Мекеменің қаржы жағдайына бағалау көрсеткіштерін топтастыру
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ
АТЫРАУ МҰНАЙ ЖӘНЕ ГАЗ ИНСТИТУТЫ
Экономика факультеті
Есеп және аудит кафедрасы
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Компанияның қаржылық қызметінің жағдайын бағалау
050508-Есеп және аудит
Е ж А -08 ҚОБ сб
Орындаған: ___________ студент Қуанышев Б.Қ.
Жетекші: ___________ доцент Ажигалиева Г.К.
Атырау, 2010
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ
АТЫРАУ МҰНАЙ ЖӘНЕ ГАЗ ИНСТИТУТЫ
Экономика факультеті
Есеп және аудит кафедрасы
Бекітемін
Есеп және аудит каф. меңгерушісі
_________э.ғ.к., доцент Жалғасбаева А.А.
___ _________ 20__ ж.
Курстық жұмысқа
ТАПСЫРМА
Студент Қуанышев Бейбіт Қарсақбайұлы
Мамандығы Есеп және аудит
Топ Есеп және аудит 08 ҚОБ сб
Тақырып: Компанияның қаржылық қызметінің жағдайын бағалау
Бұйрықпен бекітілді № ______ _____________20__ж.
___
Курстық жұмысты тапсыру мерзімі: ____ 20__ж.
дейін
Алдын ала қорғау мерзімі: ____ 20__ж.
____бастап дейін
Жұмысты қорғау: ____ 20__ж.
____бастап дейін
Жұмысқа қажет ақпарлар
Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 28 ақпандағы Бухгалтерлік есеп және
қаржылық есептілік туралы Заңы
Кәсіпорынның есеп саясаты
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің бухгалтерлік есепті жүргізудің типтік
шоттар жоспары.
Негізгі бөлім
Кіріспе
1 Өнеркәсіптік кәсіпорынның қызметінің қаржылық жағдайын бағалаудың
теориялық мәні мен мазмұны
1.1 Қазіргі жағдайдағы қаржылық бағалаудың мақсаты мен маңызы
1.2 Қаржылық бағалауды ақпаратпен жабдықтау және оны жүзеге асыру
1.3 Кәсіпорынның қаржылық жағдайын сипаттайтын көрсеткіштер жүйесі
2 Өнеркәсіптік кәсіпорынның қаржылық қызметінің жағдайын бағалау
2.1 Атырау мұнай өндеу зауыты жауапкершілігі шектеулі серіктестігі
қызметінің қысқаша сипаттамасы
2.2 Кәсіпорынның қаржылық қызметінің жағдайын бағалау
2.3 Кәсіпорынның қаржылық құралдарының жағдайын және оларды пайдалану
деңгейін бағалау
2.4 Мекеменің қаржы жағдайына бағалау көрсеткіштерін топтастыру
3 Өнеркәсіптік кәсіпорынның қызметінің тиімділігін арттыруының негізгі
бағыттары мен жолдары
3.1 Компанияның қаржылық тұрақтылығын нығайту бойынша негізгі бағыттар
3.2 Өнеркәсіптік кәсіпорынның қаржылық капиталын пайдалануының
тиімділігін арттыру жолдары
Қорытынды
Пайдаланылған ақпар көздері
Ұсынылатын ақпараттар тізімі
Қазақстан Республикасының Қаржы Министрлігі бухгалтерлік есеп әдістемесі
және аудит Департаменті. Бухгалтерлік есептің стандарттары мен
әдістемелік ұсынымдары. - Алматы: LEM баспасы, 2003ж.
Абленов Д.О. Анализ факторов интенсификации использования оборотных
средств на предприятиях, -Алма-ата,1997 г.
Тасмағанбетов Т.А., Әлібекова Б.А.,Байболтаева Н.Ә. Қаржы есебі:Оқу
құралы. жалпы редакциясын басқарған Тасмағанбетов Т.А.-Алматы:Дәуір,1998
ж.
Баканов М. И., Сергеев Э. А. Анализ эффективности использования оборотных
средств Бухгалтерский учет. – 1999г. - №10 – с. 64-65.
Графикалық материалдар тізімі
(кесте, диаграмма, сызба және т.б.);
Тапсырманы алу мерзімі:
_____________________________20__ ж.
Жұмыс жетекшісі: ______________________
Тапсырманы орындау мерзімі: _____________________________20__ г
Студент: ______________________
Жоспар
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
І Өнеркәсіптік кәсіпорынның қызметінің қаржылық жағдайын бағалаудың
теориялық мәні мен мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.1 Қазіргі жағдайдағы қаржылық бағалаудың мақсаты мен
маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.2 Қаржылық бағалауды ақпаратпен жабдықтау және оны жүзеге
асыру ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
1.3 Кәсіпорынның қаржылық жағдайын сипаттайтын көрсеткіштер
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .14
2 Өнеркәсіптік кәсіпорынның қаржылық қызметінің жағдайын бағалау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
2.1 Атырау мұнай өндеу зауыты жауапкершілігі шектеулі
серіктестігі қызметінің қысқаша
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...19
2.2 Кәсіпорынның қаржылық қызметінің жағдайын
бағалау ... ... ... ... ... 22
2.3 Кәсіпорынның қаржылық құралдарының жағдайын және оларды пайдалану
деңгейін
бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .34
2.4 Мекеменің қаржы жағдайына бағалау көрсеткіштерін
топтастыру ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .39
3 Өнеркәсіптік кәсіпорынның қызметінің тиімділігін арттыруының
негізгі бағыттары мен жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 42
3.1 Компанияның қаржылық тұрақтылығын нығайту бойынша негізгі
бағыттар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 42
3.2 Өнеркәсіптік кәсіпорынның қаржылық капиталын пайдалануының
тиімділігін арттыру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .48
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 51
Пайдаланылған ақпар
көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
54
Кіріспе
Қазақстан Республикасының нарықтық экономикасы жылдан жылға даму
үстінде. Сонымен қатар, шаруашылық процесті реттейтін негізгі механизм –
бәсекелестік те дамып келеді. Осыған байланысты, берілген курстық
жұмыстың актуалдығы мынада: қазіргі кезде мекеменің өміршеңдігін қамтамасыз
ету үшін басқарушылық персоналға өзінің мекемесімен қатар потенциалды
бәсекелестердің қаржылық жағдайын бағалау керек. Қазіргі экономикалық
жағдайда мекеменің қаржылық жағдайын бағалап, талдап отыру өте маңызды.
Қаржылық жағдай -мекеменің экономикалық қызметінің маңызды сипаттамасы. Ол
мекеменің бәсеке қабілеттілігін анықтайды, іскерлік келісімдерде
потенциалын, сол мекеменің және әріптестерінің қаржылық және өндірістік
қатынастағы экономикалық қызығушылығы қандай дәрежеде кепілдендірілгенінің
бағалайды. Бірақта, бір ғана бағалаудың өзі мекеменің үздік қызмет етуі мен
алға қойылған мақсаттарға жету үшін жеткіліксіз. Мекеменің иелігіндегі
қаржылық ресурстар мен капиталдың қозғалысын дұрыс басқару нәтижесінде ғана
бәсеке қабілеттілігі қамтамасыз етіледі.
Мекеменің қаржылық жағдайы – шаруашылық жүргізуші субъектінің
белгіленген уақытта өзін-өзі дамытуға қабілеттілігі мен айналым
процесінде капиталдың жағдайын бейнелейтін экономикалық категория
болып табылады. Өнім өндіру, өткізу мен қаржылық қызмет процесінде
капитал айналымының үзіліссіздігі болады, қаржы құрылымы мен
олардың қалыптасу көздері өзгереді , қаржы ресурстарының бары мен
қажеттілігі, яғни осының барлығы мекеменің қаржылық жағдайын, төлем
қабілеттілігін көрсетеді.
Қаржылық талдау қаржылық менеджмент пен аудиттің маңызды элементі
болып табылады. Көбінесе барлық қаржылық есепті қолданатын кәсіпорындар
өзіне қажет сұрақты шешу үшін мекеменің қаржылық жағдайын талдау тәсілдерін
қолданады.Жеке меншік фирмалар қаржылық есепті табыс капиталының өсуі үшін
фирма тұрақталығының өсуін қамтамасыз ету үшін талдайды. Мекеменің
қаржылық жағдайына талдау сұрақтарын қарастырмас бұрын, қаржылық жағдай
не екенің анықтап алу қажет. Соңғы жылдарда арнайы әдебиеттерде бұл
түсініктің көптеген анықтамасы берілген. Профессор Шеремет А.Д. былай
жазған мекеменің қаржылық жағдайы – құралдар (актив) мен олардың құралу
көздерінің (меншікті капитал мен міндеттемелер) пайдалану мен бөлуді
сипаттайтын көрсеткіш. Ал, Родионова мен М. Федотова былай жазған –
мекеменің қаржылық жағдайы – қаржылық ресурстарда пайдалану мен болу
процестерінің қалыптасуын айтады. С. Стуков өзінің көзқарасын балай
тұжырымдаған Мекеменің қаржылық жағдайы – оның ден саулығы мен оның өмір
сүру қабілеттілігіне комплекстік баға, ол қасындағы көрсеткіштермен
сипатталуы керек. Аталған анықтамалар қарастырып отырған түсініктің
мазмұның толық ашпайды, бірақ олардың әрқайсысының рационалды ұнтағы бар,
оларды пайдаланған кезде түсініктің дәл анықтамасын табуға мүмкіндік
береді.Нәтижесінде, мекеменің қаржылай жағдайы әлсіздерді алмайтын бәсекелі
нарықтық экономика жағдайында мекеменің перспективті тұрақты және
сенімділігі туралы кәуәландырылуы керек.
Қазақстан Республикасының кәсіпорындарында соңғы жылдары
бухгалтерлік есеп тәжірибесінде және әдістемесінде түбегейлі өзгерістер
енді., ең басты себебі елдің нарықтық экономика қатынастарына көшуімен
байланысты. Бухгалтерлік есептің жаңа жоспарының енуі , бухгалтерлік
есептің формасын халықаралық стандарт талабына сәйкес ету , нарықтық
экономика жағдайына сай келетін қаржылық талдаудың жаңа тәсілдерін
қолдануға қажет етеді.
Тәжірибемен дәлелденгендей есеп регистірлерде шаруашылық –
операцияларды бейнелеуде дәстүрлі бухгалтерлік қызмет қаржының ақпаратты
пайдаланушының көптеген сұрақтарына жауап бермейді. Қазіргі кезде
бхгалтерлік қаржының нәтижені құруда көптеген нәрсені білу керек, мекеменің
қабылданған қаржының саясатының жүзеге асырылуын қамтамасыз ететін есептін
саясаттың тиімді түрін басшыға таңдап және ұсынып білуі керек.
Қазіргі уақытта экономиканың нарықтық қатынастарға өтуі мекеменің
шаруашылық субъект ретінде статусын сақтап қалуын қатайтты, оның алдынан,
өндірістік және қаржылық сұрақтарды өз бетімен шешу мүмкіндіктерін ашты.
Нарықтық қатынастар жағдайында мекеменің қаржылық жағдайын талдау өте
маңызды рөл атқарады. Бұл мекеменің өз бетімен шығып, меншік иелері,
жұмысшылар, коммерциялық әріптестер немесе басқа да контингенттер алдыңда
өзінің өндірістік кәсіпкерлік қызметінің нәтижесіне толықтай жауап берумен
байланысты.
Курстық жұмысты жазудағы басты мақсат: өндірістік мекеменің
қызметінің тиімділігінің қаржылық жағдайын “АМӨЗ” ЖШС үлгісінде талдау,
өндірістік мекеменің бухгалтерлік есеп, қаржылық-шаруашылық қызмет нәтижесі
туралы есеп, қаржы құралдары қозғалысы туралы есеп және негізгі қорлардың
қозғалысы бойынша есептің мәліметтеріне сүйене отырып, өндірістік мекеменің
қаржылық жағдайын бағалау, яғни мекеменің әлді және әлсіз жақтарын
анықтау болып табылады.
1 Өнеркәсіптік кәсіпорынның қызметінің қаржылық жағдайын бағалаудың
теориялық мәні мен мазмұны
1.1 Қазіргі жағдайдағы қаржылық бағалаудың мақсаты мен маңызы
Қазіргі кезде мекеме дұрыс қызмет етуі үшін, оның меншік
түріне байланыссыз, басшылықтан міндетті түрде мыналарды талап етеді;
қаржылық жағдайды талдауға жүйелі-комплексті бағытты таңдау, ал мекеменің
қаржысын сауатты басқару үшін – қаржылық стратегияны өндеп, жүзеге асыру.
Қаржылық жағдайды талдау өз алдына ғылым саласы болып, тек 20-шы
ғасырдың ортасынан бастап аталды, бұрын бұл сала экономикалық талдау
шеңберінде ғана болды.
Ең бірінші болып, жүйеленген экономикалық талдауды француз
ғалымы Ж. Савари бастады (17ғ.), ол синтетикалық және аналитикалық есеп
түсінігін еңгізді. Шамамен сол кезде Италияда Б. Вентури мекеменің 10
жылдық шаруашылық қызметінің көрсеткіштерін динамикалық қатарға талдап,
құрды. Саваридің идеяларын 19 ғасырда италияндық ғалым Д Чербонимен
тереңдетілді. 19 ғасырдың аяғы мен 20 ғасырдың басында - балансты
жүргізудің жаңаша бағыты пайда болды, яғни балансты экономикалық талдау .
Бұл кездерде балансты экономикалық талдау теориясын дамытқан И. Шер, П.
Герстнер и Ф. Ляйтер болды. Ресейде балансты талдау туралы ғылымның
дамуы 20 ғ. І-ші жартысына келеді , бұл кезде А. К. Рощаховский атты орыс
бухгалтері бухгалтерлік есеппен экономикалық талдаудың өзара байланысы мен
маңызын бірінші болып бағалады. 20 ғ. 20-30 ж.ж. А.П. Рудановский, Н.А.
Блатов, И.Р. Николаев балансты жүргізу теориясын соңыда дейін аяқтады.
Соңғы кезде қаржылық талдаудың теориясы мен практикасына көп
көңіл бөлінуде.
Мекеменің басты қызметтерінің бірі өзінің қаржылық қызметін
бағалау болып табылады. Ол өз алдына, уақыттың соңғы интервалында
қызметін талдау нәтижесінде мекеменің жағдайын анықтауға мүмкіндік
беретін
әдістердің жиынтығымен жүзеге асырылады.
Мекеменің қаржысы – бұл экономикалық категория, ол өзінің қызмет ету
сферасы мен оған жүктелген функциялармен ерекшеленеді. Олар материалдық
өндірісте қызмет етеді, және оның негізінде жиынтық ұлттық өнім мен ұлттық
табыс қалыптасады. Мекеменің шаруашылық қызметін қаржыландыру барысында
өндірісті ұйымдастыру, өнімді өткізу, қаржылық ресурстарды құру пайданы
тарату мен пайдалану кезінде қаржылық қатынастар пайда болады.
Мазмұны бойынша мекеменің қаржылық қатынасының жиынтығын келесі
бағыттар бойынша жүйелеуге болады ( 1 – сызба):
Жарғылық капиталдың қалыптасуы байланысты;
Жаңа құнның пайда болуымен, өнім өндіру мен өткізумен байланысты;
Бағалы қағаздарды эмиссиялау мен орналастыруымен байланысты мекемелер мен
комерциялық ұйымдардың арасындағы қатынастар;
Шаруашылық жүргізуші субъектілер мен оның бөлімшелерінің арасындағы
байланыс;
Коммерциялық ұйымдар мен бөлек сатып алушылар арасындағы қатынас;
Шаруашылық жүргізуші субъектілер мен бюджетке салықтар мен басқа да
төлемдерді жүргізудегі мемлекеттің қаржылық жүйесімен байланыс;
Шаруашылық жүргізуші субъектілермен банкіде қаржы сақтау процесіндегі
банкі жүйесімен қатынас.
1 – сызба. Мекеменің қаржылық қатынасының түрлері
Мекеменің қаржысы 3 негізгі функцияны атқарады (1 – сурет):
1 – сурет. Мекеме қаржысының атқаратын функциялары
Мекеменің қаржысы - бұл экономикалық категория, ол қызмет ету
функциясы мен ортасына байланысты ерекшеленеді. Олар жиынтық қоғамдық өнім
мен ұлттық табыстан құрылатын материалдық ортада қызмет етеді. Мекеменің
шаруашылық қызметін қаржыландыру барысында өндірісті ұйымдастыру мен өнім
өткізу, қаржылық ресурстарды қалыптастыру , пайданы бөлумен байланысты
көптеген қаржылық қатынастар пайда болады.
Бағалаудың мақсаты – мекеменің қаржылық жағдайы, төлем
қабілеттілігі мен табыстылығы туралы ақпарат алу болып
табылады. Талдаудың нәтитжесінде басшылар мекеменің қаржылық жағдайы
бойынша толықтай мағлұмат алады, ал бұл мекемеде қызмет етпейтін,
бірақта оның жағдайына қызығушылық білдіретін адамдар үшін маңызды (мысалы,
несие берушілер олар ақшаларын қайтарып алатындығына сенімді болуы
керек, аудиторлар қаржылық қулықтарды шығарып алуы керек, салым
салушылар).
Талдаудың мақсаты –тек мекеменің қаржылық жағдайын бағалап қана
қоймай, сонымен қатар оның жағдайын жақсартуға бағытталған жұмыстарды
жүргізу болып табылады.
Мекеменің қаржылық жағдайын талдау нақты қай бағытта қызмет ету
керектігін көрсетеді, мекеменің қаржылық жағдайындағы әлді және әлсіз
жақтарын анықтауғы мүмкіндік береді.
Мекеменің қаржылық жағдайын бағалау талдаудың мақсатына байланысты
деталданудың түрлі деңгейнде жүргізіледі.
Қаржылық талдаудың нәтижесі мекеменің әлсіз жақтарын анықтауға, оларды
жою бойынша шараларды өндеуге мүмкіндік береді.
Мекеменің қызметінің қаржылық жағдайына мыналар кііреді (2–
сурет):
2 – сурет. Кәсіпорынның қаржылық қызметін бағалаудың бағыттары
Қаржылық талдау шаруашылық қызметті толықтай талдаудың жалпы бөлігі
болып табылады және ол өзара тығыз байланысты екі бөлімнен тұрады:
қаржылық талдау мен өндірістік басқарушылық талдаудан.
Сыртқы қаржылық талдаудың ерекшеліктері келесіден көрініс алады:
- Талдау жүргізуші субъектілердің көптілігі, мекеменің қызметі туралы
ақпаратты пайдаланушылар;
- Талдау жүргізуші субъектілердің мақсаттарының әртүрлілігі:
- Талдаудың типтік әдістерінің, есеп стандарттарының болуы:
- Талдаудың тек бұқаралық мекеменің сыртқы есебіне бағытталуы:
- Мекеменің қызметі туралы ақпаратты пайдаланушыларға талдаудың
қорытындыларының максималды деңгейде ашықтығы:
Бухгалтерлік есептің мәліметеріне неізделген қаржылық талдау,
сыртқы талдау деп сипатталады, яғни мекемеден тыс меншік немесе мемлекеттік
органдармен, контрагенттермен жүргізілетін талдауды айтады. Тек осы
есептер негізінде жүргізілетін талдаудың нәтижесі, мекеменің қызметі
туралы ақпаратты шектеуле бөлікте ғана береді, үздік қызмет етудің сиқырын
ашпайды немесе мекеме қызметіндегі сәтсздіктерді анықтай алмайды.
Берілген қаржылық есептер бойынша мекеменің әріптестерімен жүзеге
асырылатын сыртқы қаржылық талдаудың негізгі мазмұны мынады:
- пайданың абсолютті көрсеткішін талдау,
- рентабельділік көрсеткіштерін талдау,
- қаржылық жағдайын, нарықтық тұрақтылығын, баланстың өтімділігін,
мекеменің төлем қабілеттілігі,
- зайымдық капиталдың тиімділігін талдау,
- мекеменің қаржылық жағдайының экономикалық диагностикасы мен
эмитенттің рейтингтік бағасы.
1.2 Қаржылық бағалауды ақпаратпен жабдықтау және оны жүзеге асыру
Нарықтық қатынастарға өткелі шаруашылық субъектінің
бухгалтерлік есебі қаржылық талдауды ақпараттық қамтамасыз етуінің
басты элементі мен коммуникацияның негізгі құралы болып табылады. Мекеме
қызметінің нәтижесі бойынша негізгі көрсеткіштер жылдық № 2 форма
бухгалтерлік есебінде көрсетілген. Оған мыналар жатады: өнімді өткізуден
пайда; қаржылық -шаруашылық қызметтен түскен пайда; есепті кезеңдегі
пайда (шығын); есепті кезеңдегі бөлінбеген табыс (шығын).
Әрбір мекеме қандай дәрежеде болмасын әрдайымда қосымша
қаржыландыру көзін қажет етеді. Оны капитал нарығында өзінің қаржылық-
шаруашылық қызмет туралы объективті ақпарат арқылы потенциалды несие
берушілер мен инвесторларды еліктіру жолымен тарта алады. Көрсетілген
қаржылық нәтиже қаншалықты тиімді және алдағы уақытта перспективасы
қаншалықты жоғары не төмен болса, қосымша қаржыландыру көзінің тартылу
мүмкіндігі соншалықты жоғары болады.
Есепте көрсетілген ақпаратқа қойылатын негізгі талаптар,
пайдаланушыға пайдалы болуы керек, яғни бүл ақпаратты негізделген
іскерлік шешімдерді қабылдауға мүмкін болуы керек. Ақпарат пайдалы болу
үшін сәйкесінше мынадай критерияларға жауап беруі керек:
Орынды ақпарат, яғни пайдаланушыға қандайда бір шешім қабылдауына
әсер ететін ақпарат, сонымен бірге перспективті және ретроспективті талдау
жасауға мүмкіндік береді. Ақпараттың шынайылылығы құжатта ешбір қате
болмауы керек.
Ақпараттың түсініктілігі, пайдаланушы есептің мазмұнын арнай кәсіптік
білімсіз де түсінуін айтады. Ақпараттың сәйкестігі, мекеменің қызметі
туралы мәліметтер, басқа бір мекеменің сондай ақпараттарымен сәйкес болуын
айтады Сақтық (консерватизм) принципі былай тұжырымдалады, есептік
құжаттарда міндеттемелердің төмендетілген бағасы, пайда мен активтердің
көтерме бағалары жіберілмеуі тиіс. Ақпаратты пайдаланушылар саны әртүрлі,
олардың мақсаттары бәсекелі, кейде қарама-қарсы болып келеді. Сонымен
бірге, бухгалтерлік есептің түрлі пайдаланушыларын қаржылық нәтиженің нақты
көрсеткіштері ғана көздейді. Мысалы, мекеменің әкімшілігі алынған пайда
мен оның құрылымына, оның өсуі мен төмендеуіне әсер ететін факторлары
туралы ақпаратты қажет етеді, ал салық инпекциясы пайданың салық салынатын
базасы туралы ақпаратты қажет етеді. Потенциалды инвесторларды пайданың
сапасы төңірегіндегі сұрақтар толғандырады, яғни жақын арадағы
перспективада пайда алудың тұрақтылығы мен сенімділігі. Инвестордың
берілген мекеменің активіне салынған қаржы бойынша шығындар мен қаржылық
тәуекелділікті азайтуға бағытталған стратегияны таңдап, негіздеу үшін, сол
мекеменің қаржылық жағдайы туралы толықтай мәлімет алуы керек. Бухгалтерлік
есепті пайдаланушылар тобы түрлі әдістермен орындалуы мүмкін, бірақта
тәртіп бойынша олардың 3 іріленген топтары бар: нақты мекемеге қатысты
болса сыртқы, мекеменің өздері (дәлірек айтсақ, олардың басқарушылық
персоналы); және те бухгалтерлер.
Мекеменің қаржылық жағдайын талдаудағы ақпараттық базасы болып
қаржылық есеп табылады.
ҚР Президентінің заңдық күшке ие жарлығы бойынша Бухгалтерлік есеп
туралы 26 желтоқсан 1995 ж №2732 Қаржылық есеп 1998 жылдан бастап
мыналардан тұрады:
1. Бухгалтерлік баланс.
2. Қаржылық – шаруашылық қызмет нәтижесі бойынша есеп.
3. Қаржы құралдарының қозғалысы бойынша есеп.
Сонымен қатар, бухгалтерлік балансқа қосымша түсіндірме жазуы бар
құжат беріледі, және басқа да материалдармен толықтырылады.
Қазіргі кездегі енгізілудегі қаржылық есептің негізгі параметрлері
халықаралық есеп стандарттарына сәйкес келеді, себебі соңғы жылдары
Қазақстан Республикасында бухгалтерлік есепті реформалау процесі
жүргізілді: біріншіден, жаңа экономикалық жүйенің қалыптасуына (оның
негізі нарықтық қатынастар), екіншіден, еліміздің әлемдік экономикалық
кеңістікке енуімен байланысты.
ҚР бухгалтерлік есепті реформалау процесінде есепті құруда жаңаша көз
қарас, бағыт пайда болды. Қаржылық есептің мақсаты – бухгалтерлік есеп
стандартында бухгалтерлік баланс және негізгі қаржылық есептегі ашылулар
заңды тұлғалар қаржылық жағдайы туралы дұрыс, сенімді ақпарат алуын
қамтамасыз етеді.
Қаржылық есеп негізінде қаржылық нәтижесін бейнелейді, соның
нәтижесінде қаржылық инвестициялар мен несие беру шешімін қабылдау үшін
пайдалы ақпараттарды қамтиды. Сонымен бірге басқару органдарының жұмыстары
мен оған еңгізген ресурстарға байланысты оның міндеттері есеп
ресурстарының, субъектілерінің қаражат ағымын бағалауға өте қажет.
Бірақта, қаржылық есеп экономикалық шешім қабылдауда пайдаланушыға
қажет ақпараттарды қамтымайды.
Нарық экономика жағдайында қаржылық есеп іс жүзінде шаруашылық
субьектінің қызметі туралы қаржылық ақпарат дара жүйеленген көзі болып
табылады. Негізінде түрлі ұйымдық құқықтық формадағы шаруашылық субъектінің
камуникация қоры және басқарушылық шешімдерге қажет аналитикалық
есептерінің ақпараттық базасы болып табылады.
Мекеменің қаржылық жағдайды талдау қамтамасыз ететін ақпарат көзі
болып бухгалтерлік баланс табылады.
Қаржы құралдарының қозғалысы туралы есеп әлемдік тәжірибеде мекеменің
қаржылық-экономикалық талдауына қажет мәліметтердің негізгі көзі болып
табылады.
ҚР шаруашылық субъектінің қаржылық есебінің жаңа формасы №3 Қаржы
құралдарының қозғалысы туралы есебі болып табылады. Бұл есеп мекеменің
нақты кезеңдегі қаржы көзін анықтайтын және оның қандай бағытта жұмсалып
отырғандығын білуге мүмкіндік беретін қажет ақпарат көзі болып табылады.
Бұл есепте мекеменің негізгі қызметтен түскен түсімі, шығындырды
қаржыландыру мүмкіндігі көрсетіледі.
Кәсіпорынның қаржы құралдарының нақты қозғалысын анықтау үшін, қаржы
құралдарының түсуі мен жұмсалуының бір мезгілге сәйкес келуін бағалап,
сонымен қатар алынған қаржылық нәтиженің мөлшерін кәсіпорындағы қаржы
құралдарының жағдайымен ұштастыру үшін барлық түскен қаржы құралдарын
талдау керек. Ағымдағы қызмет көлемінде ақшаның құйылуы, өнімді
өткізуден түскен түсімдерді алу есебімен байланысты, ал, шығуы жұмысшыларға
еңбекақы, әлеуметтік қамсыздандыру мен қауіпсіздендіру қорларына өндірістен
бөлінетін қаржыны айтады.
Инвестициялық қызмет көлеміндегі қаржы қозғалысы ұзақ мерзімді
пайдаланылатын мүліктерді алумен (өткізумен) байланысты.
Есептің құрамында қозғалыстың (қаржы құралдарының түсімі мен шығыны)
сипатына байланысты 3 негізгі бөлімді қарастырады:
- ағымдық (негізгі) қызмет;
- инвестициялық қызмет;
- қаржылық қызмет.
Қаржы құралдарының қозғалысын талдау екі әдіспен жүргізіледі: тікелей
және жанама әдістер. Бұл әдістермен есеп құру принципі бірдей – мүмкіншілік
болса қаржы құралдарының қозғалысына қатысты барлық операцияларды бөліп алу
қажет. Бірақта, көрсетілген әдістер арасындағы айырмашылықтарды ескеру
қажет (3 - сурет).
Бухгалтерлік есепте қаржы құралдарының қозғалысы туралы есеп тікелей
әдіс бойынша құрылады.
Қаржы құралдарының қозғалысын талдау мыналарды бағалауға мүмкіндік
береді:
• Түскен қаржы құралдары қандай көлемде және қандай көздерден алынды,
олар қандай бағытта қолданылуда;
• Инвестициялық қызметті жүргізу үшін ұйымның меншікті қаржысы
жеткілікті ме;
• Өзінің ағымдық міндеттемелерін өтеуге мекеменің жағдайы бар ма;
• Ағымдық қызметті жүргізу үшін мекеменің алынған пайдасы жеткілікті
ме;
• Алынған пайда мен қолма-қол ақшаның арасындағы айырмашылық немен
түсіндіріледі;
Тәжірибеде қаржылық есепті талдаудың негізгі таңдалынған әдістері:
вертикалды, горизонталды, трендтті, қаржылық коэфициенттер әдісі,
салыстырмалы талдау, факторлық талдау.
Горизонталды (уақытша) талдау - әрбір позицияны өткен кезеңмен
салыстыру.
Вертикалды (құрылымдық) талдау - қаржылық көрсеткіштердің нәтижелі
құрылымын, жалпы нәтижеге есептің әрбір позицияның әсерін анықтау болып
табылады.
Трендтті талдау – есептің әрбір позициясын өткен кезеңмен салыстыру
және трендтті анықтау. Трендттің көмегімен көрсеткіштердің болашақтағы
мүмкін мағынасы қалыптасады, сол себептен перспективті талдау жүргізіледі.
Салыстырмалы көрсеткіштерді (коэфициенттерді) талдау – бөлек
позициялар арасындағы қатынасты есептеу, көрсеткіштердің өзара байланысын
анықтау.
Факторлық талдау - зерттеудің детерминирлеу мен стохаста әдістерінің
көмегімен нәтижелік көрсеткіштерге бөлек факторлардың әсер етуін талдау.
Көптеген математикалық әдістер: корреляциялық талдау, регрессивті
талдау және т.б. аналитикалық өндеулердің қатарына кешірек енді.
Экономикалық кибернетика әдістері мен оптималды программалау, экономикалық
әдістер операцияны зерттеу әдістері мен шешім қабылдау теориясы, қаржылық
талдау аумағында қолдануын табады. Жоғарыда аталынған әдістердің барлығы
талдаудың формалданған түріне қатысты. Сонымен қатар, формалданбаған
әдістер де бар: эксперттердің бағасы, психологиялық, морфологиялық және
т.б. , олар аналитикалық процедураларды логикалық деңгейде бейнелеуге
негізделген.
3 - сурет. Қаржы құралдарының қозғалысы бойынша есепті құру әдістері
Қазіргі кезде, талдауды жүргізудің әдістер саны шектеліп қоылмайды,
олар әрдайымда өзгеріп, бұрын соңды пайдаланылмаған әдістер де
қолданылады.
1.3 Кәсіпорынның қаржылық жағдайын сипаттайтын көрсеткіштер жүйесі
Қаржылық қызмет – бұл бизнестің жұмыс тілі, және мекеменің жұмысының
нәтижесін немесе операцияларды қаржылық көрсетікштерсіз талдау мүмкін емес.
Қаржылық жағдай бойынша нақты сұрақтарды шешу мен квалификациялық баға беру
үшін, мекеменің басшылары жиі-жиі қаржылық талдауға жүгіне бастады.
Қаржылық жағдайдың объективті бағалау үшін баланс пен қаржылық қызмет
нәтижесі туралы есеп жеткіліксіз, сондықтан негізгі факторлардың нақты
бағалық қатынастарына, яғни қаржылық көрсеткіштер мен коэфициенттерге көшу
керек.
Қаржылық коэфициенттер – есептің түрлі баптарының арасындағы
пропорцияны сипаттайды. Егер нақты каржылық коэфициенттердің деңгейі
салыстыру базасынан төмен болса, онда ол мекеменің қызметіндегі ауру
жерлерін көрсетеді, ол қосымша талдауды қажет етеді. Бірақта, қосымша
талдаудың нәтижесі мекеменің іскерлік саясатының ерекшелігі мен нақты
шарттардың спецификасына сай негативті баға орындалмауы мүмкін.
Қаржылық коэфициенттер құрамдас компненттердің сапасын бйенелемейді..
Олар статикалық сипатқа ие. Қаржылық менеджерге қаржылық коэфициенттер аса
маңызды бюолып келеді, себебі есепті сыртқы пайдаланушылармен, акционерлер
мен несигерлердің қызметін бағалауға негіз болады. Жүргізіліп отырған
қаржылық талдаудың мақсатты ориентирлері оны жүргізетін адамға байланысты :
басқарушылар, салық органдары, мекеменің иегерлері (акционерлері) немесе
оның кредиторлары. Салық органдарына мекеменің салық төлеуге қабілеті бар
ма, әлде жоқпа деген сұрақтар толғандырады. Сондықтан салық органының
жағынан қарасақ қаржылық жағдай келесі көрсеткіштермен сипатталады.
– баланстық пайда;
– активтердің рентабельділігі = баланстық пайда % активтің құнына қатынасы
– сату рентабельділігі = баланстық пайда % өткізуден түскен пайдаға
қатынасы;
Осы көрсеткіштерге сүйене отырып, салық органдары
перспективтегі мекемеден бюджетке келіп түсетін төлемдерді анықтауға
мүмкіндігі бар.
Банктер мекеменің төлем қабілеттілігі туралы ақпар алу керек, яғни
оған салған қаржыларды (зайымдық) қайтаруға дайын екендігі туралы. Мекенің
басшылары ең бастысы ресурстардың тиімді пайдаланылып жатқаны туралы, және
мекеменің жалпы пайдалылығы уралы мәліметтерді қажет етеді.
Мүліктік жағдайын бағалау көрсеткіші - мекеменің иелігіндегі
шаруашылық қаржылардың қосындысы, мекеменің балансындағы активтердің жалпы
құнының бағасы бойынша көрсеткіш.
Негізгі құралдардың активті бөлігінің үлесі. Нормативті құжаттарға
сүйенсек негізгі қорлар түсінігіне машиналар, транспорттық құралдар,
қондырғылар жатады. Осы көрсеткіштердің өсуі оң болып бағаланады.
1)Жаңару коэффициенті - енгізілген негізгі қорлардың құнын жыл
аяғындағы енгізген қорлардың құнына бөлу жолымен есептейміз.
2) Тозу коэффициенті - негізгі қорлардың тозу соммасын негізгі
қорлардың алғашқы құнына бөлеміз.
3) Жарамдылық коэффициенті - негізгі қорлардың қалдық құнын
негізгі қорлардың алғашқы құнына бөлу арқылы есептейміз.
Мекеменің төлем қабілеттілігі мен өтімділігін бағалау. Массалық төлем
қабілетсіздігі жағдайында және көптеген мекемелерге банкроттық процедураны
(қолайсыздығын мойындау) пайдалану кезінде, қаржылық-экономикалық жағдайдың
объективті және дәл бағасы бірінші дәрежелі мәнге ие болады. Бұл кездегі
бағалаудың басты критериесі мекеменің төлем қабілеттілігі мен өтімділігін
бағалау болып табылады.
Мекеменің төлем қабілеттілігі қаржы сипатындағы несие және
басқа да операциялар, саудадан шығатын төлем міндеттерін толықтай уақытында
орындау мүмкіндігі арқылы анықтай аламыз.
4 - сурет. Мекеменің төлем қабілеттілігі мен өтімділігін бағалауды жүргізу
бағыттары
Мекеменің өтімділігі өтімділік қаржылардың барымен анықталады, оған
қолма-қол ақша, банк есеп шотындағы ақшалай құралдар және айналым
ресурстарының тез қтелінетін элементтері жатады. Мекеменің өтімділігі
мекемеге қажет кезінде керек шығындарын өтеуін (жүргізуін) бейнелейді.
Мекеменің төлем қабілеттілігі мен өтімділігін бағалау үшін мынадай негізгі
әдістер қолданылуы мүмкін.
Өтімділік түсінігі материалдық және басқа да құндылықтардың ақшалай
құралдарға айналу мүмкіндігін айтады.
Өтімділіктің дәрежесіне қарай, мекеменің құралдарын төрт топқа бөлуге
болады:
– тез өтелінетін құралдар (ақшалай құралдар мен қысқа мерзімді қаржылық
салымдар);
– жай өтелінетін активтер (дебиторлық бережақ, дайын өнім ен тауарлар);
– орташа өтелінетін активтер (өндірістік запас, аяқталмаған өндіріс, )
– ауыр өтелінетін нмесе өтелінбейтін активтер (материалдық емес
активтер, негізгі қорлар мен қондырғылар, ұзақ мерзімді қаржылық
салымдар).
Баланстың өтімділігі, баланстың активі мен пассивінің нақты баптарының
қатынасы арқылы немесе баланстың активінің құрылымын сипаттайтын арнайы
көрсеткіштердің көмегімен бағаланады. Көп жағдайда әлемдік тәжірибеде
өтімділіктің келесі көрсеткіштері пайдаланылады: абсолютті өтімділік
көрсеткіші, өтеудің аралық коэфициенті мен жалпы коэфициенті. Осы аталған
көрсеткіштерді есептеу үшін ортақ белгі пайдаланылады – қысқа мерзімді
міндеттемелер, олар қысқа мерзімді несие, қысқа мерзімді зайымдар, қысқа
мерзімді бережақтар секілді жиынтық шамалармен есептеледі.
Мекеме балансының өтімділігі оның төлем қабілеттілігімен тығыз
байланысты, яғни төлем қабілеттілігі дегеніміз – бұл мекеменің өзінің
міндеттемелері бойынша уақытында толықтай өтеу қабілеттілігі.
Төлем қабілеттілігінің екі түрі белгілі ағымдық және күтілетін.
Ағымдық төлем қабілеттілігі баланстың құрылу мерзіміне байланысты
Егер мекеменің жеткізушілерге, банкілік ссуда бойынша және басқа да
есептер бойынша бережағы болмаса, онда мекеменің төлем қабілеттілігі бар
деп есептелінеді.
Күтілетін төлем қабілеттілік белгілі бір алдағы уақытқа төлем
құралдарын салыстыру және сол уақыттағы бірінші кезектегі міндеттемелерді
салыстыру арқылы анықталады.
Жоғарыда айтылғандай мекеменің төлем қабілеттілігі баланстың
өтімділігімен тығыз байланысты. Сонымен қатар, мекеменің төлем
қабілеттілігіне басқа да факторларда әсер етеді – елдегі саяси-экономикалық
жағдай, ақша нарығының жағдайы, меншікті капиталмен қамтылуы мекеменің
қаржы жағадйы.
Меншікті айналым құралдарының мөлшері (айналымдағы қызмет ететін
капиталдар) –меншікті капиталының ағымдық активті жабуға арналған бөлігін
сипаттайды. Меншікті айналым құралдарының мөлшері – ағымдық
міндеттемелердің ағымдық активтерден өсуіне тең. Осы көрсеткіштің
динамикада өсуі оң болып саналады.
Айналымдағы капиталдың маневрлігі – айналымдағы меншікті капиталдың
ақшалай қаржы түріндегі бөлігін сипаттайды. Мекеменің жақсы қызмет етуі
үшін бұл көрсеткіш 0ден 1-ге дейін болу керек. Оның өсуі оңтайлы тенденция
болып саналады.
Ағымдық өтімділік коэфициенті – активтердің өтімділігінің жалпы
бағасын береді, мекеменің ағымдық активінің қанша теңгесі ағымдық
міндеттемелердің 1-теңгесіне қанша келетінің көрсетеді. Егер ағымдық
активтің мөлшері ағымдық міндеттемелерден асса, онда ол мекеме жақсы қызмет
етеді деп есептеледі. Бұл көрсеткіштің динамикада өсуі әдетте оң болып
бағаланады, критикалық мәні – 2
Тез өтелінетін коэфициенті мағынасы бойынша ағымдық өтімділік
коэфициенті болып табылады, бірақта есепте өндірістік запас ескерілмейді.
Батыстың әдебиеттерінде шамамен 1-ден төмен болып алынады, бірақта бұл
шартты түрде.
Абсолютті өтімділік коэфициенті (төлем қабілеттілігі) – қысқа мерзімді
займдық міндеттемелердің қай бөлігі дер кезінде өтелінетінің көрсетеді.
Батыс бойынша ең төмеңгі шек – 0,2, Ресейдің тәжірибесінде бұл көрсеткіш
төмен болып келеді. Әлемдік тәжірибеде 0,2-0,25 иә тең, иә асу керек.
Қордың орнын жабудағы меншікті айналым капиталының үлесі – меншікті
айналым құралдарының запастың құнының жабатын бөлігін сипаттайды. Ең
төмеңгі шек 50%.
Мекеменің қаржылық жағдайын сипаттайтын маңызды көрсеткіштердің бірі –
ұзақ мерзімді перспективада оның қызметінің тұрақтылығы. Ұзақ мерзімді
жоспарда қаржылық тұрақтылық меншікті және зайымдық құралдардың қатынасымен
сипатталады. Бірақта бұл көрсеткіш қаржылық тұрақтылықтың тек жалпы бағасын
береді. Сондықтан, әлемдік және отандық тәжірибеде келесі көрсеткіштер
жүйесі өңделінген.
Меншікті капитал концентрациясының коэфициенті-мекеме иесінің жалпы
соммадағы үлесін сипаттайды, оның қызметіне аванстаған соммасы. Бұл
көрсеткіш жоғары болған сайын, мекеменің қаржылық жағдайы тұрақтыланады.
Қаржылық тәуелділік коэфициенті - меншікті капитал концентрациясының
коэфициентіне кері шама. Бұл көрсеткіштің динамикада өсуі мекеменің
қаржыландырудағы зайымдық капиталдың үлесінің өсуіне әкеледі. Егер оның
мәні 1-ден төмендесе (немесе 100%), мекеменің иесі өзінің қызметін толықтай
қаржыландырады дегенді білдіреді.
Меншікті капиталдың маневрлік коэфициенті – ағымдық қызметті
қаржыландыруға қажет меншікті капиталдың бөлігін көрсетеді, яғни, қанша
бөлігі айналымда, ал қаншасы ақшалай қолда. Бұл көрсеткіштің мәні тұрақсыз
болып келеді.
Ұзақ мерзімді салымдардың құрылымының коэфициенті – негізгі құралдар
мен басқа айналымдық емес активтердің қай бөлігі сыртқы инвесторлармен
қаржыландырылғанының көрсетеді.
Ұзақ мерзімді тартылған зайымдық құралдардың коэфициенті – капитал
құрылымын сипаттайды. Көрсеткіш қаншалықты жоғары болса, соншалықты сыртқы
инвесторға тәуелді болады.
Тартылған және меншікті құралдардың қатынасы коэфициенті – мекеменің
қаржылық тұрақтылығына жалпы баға береді. Бұл көрсеткіштің динамикада өсуі
сыртқы инвесторларға тәуелділіктің күшеюіне , яғни қаржылық тұрақтылықтың
төмендеуіне әкеледі. Айта кететін бір жайт, қарастырылған кқрсеткіштердің
ортақ нормативтік критериясы жоқ, сондықтан оларға көптеген факторлар әсер
етеді: салалық қажеттілік, несиелеу принципі, қаржы көзінің құрылымы.
Пайда мен рентабельділікті бағалау блогінің негізгі көрсеткіштеріне
авансталған капиталдың рентабельділігі мен меншікті капиталдың
рентабельділігі қатысты. Олар 1 теңге авансталған (меншікті) капиталға
пайданың қанша теңгесі келетінін көрсетеді. Есептеген кезде баланстық
пайданы немесе таза пайданы алуға болады.
Бірақта, барлығы баланста бейнеленуі мүмкін емес, мысалы, сауда маркасы,
супер қазіргі замаңғы технология, күшті құрылған персонал ақшалай
бағаланбайды, сондықтан қаржылық сипаттағы шешімдерді қабылдау үшін
фирманың нарықтық бағасын ескерген жөн.
Қаржылық жағдайдың өзгерісі туралы берілген аналитикалық құжат қаржы
құралдарының ағымын зерттеу әдісіне негізінде құрылған.
Қаржы құралдарының қозғалысын талдаудың негізгі мақсаты – жоспарланған
шығындарды жүзеге асыруға қажет қаржы құралдарын тиісті мөлшерде және
уақытында мекеменің қызмет ету қабілеттілігін бағалау болып табылады.
Мекеменің төлем қабілеттілігі мен өтімділігі көп жағдайда, ақшалай
төлемдердің ағымы түрінде мекеменің нақты ақша айналымына тәуелді болады.
Қаржы ағымын талдау мекеменің төлем қабілеттілігі мен өтімділігін
бағалау әдісін толықтырады және мекеменің қаржылық қолайлығын бағалауға
мүмкіндік береді.
2 Өнеркәсіптік кәсіпорынның қаржылық қызметінің жағдайын бағалау
2.1 Атырау мұнай өндеу зауыты жауапкершілігі шектеулі
серіктестігі қызметінің қысқаша сипаттамасы
Атырау мұнай өңдеу заводы Қазақстанның ең ірі мекемелерінің бірі.
Заводты жоспарлауға СССР мұнай өнеркәсібінің Наркоматының жоспарлы
тапсырмасы негізінде 1943 жылы кіріскен.Заводтың құрылысы соғыстың ауыр
жағдайларында жүрген. Заводтың техникалық жобасы Баджер и сыновья деген
американдық фирмамен өңделген. Түзетулер СССР мұнай өнеркәсібі нің
Наркоматының №1 мемлекеттік жоба мекемесі трестіменіске
асырылған.Жергілікті жағдайларға икемдеу Эмбанефтьпроектің жергілікті
жобалаушыларымен іске асырылған.
Заводтың алғашқы күші мұнай өңдеуде жылына 800 мың тоннаны құрады
және баку дисилятында әкелінген, Эмба кен орнындағы мұнайда, негізделді.
Басынан бастап завод авияциялық және автокөліктік бензин, түрлі мотор және
қазандық отын шығаруда жанармай варианты бойынша дамыды. Батыс-қазақстан
аймағының өркендеуімен 1965 жылдан бастап мұнай шығарудың өсуімен, завод
қайтақұрастыру жолымен қымбат тұратын сырттан әкелінген дистиллятты өзі
өндірген дистилятқа ауыстыру бойынша сұрақты қарастыра бастады.
Өткен жүзжылдықтың 60-шы жылдарында жаңа технологиялық қондырғылардың
құрылысын салу жолдарымен мұнайды өңдеу көлемін өсіруге бағыт алды.1969
жылдан 2006 жылға дейін заводта мұнайды өңдейтін ЭЛОУ-АВТ-3 қондырғысы,
жәймен кокстайтын ЛГ-35-11300 каталитикалық риформингі, мұнай коксын
қыздыру, техникалық азот өндіру бойынша, бензинді гидротазалау және
салынып қолданысқа берілді.
60-тан жоғары жылдар ішінде завод отынға бағытталған мұнай өнімдерін
шығару бойынша қазіргі заманға сай мекемеге айналды. Жылына күшін 5
млн.тоннаға дейін көтеруге мүмкіндік берген мұнай өңдеу бойынша барлық
технологиялық құрылғыларды қайта жабдықтау іске асырылды.
1999 жылдың ортасынан заводтың акциясының бақылау пакетін (86,7%)
ұстаушы ЖАҚ ҰМК Қазақойл болды, соңынан АҚ ҰК Казмұнайгаз деп аталды.
99,17% үлесін иемденуші 2005 жылдан бастап АҚ КазМұнайГаз Сауда үйі.
Атырау МӨЗ жаңа типті айрықша көп ашық фракциясы және құрамында
метил-этилмеркаптаны бар, оны өңдеуде дайындық пен технологиялық сияқты
экологиялык келелі мәселелерді шешуді талап еткен, тенгиз мұнайын өңдеуді
бірінші рет іске асырды.Тенгиз мұнайын өңдеудегі үлес 12 % құрайды. Екінші
процестің жетіспеушілігіне қарамастан, заводпен 65 % өңдеу терңдігі
жетілді.
Жалпы ұйымдық құрылым дегеніміз – ұйымдық бөлімшелер мен өндірістік
бөлімшелердің өзара байланысы немесе жалпы мақсатқа жетуге бағытталған
адамдар тобы.
“АМӨЗ” ЖШС-і бір орталықтан оның президенті арқылы басқарылады. Вице-
президент барлық департаментермен бөлімшелерді басқара отырып президенттің
қаулысы арқылы шешім қабылданады. Осы арқылы жұмысшылардың құқығы мен
жағдайлары анықталады.
Президенттен кейін хұқтық жағдайы тең техникалық және қаржылық
директорлар тұрады. Олар әрқашанда президентке бағынады. Жалпы мекеменің
өндірісті басқару құрылымы мынадай департаменттерге бөлінеді:
Күрделі құрылыс департаменті – зауыттың өндірістік цехтарындағы жөндеу
жұмыстарын қамтиды, сонымен қатар қазіргі заманғы негізгі қорларды енгізіп
оларды пайдалануды қадағалайды.
Әкімшілік департамент – кеңсе бөлімі, кадрлар бөлімі, әкімшілік бөлімі.
1) Заң департаменті - өндірістік қызметтегі заңдылықтарды бақылап,
Қазақстан Республикасының негізгі заңдары бойынша жұмыстың хұқын
қорғайды.
2) Техникалық директор – техникалық жағдайларды басқарады.
3) Экономиканы және қоршаған ортаны қорғау депортаменті –қоршаған
ортаға әсерді бағалау және табиғи ресурстардың бүлінбеуі жөніндегі
ұсыныстарды әзірлеу іс-шараларын қамтиды.
қаржылық директор – мекемедегі барлық экономикалық қызметтерді
тексере отырып, қызметін бағалайды.
Атырау мұнай өңдеу заводының ұйымдық басқару құрылымы А – тіркемеде
келтірілді.
Әртүрлі өндірістік бөлімдер, цехтардың топталуы арқылы құрылған.
“АМӨЗ” ЖШС- ң өндірістік құрылымы мұнайды шикізат ретінде пайдалана отырып,
мұнай өнімдерін дайындаумен айналысады. Атырау мұнай өңдеу заводының
өндірістік құрылымы Б – тіркемеде келтірілді.
Мекемеде өндірістік процесс негізгі және қосалқы өндірістік
процесстермен көрініс табады.
Негізгі өндіріске мыналар жатады:
№1 цех – мұнайды алғашқы өңдеу және тұзсыздандыру қызметін атқарады.
Мұнда ЭЛОУ-АТ тұзсыздандырғыш қондырғысы қолданылады. Бұл қондырғы көбіне
ембі, Маңғыстау мұнайларын тұзсыздандырады. Одан мынадай өнімдер алынады:
автокомпонент, мазут, керосин т.б.
№3 цех – мұнайды алғашқы өңдеумен айналысады. Оған қолданылатын
қондырғылар: ЭЛОУ-АВТ, бұдан машиналарға бензин, уайт спирит, химиялық
ерітінділер алынады.
№5 цех – бұнда кокстау қондырғысы орналасқан.
Қосалқы өндіріске мыналар жатады:
№4 цех – мұнай өнімдерін қабылдаушы
№6 цех - өндірілген өнімді тексеруші
№7 цех – электроцех, энергияны таратумен айналысады.
Ашық мұнай өнімдерін мұнайдан іріктеу орташа 45 %-ды құрайды.
Жыл сайын шығарылатын мұнай өнімдерінің ассортименті кеңейуде.Қазір завод
мұнай өнімдерінің 21 түрін шығарады (1 – кесте).
Атырау МӨЗ басты компаниямен бекітілген шикі мұнайды жеткізу және
оны өңдеу жоспарына сәйкес жұмыс жасайды. Заводтың мақсаты еліміздің батыс
аймағын мұнай өнімдерімен қамтамасыз етуден тұрады.2008 жылы завод шикі
мұнайды өңдеу көлемін көтеріп жіберді , және осы шығарылған өнімнің санында
көрсетілді. Салыстыру үшін 2007-2008 жылдың 8 айын алайық. 2007 жылдың 8
айында завод ашық мұнай өнімдерін -1 017 мың тонна шығарды, оның ішінде
автомобиль бензинін-317 мың тонна, дизель жанармайын - 673 мың тонна,
реактивтік жанармай – 9 мың тонна және т.б.. Қара мұнайөнімдері 1 805 мың
тонна шығарылды.
1 – кесте
Шығарылатын мұнай өнімдерінің ассортименті
АИ-80, АИ-92, АИ-95, АИ-96 маркалы этилданбаған автомобиль бензиндері
Тікелей қуылатын экспорттық бензин
ДЛэч маркалы экологиялық таза жазғы дизельдік жанармай
ДЛэч маркалы экологиялық таза қысқы дизельдік жанармай
Л-0,2-62; Л-0,2-40; Л-0,5-40; 3-02 алу 35 маркалы дизельдік жанармай
ЛД-0,2; ЛД-0,5 маркалы дизельдік жанармай
Депрессорлық присадкасымен ДЗп-0,2; ДЗ-0,5 маркалы қысқы дизельдік жанармай
тұрмыстық күкірті аз пеш жанармайы
ТС-1 маркалы реактивтік қозғалтқыштар үшін жанармай
Техникалық түйіршіктелген күкірт
уайт-Спирит Нефрас
А маркалы, 1 түр-Ваккумдық газойль
СПБТ және БТ маркалы көмірсутекті сұйытылған газ
100:2- ші түрлі отындық мазут, малозольді
алюминии өнеркәсібіне мұнайлы кокс жиынтығы
КП-1,КП-2 қыздырылған кокс
Термодеструкциялық процесстердің көмірсутекті фракциясы (К-4)
2008 жылдың 8 айында завод ашық мұнай өнімдерін -1 213 мың тонна
шығарды, оның ішінде автомобиль бензинін-348 мың тонна, дизель жанармайын-
823 мың тонна, реактивтік жанармай – 35 мың тонна және т.б..Өңдеудің және
қазіргі заманға сай мұнай өнімдерін тасуда осы деңгейді сақтап қала отырып,
2008 жылдың соңына АМӨЗ шикі мұнайды өңдеуді 4 200 мың тоннаға өсіруге
көңіл бөліп отыр.Үстіміздегі жылдың 8 айында 241 мың тоннаға жоспардан озып
келеді.
АМӨЗ үшін ішкі нарықта негізгі бәсекелестер ПМӨЗ ( Павлодар мұнай
өндіру зауыты) және ШМОС ( Шымкент мұнай орг синтез) болып табылады.
Бұл зауыттың екеуі де кейін іске қосылды, және сәйкесінше жаңа жне
прогрессивті технологиялық құрал – жабдықтары бар және бұл олардың
артықшылығы болып табылады. бірақ АМӨЗ республиканың негізгі мұнай
кәсіпорындарына жақын орналасқан және шикізатты тиюдің тұрақшылығына ие
болып, сәйкесінше уақытында жеткізу бойынша сатып алушыларға кепіл бере
алады.
Бұдан басқа ішкі және сыртқы нарықта зауыт бәсекелестері Қазақстанға
территориясы жағынан жақын Ресей Федерациясының зауыттары болып табылады:
• Астрахань газ конденсат комбенаты;
• Волгоград мұнай өңдеу зауыты;
• Орск мұнай өңдеу зауыты;
• Куйбышев мұнай өңдеу зауыты;
• Жаңа Куйбышев мұнай өңдеу зауыты;
• Сызран мұнай өңдеу зауыты;
• Уфа мұнай өңдеу зауыты;
• Жаңа Уфа мұнай өңдеу зауыты;
• Башмұнайхим бірлестігі
• Омск мұнай орг синтез.
Халықаралық нарықта бағалық жағдайды бақылау үшін зауыт халықаралық
Platt’s ақпараттың агенттігінен жыл сайын “PLATTS EUROPEAN MARKETCAN”
ақпараттық бюллетенді жаздырады.
2.2 Кәсіпорынның қаржылық қызметінің жағдайын бағалау
Баланс – мекеменің жыл басындағы және жыл аяғындағы қаржылық
жағдайын сипаттайды, ол маңызды қызмет атқарады.
І–ден: баланс – меншік иесін шаруашылық субьектінің мүліктік
жағдайымен таныстырады. Бұнда, олар мекеме не иеленетіні туралы, яғни
материалдық қорларының сандық және сапалық қатынасы туралы және мекеменің
алдағы уақытта ІІ-і жақтан алған қарызды өтей алама?, жоқпа сол жайлы
хабардар болады ІІ-ден: басшылар өздерінің мекемелерінің басқа, өзі сияқты
мәселелер қатарында қандай орында иеленіп отырғандағын білу үшін, мекеме
басқарудағы түрлі сұрақтарының шешімін табу үшін және стратегиялық курстың
дұрыстығын анықтау үшін қажет. ІІІ-ден: баланстың мазмұны сыртқы және ішкі
пайдаланушыларға пайдалану мүмкіндігін береді.
Балансқа ақпарат негізінде сыртқы пайдаланушылар берілген мекемелер
мен жүргізіліп отырған жұмысының мақсатын ескере отырып шешім қабылдауы
мүмкін, өздерінің салымдарының тәуекелділіктерін бағалауға, берілген
мекеменің акциясын сатып алғанда оларға әкелетін пайданы анықтайды.
Баланстың мазмұны, сондай – ақ кейбір жағдайда қаржылық жағдайын талдауын
баланстық талдау деп аталады. Бухгалтерлік баланс қаржылық есептің
орталықтанған түрі болған соң ол мекеменің есепті кезеңге мүлігінің құрамы
мен құрылымын, ағымдық активінің айналымдылығы мен өтімділігі, меншікті
капитал мен міндеттемелер, дебиторлық және кредиторлық бережақтың
динамикасымен жағдайын мекеменің төлем қабілеттілігін анықтайды. Баланстың
мәліметтері мекеменің капиталын тарату тиімділігін бағалауға, оның ағымдық
және болашақтағы шаруашылық қызметтің жеткіліктілігін бағалауға мүмкіндік
береді. Сонымен қорыта келе бухгалтерлік баланс мекеменің қаржылық жағдайын
бағалау мен талдауға қажет нағыз толық ақпарат түрі болып табылады.
1997 жылға дейін мекеменің бухгалтерлік балансы кесте түрінде
екі бөлімнен тұратын актив және пассив болатын. Актив бөлігінде мекеменің
есепті кезеңіндегі иеленіп және оның бақыланып отырған мүлігінің құны мен
қарыздар құқықтары. Пассив бөлігінде мекеменің несиелік бережақ пен
зайымдық міндеттері туралы ақпарат беріледі. Нәтижесінде актив пен пассив
мүлік пен оның құралу көздерінің біртекті экономикалық топтарының санынан
құралады. Осындай бөлек элементтер актив және пассив көрсеткіштерінде
баланстық баптары деген атқа ие.
Активті және пассивті құру бұрынғысымен қалған.
Баланс вертикальды түрде 5 бөлімнен тұрады:
1. Ұзақ мерзімді активтер.
2. Ағымдық активтер.
3. Меншікті капитал.
4. Ұзақ мерзімді міндеттемелер.
5. Ағымдық активтер.
2- кесте
АМӨЗ ЖШС-нің 2004 -2006 ж.ж. аралығындағы бухгалтерлік балансы
2004 ж. 2005 ж. 2006 ж. 2006ж.
Көрсеткіштер 2005ж.
Ауытқуы
(+, -- )
(мың тг.)% (мың тг.) % (мың тг.) %
АКТИВ
1. Ұзақ мерзімді
активтер
2- кестенің жалғасы
Материалдық емес101 111 - 133 887 - 179 008 - 45 121
активтердің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
АТЫРАУ МҰНАЙ ЖӘНЕ ГАЗ ИНСТИТУТЫ
Экономика факультеті
Есеп және аудит кафедрасы
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Компанияның қаржылық қызметінің жағдайын бағалау
050508-Есеп және аудит
Е ж А -08 ҚОБ сб
Орындаған: ___________ студент Қуанышев Б.Қ.
Жетекші: ___________ доцент Ажигалиева Г.К.
Атырау, 2010
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ
АТЫРАУ МҰНАЙ ЖӘНЕ ГАЗ ИНСТИТУТЫ
Экономика факультеті
Есеп және аудит кафедрасы
Бекітемін
Есеп және аудит каф. меңгерушісі
_________э.ғ.к., доцент Жалғасбаева А.А.
___ _________ 20__ ж.
Курстық жұмысқа
ТАПСЫРМА
Студент Қуанышев Бейбіт Қарсақбайұлы
Мамандығы Есеп және аудит
Топ Есеп және аудит 08 ҚОБ сб
Тақырып: Компанияның қаржылық қызметінің жағдайын бағалау
Бұйрықпен бекітілді № ______ _____________20__ж.
___
Курстық жұмысты тапсыру мерзімі: ____ 20__ж.
дейін
Алдын ала қорғау мерзімі: ____ 20__ж.
____бастап дейін
Жұмысты қорғау: ____ 20__ж.
____бастап дейін
Жұмысқа қажет ақпарлар
Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 28 ақпандағы Бухгалтерлік есеп және
қаржылық есептілік туралы Заңы
Кәсіпорынның есеп саясаты
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің бухгалтерлік есепті жүргізудің типтік
шоттар жоспары.
Негізгі бөлім
Кіріспе
1 Өнеркәсіптік кәсіпорынның қызметінің қаржылық жағдайын бағалаудың
теориялық мәні мен мазмұны
1.1 Қазіргі жағдайдағы қаржылық бағалаудың мақсаты мен маңызы
1.2 Қаржылық бағалауды ақпаратпен жабдықтау және оны жүзеге асыру
1.3 Кәсіпорынның қаржылық жағдайын сипаттайтын көрсеткіштер жүйесі
2 Өнеркәсіптік кәсіпорынның қаржылық қызметінің жағдайын бағалау
2.1 Атырау мұнай өндеу зауыты жауапкершілігі шектеулі серіктестігі
қызметінің қысқаша сипаттамасы
2.2 Кәсіпорынның қаржылық қызметінің жағдайын бағалау
2.3 Кәсіпорынның қаржылық құралдарының жағдайын және оларды пайдалану
деңгейін бағалау
2.4 Мекеменің қаржы жағдайына бағалау көрсеткіштерін топтастыру
3 Өнеркәсіптік кәсіпорынның қызметінің тиімділігін арттыруының негізгі
бағыттары мен жолдары
3.1 Компанияның қаржылық тұрақтылығын нығайту бойынша негізгі бағыттар
3.2 Өнеркәсіптік кәсіпорынның қаржылық капиталын пайдалануының
тиімділігін арттыру жолдары
Қорытынды
Пайдаланылған ақпар көздері
Ұсынылатын ақпараттар тізімі
Қазақстан Республикасының Қаржы Министрлігі бухгалтерлік есеп әдістемесі
және аудит Департаменті. Бухгалтерлік есептің стандарттары мен
әдістемелік ұсынымдары. - Алматы: LEM баспасы, 2003ж.
Абленов Д.О. Анализ факторов интенсификации использования оборотных
средств на предприятиях, -Алма-ата,1997 г.
Тасмағанбетов Т.А., Әлібекова Б.А.,Байболтаева Н.Ә. Қаржы есебі:Оқу
құралы. жалпы редакциясын басқарған Тасмағанбетов Т.А.-Алматы:Дәуір,1998
ж.
Баканов М. И., Сергеев Э. А. Анализ эффективности использования оборотных
средств Бухгалтерский учет. – 1999г. - №10 – с. 64-65.
Графикалық материалдар тізімі
(кесте, диаграмма, сызба және т.б.);
Тапсырманы алу мерзімі:
_____________________________20__ ж.
Жұмыс жетекшісі: ______________________
Тапсырманы орындау мерзімі: _____________________________20__ г
Студент: ______________________
Жоспар
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
І Өнеркәсіптік кәсіпорынның қызметінің қаржылық жағдайын бағалаудың
теориялық мәні мен мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.1 Қазіргі жағдайдағы қаржылық бағалаудың мақсаты мен
маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.2 Қаржылық бағалауды ақпаратпен жабдықтау және оны жүзеге
асыру ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
1.3 Кәсіпорынның қаржылық жағдайын сипаттайтын көрсеткіштер
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .14
2 Өнеркәсіптік кәсіпорынның қаржылық қызметінің жағдайын бағалау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
2.1 Атырау мұнай өндеу зауыты жауапкершілігі шектеулі
серіктестігі қызметінің қысқаша
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...19
2.2 Кәсіпорынның қаржылық қызметінің жағдайын
бағалау ... ... ... ... ... 22
2.3 Кәсіпорынның қаржылық құралдарының жағдайын және оларды пайдалану
деңгейін
бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .34
2.4 Мекеменің қаржы жағдайына бағалау көрсеткіштерін
топтастыру ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .39
3 Өнеркәсіптік кәсіпорынның қызметінің тиімділігін арттыруының
негізгі бағыттары мен жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 42
3.1 Компанияның қаржылық тұрақтылығын нығайту бойынша негізгі
бағыттар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 42
3.2 Өнеркәсіптік кәсіпорынның қаржылық капиталын пайдалануының
тиімділігін арттыру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .48
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 51
Пайдаланылған ақпар
көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
54
Кіріспе
Қазақстан Республикасының нарықтық экономикасы жылдан жылға даму
үстінде. Сонымен қатар, шаруашылық процесті реттейтін негізгі механизм –
бәсекелестік те дамып келеді. Осыған байланысты, берілген курстық
жұмыстың актуалдығы мынада: қазіргі кезде мекеменің өміршеңдігін қамтамасыз
ету үшін басқарушылық персоналға өзінің мекемесімен қатар потенциалды
бәсекелестердің қаржылық жағдайын бағалау керек. Қазіргі экономикалық
жағдайда мекеменің қаржылық жағдайын бағалап, талдап отыру өте маңызды.
Қаржылық жағдай -мекеменің экономикалық қызметінің маңызды сипаттамасы. Ол
мекеменің бәсеке қабілеттілігін анықтайды, іскерлік келісімдерде
потенциалын, сол мекеменің және әріптестерінің қаржылық және өндірістік
қатынастағы экономикалық қызығушылығы қандай дәрежеде кепілдендірілгенінің
бағалайды. Бірақта, бір ғана бағалаудың өзі мекеменің үздік қызмет етуі мен
алға қойылған мақсаттарға жету үшін жеткіліксіз. Мекеменің иелігіндегі
қаржылық ресурстар мен капиталдың қозғалысын дұрыс басқару нәтижесінде ғана
бәсеке қабілеттілігі қамтамасыз етіледі.
Мекеменің қаржылық жағдайы – шаруашылық жүргізуші субъектінің
белгіленген уақытта өзін-өзі дамытуға қабілеттілігі мен айналым
процесінде капиталдың жағдайын бейнелейтін экономикалық категория
болып табылады. Өнім өндіру, өткізу мен қаржылық қызмет процесінде
капитал айналымының үзіліссіздігі болады, қаржы құрылымы мен
олардың қалыптасу көздері өзгереді , қаржы ресурстарының бары мен
қажеттілігі, яғни осының барлығы мекеменің қаржылық жағдайын, төлем
қабілеттілігін көрсетеді.
Қаржылық талдау қаржылық менеджмент пен аудиттің маңызды элементі
болып табылады. Көбінесе барлық қаржылық есепті қолданатын кәсіпорындар
өзіне қажет сұрақты шешу үшін мекеменің қаржылық жағдайын талдау тәсілдерін
қолданады.Жеке меншік фирмалар қаржылық есепті табыс капиталының өсуі үшін
фирма тұрақталығының өсуін қамтамасыз ету үшін талдайды. Мекеменің
қаржылық жағдайына талдау сұрақтарын қарастырмас бұрын, қаржылық жағдай
не екенің анықтап алу қажет. Соңғы жылдарда арнайы әдебиеттерде бұл
түсініктің көптеген анықтамасы берілген. Профессор Шеремет А.Д. былай
жазған мекеменің қаржылық жағдайы – құралдар (актив) мен олардың құралу
көздерінің (меншікті капитал мен міндеттемелер) пайдалану мен бөлуді
сипаттайтын көрсеткіш. Ал, Родионова мен М. Федотова былай жазған –
мекеменің қаржылық жағдайы – қаржылық ресурстарда пайдалану мен болу
процестерінің қалыптасуын айтады. С. Стуков өзінің көзқарасын балай
тұжырымдаған Мекеменің қаржылық жағдайы – оның ден саулығы мен оның өмір
сүру қабілеттілігіне комплекстік баға, ол қасындағы көрсеткіштермен
сипатталуы керек. Аталған анықтамалар қарастырып отырған түсініктің
мазмұның толық ашпайды, бірақ олардың әрқайсысының рационалды ұнтағы бар,
оларды пайдаланған кезде түсініктің дәл анықтамасын табуға мүмкіндік
береді.Нәтижесінде, мекеменің қаржылай жағдайы әлсіздерді алмайтын бәсекелі
нарықтық экономика жағдайында мекеменің перспективті тұрақты және
сенімділігі туралы кәуәландырылуы керек.
Қазақстан Республикасының кәсіпорындарында соңғы жылдары
бухгалтерлік есеп тәжірибесінде және әдістемесінде түбегейлі өзгерістер
енді., ең басты себебі елдің нарықтық экономика қатынастарына көшуімен
байланысты. Бухгалтерлік есептің жаңа жоспарының енуі , бухгалтерлік
есептің формасын халықаралық стандарт талабына сәйкес ету , нарықтық
экономика жағдайына сай келетін қаржылық талдаудың жаңа тәсілдерін
қолдануға қажет етеді.
Тәжірибемен дәлелденгендей есеп регистірлерде шаруашылық –
операцияларды бейнелеуде дәстүрлі бухгалтерлік қызмет қаржының ақпаратты
пайдаланушының көптеген сұрақтарына жауап бермейді. Қазіргі кезде
бхгалтерлік қаржының нәтижені құруда көптеген нәрсені білу керек, мекеменің
қабылданған қаржының саясатының жүзеге асырылуын қамтамасыз ететін есептін
саясаттың тиімді түрін басшыға таңдап және ұсынып білуі керек.
Қазіргі уақытта экономиканың нарықтық қатынастарға өтуі мекеменің
шаруашылық субъект ретінде статусын сақтап қалуын қатайтты, оның алдынан,
өндірістік және қаржылық сұрақтарды өз бетімен шешу мүмкіндіктерін ашты.
Нарықтық қатынастар жағдайында мекеменің қаржылық жағдайын талдау өте
маңызды рөл атқарады. Бұл мекеменің өз бетімен шығып, меншік иелері,
жұмысшылар, коммерциялық әріптестер немесе басқа да контингенттер алдыңда
өзінің өндірістік кәсіпкерлік қызметінің нәтижесіне толықтай жауап берумен
байланысты.
Курстық жұмысты жазудағы басты мақсат: өндірістік мекеменің
қызметінің тиімділігінің қаржылық жағдайын “АМӨЗ” ЖШС үлгісінде талдау,
өндірістік мекеменің бухгалтерлік есеп, қаржылық-шаруашылық қызмет нәтижесі
туралы есеп, қаржы құралдары қозғалысы туралы есеп және негізгі қорлардың
қозғалысы бойынша есептің мәліметтеріне сүйене отырып, өндірістік мекеменің
қаржылық жағдайын бағалау, яғни мекеменің әлді және әлсіз жақтарын
анықтау болып табылады.
1 Өнеркәсіптік кәсіпорынның қызметінің қаржылық жағдайын бағалаудың
теориялық мәні мен мазмұны
1.1 Қазіргі жағдайдағы қаржылық бағалаудың мақсаты мен маңызы
Қазіргі кезде мекеме дұрыс қызмет етуі үшін, оның меншік
түріне байланыссыз, басшылықтан міндетті түрде мыналарды талап етеді;
қаржылық жағдайды талдауға жүйелі-комплексті бағытты таңдау, ал мекеменің
қаржысын сауатты басқару үшін – қаржылық стратегияны өндеп, жүзеге асыру.
Қаржылық жағдайды талдау өз алдына ғылым саласы болып, тек 20-шы
ғасырдың ортасынан бастап аталды, бұрын бұл сала экономикалық талдау
шеңберінде ғана болды.
Ең бірінші болып, жүйеленген экономикалық талдауды француз
ғалымы Ж. Савари бастады (17ғ.), ол синтетикалық және аналитикалық есеп
түсінігін еңгізді. Шамамен сол кезде Италияда Б. Вентури мекеменің 10
жылдық шаруашылық қызметінің көрсеткіштерін динамикалық қатарға талдап,
құрды. Саваридің идеяларын 19 ғасырда италияндық ғалым Д Чербонимен
тереңдетілді. 19 ғасырдың аяғы мен 20 ғасырдың басында - балансты
жүргізудің жаңаша бағыты пайда болды, яғни балансты экономикалық талдау .
Бұл кездерде балансты экономикалық талдау теориясын дамытқан И. Шер, П.
Герстнер и Ф. Ляйтер болды. Ресейде балансты талдау туралы ғылымның
дамуы 20 ғ. І-ші жартысына келеді , бұл кезде А. К. Рощаховский атты орыс
бухгалтері бухгалтерлік есеппен экономикалық талдаудың өзара байланысы мен
маңызын бірінші болып бағалады. 20 ғ. 20-30 ж.ж. А.П. Рудановский, Н.А.
Блатов, И.Р. Николаев балансты жүргізу теориясын соңыда дейін аяқтады.
Соңғы кезде қаржылық талдаудың теориясы мен практикасына көп
көңіл бөлінуде.
Мекеменің басты қызметтерінің бірі өзінің қаржылық қызметін
бағалау болып табылады. Ол өз алдына, уақыттың соңғы интервалында
қызметін талдау нәтижесінде мекеменің жағдайын анықтауға мүмкіндік
беретін
әдістердің жиынтығымен жүзеге асырылады.
Мекеменің қаржысы – бұл экономикалық категория, ол өзінің қызмет ету
сферасы мен оған жүктелген функциялармен ерекшеленеді. Олар материалдық
өндірісте қызмет етеді, және оның негізінде жиынтық ұлттық өнім мен ұлттық
табыс қалыптасады. Мекеменің шаруашылық қызметін қаржыландыру барысында
өндірісті ұйымдастыру, өнімді өткізу, қаржылық ресурстарды құру пайданы
тарату мен пайдалану кезінде қаржылық қатынастар пайда болады.
Мазмұны бойынша мекеменің қаржылық қатынасының жиынтығын келесі
бағыттар бойынша жүйелеуге болады ( 1 – сызба):
Жарғылық капиталдың қалыптасуы байланысты;
Жаңа құнның пайда болуымен, өнім өндіру мен өткізумен байланысты;
Бағалы қағаздарды эмиссиялау мен орналастыруымен байланысты мекемелер мен
комерциялық ұйымдардың арасындағы қатынастар;
Шаруашылық жүргізуші субъектілер мен оның бөлімшелерінің арасындағы
байланыс;
Коммерциялық ұйымдар мен бөлек сатып алушылар арасындағы қатынас;
Шаруашылық жүргізуші субъектілер мен бюджетке салықтар мен басқа да
төлемдерді жүргізудегі мемлекеттің қаржылық жүйесімен байланыс;
Шаруашылық жүргізуші субъектілермен банкіде қаржы сақтау процесіндегі
банкі жүйесімен қатынас.
1 – сызба. Мекеменің қаржылық қатынасының түрлері
Мекеменің қаржысы 3 негізгі функцияны атқарады (1 – сурет):
1 – сурет. Мекеме қаржысының атқаратын функциялары
Мекеменің қаржысы - бұл экономикалық категория, ол қызмет ету
функциясы мен ортасына байланысты ерекшеленеді. Олар жиынтық қоғамдық өнім
мен ұлттық табыстан құрылатын материалдық ортада қызмет етеді. Мекеменің
шаруашылық қызметін қаржыландыру барысында өндірісті ұйымдастыру мен өнім
өткізу, қаржылық ресурстарды қалыптастыру , пайданы бөлумен байланысты
көптеген қаржылық қатынастар пайда болады.
Бағалаудың мақсаты – мекеменің қаржылық жағдайы, төлем
қабілеттілігі мен табыстылығы туралы ақпарат алу болып
табылады. Талдаудың нәтитжесінде басшылар мекеменің қаржылық жағдайы
бойынша толықтай мағлұмат алады, ал бұл мекемеде қызмет етпейтін,
бірақта оның жағдайына қызығушылық білдіретін адамдар үшін маңызды (мысалы,
несие берушілер олар ақшаларын қайтарып алатындығына сенімді болуы
керек, аудиторлар қаржылық қулықтарды шығарып алуы керек, салым
салушылар).
Талдаудың мақсаты –тек мекеменің қаржылық жағдайын бағалап қана
қоймай, сонымен қатар оның жағдайын жақсартуға бағытталған жұмыстарды
жүргізу болып табылады.
Мекеменің қаржылық жағдайын талдау нақты қай бағытта қызмет ету
керектігін көрсетеді, мекеменің қаржылық жағдайындағы әлді және әлсіз
жақтарын анықтауғы мүмкіндік береді.
Мекеменің қаржылық жағдайын бағалау талдаудың мақсатына байланысты
деталданудың түрлі деңгейнде жүргізіледі.
Қаржылық талдаудың нәтижесі мекеменің әлсіз жақтарын анықтауға, оларды
жою бойынша шараларды өндеуге мүмкіндік береді.
Мекеменің қызметінің қаржылық жағдайына мыналар кііреді (2–
сурет):
2 – сурет. Кәсіпорынның қаржылық қызметін бағалаудың бағыттары
Қаржылық талдау шаруашылық қызметті толықтай талдаудың жалпы бөлігі
болып табылады және ол өзара тығыз байланысты екі бөлімнен тұрады:
қаржылық талдау мен өндірістік басқарушылық талдаудан.
Сыртқы қаржылық талдаудың ерекшеліктері келесіден көрініс алады:
- Талдау жүргізуші субъектілердің көптілігі, мекеменің қызметі туралы
ақпаратты пайдаланушылар;
- Талдау жүргізуші субъектілердің мақсаттарының әртүрлілігі:
- Талдаудың типтік әдістерінің, есеп стандарттарының болуы:
- Талдаудың тек бұқаралық мекеменің сыртқы есебіне бағытталуы:
- Мекеменің қызметі туралы ақпаратты пайдаланушыларға талдаудың
қорытындыларының максималды деңгейде ашықтығы:
Бухгалтерлік есептің мәліметеріне неізделген қаржылық талдау,
сыртқы талдау деп сипатталады, яғни мекемеден тыс меншік немесе мемлекеттік
органдармен, контрагенттермен жүргізілетін талдауды айтады. Тек осы
есептер негізінде жүргізілетін талдаудың нәтижесі, мекеменің қызметі
туралы ақпаратты шектеуле бөлікте ғана береді, үздік қызмет етудің сиқырын
ашпайды немесе мекеме қызметіндегі сәтсздіктерді анықтай алмайды.
Берілген қаржылық есептер бойынша мекеменің әріптестерімен жүзеге
асырылатын сыртқы қаржылық талдаудың негізгі мазмұны мынады:
- пайданың абсолютті көрсеткішін талдау,
- рентабельділік көрсеткіштерін талдау,
- қаржылық жағдайын, нарықтық тұрақтылығын, баланстың өтімділігін,
мекеменің төлем қабілеттілігі,
- зайымдық капиталдың тиімділігін талдау,
- мекеменің қаржылық жағдайының экономикалық диагностикасы мен
эмитенттің рейтингтік бағасы.
1.2 Қаржылық бағалауды ақпаратпен жабдықтау және оны жүзеге асыру
Нарықтық қатынастарға өткелі шаруашылық субъектінің
бухгалтерлік есебі қаржылық талдауды ақпараттық қамтамасыз етуінің
басты элементі мен коммуникацияның негізгі құралы болып табылады. Мекеме
қызметінің нәтижесі бойынша негізгі көрсеткіштер жылдық № 2 форма
бухгалтерлік есебінде көрсетілген. Оған мыналар жатады: өнімді өткізуден
пайда; қаржылық -шаруашылық қызметтен түскен пайда; есепті кезеңдегі
пайда (шығын); есепті кезеңдегі бөлінбеген табыс (шығын).
Әрбір мекеме қандай дәрежеде болмасын әрдайымда қосымша
қаржыландыру көзін қажет етеді. Оны капитал нарығында өзінің қаржылық-
шаруашылық қызмет туралы объективті ақпарат арқылы потенциалды несие
берушілер мен инвесторларды еліктіру жолымен тарта алады. Көрсетілген
қаржылық нәтиже қаншалықты тиімді және алдағы уақытта перспективасы
қаншалықты жоғары не төмен болса, қосымша қаржыландыру көзінің тартылу
мүмкіндігі соншалықты жоғары болады.
Есепте көрсетілген ақпаратқа қойылатын негізгі талаптар,
пайдаланушыға пайдалы болуы керек, яғни бүл ақпаратты негізделген
іскерлік шешімдерді қабылдауға мүмкін болуы керек. Ақпарат пайдалы болу
үшін сәйкесінше мынадай критерияларға жауап беруі керек:
Орынды ақпарат, яғни пайдаланушыға қандайда бір шешім қабылдауына
әсер ететін ақпарат, сонымен бірге перспективті және ретроспективті талдау
жасауға мүмкіндік береді. Ақпараттың шынайылылығы құжатта ешбір қате
болмауы керек.
Ақпараттың түсініктілігі, пайдаланушы есептің мазмұнын арнай кәсіптік
білімсіз де түсінуін айтады. Ақпараттың сәйкестігі, мекеменің қызметі
туралы мәліметтер, басқа бір мекеменің сондай ақпараттарымен сәйкес болуын
айтады Сақтық (консерватизм) принципі былай тұжырымдалады, есептік
құжаттарда міндеттемелердің төмендетілген бағасы, пайда мен активтердің
көтерме бағалары жіберілмеуі тиіс. Ақпаратты пайдаланушылар саны әртүрлі,
олардың мақсаттары бәсекелі, кейде қарама-қарсы болып келеді. Сонымен
бірге, бухгалтерлік есептің түрлі пайдаланушыларын қаржылық нәтиженің нақты
көрсеткіштері ғана көздейді. Мысалы, мекеменің әкімшілігі алынған пайда
мен оның құрылымына, оның өсуі мен төмендеуіне әсер ететін факторлары
туралы ақпаратты қажет етеді, ал салық инпекциясы пайданың салық салынатын
базасы туралы ақпаратты қажет етеді. Потенциалды инвесторларды пайданың
сапасы төңірегіндегі сұрақтар толғандырады, яғни жақын арадағы
перспективада пайда алудың тұрақтылығы мен сенімділігі. Инвестордың
берілген мекеменің активіне салынған қаржы бойынша шығындар мен қаржылық
тәуекелділікті азайтуға бағытталған стратегияны таңдап, негіздеу үшін, сол
мекеменің қаржылық жағдайы туралы толықтай мәлімет алуы керек. Бухгалтерлік
есепті пайдаланушылар тобы түрлі әдістермен орындалуы мүмкін, бірақта
тәртіп бойынша олардың 3 іріленген топтары бар: нақты мекемеге қатысты
болса сыртқы, мекеменің өздері (дәлірек айтсақ, олардың басқарушылық
персоналы); және те бухгалтерлер.
Мекеменің қаржылық жағдайын талдаудағы ақпараттық базасы болып
қаржылық есеп табылады.
ҚР Президентінің заңдық күшке ие жарлығы бойынша Бухгалтерлік есеп
туралы 26 желтоқсан 1995 ж №2732 Қаржылық есеп 1998 жылдан бастап
мыналардан тұрады:
1. Бухгалтерлік баланс.
2. Қаржылық – шаруашылық қызмет нәтижесі бойынша есеп.
3. Қаржы құралдарының қозғалысы бойынша есеп.
Сонымен қатар, бухгалтерлік балансқа қосымша түсіндірме жазуы бар
құжат беріледі, және басқа да материалдармен толықтырылады.
Қазіргі кездегі енгізілудегі қаржылық есептің негізгі параметрлері
халықаралық есеп стандарттарына сәйкес келеді, себебі соңғы жылдары
Қазақстан Республикасында бухгалтерлік есепті реформалау процесі
жүргізілді: біріншіден, жаңа экономикалық жүйенің қалыптасуына (оның
негізі нарықтық қатынастар), екіншіден, еліміздің әлемдік экономикалық
кеңістікке енуімен байланысты.
ҚР бухгалтерлік есепті реформалау процесінде есепті құруда жаңаша көз
қарас, бағыт пайда болды. Қаржылық есептің мақсаты – бухгалтерлік есеп
стандартында бухгалтерлік баланс және негізгі қаржылық есептегі ашылулар
заңды тұлғалар қаржылық жағдайы туралы дұрыс, сенімді ақпарат алуын
қамтамасыз етеді.
Қаржылық есеп негізінде қаржылық нәтижесін бейнелейді, соның
нәтижесінде қаржылық инвестициялар мен несие беру шешімін қабылдау үшін
пайдалы ақпараттарды қамтиды. Сонымен бірге басқару органдарының жұмыстары
мен оған еңгізген ресурстарға байланысты оның міндеттері есеп
ресурстарының, субъектілерінің қаражат ағымын бағалауға өте қажет.
Бірақта, қаржылық есеп экономикалық шешім қабылдауда пайдаланушыға
қажет ақпараттарды қамтымайды.
Нарық экономика жағдайында қаржылық есеп іс жүзінде шаруашылық
субьектінің қызметі туралы қаржылық ақпарат дара жүйеленген көзі болып
табылады. Негізінде түрлі ұйымдық құқықтық формадағы шаруашылық субъектінің
камуникация қоры және басқарушылық шешімдерге қажет аналитикалық
есептерінің ақпараттық базасы болып табылады.
Мекеменің қаржылық жағдайды талдау қамтамасыз ететін ақпарат көзі
болып бухгалтерлік баланс табылады.
Қаржы құралдарының қозғалысы туралы есеп әлемдік тәжірибеде мекеменің
қаржылық-экономикалық талдауына қажет мәліметтердің негізгі көзі болып
табылады.
ҚР шаруашылық субъектінің қаржылық есебінің жаңа формасы №3 Қаржы
құралдарының қозғалысы туралы есебі болып табылады. Бұл есеп мекеменің
нақты кезеңдегі қаржы көзін анықтайтын және оның қандай бағытта жұмсалып
отырғандығын білуге мүмкіндік беретін қажет ақпарат көзі болып табылады.
Бұл есепте мекеменің негізгі қызметтен түскен түсімі, шығындырды
қаржыландыру мүмкіндігі көрсетіледі.
Кәсіпорынның қаржы құралдарының нақты қозғалысын анықтау үшін, қаржы
құралдарының түсуі мен жұмсалуының бір мезгілге сәйкес келуін бағалап,
сонымен қатар алынған қаржылық нәтиженің мөлшерін кәсіпорындағы қаржы
құралдарының жағдайымен ұштастыру үшін барлық түскен қаржы құралдарын
талдау керек. Ағымдағы қызмет көлемінде ақшаның құйылуы, өнімді
өткізуден түскен түсімдерді алу есебімен байланысты, ал, шығуы жұмысшыларға
еңбекақы, әлеуметтік қамсыздандыру мен қауіпсіздендіру қорларына өндірістен
бөлінетін қаржыны айтады.
Инвестициялық қызмет көлеміндегі қаржы қозғалысы ұзақ мерзімді
пайдаланылатын мүліктерді алумен (өткізумен) байланысты.
Есептің құрамында қозғалыстың (қаржы құралдарының түсімі мен шығыны)
сипатына байланысты 3 негізгі бөлімді қарастырады:
- ағымдық (негізгі) қызмет;
- инвестициялық қызмет;
- қаржылық қызмет.
Қаржы құралдарының қозғалысын талдау екі әдіспен жүргізіледі: тікелей
және жанама әдістер. Бұл әдістермен есеп құру принципі бірдей – мүмкіншілік
болса қаржы құралдарының қозғалысына қатысты барлық операцияларды бөліп алу
қажет. Бірақта, көрсетілген әдістер арасындағы айырмашылықтарды ескеру
қажет (3 - сурет).
Бухгалтерлік есепте қаржы құралдарының қозғалысы туралы есеп тікелей
әдіс бойынша құрылады.
Қаржы құралдарының қозғалысын талдау мыналарды бағалауға мүмкіндік
береді:
• Түскен қаржы құралдары қандай көлемде және қандай көздерден алынды,
олар қандай бағытта қолданылуда;
• Инвестициялық қызметті жүргізу үшін ұйымның меншікті қаржысы
жеткілікті ме;
• Өзінің ағымдық міндеттемелерін өтеуге мекеменің жағдайы бар ма;
• Ағымдық қызметті жүргізу үшін мекеменің алынған пайдасы жеткілікті
ме;
• Алынған пайда мен қолма-қол ақшаның арасындағы айырмашылық немен
түсіндіріледі;
Тәжірибеде қаржылық есепті талдаудың негізгі таңдалынған әдістері:
вертикалды, горизонталды, трендтті, қаржылық коэфициенттер әдісі,
салыстырмалы талдау, факторлық талдау.
Горизонталды (уақытша) талдау - әрбір позицияны өткен кезеңмен
салыстыру.
Вертикалды (құрылымдық) талдау - қаржылық көрсеткіштердің нәтижелі
құрылымын, жалпы нәтижеге есептің әрбір позицияның әсерін анықтау болып
табылады.
Трендтті талдау – есептің әрбір позициясын өткен кезеңмен салыстыру
және трендтті анықтау. Трендттің көмегімен көрсеткіштердің болашақтағы
мүмкін мағынасы қалыптасады, сол себептен перспективті талдау жүргізіледі.
Салыстырмалы көрсеткіштерді (коэфициенттерді) талдау – бөлек
позициялар арасындағы қатынасты есептеу, көрсеткіштердің өзара байланысын
анықтау.
Факторлық талдау - зерттеудің детерминирлеу мен стохаста әдістерінің
көмегімен нәтижелік көрсеткіштерге бөлек факторлардың әсер етуін талдау.
Көптеген математикалық әдістер: корреляциялық талдау, регрессивті
талдау және т.б. аналитикалық өндеулердің қатарына кешірек енді.
Экономикалық кибернетика әдістері мен оптималды программалау, экономикалық
әдістер операцияны зерттеу әдістері мен шешім қабылдау теориясы, қаржылық
талдау аумағында қолдануын табады. Жоғарыда аталынған әдістердің барлығы
талдаудың формалданған түріне қатысты. Сонымен қатар, формалданбаған
әдістер де бар: эксперттердің бағасы, психологиялық, морфологиялық және
т.б. , олар аналитикалық процедураларды логикалық деңгейде бейнелеуге
негізделген.
3 - сурет. Қаржы құралдарының қозғалысы бойынша есепті құру әдістері
Қазіргі кезде, талдауды жүргізудің әдістер саны шектеліп қоылмайды,
олар әрдайымда өзгеріп, бұрын соңды пайдаланылмаған әдістер де
қолданылады.
1.3 Кәсіпорынның қаржылық жағдайын сипаттайтын көрсеткіштер жүйесі
Қаржылық қызмет – бұл бизнестің жұмыс тілі, және мекеменің жұмысының
нәтижесін немесе операцияларды қаржылық көрсетікштерсіз талдау мүмкін емес.
Қаржылық жағдай бойынша нақты сұрақтарды шешу мен квалификациялық баға беру
үшін, мекеменің басшылары жиі-жиі қаржылық талдауға жүгіне бастады.
Қаржылық жағдайдың объективті бағалау үшін баланс пен қаржылық қызмет
нәтижесі туралы есеп жеткіліксіз, сондықтан негізгі факторлардың нақты
бағалық қатынастарына, яғни қаржылық көрсеткіштер мен коэфициенттерге көшу
керек.
Қаржылық коэфициенттер – есептің түрлі баптарының арасындағы
пропорцияны сипаттайды. Егер нақты каржылық коэфициенттердің деңгейі
салыстыру базасынан төмен болса, онда ол мекеменің қызметіндегі ауру
жерлерін көрсетеді, ол қосымша талдауды қажет етеді. Бірақта, қосымша
талдаудың нәтижесі мекеменің іскерлік саясатының ерекшелігі мен нақты
шарттардың спецификасына сай негативті баға орындалмауы мүмкін.
Қаржылық коэфициенттер құрамдас компненттердің сапасын бйенелемейді..
Олар статикалық сипатқа ие. Қаржылық менеджерге қаржылық коэфициенттер аса
маңызды бюолып келеді, себебі есепті сыртқы пайдаланушылармен, акционерлер
мен несигерлердің қызметін бағалауға негіз болады. Жүргізіліп отырған
қаржылық талдаудың мақсатты ориентирлері оны жүргізетін адамға байланысты :
басқарушылар, салық органдары, мекеменің иегерлері (акционерлері) немесе
оның кредиторлары. Салық органдарына мекеменің салық төлеуге қабілеті бар
ма, әлде жоқпа деген сұрақтар толғандырады. Сондықтан салық органының
жағынан қарасақ қаржылық жағдай келесі көрсеткіштермен сипатталады.
– баланстық пайда;
– активтердің рентабельділігі = баланстық пайда % активтің құнына қатынасы
– сату рентабельділігі = баланстық пайда % өткізуден түскен пайдаға
қатынасы;
Осы көрсеткіштерге сүйене отырып, салық органдары
перспективтегі мекемеден бюджетке келіп түсетін төлемдерді анықтауға
мүмкіндігі бар.
Банктер мекеменің төлем қабілеттілігі туралы ақпар алу керек, яғни
оған салған қаржыларды (зайымдық) қайтаруға дайын екендігі туралы. Мекенің
басшылары ең бастысы ресурстардың тиімді пайдаланылып жатқаны туралы, және
мекеменің жалпы пайдалылығы уралы мәліметтерді қажет етеді.
Мүліктік жағдайын бағалау көрсеткіші - мекеменің иелігіндегі
шаруашылық қаржылардың қосындысы, мекеменің балансындағы активтердің жалпы
құнының бағасы бойынша көрсеткіш.
Негізгі құралдардың активті бөлігінің үлесі. Нормативті құжаттарға
сүйенсек негізгі қорлар түсінігіне машиналар, транспорттық құралдар,
қондырғылар жатады. Осы көрсеткіштердің өсуі оң болып бағаланады.
1)Жаңару коэффициенті - енгізілген негізгі қорлардың құнын жыл
аяғындағы енгізген қорлардың құнына бөлу жолымен есептейміз.
2) Тозу коэффициенті - негізгі қорлардың тозу соммасын негізгі
қорлардың алғашқы құнына бөлеміз.
3) Жарамдылық коэффициенті - негізгі қорлардың қалдық құнын
негізгі қорлардың алғашқы құнына бөлу арқылы есептейміз.
Мекеменің төлем қабілеттілігі мен өтімділігін бағалау. Массалық төлем
қабілетсіздігі жағдайында және көптеген мекемелерге банкроттық процедураны
(қолайсыздығын мойындау) пайдалану кезінде, қаржылық-экономикалық жағдайдың
объективті және дәл бағасы бірінші дәрежелі мәнге ие болады. Бұл кездегі
бағалаудың басты критериесі мекеменің төлем қабілеттілігі мен өтімділігін
бағалау болып табылады.
Мекеменің төлем қабілеттілігі қаржы сипатындағы несие және
басқа да операциялар, саудадан шығатын төлем міндеттерін толықтай уақытында
орындау мүмкіндігі арқылы анықтай аламыз.
4 - сурет. Мекеменің төлем қабілеттілігі мен өтімділігін бағалауды жүргізу
бағыттары
Мекеменің өтімділігі өтімділік қаржылардың барымен анықталады, оған
қолма-қол ақша, банк есеп шотындағы ақшалай құралдар және айналым
ресурстарының тез қтелінетін элементтері жатады. Мекеменің өтімділігі
мекемеге қажет кезінде керек шығындарын өтеуін (жүргізуін) бейнелейді.
Мекеменің төлем қабілеттілігі мен өтімділігін бағалау үшін мынадай негізгі
әдістер қолданылуы мүмкін.
Өтімділік түсінігі материалдық және басқа да құндылықтардың ақшалай
құралдарға айналу мүмкіндігін айтады.
Өтімділіктің дәрежесіне қарай, мекеменің құралдарын төрт топқа бөлуге
болады:
– тез өтелінетін құралдар (ақшалай құралдар мен қысқа мерзімді қаржылық
салымдар);
– жай өтелінетін активтер (дебиторлық бережақ, дайын өнім ен тауарлар);
– орташа өтелінетін активтер (өндірістік запас, аяқталмаған өндіріс, )
– ауыр өтелінетін нмесе өтелінбейтін активтер (материалдық емес
активтер, негізгі қорлар мен қондырғылар, ұзақ мерзімді қаржылық
салымдар).
Баланстың өтімділігі, баланстың активі мен пассивінің нақты баптарының
қатынасы арқылы немесе баланстың активінің құрылымын сипаттайтын арнайы
көрсеткіштердің көмегімен бағаланады. Көп жағдайда әлемдік тәжірибеде
өтімділіктің келесі көрсеткіштері пайдаланылады: абсолютті өтімділік
көрсеткіші, өтеудің аралық коэфициенті мен жалпы коэфициенті. Осы аталған
көрсеткіштерді есептеу үшін ортақ белгі пайдаланылады – қысқа мерзімді
міндеттемелер, олар қысқа мерзімді несие, қысқа мерзімді зайымдар, қысқа
мерзімді бережақтар секілді жиынтық шамалармен есептеледі.
Мекеме балансының өтімділігі оның төлем қабілеттілігімен тығыз
байланысты, яғни төлем қабілеттілігі дегеніміз – бұл мекеменің өзінің
міндеттемелері бойынша уақытында толықтай өтеу қабілеттілігі.
Төлем қабілеттілігінің екі түрі белгілі ағымдық және күтілетін.
Ағымдық төлем қабілеттілігі баланстың құрылу мерзіміне байланысты
Егер мекеменің жеткізушілерге, банкілік ссуда бойынша және басқа да
есептер бойынша бережағы болмаса, онда мекеменің төлем қабілеттілігі бар
деп есептелінеді.
Күтілетін төлем қабілеттілік белгілі бір алдағы уақытқа төлем
құралдарын салыстыру және сол уақыттағы бірінші кезектегі міндеттемелерді
салыстыру арқылы анықталады.
Жоғарыда айтылғандай мекеменің төлем қабілеттілігі баланстың
өтімділігімен тығыз байланысты. Сонымен қатар, мекеменің төлем
қабілеттілігіне басқа да факторларда әсер етеді – елдегі саяси-экономикалық
жағдай, ақша нарығының жағдайы, меншікті капиталмен қамтылуы мекеменің
қаржы жағадйы.
Меншікті айналым құралдарының мөлшері (айналымдағы қызмет ететін
капиталдар) –меншікті капиталының ағымдық активті жабуға арналған бөлігін
сипаттайды. Меншікті айналым құралдарының мөлшері – ағымдық
міндеттемелердің ағымдық активтерден өсуіне тең. Осы көрсеткіштің
динамикада өсуі оң болып саналады.
Айналымдағы капиталдың маневрлігі – айналымдағы меншікті капиталдың
ақшалай қаржы түріндегі бөлігін сипаттайды. Мекеменің жақсы қызмет етуі
үшін бұл көрсеткіш 0ден 1-ге дейін болу керек. Оның өсуі оңтайлы тенденция
болып саналады.
Ағымдық өтімділік коэфициенті – активтердің өтімділігінің жалпы
бағасын береді, мекеменің ағымдық активінің қанша теңгесі ағымдық
міндеттемелердің 1-теңгесіне қанша келетінің көрсетеді. Егер ағымдық
активтің мөлшері ағымдық міндеттемелерден асса, онда ол мекеме жақсы қызмет
етеді деп есептеледі. Бұл көрсеткіштің динамикада өсуі әдетте оң болып
бағаланады, критикалық мәні – 2
Тез өтелінетін коэфициенті мағынасы бойынша ағымдық өтімділік
коэфициенті болып табылады, бірақта есепте өндірістік запас ескерілмейді.
Батыстың әдебиеттерінде шамамен 1-ден төмен болып алынады, бірақта бұл
шартты түрде.
Абсолютті өтімділік коэфициенті (төлем қабілеттілігі) – қысқа мерзімді
займдық міндеттемелердің қай бөлігі дер кезінде өтелінетінің көрсетеді.
Батыс бойынша ең төмеңгі шек – 0,2, Ресейдің тәжірибесінде бұл көрсеткіш
төмен болып келеді. Әлемдік тәжірибеде 0,2-0,25 иә тең, иә асу керек.
Қордың орнын жабудағы меншікті айналым капиталының үлесі – меншікті
айналым құралдарының запастың құнының жабатын бөлігін сипаттайды. Ең
төмеңгі шек 50%.
Мекеменің қаржылық жағдайын сипаттайтын маңызды көрсеткіштердің бірі –
ұзақ мерзімді перспективада оның қызметінің тұрақтылығы. Ұзақ мерзімді
жоспарда қаржылық тұрақтылық меншікті және зайымдық құралдардың қатынасымен
сипатталады. Бірақта бұл көрсеткіш қаржылық тұрақтылықтың тек жалпы бағасын
береді. Сондықтан, әлемдік және отандық тәжірибеде келесі көрсеткіштер
жүйесі өңделінген.
Меншікті капитал концентрациясының коэфициенті-мекеме иесінің жалпы
соммадағы үлесін сипаттайды, оның қызметіне аванстаған соммасы. Бұл
көрсеткіш жоғары болған сайын, мекеменің қаржылық жағдайы тұрақтыланады.
Қаржылық тәуелділік коэфициенті - меншікті капитал концентрациясының
коэфициентіне кері шама. Бұл көрсеткіштің динамикада өсуі мекеменің
қаржыландырудағы зайымдық капиталдың үлесінің өсуіне әкеледі. Егер оның
мәні 1-ден төмендесе (немесе 100%), мекеменің иесі өзінің қызметін толықтай
қаржыландырады дегенді білдіреді.
Меншікті капиталдың маневрлік коэфициенті – ағымдық қызметті
қаржыландыруға қажет меншікті капиталдың бөлігін көрсетеді, яғни, қанша
бөлігі айналымда, ал қаншасы ақшалай қолда. Бұл көрсеткіштің мәні тұрақсыз
болып келеді.
Ұзақ мерзімді салымдардың құрылымының коэфициенті – негізгі құралдар
мен басқа айналымдық емес активтердің қай бөлігі сыртқы инвесторлармен
қаржыландырылғанының көрсетеді.
Ұзақ мерзімді тартылған зайымдық құралдардың коэфициенті – капитал
құрылымын сипаттайды. Көрсеткіш қаншалықты жоғары болса, соншалықты сыртқы
инвесторға тәуелді болады.
Тартылған және меншікті құралдардың қатынасы коэфициенті – мекеменің
қаржылық тұрақтылығына жалпы баға береді. Бұл көрсеткіштің динамикада өсуі
сыртқы инвесторларға тәуелділіктің күшеюіне , яғни қаржылық тұрақтылықтың
төмендеуіне әкеледі. Айта кететін бір жайт, қарастырылған кқрсеткіштердің
ортақ нормативтік критериясы жоқ, сондықтан оларға көптеген факторлар әсер
етеді: салалық қажеттілік, несиелеу принципі, қаржы көзінің құрылымы.
Пайда мен рентабельділікті бағалау блогінің негізгі көрсеткіштеріне
авансталған капиталдың рентабельділігі мен меншікті капиталдың
рентабельділігі қатысты. Олар 1 теңге авансталған (меншікті) капиталға
пайданың қанша теңгесі келетінін көрсетеді. Есептеген кезде баланстық
пайданы немесе таза пайданы алуға болады.
Бірақта, барлығы баланста бейнеленуі мүмкін емес, мысалы, сауда маркасы,
супер қазіргі замаңғы технология, күшті құрылған персонал ақшалай
бағаланбайды, сондықтан қаржылық сипаттағы шешімдерді қабылдау үшін
фирманың нарықтық бағасын ескерген жөн.
Қаржылық жағдайдың өзгерісі туралы берілген аналитикалық құжат қаржы
құралдарының ағымын зерттеу әдісіне негізінде құрылған.
Қаржы құралдарының қозғалысын талдаудың негізгі мақсаты – жоспарланған
шығындарды жүзеге асыруға қажет қаржы құралдарын тиісті мөлшерде және
уақытында мекеменің қызмет ету қабілеттілігін бағалау болып табылады.
Мекеменің төлем қабілеттілігі мен өтімділігі көп жағдайда, ақшалай
төлемдердің ағымы түрінде мекеменің нақты ақша айналымына тәуелді болады.
Қаржы ағымын талдау мекеменің төлем қабілеттілігі мен өтімділігін
бағалау әдісін толықтырады және мекеменің қаржылық қолайлығын бағалауға
мүмкіндік береді.
2 Өнеркәсіптік кәсіпорынның қаржылық қызметінің жағдайын бағалау
2.1 Атырау мұнай өндеу зауыты жауапкершілігі шектеулі
серіктестігі қызметінің қысқаша сипаттамасы
Атырау мұнай өңдеу заводы Қазақстанның ең ірі мекемелерінің бірі.
Заводты жоспарлауға СССР мұнай өнеркәсібінің Наркоматының жоспарлы
тапсырмасы негізінде 1943 жылы кіріскен.Заводтың құрылысы соғыстың ауыр
жағдайларында жүрген. Заводтың техникалық жобасы Баджер и сыновья деген
американдық фирмамен өңделген. Түзетулер СССР мұнай өнеркәсібі нің
Наркоматының №1 мемлекеттік жоба мекемесі трестіменіске
асырылған.Жергілікті жағдайларға икемдеу Эмбанефтьпроектің жергілікті
жобалаушыларымен іске асырылған.
Заводтың алғашқы күші мұнай өңдеуде жылына 800 мың тоннаны құрады
және баку дисилятында әкелінген, Эмба кен орнындағы мұнайда, негізделді.
Басынан бастап завод авияциялық және автокөліктік бензин, түрлі мотор және
қазандық отын шығаруда жанармай варианты бойынша дамыды. Батыс-қазақстан
аймағының өркендеуімен 1965 жылдан бастап мұнай шығарудың өсуімен, завод
қайтақұрастыру жолымен қымбат тұратын сырттан әкелінген дистиллятты өзі
өндірген дистилятқа ауыстыру бойынша сұрақты қарастыра бастады.
Өткен жүзжылдықтың 60-шы жылдарында жаңа технологиялық қондырғылардың
құрылысын салу жолдарымен мұнайды өңдеу көлемін өсіруге бағыт алды.1969
жылдан 2006 жылға дейін заводта мұнайды өңдейтін ЭЛОУ-АВТ-3 қондырғысы,
жәймен кокстайтын ЛГ-35-11300 каталитикалық риформингі, мұнай коксын
қыздыру, техникалық азот өндіру бойынша, бензинді гидротазалау және
салынып қолданысқа берілді.
60-тан жоғары жылдар ішінде завод отынға бағытталған мұнай өнімдерін
шығару бойынша қазіргі заманға сай мекемеге айналды. Жылына күшін 5
млн.тоннаға дейін көтеруге мүмкіндік берген мұнай өңдеу бойынша барлық
технологиялық құрылғыларды қайта жабдықтау іске асырылды.
1999 жылдың ортасынан заводтың акциясының бақылау пакетін (86,7%)
ұстаушы ЖАҚ ҰМК Қазақойл болды, соңынан АҚ ҰК Казмұнайгаз деп аталды.
99,17% үлесін иемденуші 2005 жылдан бастап АҚ КазМұнайГаз Сауда үйі.
Атырау МӨЗ жаңа типті айрықша көп ашық фракциясы және құрамында
метил-этилмеркаптаны бар, оны өңдеуде дайындық пен технологиялық сияқты
экологиялык келелі мәселелерді шешуді талап еткен, тенгиз мұнайын өңдеуді
бірінші рет іске асырды.Тенгиз мұнайын өңдеудегі үлес 12 % құрайды. Екінші
процестің жетіспеушілігіне қарамастан, заводпен 65 % өңдеу терңдігі
жетілді.
Жалпы ұйымдық құрылым дегеніміз – ұйымдық бөлімшелер мен өндірістік
бөлімшелердің өзара байланысы немесе жалпы мақсатқа жетуге бағытталған
адамдар тобы.
“АМӨЗ” ЖШС-і бір орталықтан оның президенті арқылы басқарылады. Вице-
президент барлық департаментермен бөлімшелерді басқара отырып президенттің
қаулысы арқылы шешім қабылданады. Осы арқылы жұмысшылардың құқығы мен
жағдайлары анықталады.
Президенттен кейін хұқтық жағдайы тең техникалық және қаржылық
директорлар тұрады. Олар әрқашанда президентке бағынады. Жалпы мекеменің
өндірісті басқару құрылымы мынадай департаменттерге бөлінеді:
Күрделі құрылыс департаменті – зауыттың өндірістік цехтарындағы жөндеу
жұмыстарын қамтиды, сонымен қатар қазіргі заманғы негізгі қорларды енгізіп
оларды пайдалануды қадағалайды.
Әкімшілік департамент – кеңсе бөлімі, кадрлар бөлімі, әкімшілік бөлімі.
1) Заң департаменті - өндірістік қызметтегі заңдылықтарды бақылап,
Қазақстан Республикасының негізгі заңдары бойынша жұмыстың хұқын
қорғайды.
2) Техникалық директор – техникалық жағдайларды басқарады.
3) Экономиканы және қоршаған ортаны қорғау депортаменті –қоршаған
ортаға әсерді бағалау және табиғи ресурстардың бүлінбеуі жөніндегі
ұсыныстарды әзірлеу іс-шараларын қамтиды.
қаржылық директор – мекемедегі барлық экономикалық қызметтерді
тексере отырып, қызметін бағалайды.
Атырау мұнай өңдеу заводының ұйымдық басқару құрылымы А – тіркемеде
келтірілді.
Әртүрлі өндірістік бөлімдер, цехтардың топталуы арқылы құрылған.
“АМӨЗ” ЖШС- ң өндірістік құрылымы мұнайды шикізат ретінде пайдалана отырып,
мұнай өнімдерін дайындаумен айналысады. Атырау мұнай өңдеу заводының
өндірістік құрылымы Б – тіркемеде келтірілді.
Мекемеде өндірістік процесс негізгі және қосалқы өндірістік
процесстермен көрініс табады.
Негізгі өндіріске мыналар жатады:
№1 цех – мұнайды алғашқы өңдеу және тұзсыздандыру қызметін атқарады.
Мұнда ЭЛОУ-АТ тұзсыздандырғыш қондырғысы қолданылады. Бұл қондырғы көбіне
ембі, Маңғыстау мұнайларын тұзсыздандырады. Одан мынадай өнімдер алынады:
автокомпонент, мазут, керосин т.б.
№3 цех – мұнайды алғашқы өңдеумен айналысады. Оған қолданылатын
қондырғылар: ЭЛОУ-АВТ, бұдан машиналарға бензин, уайт спирит, химиялық
ерітінділер алынады.
№5 цех – бұнда кокстау қондырғысы орналасқан.
Қосалқы өндіріске мыналар жатады:
№4 цех – мұнай өнімдерін қабылдаушы
№6 цех - өндірілген өнімді тексеруші
№7 цех – электроцех, энергияны таратумен айналысады.
Ашық мұнай өнімдерін мұнайдан іріктеу орташа 45 %-ды құрайды.
Жыл сайын шығарылатын мұнай өнімдерінің ассортименті кеңейуде.Қазір завод
мұнай өнімдерінің 21 түрін шығарады (1 – кесте).
Атырау МӨЗ басты компаниямен бекітілген шикі мұнайды жеткізу және
оны өңдеу жоспарына сәйкес жұмыс жасайды. Заводтың мақсаты еліміздің батыс
аймағын мұнай өнімдерімен қамтамасыз етуден тұрады.2008 жылы завод шикі
мұнайды өңдеу көлемін көтеріп жіберді , және осы шығарылған өнімнің санында
көрсетілді. Салыстыру үшін 2007-2008 жылдың 8 айын алайық. 2007 жылдың 8
айында завод ашық мұнай өнімдерін -1 017 мың тонна шығарды, оның ішінде
автомобиль бензинін-317 мың тонна, дизель жанармайын - 673 мың тонна,
реактивтік жанармай – 9 мың тонна және т.б.. Қара мұнайөнімдері 1 805 мың
тонна шығарылды.
1 – кесте
Шығарылатын мұнай өнімдерінің ассортименті
АИ-80, АИ-92, АИ-95, АИ-96 маркалы этилданбаған автомобиль бензиндері
Тікелей қуылатын экспорттық бензин
ДЛэч маркалы экологиялық таза жазғы дизельдік жанармай
ДЛэч маркалы экологиялық таза қысқы дизельдік жанармай
Л-0,2-62; Л-0,2-40; Л-0,5-40; 3-02 алу 35 маркалы дизельдік жанармай
ЛД-0,2; ЛД-0,5 маркалы дизельдік жанармай
Депрессорлық присадкасымен ДЗп-0,2; ДЗ-0,5 маркалы қысқы дизельдік жанармай
тұрмыстық күкірті аз пеш жанармайы
ТС-1 маркалы реактивтік қозғалтқыштар үшін жанармай
Техникалық түйіршіктелген күкірт
уайт-Спирит Нефрас
А маркалы, 1 түр-Ваккумдық газойль
СПБТ және БТ маркалы көмірсутекті сұйытылған газ
100:2- ші түрлі отындық мазут, малозольді
алюминии өнеркәсібіне мұнайлы кокс жиынтығы
КП-1,КП-2 қыздырылған кокс
Термодеструкциялық процесстердің көмірсутекті фракциясы (К-4)
2008 жылдың 8 айында завод ашық мұнай өнімдерін -1 213 мың тонна
шығарды, оның ішінде автомобиль бензинін-348 мың тонна, дизель жанармайын-
823 мың тонна, реактивтік жанармай – 35 мың тонна және т.б..Өңдеудің және
қазіргі заманға сай мұнай өнімдерін тасуда осы деңгейді сақтап қала отырып,
2008 жылдың соңына АМӨЗ шикі мұнайды өңдеуді 4 200 мың тоннаға өсіруге
көңіл бөліп отыр.Үстіміздегі жылдың 8 айында 241 мың тоннаға жоспардан озып
келеді.
АМӨЗ үшін ішкі нарықта негізгі бәсекелестер ПМӨЗ ( Павлодар мұнай
өндіру зауыты) және ШМОС ( Шымкент мұнай орг синтез) болып табылады.
Бұл зауыттың екеуі де кейін іске қосылды, және сәйкесінше жаңа жне
прогрессивті технологиялық құрал – жабдықтары бар және бұл олардың
артықшылығы болып табылады. бірақ АМӨЗ республиканың негізгі мұнай
кәсіпорындарына жақын орналасқан және шикізатты тиюдің тұрақшылығына ие
болып, сәйкесінше уақытында жеткізу бойынша сатып алушыларға кепіл бере
алады.
Бұдан басқа ішкі және сыртқы нарықта зауыт бәсекелестері Қазақстанға
территориясы жағынан жақын Ресей Федерациясының зауыттары болып табылады:
• Астрахань газ конденсат комбенаты;
• Волгоград мұнай өңдеу зауыты;
• Орск мұнай өңдеу зауыты;
• Куйбышев мұнай өңдеу зауыты;
• Жаңа Куйбышев мұнай өңдеу зауыты;
• Сызран мұнай өңдеу зауыты;
• Уфа мұнай өңдеу зауыты;
• Жаңа Уфа мұнай өңдеу зауыты;
• Башмұнайхим бірлестігі
• Омск мұнай орг синтез.
Халықаралық нарықта бағалық жағдайды бақылау үшін зауыт халықаралық
Platt’s ақпараттың агенттігінен жыл сайын “PLATTS EUROPEAN MARKETCAN”
ақпараттық бюллетенді жаздырады.
2.2 Кәсіпорынның қаржылық қызметінің жағдайын бағалау
Баланс – мекеменің жыл басындағы және жыл аяғындағы қаржылық
жағдайын сипаттайды, ол маңызды қызмет атқарады.
І–ден: баланс – меншік иесін шаруашылық субьектінің мүліктік
жағдайымен таныстырады. Бұнда, олар мекеме не иеленетіні туралы, яғни
материалдық қорларының сандық және сапалық қатынасы туралы және мекеменің
алдағы уақытта ІІ-і жақтан алған қарызды өтей алама?, жоқпа сол жайлы
хабардар болады ІІ-ден: басшылар өздерінің мекемелерінің басқа, өзі сияқты
мәселелер қатарында қандай орында иеленіп отырғандағын білу үшін, мекеме
басқарудағы түрлі сұрақтарының шешімін табу үшін және стратегиялық курстың
дұрыстығын анықтау үшін қажет. ІІІ-ден: баланстың мазмұны сыртқы және ішкі
пайдаланушыларға пайдалану мүмкіндігін береді.
Балансқа ақпарат негізінде сыртқы пайдаланушылар берілген мекемелер
мен жүргізіліп отырған жұмысының мақсатын ескере отырып шешім қабылдауы
мүмкін, өздерінің салымдарының тәуекелділіктерін бағалауға, берілген
мекеменің акциясын сатып алғанда оларға әкелетін пайданы анықтайды.
Баланстың мазмұны, сондай – ақ кейбір жағдайда қаржылық жағдайын талдауын
баланстық талдау деп аталады. Бухгалтерлік баланс қаржылық есептің
орталықтанған түрі болған соң ол мекеменің есепті кезеңге мүлігінің құрамы
мен құрылымын, ағымдық активінің айналымдылығы мен өтімділігі, меншікті
капитал мен міндеттемелер, дебиторлық және кредиторлық бережақтың
динамикасымен жағдайын мекеменің төлем қабілеттілігін анықтайды. Баланстың
мәліметтері мекеменің капиталын тарату тиімділігін бағалауға, оның ағымдық
және болашақтағы шаруашылық қызметтің жеткіліктілігін бағалауға мүмкіндік
береді. Сонымен қорыта келе бухгалтерлік баланс мекеменің қаржылық жағдайын
бағалау мен талдауға қажет нағыз толық ақпарат түрі болып табылады.
1997 жылға дейін мекеменің бухгалтерлік балансы кесте түрінде
екі бөлімнен тұратын актив және пассив болатын. Актив бөлігінде мекеменің
есепті кезеңіндегі иеленіп және оның бақыланып отырған мүлігінің құны мен
қарыздар құқықтары. Пассив бөлігінде мекеменің несиелік бережақ пен
зайымдық міндеттері туралы ақпарат беріледі. Нәтижесінде актив пен пассив
мүлік пен оның құралу көздерінің біртекті экономикалық топтарының санынан
құралады. Осындай бөлек элементтер актив және пассив көрсеткіштерінде
баланстық баптары деген атқа ие.
Активті және пассивті құру бұрынғысымен қалған.
Баланс вертикальды түрде 5 бөлімнен тұрады:
1. Ұзақ мерзімді активтер.
2. Ағымдық активтер.
3. Меншікті капитал.
4. Ұзақ мерзімді міндеттемелер.
5. Ағымдық активтер.
2- кесте
АМӨЗ ЖШС-нің 2004 -2006 ж.ж. аралығындағы бухгалтерлік балансы
2004 ж. 2005 ж. 2006 ж. 2006ж.
Көрсеткіштер 2005ж.
Ауытқуы
(+, -- )
(мың тг.)% (мың тг.) % (мың тг.) %
АКТИВ
1. Ұзақ мерзімді
активтер
2- кестенің жалғасы
Материалдық емес101 111 - 133 887 - 179 008 - 45 121
активтердің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz