтей алмайды деген сөз.

1) Қаржылық жағдайдың абсолютті тұрақтылығы
2006 жыл бойынша 12271,32 мың тг.11877,54 мың тг.
2007 жыл бойынша 7479,94 мың тг. 14787,92 мың тг.

2) Қаржылық жағдайдың қалыпты тұрақтылығы
2006 жыл бойынша 12271,32+0 мың тг. 11877,54 мың тг.
2007 жыл бойынша 7479,94+ 0 тг мың тг. 14787,92 мың тг.

3)Қаржылық жағдайдың тұрақсыздығы

2006 жыл бойынша 12271,32 + 0 + 26526,11мың тг 11877,54 мың тг.
2007 жыл бойынша 7479,94+ 0 + 60435,40 тг мың тг. 14787,92 мың тг.

4. Еңбекақы бойынша есеп айырысу

Еңбек және еңбекақы есебі – жұмысшылар санының өзгеруі, жұмыс
уақытының шығындары, жұмысшылар категориясы, өндірістік шығын сияқты
мағлұматтар түгел қамтылады да әрі оперативтік деректерде талап ететін аса
маңызды да бөлек күрделі жұмыстардың бірі болып табылады.
Еңбек және оған ақы төлеу есебінің негізгі міндеттеріне жататындар:
- Еңбек ақы қорын және жұмыс уақытын пайдаланып жұмыс мөлшерінің
орындалуын еңбектің саны мен сапасын бақылау;
- Бастапқы құжаттарды уақтылы және дұрыс рәсімдеу, еңбек ақы қорынан
жалақыны ұстап қалу;
- Шаруашылық жүргізуші субъектінің әрбір жұмысшысына жалақыны уақтылы
және дұрыс есептеу;
- Белгіленген мерзімде еңбек ақы бойынша есеп айырысу;
- Жалақы бойынша шығынды өнімнің, жұмыстың, қызметтің өзіндік құнына
дұрыс әрі уақытлы қосу керек.
Еңбек және еңбек ақы деректер өндірістік процесті оперативті басқару
үшін қажет ҚР Еңбек туралы заңының бесінші бабына сәйкес жұмыс беруші мен
жұмысшылардың арасындағы еңбек қатынасы нормативті құқықтық актілерімен,
еңбек заңына сәйкес бекітілген ұжымдық келісім шартпен реттеледі.
Кәсіпорын дербес болғанымен заңға сәйкес штат кестесі, формалары және
еңбекақы, сыйлықақы жүйесі белгіленеді.
Еңбек ақы төлеу бойынша ТОО методикалық рекомендация СБУ №7 бойынша
өткізеді.
Әрбір қызметкердің еңбекақылық табысы кәсіпорын қызметінің түпкілікті
қорытындысына байланысты оның еңбекке қосқан үлесі бойынша анықталады. Ол
салықпен реттеледі және ең жоғарғы көлеміне шектеу қойылмайды.
ҚР Еңбек туралы заңының 45-бабына сәйкес қызметкер жеке еңбек
келісімшартындағы еңбек міндеттерін орындайтн уақыт жұмыс уақыты деп
саналады. Жұмыс уақытының қалыпы ұзақтығы аптасына 40 сағаттан аспауы
керек. Жеке еңбек келісімшартында тараптардың келісімі бойынша жұмыс
уақытының ұзақтығын кеміту қарастырылуы мүмкін.
Жеке категориядағы қызметкерлер үшін заңда жұмыс уақытының ұзақтығын
кеміту қарастырылған (ҚР Еңбек туралы заңының 46-бабы 1 тармағы).
Барлық категориядағы жұмыс істеушілердің жұмыс уақытын пайдалану
есебін жұмысшылар мен қызметкерлердің белгіленген жұмыс режимін
қадағалауға, атқарылған жұмыс уақыты туралы ақпараты алуға, еңбекақылы есеп
айырысу, сондай-ақ еңбек бойынша статистикалық есепті жасауға арналған
жұмыс уақытының есеп табелінде жазылады.
Қызметкерлердің өнімділігі мен уақытының орындалу есебі үшін жұмыс
уақытының есеп табелі қолданылады. Бұл табельдің бланкілері компьютерлік
техника құралының көмегімен бөлек толтырылған деректемелер арқылы жасалуы
мүмкін. Мұндай деректемелерге мыналар жатады: кәсіпорын, цех құрылымдық
бөлімшелері, қызметкердің аты-жөні, әкесінің аты, кәсібі, табель нөмірі
және т.б, бұндай жағдайда табель формасы қабылданған технологиялық өңделген
деректерге сәйкес өзгертіледі
Табель әр айдың 1-ші күнінен бастап жүргізіледі, оны жүргзуге
уәкілетті тұлғаға бір данадан беріледі.
Серіктестіктің бухгалтериясында еңбек ақы төлемдерінің есебін
жүргізгенде мына шоттар пайдаланылады:

- Еңбек ақы төлемдерінің есептелуі Дт 8110,8210 Кт
6810

- Еңбек ақыдан ұсталынған жеке табыс салықтары Дт 6810 Кт 6390

- Еңбек ақыдан ұсталынған зейнетақы төлемдері Дт 6810 Кт 6860

- Әлеуметтік салықтың есептелінуі Дт 8210 Кт
6350

- Еңбек ақы кассадан және банктен төленгенде Дт 6810 Кт 4410,
4510

Еңбек ақы төлемдерінің есебін жүргізгендегі барлық шоттар жиынтығы
журнал – ордердің синтетикалық есеп тіркеуінде толық көрсетіледі.

Серіктестіктің қызметкерлерге еңбек ақы төлемдерін уақытында және
тиісті жалақылары берілуі Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес
жүргізіледі.

Персоналды еңбекақысымен есеп айырысу шоты 3350 шотта жүргізіледі.
Кәсіпорынның жұмысшыларына еңбекақыны есептеу кезінде ДТ 3350 КТ 7210, 8110
шоттарда көрсетіледі.

Кәсіпорында тек қана жұмысшылардың еңбекақысы ғана есептеп қоймай
сонымен қатар жұмысшылардың жалақысынан жеке табыс салығы мен зейнетақы
аударымдары ұсталынып, есептелінеді. Жеке табыс салығын кезде ДТ 3350 КТ
3190 болады. Жұмысшылардың жалақысын берген кезде кәсіпорынның кассасынан
беріледі: ДТ 3350 КТ 1010. ал КТ 3220 шот бойынша зейнетақы ұсталынады және
оның ставкасы 10 пайыз.
Ұсынылған құжаттар: еңбекақы есептеу бойынша ведомость, демалыс
есептеу-справкасы, демалыс қолданылмаған үшін есептеу справкасы, ауыруы
бойынша есептеу-справкасы.
Еңбек ресурстары кәсіпорында ерекше орын алады. Кәсіпорында әкімшілік
басқару және жұмыс персоналдары бар. Кептер телеком акционерлік қоғамда
жасап жатқан шаруашылық функциясына байланысты, жұмысшылар негізгі
өндірістің және қосымша өндірістің жұмысшыларына бөлінеді, олар тағы да
мына топқа бөлінеді:
✓ басқарушылар;
✓ мамандар;
✓ қызметкерлер;
✓ жұмысшылар.
Басқару құрамының саны – 4 адам. Штат саны 4 адам болатын
әкімшілік басқару персоналдарынан басқа, жалпы Кептер телеком
акционерлік қоғамда жұмыс істейтін штаттық 52 адам бар. Кептер
телеком акционерлік қоғамында штатының жалпы саны күнтізбелік жылдағы
орташа алғанда 45 адам құрайды.
Кәсіпорынның Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жұмысшылар
мен қызметшілердің еңбек ақысые төлеуді тікелей өзі жүргізеді және бұл
ретте, шаруашылық жұмысшыларының конституциялық құқықтарын бұзбайды.
Еңбек ақысын белгіленген кезде және жұмыстарды тарифтеген кезде негізгі
разряд аралық коэфиценттерді қолдана отырып, 10515 теңгедегі мемлекет
белгілеген ең төменгі жалақы деңгейі алынады.
Еңбек ақыдан ұсталымдарға кіретіндер: зейнетақы қоры еңбек ақыдан
10%, 1 АЕК алып тастағаннан кейін, табыс салығы. Табыс салығы Салық
және басқа да бюджетке міндетті төлемдер заңға сәйкес ұсталынады. Әр
жылға жеке тұлғадан табыс салығы ұсталынады.
Кәсіпорынның өз еркімен жұмысшылардың керектігіне, олардың санына,
кәсіпқойлық және мамандық деңгейіне байланысты штаттық кестесін жасайды.
Жұмыс уақытын қолданғанның есебі табельдерде жұмысқа келуі немесе
келмеуі түгелдей тіркеу әдісімен жүргізіледі.
Кәсіпорынның өз еркімен жалпы еңбек ақы қорын бөледі, жұмысшылардың
жалпы санын, олардың мамандық және кәсіпқойлық құрамын анықтайды.
Жұмысшыларға кезекті демалыс бекітілген график бойынша беріледі.
Сонымен қатар демалыста төлейтін резерв құрылмайды.
Кәсіпорынның өткізу бойынша шығындардың есебі “Жалпы және әкімшілік
шығындардың” шотында жасалады.
Ағылым мерзімінің жалпы және әкімшілік шығыстарына, табыстардың салық
салынатын сомасын анықтағанда алынуға кететін шығыстарға жатады:
✓ әкімшілік қызметшілерге жататын жұмысшылардың еңбек ақысы;
✓ қызмет кәсіпорындар және шаруашылықта істеген жұмысшылардың еңбек
ақысы;
✓ акционерлік қоғамның бөлімшелері құрылымдарында қызмет ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.