Кәсіпорынның инвестициялық стратегиясының түсінігі

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 45 бет
Таңдаулыға:

“Экономика және қаржы” мамандығы

“Қаржы менеджменті” пәні бойынша
Курстық жұмыс

Тақырыбы: “Компанияның инвестициялық стратегиясын қалыптастыру”.

Орындаған:

Орал-2010

Мазмұны:
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3

І тарау Қазақстан Республикасының кәсіпорындарының инвестициялық
стратегиясының мәні мен мазмұны.
1.1 Инвестиция мәні мен принциптері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.2 Кәсіпорынның инвестициялық стратегиясының түсінігі ... ... ... ... ... .12
1.3 Қазақстан Республикасының инвестициялық қоржынын қалыптастыру
тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
ІІ тарау ҚазМұнайГаз АҚ-ның қызметінің принциптері мен мақсаттары және
инвестициялық стратегиясы.
2.1 ҚазМұнайГаз АҚ-ның қызметінің негізгі мақсаттары мен
принциптері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
2.2 ҚазМұнайГаз АҚ-ның инвестициялық стратегиясы ... ... ... ... ... ... 32
ІІІ тарау Қазақстан Республикасының мұнай газ саласының инвестициялық
стратегиясы және оны жетілдіру шаралары.
3.1 ҚазМұнайГаз АҚ-ның инвестициялық ірі жобалары мен бағдарламалары және
оның іске асырылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..38
3.2 Қазақстан Республикасындағы мұнай газ өнеркәсібінің инвестициялық
стратегиясы және оның экономикалық өсуге ықпалы ... ... ... ... ... ... ...43

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ...51
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..53

Кіріспе
Қазақстан Республикасында әлеуметтік экономикалық жағдайды дамыту үшін
көп сала инвестиция тартуды қажет етеді.Сондықтан қазіргі таңда әрбір
кәсіпорын инвестициялық саясатты жүзеге асырады.Жалпы инвестиция дегеніміз-
бүгінгі күні қолда бар ақшаны, мүлікті және басқа да заттарды, яғни
капиталды қандай да бір өндірісті дамыту үшін жұмсап, сол арқылы болашақта
пайыз түрінде немесе басқадай үлкен кәсіпкерлік табыс табу болып табылады.
Кәсіпорынның инвестициялық қызметі-оның жалпы шаруашылық қызметінің
ажыратылмайтын бөлігі болып табылады. Кәсіпорынның экономикасында
инвестицияның маңызы зор. Қазіргі өндіріс үшін ұзаќ мерзімді факторлардың
маңызының өсуі ерекше. Егер де кәсіпорын ойдағыдай жұмыс істейтін, өнімнің
сапасын арттыратын, шығындарды азайтатын, өндіріс қуаттарын кеңейтетін,
өзінің шығарған өнімдерінің бәсекеге жарамдылығын арттыратын және рынокта
өзінің жайғасымын нығайтатын болса, онда капитал салу қажет және оны салу
пайдалы.Сондықтан да оған инвестициялық стратегияны мұқият әзірлеп,
жоғарыдағы айтылған мақсаттарға жету үшін оны үнемі жетілдіріп отыру қажет.
Сонымен, жалпы түрінде инвестиция ақша қаражаты ретінде, банктік
салықтар, акциялар және басқа да құнды қағаздар, технология, машиналар,
жабдықтар, лицензиялар, оның ішінде тауар белгілеріне, несиелер, кез келген
басқа да мүліктер немесе мүліктер құқығы, зиялы құндарды кәсіпкерлік қызмет
объектілеріне немесе басқа да қызмет түрлеріне пайда және әлеуметтік
нәтижеге жету мақсатына пайдаланады.
Инвестициялық саясаттың маңызды бағыттары болып әлеуметтік-
экономикалық тиімділіктің артуын беретін жоғары өнімді машиналар мен
жабдықтарды, үдемелі технологияларды қолдану негізінде әлеуметтік және
шаруашылық дамуды инвестициялау табылады.Күрделі қаржы жұмсалымының
нәтижелілігі экономикалық және заңды-құқықтық тетіктердің сенімділігімен,
сондай-ақ басқару сапасының арттыруға мүмкіндік береді.
Қазіргі кезде шетел және отандық инвесторлар мұнай газ саласына ірі
инвестиция жобаларын салуда және бұл Қазақстан Республикасы қомақты қаржы
алып келеді.Мұнай – бүгінде ел бюджетінің негізгі құрамдасы, оның
экономикасының күретамыры. Сол арқылы Қазақстан қазірдің өзінде әлемдік
мұнай державаларының алғашқы ондығына еніп отыр. Ал мұнайды барған сайын
өсіп бара жатқан көлемде өндіру ғана емес, сонымен бірге өңдеу мен
тасымалдау таяудағы уақытта біздің мемлекетімізге планетаның дамыған,
бәсекеге қабілетті 50 елінің қатарына кіруге мүмкіндік береді.
Қазақстан Республикасының қазіргі таңда мұнай газды өңдеп және оны
экспорттайтын компанияларының бірі болып ҚазМұнайГаз АҚ табылады.
ҚазМұнайГаз ҰК АҚ – ұлттық мұнай-газ саласында қазақстандықтардың
мүддесін қорғаушы.Ол мұнай-газ саласындағы жобалардан елімізге барынша көп
пайда түсуіне ат салысады. Осы мақсатта біздің Компания мына үш бағытта
жұмыс жүргізеді: экономикалық мүддені көздейді, стратегиялық мүддені
қамтамасыз етеді және тиімділігі жоғары халықаралық сыныптағы мұнай-газ
компаниясын құрады.

Осымен курстық жұмыстың мақсаты-Қазақстанның экономикасына шетел
инвестицияларын көптеп тарту саясатын жүзеге асырылуын әшкерелеу,
инвестициялық саясаттың маңызды жақтарын анықтау және ҚазМұнайГаз АҚ-ның
қаржыландыру саясатының бағыттарын және жобаларын көрсету.
Курстық жұмыс негізгі үш тараудан тұрады және әрбір тарауда нақты
көрсеткіштер мен инвестициялық нәтижелері көрсетіледі.
І тарау Қазақстан Республикасының кәсіпорындарының инвестициялық
стратегиясының мәні мен мазмұны деп аталады және бұл тарауда жалпы
инвестиция түсінігі, қазіргі нарықтық жағдайдағы инвестициялық стратегияның
алатын ролі мен бағыттары анықталады.

ІІ тарауда ҚазМұнайГаз АҚ-ның қызметінің принциптері мен мақсаттары және
инвестициялық стратегиясы қарастырылады. ҚазМұнайГаз АҚ-ның барлық
инвестициялық саясатының бағыттары мен жобалары айқындалады.
ІІІ тарау Қазақстан Республикасының мұнай газ саласының инвестициялық
стратегиясы және оны жетілдіру шаралары деп аталады және бұл тарауда
ҚазМұнайГаз АҚ-ның инвестициялық ірі жобалары мен бағдарламалары және
оның іске асырылуы және Қазақстан Республикасындағы мұнай газ
өнеркәсібінің инвестициялық стратегиясы және оның экономикалық өсуге ықпалы
баяндалады.

І тарау Қазақстан Республикасының кәсіпорындарының инвестициялық
стратегиясының мәні мен мазмұны.
1.1 Инвестиция мәні мен принциптері.
Инвестициялар деп - өнеркәсіпке, құрылысқа, ауыл шаруашылығына және
өндірістің басқа да салаларындағы шаруашылық субъектісінің мүліктей,
заттай, сондай-ақ ақша қаражаты түрінде, яғни капитал түрінде салынып ол
шаруашылықты әрі қарай өркендетіп дамыту үшін жұмсалынатын шығындардың
жиынтығын айтады.
Жалпылай алғанда, инвестиция дегеніміз-бүгінгі күні қолда бар ақшаны,
мүлікті және басқа да заттарды, яғни капиталды қандай да бір өндірісті
дамыту үшін жұмсап, сол арқылы келешекте, яғни алдағы уақытта пайыз түрінде
немесе басқадай үлкен кәсіпкерлік табыс табу болып табылады.
Бұл жоғарыда айтылған процеспен екі фактор байланысты болып
келеді.Оның біріншісі-уақыт, ал екіншісі-тәуекелдік.Сонымен қатар
инвестиция экономикалық өсудің негізі бола отырып, елдің әлеуметтік дамуына
жағдай жасайды.Осы айтылғандармен қатар инвестиция экономикалық дамудың
жоғарғы және тұрақты қарқынын қалыптастырудың, ғылыми-техникалық прогресс
жетістіктерін өсірудің, инфрақұрылымды дамытудың маңызды факторы болып
саналады.
Инвестицияның көзі болып жаңадан жасалған қосымша құнның, яғни таза
табыстың пайдаланылмай сақталған бір бөлігі саналады.Басқаша айтатын
болсақ, инвестиция көзі-жаңадан жасалынған құн немесе таза табыстың
сақталатын бөлігі болып табылады.Шаруашылық субъектілері немесе кәсіпкерлер
инвестицияны өзінің таза табысының есебінен, өзін-өзі қаржыландыру немесе
ол үшін сырттан несие алу арқылы жасайды.Тағайындалу түрлері бойынша
инвестициялар нақтылық және қаржылық инвестиция болып екі түрге бөлінеді.
Нақтылық инвестиция дегеніміз-шаруашылық субъектісіндегі белгілі бір
материалдық, өндірістік қорлардың, яғни активтердің өсуіне, дамуына
жұмсалыну үшін салынатын салымдар болып табылады.
Қаржылық инвестиция дегеніміз-акционерлік қоғамдар немесе мемлекет
шығарған акцияларға, облигацияларға және басқа да құнды қағаздарға
банктердің депозиттеріне салынған салымдар болып табылады.
Инвестицияның бұл жоғарыда айтылған екі түрін бірімен-бірі
бәсекелесуші емес, керісінше оларды бірін-бірі толықтыратындар деп түсінген
дұрыс.Бұдан, яғни бұл айтқанымызды нақтылай түсу үшін мынадай мысалды
қарастырайық.
Қандай да бір кәсіпкер құрылысты салу үшін қаржы керек етеді.Мұндай
жағдайда құрылыс нақты инвестицияның объектісі болып табылады.Кәсіпкер бұл
құрылысты қаржыландыру үшін өзінің акцияларын шығарып басқа біреулерге
сатуы мүмкін.Сөйтіп, бұл мысалда кәсіпкердің құрылысқа салған салымы нақты
инвестиция, ал қатысушының акцияны сатып алуға жұмсаған шығыны қаржылық
инвестиция болып саналады.Жоғарыда аталған инвестицияның қай түрінің
болмасын алдына қойған мақсаты салым салған саланы, өндірісті дамыту,
ондағы өндірілетін өнімдердің, дайындалатын бұйымдардың сапасын барынша
жақсарту, яғни оларды халықаралық стандартқа сай етіп сыртқы рынокта сата
алатын дәрежеге жеткізу, өндіріске жаңа техникалар мен технологияны қолдану
арқылы табыс табу болып табылады.
Қаржылық инвестициялар иелену мерзіміне қарай мынадай категорияларға
жіктеледі:
а) қысқа мерзімдік-иелену мерзімі 1 жылға дейін;
ә) ұзақ мерзімдік-иелену мерзімі 1 жылдан артық.
Жылжымайтын мүліктерге салынған инвестицияларды иеленуші субъектілер
ұзақ мерзімдік ретінде есептейді.
Тәуелсіздік алғаннан кейінгі уақыттары барысында экономикалық
дағдарыстан шығуға бет бұрған нарықтық экономика жолымен даму үшін күресіп
жатқан біздің еліміз үшін шетелдік инвесторлардың ролі мен маңызы өте
ерекше. Шетел капиталыныњ біздің еліміздің экономикасын көтеру үшін салым
ретінде салынуын, яғни шетел инвесторларын тартудың артықшылығы мен
пайдалылығын былайша жіктеп көрсетуге болады:
1.Шетел капиталының біздің елімізге жұмсалынуы еліміздің бюджетіне түсетін
түсімдерді көбейтеді;
2.Жергілікті халық үшін жаңа жұмыс орындары пайда болады және ол
халқымыздың әлеуметтік жағдайын жақсартып, сатып алу қабілетін арттырады;
3.Жаңа алдыңғы қатарлы халықаралық дәрежеге сай техника мен технологияны
елдің шаруашылық субъектілерінде қолдануды жылдамдатады;
4.Сырттан келген капитал-елде экспорттың көбеюіне, бәсекелестіктің
қабілетінің жоғарылауына әсерін тигізеді.
Таза инвестиция-бұл капиталдың қаржы жұмсау негізгі қорларды арттыру,
өсіре беру, ғимараттар салу, өндіру және қондыру, қосымша жабдықтар, қолда
бар өндіріс қуаттылығын жаңғырту мақсатында іске асырылады.Материалдық
өндіріс салаларындағы инвестициялармен қатар, олардың едәуір бөлігі
әлеуметтік-мәдени салаларына, яғни ғылым, білім, денсаулық, дене шынықтыру,
спорт, қоршаған табиғи ортаны қорғау, осы салалардағы жаңадан салынатын
объектілерге, олардағы қолданылып жүрген техника мен технологияларды одан
әрі жетілдіруге жұмасалады.
Кәсіпорынның инвестициялық стратегиясы-оның жалпы шаруашылық
қызметінің ажыратылмайтын бөлігі болып табылады.Кәсіпорынның экономикасында
инвестицияның маңызы зор.Қазіргі өндіріс үшін ұзақ мерзімді факторлардың
маңызының өсуі ерекше.Егер де кәсіпорын ойдағыдай жұмыс істейтін, өнімнің
сапасын арттыратын, шығындарды азайтатын, өндіріс қуаттарын кеңейтетін,
өзінің шығарған өнімдерінің бәсекеге жарамдылығын арттыратын және рынокта
өзінің жайғасымын нығайтатын болса, онда капитал салу қажет және оны салу
пайдалы.Сондықтан да оған инвестициялық стратегияны мұқият әзірлеп,
жоғарыдағы айтылған мақсаттарға жету үшін оны үнемі жетілдіріп отыру қажет.
Кәсіпорынның инвестициялық стратегиясы екі біріктіруден анықталады:
көлемі және ресурстар сипаты, сол сияқты нарыққа жєне бәсекеге
жарамдылығы.Бұл екеуінің біріктілігін талдау кәсіпорынның стратегиясын
қисынға келтіруге мүмкіндік береді.
Сонымен, жалпы түрінде инвестиция ақша қаражаты ретінде, банктік
салықтар, акциялар жєне басқа да құнды қағаздар, технология, машиналар,
жабдықтар, лицензиялар, оның ішінде тауар белгілеріне, несиелер, кез келген
басқа да мүліктер немесе мүліктер құқығы, зиялы құндарды кәсіпкерлік қызмет
объектілеріне немесе басқа да қызмет түрлеріне пайда және әлеуметтік
нәтижеге жету мақсатына пайдаланады.
Нарықтық экономикада инвестиция кез келген формада қаржы жұмсау
процесі ретінде табыс табуға немесе қандай да болмасын басқа да нәтижеге
жетуге тығыз байланысты.
Инвестиция-бұл ресурс, оны жұмсай отырып, болжаланған нәтижеге жетуге
болады.Сонымен, инвестицияның мәні инвестициялық қызметтің екі жағын өзіне
ұштастырады: ресурс шығындары және нәтижелік, яғни инвестициялар өз
нәтижелерін бермесе, онда олар пайдасыз болғаны.
Инвестициялар қаржы ресурстарын пайдалануды қысқа мерзімді немесе
ұзақ мерзімді күрделі қаржылар формасында жүзеге асырылады.
Инвестициялардың түрлері бойынша тәуекелдік, тікелей, портфельдік және
аннуитеттік болып бөлінеді.
Венчурлік капитал-үлкен тәуекелге байланысты жаңа саладағы қызмет
көрсетудегі жаңа акциялар формасында шығарылатын инвестициялар болып
табылады.Венчурлік капитал жұмсалған қаржының үлкен өтелімділігі есебіндегі
өз өзінен байланысты емес жобаларды инвестициялайды.Ол өзіне түрлі
формадағы капиталды ұштастырады: несиелік, акционерлік, кәсіпкерлік.
Тікелей инвестициялау-шаруашылық субъектілерінің табыстар түсіруіне
және осы субъектіні басқаруға қатысу құқығын алу мақсатындағы жалға
капиталға жұмсалуы болып табылады. Портфельдік инвестициялар-портфельді
қалыптастыруға байланысты және құнды қағаздарды сатып алу, сол сияқты басқа
да активтер болып табылады. Аннуитеттік-тұрақты аралық уақыт арқылы
салымшыға елеулі табыс әкелетін, сақтандыру және зейнетақы қорларына
жұмсалатын қаржыларды көрсетеді.
Еліміздің инвестициялық стратегиясы ірі салымдарды қаржыландыру үшін
жағдайлар жасауға, тауар өндіру және қызмет етуді жоғары тиімділікпен нарық
қатынастары субъектілерінің сұраныстарына сәйкес ұлғайтуға бағытталуы тиіс.

Қазақстан тәуелсіздікке қол жеткізген күннен бастап экономикалық
жағдайды тұрақтандыру, ішкі экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету және
инвестициялар тарту жөніндегі саясатты белсенді жүргізе бастады.Қазіргі
уақытта жүргізілген нарықтық экономиканың оң нәтижелерін айқын көруге
болады.Мәселен, Халықаралық валюта қорының мәліметтері бойынша 2009 жылы
Қазақстан жан басына инвестиция тарту көрсеткіші бойынша ТМД елдері ішінде
алғашқы орындардың бірін иеленді.
2006-2009 жылдары Қазақстан Республикасына шет елдердің тікелей
инвестицияларының салалар бойынша келіп түсуі (млн. доллар)
(Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің деректері бойынша)
1 кесте
2006-2009 ж.ж. 2009 ж.
игерілгені % игерілгені %
Барлығы 7229,2 100 1799,3 100
Оның ішінде
Мұнай-газ кешені 3764,5 47,5 15829,5 84,7
Түсті металлургия 1907,5 24,1 51,2 2,8

Қазақстан экспорты мен импортындағы жекелеген елдердің үлес салмағы.
2 кесте
Экспорт импорт

БКҚ-ның инвестициялық
қызметінің негізгі бағыттарын
қалыптастыру

Инвестициялау объектілерін
іздеу жєне оларды БКҚ-ның
инвестициялық қызмет
бағыттарына сәйкес бағалау

Инвестициялау объектілерін
экономикалық тиімділік
тұрғысынан саралау

Тәуекелдіктердің Инвестициялық Қаржы тәуекелдіктерін
өтімділігін қамтамасыз бағдарлама барынша азайту
ету

Инвестициялық Инвестиция көлемін
қоржынды бағалау
қалыптастыру

2-сурет.ҚР біріктірілген корпоративтік құрылымдар инвестициялық
стратегиясын қалыптастырудың алгоритмі.
Жекелеген кєсіпорынның инвестициялық стратегиясына қарағанда
біріктірілген корпорациялық құрылымдардың инвестициялық стратегиясы
бірқатар ерекшеліктермен сипатталады.Бұл үдеріс қандай да бір жеке
кәсіпорынның, оның ішінде бас компанияның айрықша құзыреті болып
табылмайды, онда заңды түрде дербес өндірістік, қаржы және сатып алу-өткізу
құрылымдарының көпшілік саны қатысады.Олардың инвестициялық стратегияға
қатысу дәрежесі әр түрлі, ол мынадай жағдайлармен анықталады:
- біріктірілген корпорациялық құрылымдар қатысушыларының бас компания
қатысушыларынан қаржы тәуелділігінің деңгейі;
- бас компания мен еншілес компания арасындағы шарттық қатынастарының
мазмұны;
- біріктірілген корпорациялық құрылымдардың инвестициялық қызметі қаржы
институттарының нақты операцияларын орындауға мамандандырылған
технологиялық өзара байланысты дамыған желісі болған кезде ғана мүмкін
болатын өндірістік және қаржы инвестицияларының кең спектрімен сипатталады;
- күрделі жүйе ретінде біріктірілген корпорациялық құрылымдардың
инвестициялық саясаты олардың бюджет саясатымен тікелей байланысты.Бұл
жерде ұзаќ мерзімді инвестициялық стратегия оның шеңберінде әрбір еншілес
компания үшін инвестициялық қамтамасыз ету шегі белгіленетін бас компания
бюджетімен сәйкес келуі тиіс екендігі ескеріліп отыр;
- ұстаушы бас компания болып табылатын олардың капиталына бақылауды
жоғалту мен акциялар пакетінің жылысталуына жол бермеу мақсатында қарыз
қаражатын тарту жөніндегі операциялар мен еншілес компаниялар акцияларының
эмиссиясы бас компания арқылы бақылануға тиіс;
- біріктірілген корпорациялық құрылымдар шеңберінде жекелеген
кәсіпорындардың инвестициялық қызметі өзара несиелендіруге құрылуы мүмкін;
- біріктірілген корпорациялық құрылымның қаржы нарықтарында ақша
қаражатын орналастыру шығындарын үнемдеу есебінен біршама ұтымды қаржы және
өндірістік өзара іс-қимыл болуы мүмкін, өйткені ішкі құрылымдардың осы
операцияларды жүргізуі делдалдар мен брокерлерге комиссиялық төлемдерге
шығындарды жояды.
Сыртқы инвесторды тартудың негізгі көзі ретінде шетелдік
инвестициялары бар кәсіпорындарды қарастыруға болады.Қаражатты тартудың осы
нұсқасы біріктірілген корпорациялық құрылымдардың жаңартпалық
бағдарламаларын іске асыруға біршама қолайлы болып табылады, ол
кәсіпорындарға қажетті импорт жабдығын алуға және өндірістің жаңа
технологияларын игеруге мүмкіндік береді.
БКҚ-ның өндірістік және қаржы жобаларын іске асыру үшін ішкі және
сыртқы қаражат көздерін бөліп көрсетеді.
Ішкі көздерге корпорациялардың кірістері мен өтелімдік аударымдарды
жатқызады (3-кесте).
Сыртқы инвестицияларды тарту бірнеше тәсілмен жүзеге асырылады:
- артықшылықты және қарапайым акцияларды шешу арқылы БКҚ корпорация -
мүшелерінің меншікті капиталын көбейту;
- қарыз капиталын варранттар, несие облигациясыныњ вексельдері және қаржы
құрылымдарының кредитттері түрінде тарту.
БКҚ-ның инвестициялық қоржыны.
3 кесте
Қаражат көздері Инвестиция бағыты
1.Қаражаттардың ішкі көздері: 1.Өндіріс дамуына
қаражаттар өтелімі;
кіріс
2.Қаражаттардың сыртқы көздері: 2.Қор қоржынын қалыптастыруға:
Меншік қаражаты: а)кіріс алу мақсатында (акциялар,
а)қарапайым акциялар; облигациялар, вексельдер, мемлекеттік
б)артықшылықты акциялар; бағалы қағаздар);
Қарыз қаражат: б)ықпал ету саласын кеңейту саласында
а)облигациялар;
б)кредиттер. 3.Зиянды, бірақ БКҚ кәсіпорындарын
3.Шетелдік инвестициямен кәсіпорындар дамытуға қажетті ықпал-шара
құру.
Шетелдік инвестициялар: 4.Жылжымайтын мүлікті инвестициялау
технологиялар;
жабдықтар; 5.Валютаны инвестициялау
материалдық емес активтер;
ақшалай қаражат түрінде ұсынылуы
мүмкін.

Қосымша капиталды тарту мақсатында қарапайым акцияларды шығару
корпорация басқаруын жоғалту тәуекелдігімен:акциялардыњ бақылау пакетін
"жылыстаумен" тоқайласып жатыр.Бақылау пакетін сақтау үшін "дауыссыз"
артықшылықты акцияларды шығарудың біршама артықшылығы бар.Сонымен қатар
олар дивидендтерді тұрақты төлеуді міндеттейді,ол экономикалық көзқарас
бойынша әрқашан тиімді емес.
Инвестициялық ресурстарды шоғырландыру осы қаражатты инвестициялау
бағыты мен тетіктері сияқты БКҚ-ның инвестициялық саясатының маңызды
құрамдас бөлігі болып табылады.
Біріктірілген корпорациялық құрылымдардың қызметі қалған атқарымдық
стратегия және солармен өзара байланыстылар сияқты оның дамуының жалпы
стратегиясы негізінде қалыптастырылады.Инвестицияларды пайдаланудың негізгі
бағыттары ретінде мыналарды қарастыруға болады:
- өндіріске инвестициялар(кәсіпорындарды техникалық қайта жарақтау, қайта
қалпына келтіру, айналым қаражатын толықтыру);
- жаңа өндірістік кәсіпорындарды сатып алу арқылы біріктірілген
корпорациялық құрылымдарды әртараптандыру;
- инвестициялық компаниялардың қор қоржынын қалыптастыруы;
- жылжымайтын мүлікке салым;
- депозит салымдарында қаражатты орналастыру;
- біріктірілген корпорациялық құрылымдардың қаржы-несие мекемелерінің
сыртқы несиелерді беруі.
Өндіріске инвестициялар басымдық сипатқа ие, өйткені, біріктірілген
корпорациялық құрылымдарды құрудың негізгі мақсаты өндірістік базаны
кеңейту, өнімдердің бәсекеге қабілеттігін арттыру, жаңа нарықтарды жаулап
алу және т.б.Бірақ олар кәсіпорын дамуының нақты стратегиясына қаланған
жобалар болған кезде жүзеге асырылуға тиіс.

1.3 Қазақстан Республикасының инвестициялық қоржынын қалыптастыру тәртібі.
Қазақстан Республикасының біріктірілген корпорациялық құрылымдарының
инвестициялық қоржынын мультипликатор әсеріне барынша жоғары пайдалану үшін
қалыптастыру қажет.Бұл үшін барлық инвестициялық жобалар енгізу мерзіміне
қарай үш топқа саралануы тиіс: қысқа мерзімді, орта мерзімді және ұзақ
мерзімді.
Бастапқы қаржы ресурстары капиталды қажетсінбейтін, бірақ кірісі
жоғары қызмет саласына инвестицияланады, ал алынған кіріс ұзақ мерзімді
бағдарламаларды қаржыландыру көзіне айналады.Мұнда коэффиценті бастапқы
капитал салымы қызмет түрлерінің тиімділігіне тікелей үйлесімді
мультипликатор тетігі қосылады.Мультипликатор тетігін пайдалану мүмкіндігі
біріктірілген корпорациялық құрылымдардыњ құрылымымен және инвестициялық
жоба сапасымен айқындалады.
Мультипликатор әсерін ескере отырып бірінші кезеңде ақша қаражатын
қаржы жобаларына инвестициялаған орынды, өйткені, олар қысқа мерзімді
салымдарды талап етеді және салыстырмалы түрде жоғары кірістілік есебінен
өндірісті инвестициялау үшін қажетті қаражатты жинауға мүмкіндік береді.
Қабылданған стратегияға байланысты бағалы қағаздардың әртүрлі қоржыны
қалыптастырылуы мүмкін:
- бағалы қағаздардың бағамдық құнының тез өсуі есебінен активтердің
жоғары өсуін қамтамасыз ететін өсу қоржын.Бұл әдетте, өз пайдасын өндірісті
дамытуға қайта инвестициялайтын тез өсуші корпорациялардың акциялары.Мұндай
бағалы қағаздар бойынша дивидендтер сирек төленеді және акциялар қоржынын
сатқан кезде ғана кіріс алуға болады;
- бағалы қағаздар бойынша дивидендтерді төлеу есебінен біршама көп
кірістілікті қамтамасыз ететін қоржын;
- өте жоғары емес, бірақ тұрақты кірісті қамтамасыз ететін қоржын.Ол
әдетте , корпорациялық облигациялардан тұрады;
- өтімділігі жоғары қоржын.Жоғары кірісті қамтамасыз етпейтін, бірақ,
сенімділігі жоғары бағалы қағаздар, оларды әрқашан оңай сатуға және сатып
алуға болады;
- тек дивидендтер немесе бағамдық айырмашылық түріндегі кірістерді алу
ғана емес, сонымен қатар шаруашылық субъектілер арасында өзара есеп
айырысуды жүзеге асыру, яғни, төлем атқарымын орындау мүмкіндігін беретін
бағалы қағаздар қоржыны.Мұндай қағаздарға қазынашылық міндеттемелерді
жатқызуға болады.
Қор қоржыны қалыптастыру негізіне кірістіліктен басқа да өлшемдері
жатқызылуы мүмкін:
а)біріктірілген корпорациялық құрылымдардың ықпал ету аясының
кеңеюі.Осы мақсатта мыналардың акциялары сатып алынады:
- нарықта монополия жағдайына ие бірегей кәсіпорындардың;
- өнімдері біріктірілген корпорациялық құрылымдарға кіретін сауда
компаниялары үшін негізгі болып табылатын кәсіпорындардың;
- біріктірілген корпорациялық құрылымдардың салалық құрылымын толықтырушы
кәсіпорындардың;
б)жеке байланыстардың болуы, біріктірілген корпорациялық құрылымдар
басшыларының қаржы жағдайы қаржы тұрақтылығымен ерекшеленбейтін кәсіпорын
акцияларын сатып алуға дайындығы;
в)кәсіпорындардың банкіге немесе бас компанияға мерзімі өткен ірі
берешегі.Мұндай жағдайда біріктірілген корпорациялық құрылымдардың
басшылары кредитті берудің басқа тәсілін көрмейді, борышқорлардың
кәсіпорынның акцияларын сатып ала отырып оларға тікелей бақылау орнатады.
Инвестициялаудың жалпы стратегиясына және дәстүрлі бағыттарына сәйкес
біріктірілген корпорациялық құрылымдардың негізгі бағыттарын қалыптастыра
отырып тиісті бағыттар бойынша инвестициялаудың объектілерін іздеуге көшуі
қажет.Оларды қалыптастыру тәртібі мына түрінде көрінуі мүмкін:
- бас компания мен тәуелсіз консалтингілік фирмалардың көмегі арқылы
біріктірілген корпорациялық құрылымдардың кәсіпорындары мен ұйымдары сыртқы
инвестициялық орта жағдайын бағалау бөлігінде маркетингілік зерттеу
жүргізеді.Осы сәтте біріктірілген корпорациялық құрылымдардың осы
қатысушысының құзыреті саласында біршама өзара тиімді капитал салымы
саласын іздеу ескеріліп отыр.Бұл ретте экономиканың осындай және өзге
салаларының даму болашағы, әлуетті тұтынушылардың мүмкіндіктері мен
қажеттіліктері ескеріледі:
- біріктірілген корпорациялық құрылымдардың құрамына өндірістік, сондай-
ақ қаржы кредит құрылымдары кіретіндіктен тиісті қаржы активтеріне өндіріс
пен инвестициялау жобаларын қайта қалпына келтіру мен техникалық қайта
жабдықтау негізінде жаңа өнімді шығаруға байланысты жекелеген инвестициялық
жобаларды іске асыру мүмкіндігі бөлек зерделенеді.Әрине, бұл жобалар
біріктірілген корпорациялық құрылымдар қызметінің стратегиялық
бағыттылығына сәйкес келуі тиіс және не болмаса оны өткізу, не болмаса оны
қамтамасыз етуге қызмет етуге тиіс;
- біріктірілген корпорациялық құрылымдар оқшау тіршілік жасамайды,
сондықтан, жобаларды таңдау кезінде осындай және өзге инвестициялық
жобаларды іске асыруда аймақтық органдар мүдделігінің белгілі дәрежесі,
олардың әлеуметтік және экологиялық салдарлары ескерілуі қажет.
Қаржы-өнеркәсіптік топтың инвестициялық стратегиясын қалыптастырудағы
келесі кезең олардың экономикалық тиімділігі көзқарасынан инвестициялық
жобаларды іске асыру үшін іріктелгендерді саралау болып табылады.Бұл
негізгі, бірақ, оларға тиісті дәреже берудің жалғыз өлшемі болып
табылмайды.Ғылыми зерттеу орындарының ірі әртараптандырылған біріктірілген
корпорациялық құрылымдар шеңберінде болу ғылыми-зерттеуге ақша салымын
болжамдайды, экономикалық салдарлары нәтижелерін бағалау қиын немесе мүмкін
болмайды, бірақ БКҚ стратегиясы техниканың осы және өзге салаларында
сілкіністі көздейтін болса олардың болуы қажет.
Инвестициялық стратегияны жүзеге асыру нақты тәуекелдермен байланысты
екені белгілі.Біріктірілген корпорациялық құрылымдар ең алдымен үлкен
кезеңге және үлкен көлемде қаржы қаражатын оқшауландыруына байланысты, ол
БКҚ кәсіпорындарының, сондай-ақ қаржы құрылымдары-мүшелерінің төлем
қабілеттілігін белгілі бір дәрежеде азайтуға әкеледі.Тәуекелдіктер сондай-
ақ қарыз қаражатын тартуға байланысты, ол жекелеген компаниялардың
басқарылуына және өтімділіктің кемуіне ықпал етуі мүмкін.
Нақты секторға инвестициялаумен байланысты маңызды сәттің бірі сыртқы
экономикалық ортаның құбылмалылығы және осыған байланысты біріктірілген
корпорациялық құрылымдардың нақты секторы кәсіпорындар стратегиясының
өзгеруі болып табылады.Мұның барлығы нақты инвестициялық бағдарламалардан
шығу, жобаларды жабу және жекелеген объектілерді сату, капиталды жаңа
жобаларға инвестициялау мен қайта инвестициялау қажеттілігіне байланысты
болуы мүмкін.Сондықтан, біріктірілген корпорациялық құрылымдардың нақты
секторындағы инвестициялық жобалардың да, қаржы құралдарына ұзақ мерзімді
салуға байланысты қаржы-инвестициялық жобалар өтімділігін бағалау қажет.
Ең соңында қалыптастырылған, инвестициялық жобалардың жиынтығын
білдіретін, әртүрлі белгілері бойынша тиісінше топтастырылған инвестициялық
бағдарламаны меншікті қаражатты пайдалану мүмкіндігін есепке ала отырып,
қажетті инвестициялық ресурстар көлемі бойынша бағалаған жөн.
Біріктірілген корпорациялық құрылымдардың инвестициялық қорларын
қалыптастырудың мүмкін болатын нұсқауларын және жоғарыда келтірілген
бағытта әрқайсысының іске асырылуының мүмкін болатын салдарын қарастырамыз.

Инвестициялаудың осындай және өзге көздерін таңдау тиімділігін
бағалау тек қана экономикалық негізде ғана емес, сондай-ақ қаржы
тұрақтылығының құлдырауын болдырмау, төлем қабілеттігінің кемуін болдырмау
және тағы басқа мақсаттарда олардың ұтымды арақатынасы негізінде
жүргізіледі.Ең ақырында әртүрлі нысандарда тартылған инвестициялық
ресурстардың жиынтығын және тиісті инвестициялық бағдарламаларды жүзеге
асыру үшін оларды іске асыру тәсілдерін білдіретін БКҚ-ның инвестициялық
жобасы қалыптастырылады.
Біріктірілген корпорациялық құрылымдар қатысушыларының инвестициялық
жобаларды әзірлеуі мен іске асыру мәселелері инвестициялық үдерістің сыртқы
ынталандыру шараларының кешені негізінде инвестициялық қызметті
жандандыруға тікелей байланысты.Негізгі бағыт нақты қаржы-кредит
құрылымдарын, айрықша банкілерді ынталандыру болуға тиіс.
Осы және өзге нысандағы инвестициялардың жетіспеуі қаржы құрылымдары,
нақтырақ айтсақ банкілер барлық деңгейдегі бюджеттерді толықтыруға
бағытталуының салдары болып табылады.
Инвестицияны өндіріске ынталандыратын фактордың бірі кепілдің нақты
тетігі болуы мүмкін.Біріктірілген корпорациялық құрылымдар құрамына кіретін
банкілер кепілдің қамтамасыз етілуі өлшемін дербес айқындағаны жөн.Бұдан
әрі кепілді іске асыру тәртібін өзгерту мен жеңілдендіру орын алады, бұл
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінен туындайтын сот шешіміне
сәйкес емес, нақты кешеуілмен кредиттеу мерзімі аяқталғаннан кейін, келу
тәртібімен жүргізілгені жөн.Кепіл нарығының болуы мен оларды іске асыру
рәсімін жеңілдету кредит берушіге кепілді жедел сатуға және берілген
кредиттің бір бөлігін болса да қайтаруға мүмкіндік береді.
Осындай көрініс қойылған талаптарды қанағаттандырудың белгіленген
тәртібінде де қалыптасып отыр.Кредит мекемелері бір жағынан нақты
секторларды қаржыландыруға шақырылады, екінші жағынан кредит үшін төлем
және қайтару тек соңғы кезекте жүзеге асырылатын болады.Бұдан шығу жолы
ретінде барлық кредиторлар бойынша төлемнің ең төменгі деңгейін орнатуды
ұсынуға болады.Бұл сенімді бола отырып банкілерге нақты сектордағы
кредиттендіруде кең қатысуға мүмкіндік береді, қарыз берушінің барлық
қаражаты басқа кредит берушілердің қарызын өтеуге бағытталмайды.
Қазіргі жағдайда біріктірілген корпорациялық құрылымдардың
инвестициялық саясатының болашақ бағыттарының бірі арқылы өнеркәсіптік
кәсіпорындарды қайта құрылымдауда инвестициялау мүмкіндігі беріледі.
Бұл бағыттың басымдылығы-өткізудің ішкі нарығы елеулі тарылануына,
шетел компаниялары тарапынан бәсекелестікке және кәсіпорындар шығындарын
азайту қажеттілігіне, тіршілік етуге қабілетті өндірістердің бөлінуіне және
төлемге қабілетті сұранысқа сәйкес өндірістік қуаттылықтарды оңтайландыруға
негізделген.
Қайта құрылымдау кәсіпорындарды сақтау мен олардың бәсекеге
қабілеттілігін арттыру тәсілінің бірі болып табылады.Әрине, ол мынадай
талаптарға сәйкес келуге тиіс:
- ұзақ уақыт ішінде қалыптасқан ғылыми-техникалық, технологиялық және
өндірістік әлуетті сақтау;
- қайта қалыптастырылған кәсіпорын меншік иелерінің, қызметкерлері мен
басшыларының, оның кредит берушілері мен аймақтық мүдделерімен келісу;
- кредит берушілер, бюджет, бюджеттен тыс қорлар алдындағы, кәсіпорын
қызметкерлері алдындағы жалақы бойынша, табиғи монополиялар алдындағы
берешектерді өтеу мәселесін шешу;
- бюджетке және мемлекеттік бюджеттен тыс қорларға нақты түсімдердің
өсуі;
- қайта құрылымдалатын кәсіпорынның өндірістік қуаттылықтары негізінде
жаңа жұмыс орындарын мүмкіндігінше сақтау және құру;
- акционерлер құқығын қорғау.
Барлық келтірілген талаптарды сақтай отырып Қазақстанда қайта
құрылымдауды жүргізу екі-үш жылдық іске асыру мерзімімен қымбат тұратын
инвестициялық жоба болып табылады.Іс жүзінде республиканың 80% кәсіпорынын
қайта құрылымдау қатарына жатқызуға болады.Осылайша, қаржы-өнеркәсіптік
топтарды ықпал ету аясына енгізілген жағдайда, оларды инвестициялық
салымдар нақты түрде ынталандыруға тиіс.Жағдай жеткілікті айқын:
мемлекеттік өнеркәсіптік кәсіпорындарды сақтауға және бюджеттен қайта
құрылымдауға инвестиция салуды қамтамасыз етуге қабілетсіз; кәсіпорынның
өзінде бұл үшін еркін қаражат жоқ.Шығу жолы-қайта құрылымдау негізінде
кәсіпорынды қайта жандандыруда белгілі бір мүдделі қаржы-өнеркәсіптік
топтардың қаржы-кредит құрылымдарының қаражатын пайдалану.Сонымен қатар,
қайта құрылымдау тек біріктірілген корпорациялық құрылымдар қызметінің
тиімділігін арттыру мәселелерін ғана емес, сондай-ақ аймақтық сипаттағы
бірқатар мәселелерді шешетіндіктен оны инвестициялау нақты ынталандырылуы
тиіс.
Республикада қайта құрылымдауға инвестиция салу кезінде мынадай
жеңілдіктерді белгілеу орынды:
- салық салудан шығара отырып, сондай-ақ жоғарыда келтірілген мүлік
орналасқан жер учаскелері үшін, не болмаса басқа пайдаланылмайтын жер
учаскелері үшін жалдау ақысынан босата отырып кәсіпорынның осы санатының
өндірістік үдерісте пайдаланылмайтын мүлкін уақытша тоқтатып қою арқылы
қорларды құру;
- аймақтық бюджет болып есептелетін салық және басқа да қайта төлемдерді
төлеу бойынша мерзімін кейінге қалдыруды беру;
- аймақтық тапсырыс алуға, конкурстарға қатысу кезінде басымдықтарды
қамтамасыз ету;
- бюджет және бюджеттен тыс қорлар алдында осы кәсіпорындардың
берешектерін қайта құрылымдау;
- тиісті берешектерді қайта құрылымдау негізінде табиғи монополистермен
қарым-қатынаста кәсіпорындардың қайта құрылымдалуын жүргізетін қаржы-
өнеркәсіптік топтарға көмек көрсету немесе биліктің аймақтық органдары
арқылы оларға кепілдіктер беру;
- өнеркәсіптік кәсіпорындарды қайта құрылымдауда инвестицияны
пайдаланылып қаржы-кредит құрылымдары бөлігінде пайданы салық салудан
шығару.
Мемлекет тарапынан біріктірілген корпорациялық құрылымдарда
біріктірудің мынадай түрткі болатын дәлелдерін атап көрсетуге болады:
әлемдік экономикадағы Қазақстан жайғасымының нақты күшею мүмкіндігі;
қажетті құрылымдық қайта құрылымдар мен басымдық бағыттары мен
бағдарламаларға инвестиция салу мақсатында мемлекеттің тиімді ықпалы,
ғылымды қажетсінетін тиімділігі жоғары өндірістерге қолдау көрсету, сондай-
ақ өнеркәсіптік, банк және ғылыми-конструкторлық секторлардың орнықтылығы
мен тұрақтылығын қамтамасыз ету, банкроттың санын азайту, ғылыми-
конструкторлық және өндірістік салаға банк және басқа қаржы-кредит
мекемелерінің ресурстарын тарту арқылы мемлекеттік бюджеттен қаржы
жүктемесін дербес дамытып отырған құрылымдарға ауыстыру.
Қазақстанда тікелей шетел инвестициясының негізгі үлесі не болмаса
экспорттық бағытталған салаларға, тау-кен өнеркәсібіне, не болмаса азғантай
қор сыйымдылығымен орнын толтыру мерзімі аз үстеме пайдалы жобаларға
жіберіледі.Шетелдік инвесторлар іс жүзінде инвестицияларды біршама
экономикалық ауыр жағдайдағы Қазақстанның қор сыйымдылығы салаларына
бағыттамайды.
Осылайша, Қазақстанда біріктірілген корпорациялық құрылымдарды
қалыптастыру өнеркәсіпті көтеру үшін экономиканы қайта құрылымдау
жағдайында өзіне тән плацдарымды жасауға мүмкіндік береді.Бірақ, бұл
құрылымдар өз алдына инвестиция мәселелерін шеше алмайды.Бұл үшін жалпы
экономикалық жағдайлар да қажет.Республикада біріктірілген корпорациялық
құрылымдарды құру жаңа технологиялармен немесе тауарлармен әлемдік
экономикаға сілкіністі жүзеге асыруы мақсатқа сай.Оларды қалыптастыруды
қаржы институттары мен өнеркәсіптік кәсіпорындардың аса маңызды меншікті
мәселелерін шешу ғана емес, сондай-ақ экономикалық дағдарысты жалпы еңсеру
мүмкіндігі қарастырылады.
Ресей мен Қазақстан үкіметтері арасында мемлекетаралық қаржы-
өнеркәсіптік топтарды құру жөніндегі хаттамаға қол қойылды.Ресей мамандары
қаржы өнеркәсіп топтарын құру туралы екі мемлекет үкіметі арасындағы
келісімдер жобасын, хромды кен мен феррлі қорытпа, қара металл және прокат,
титан мен титандық прокат, алюминий және алюминий прокаты, сирек кездесетін
және сирек кездесетін жер асты металын өндіру жөніндегі бес қаржы өнеркәсіп
топтарының құрылтай шарты мен жарғыларының жобасын әзірлеп, қазақстандық
әріптестерінің қарауына ұсынды.Бұл топтардың құрамына ресейлік, сондай-ақ
қазақстандық кәсіпорындарға тең негізде және еркін тәртіпте кіру ұсынысы
жасалды.
Орнықты бірлестіктер мен оларға кіретін ірі банкілердің кепілі арқылы
инвестицияларды тарту, біріктірілген корпорациялық құрылымдардың басымдық
бағыттары мен бағдарламаларына қолдау көрсету үшін қаражатты шоғырландыру
шындыққа айналып отыр.Қазақстанда олардың орналасқан жеріне қарамастан
бірлестіктер қатысушыларының уақытша еркін қаражаты есебінен жекелеген
өндірістерді дамытуды біршама ұтымды пайдаланудың нақты мүмкіндіктері бар.
ІІ тарау ҚазМұнайГаз АҚ-ның қызметінің принциптері мен мақсаттары және
инвестициялық стратегиясы.
2.1 ҚазМұнайГаз АҚ-ның қызметінің негізгі мақсаттары мен принциптері.
"ҚазМұнайГаз" ҰК АҚ Даму стратегиясы "ҚазМұнайГаз" ҰК АҚ және оның
еншілес ұйымдары мен тәуелді қоғамдары (бұдан әрі - Компания) қызметінің
негізгі стратегиялық мақсаттары ретінде Компанияның тұрақты экономикалық
дамуын, тұтастай алғанда елдің мұнай-газ кешенін дамытудан Қазақстан
Республикасы үшін стратегиялық пайданы қамтамасыз етуді, корпоративтік
басқару жүйесін жетілдіруді айқындайды.
Осымен қатар Компания қоғамның алдында өз қызметінің қоршаған ортаға
әсерін азайту, табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану, қауіпсіз еңбек жағдайын
қамтамасыз ету, Компания қызметінің аудандарында тұрып жатқан қызметкерлер
мен тұрғындардың денсаулығын қорғау үшін жауап береді.
         Компанияның сапа, қоршаған ортаны қорғау, еңбекті қорғау және
қауіпсіздік техникасы саласындағы қызметінің негізгі мақсаттары мыналар
болып табылады:
- басқару тиімділігі мен қабылданатын шешімдер сапасын арттыру;
         - қауіпсіз еңбек жағдайын және Компания қызметкерлері мен Компания
қызметінің аудандарында тұрып жатқан тұрғындардың денсаулығын қорғау;
- өндірістік қызметтің қоршаған ортаға әсерін азайту.
         Осы мақсаттарға қол жеткізуді қамтамасыз ететін бірінші кезектегі
міндеттердің бірі Компанияда ISO 9001, ISO 14001 халықаралық стандарттары
мен OHSAS 18001 спецификасының талаптарына жауап беретін сапаны басқару
жүйесін, қоршаған ортаны қорғауды басқару жүйесі және еңбек қауіпсіздігін
басқару жүйесі болып табылады.
Компанияның сапа, қоршаған ортаны қорғау, еңбекті қорғау және
қауіпсіздік техникасы саласындағы қызметі мынадай принциптердің сақталуына
негізделген:
         Компания қабылдайтын шешімдер мен оның өндірістік қызметінің
Жалғыз акционердің және тұтастай алғанда қазақстандық қоғамның мүдделеріне,
сонадай-ақ Компанияның тұрақты экономикалық даму мақсаттарына сәйкес келуі;
         Компанияның тауарлары, жұмыстары және (немесе) көрсететін
қызметтері сапасының ұлттық және халықаралық стандарттарға, сондай-ақ
тапсырыс берушілердің және (немесе) тұртынушылардың негізделген талаптарына
сәйкес келуі;
         Қоршаған ортаға теріс әсерді, жарақаттану мен кәсіби сырқаттануды
азайтуды қамтамасыз ету үшін Компанияның өндірістік-техникалық даму
деңгейін арттыру;
         Компания тауарларының, жұмыстарының және (немесе) көрсететін
қызметтерінің сапасын арттыруға және Компанияның өндірістік қызметінің
қоршаған ортаға, Компания қызметкерлері мен осындай әсерге ұшыраған
аудандар тұрғындарының денсаулығына теріс әсерін азайтуға бағытталған
өндірістік процестерді ұдайы жақсартып отыру;
Компанияға ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.