Сақтандырудың теориялық негізі

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 31 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Л. Н. Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық университеті

Микроэкономика пәнінен

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: Сақтандыру және нарықтық экономикадағы рөлі

Орындаған: Сагинова Дана э-11к
тобының студенті
Ғылыми жетекші: Ғабит.Ж.Х,
э.ғ.доценті

Астана 2010

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3-4

І.Сақтандырудың теориялық негізі

1.1 Сақтандырудың қалыптасу
тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..5-7
1.2 Сақтандырудың белгілері мен
функциялары ... ... ... ... ... ... ... ... ...7-8
1.3 Жалпы сақтандыру теориясы мен
практикасы ... ... ... ... ... ... . ... .8-11
1.4 Cақтандыру
нарығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .1
2-13

ІІ. Қазақстан Республикасында сақтандыруды қолдану жағдайына талдау

2.1 ҚР-ғы сақтандыру рыногының қалыптасуы және қазіргі

жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... 14-18
2.2 ҚР-ғы сақтандыру ұйымдарының қызметтеріне талдау ... ... ...18-
19
2.3 ҚР-ғы сақтандыру рыногын дамытудың кемшіліктері мен
мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ..1 9-20

ІІІ. ҚР-ғы сақтандыруды жетілдірудің жолдары

Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Қосымшалар

Кіріспе

Республика экономикасында және барлық компаниялардың көзқарасында
жүзеге асатын, қазақстандық сақтандыру компаниялары арасындағы қайта
сақтандыруда кооперациялардың қажеттілігін және Отандық қайта сақтандыру
жүйесі халықаралық қайта сақтандыру компанияларда ірі тәуекелділіктерді
сақтандыру жауапкершілігін қазақстандық сақтандырушылар пайдаланатын
максималды мүліктермен қамтамасыз ету керектігін,сондай-ақ қазақстандық
сақтандыру нарығы техникалық көмекті, сақтандыру білімін, артық көлемде
қайта сақтандыруды қажет етеді ,Қазақстандық сақтандыру ұйымдары
республиканың сақтандыру потенциалын құруы, нығайтуы және жаңа сақтандыру
салаларын құруы қажет деп республикалық Алматыда өткен мемлекеттік
сақтандыруды бақылауымен болған кеңесу-семинарында сақтандырудың әдістері
мен амалдарын ұйымдастырған мемлекеттік сақтандыруды қорғау төрайымы
О.Э.Лер атап өткен.
Сақтандыру – қоғамның экономикалық қатынастарының айрықша сферасын
бейнелейтін көне категориялардың бірі. Сақтандыруға түрткі болатын басты
себеп – бұл өндіріс пен адам өмірінің қатерлі сипаты.
Сақтандыру - өзінің экономикалық және заңды табиғаты бойынша
заңды немесе жеке тұлғаның тосын оқиға нәтижесінде шығынға ұшырауының орнын
толтыратын заңмен бекітілген әдісі.
Шығынның орнын толтыру сақтанушылардың ақшалай төлемдерінің есебінен
қалыптасқан сақтандыру ұйымдары түріндегі орталықтандырылған қорлар
есебінен жүргізіледі.
Қазіргі уақытта сақтандыру қоғам өмірінде негізгі роль атқарады. Бұл
рольдің мәні сақтанушылардың сақтандырылған оқиғалардың болу себебінен
кеткен шығындардың орнын толтыруға негізделеді. Қазақстан мемлекеттің
сақтанушыларға салық салу жүйесі арқылы қосымша ақша қорларын
қалыптастырып, сол арқылы сақтандыру оқиғаларына байланысты шығындарды өтеу
мемлекеттің міндеті болып табылады.
Сақтандырудың міндетті түрлерін бекіту мемлекеттік маңыздылықтың ісі
болып табылады және үлкен әлеуметтік салдарға әкеліп соғады. Міндетті
сақтандыруды заңды енгізу құқығы Парламентке, ал оның жүзеге асыру
механизмін қарастыру Үкіметке жүктелуі қажет болып табылады. Бұл жағдайда
барлық министрліктер мен ведомствалардың, қоғамдақ ұйымдардың, сонымен
қатар сақтанушылардың мүдделері мен пікірлері ескеріліп отырады.
Қазіргі таңда елімізде заңды тұлғалардың, сонымен қатар азаматтардың
негізгі тәуекелдері сақтандырумен аз қамтылған. Экономиканың кейбір
салалары толығымен, соның ішінде жылу-энергетикалық және құрылыс кешендері
сақтандырумен мүлдем қамтылмаған. Пәтерлерді жекешелендіріп алған адамдар
да оларды өрттен немесе басқа да қайғылы оқиғалардан сақтандарып қоймаған.
Жұмыс берушілер өз жұмыскерлерін тосын оқиғалармен қызметтік жарақаттардан
сақтандырмаған шағын және орта бизнес те толық дерлік сақтандырумен
қамтылмаған.
Осының барлығы сақтандыру ісінін заңдық базасын әрі қарайғы жетілдірудің,
экономиканың маңызды салаларын сақтандыруды дамыту бойынша нақты шаралар
қабылдаудың қажеттілігін көрсетеді.
Жоғарыда аталған мәселелердің барлығы таңдалған курстық жұмыс
тақырыбының өзектігін білдіреді.
Курстық жұмыстың міндеті болып, сақтандырудың экономикалық мәні мен
мазмұнын ашу,тарихына тоқталу, оның қоғамдық өмірдегі маңызы мен қажеттігін
түсіндіру, сақтандыру нарығына сипаттама беру, Қазақстан Республикасындағы
сақтандырудың қызмет етуіне талдау және дамыту жолдарын қарастыру болып
табылады.
Жұмыстың әдістемесі болып, қолданылған Қазақстан Республикасының
заңдары, Ұлттық банктік нормативтік актілері, экономикалық қаржылық
әдебиеттер мен журналдар, статистикалық көрсеткіштер табылады.
Жұмыстың мақсаты - cақтандырудың теорикалық негізін ашу,сақтандырудың
қалыптасу тарихына шолу жасап, белгілері мен функцияларын анықтау,
Қазақстан Республикасындағы сақтандырудың қызмет ету ерекшеліктерін
сипаттау, сақтандырудың кемшіліктері мен артықшылықтарын баяндау, Қазақстан
Республикасындағы сақтандыруды дамытудың, жетілдірудің жолдары мен іс
шараларын көрсету.

І. Сақтандырудың теориялық негізі.
1.1 Сақтандырудың қалыптасу тарихы

Сақтандырудың тамыры ғасырлар шегінде, ежелгі уақыттан белгілі.
Осылайша, б.э.д. ІІІ мыңжылдықта вавилондықтар теңіз істерінде қарыз алу
жүйесін дамытты. Мұнда егер шығын болса немесе іс жүрмегі қылса қарыз
қайтарылмайтын болған. Бұл жүйе Ежелгі Грецияда да дамыған.
Ең ежелгі теңіздік сақтандыру полисі Генуядан Майоркаға дейін “Санта
– Клара ” кемесімен теңізге шыққанды пайда болған. Оның мәні мынадай:
сыйақы (сақтандыру полисі) егер жүк аталған жерге дұрыс жетсе,
қайтарылмайтын, (қарыз берушінің) сақтандырушы қарызы болады, егер де жүк
жақсы жетпесе, онда жүк иесіне 2 есе ақшасы төленетін болған.
Қазірге дейін сақталған ежелгі полистердің бірі – теңіздік
сақтандыруды қабылданған 1584 жылғы полис. Ол Марсельден Триполға 5%
сыйақылық төлемді теңіз жүгінің қорғалуын қамтамасыз еткен. Теңіз жүктерін
жеткізуді сақтандырудың соңғы тәртібі XVI ғ. аяғында Англияда бекітіліп,
1601 күшіне енген.
Алғашқы полистерді талдай келіп, сақтандырушылар индивидум ретінде
шықты, сақтандыру бизнесі сауда операцияларының бөлігі ретінде
қарастырылды. Сол кездегі полисті иемденушілер түрлі деңгейдегі бизнесі бар
саудагерлер болған. 1584 жылғы сақтандыру полисі 3 сақтандырушымен
жасалынған, олардың біреуі міндеттеменің жартысын өз мойнына алса, қалған
екеуі міндеттеменің жартысы бойынша жауап берген. XVII ғ. сауда көлемінің
өсуіне байланысты алғаш сақтандырушы болған кейбір саудагерлердің
мамандануын талап етті. Жүзжылдықтың екінші жартысында теңіз жұмыстары
туралы ақпарат жазылған тақта Сити-Лонфндағы сақтандырушылардың жиналатын
орнына айналды. Бұл ақпарат тақтасын жасаған Ллойд атты саудагер.Кейін осы
жағдай Ллойд Корпорациясының құрылуына түрткі болды.
Өрттен сақтандыру орта ғасырларды пайда болған. Өрттен кім зардап
шексе, соған көмек ретінде төлемі төленетін болған. Өрттен сақтандырудың
басы ретінде Ослодағы Кристиания қаласында 1667 ж. құрылған “Конгресс
Брандкассе” компаниясын атауға болады. 1666 ж. Лондонда болған үлкен өртке
жауап ретінде Николас Барбан “Өрт қызметі” атты үйлер мен басқа да
ғимараттарды сақтандыру ісін ашты. Одан кейінгі жылдары бірнеше жұмыстары
құпия компаниялар мен қоғамдар ашылды. Англияда отыз жыл бойына көптеген
үлкен сатқандыру компаниялары ашылды. Олар “Хэнд ин Хэнд” (1696 ж.). 1905
ж. дейін өмір сүрді, сосын “Коммерциялық одақ ” компаниясы сатып алды.
“Сан иншуэренс офис” (1710 ж. негізі қаланды ),”Юнион” (1714 ж.),”Вест
минстр Файр офис” (1717 ж.). 1720 ”Оңтүстік теңіздің қойнауы” атты қаржылық
операциясының жүруі кезінде үй жинауларын тонаудан, қарыздарды қайтармау
мәселесінен сақтандыру пайда болды. Бірақ олар жетіліп дамымады. Несиелі
сақтандыру 1920 ж. ғана пайда болды. Сақтандырудағы ең тиімді жағдай 1840
жылы кепілдік беруші қоғамның құрылуы кезінде болды. Ол қазір Англияда Апат
бойынша жалпы топ ретінде танылуда. Осыдан кейін Корвиктің Бас сақтандыру
компаниясы пайда болды, ол жаңбыр, нөсерден келетін зияннан сақтандырумен
айналысты, ал 1845-1847 жылы жануарларды сақтандыру ісіне көшті.1949 ж.
теміржол жолаушыларын сақтандыруды ұсынған компания адамдары апаттан жеке
сақтандыруды бірінші болып ұсынды. Бұл компания қазіргі уақытта “Коммерциал
Юнион групп” компаниясының мүшесі ретінде қызмет етеді.
Сақтандыру ісінде елеулі оқиға болып континентальді Европада болған
Орталық Европада құрылған локальді сақтандыру компаниясының құрылуы
табылады. Өмірді сақтандырумен айналысқан ең бірінші ұйым 1706 жылы
құрылған “Дружеское общество” компаниясы болды. Кейін ол “Корвис Юнион
групп” мүшелігіне енді. Содан кейін “Лондон амуэренс” , “Ройял
эксчейнджамурэнс” компаниялары құрылды.
Ресей империясында XVIII ғ. аяғына дейін отандық сақтандыру ұйымы
болмады, шетел сақтандыру ұйымдарының қызметі қолданылды. Осы сақтандыру
төлемі ретіндегі алтын шетелге шығып жатты, ол елдің қаржылық жағдайына
кері әсер етті. Осыған орай 1786 ж. Ресейде мемлекеттік сақтандыру
монополиясы орнатылды, оның фискальді сипаты болды. Монопольдік құқыққа ие
болған мемлекеттік сақтандырушының қызметін Мемлекеттік заемдық банктегі
сақтандыру экспедициясы атқарды. Экспедиция құрылысты өрттен сақтандырды
(құрылыс құнының 75% шамасында). Төлем 1 жыл ішінде сақтандыру сомасының
1,5 % құрады.
1827 жылы мемлекеттік мүліктік сақтандыру өз орнын жеке сақтандыру
кәсіпорындарына берді. Сонымен “Ең бірінші өрттен қорғайтын сақтандыру
қоғамы” пайда болды. Олар Мәскеу, Петербург, Одесса, т.б. жерлерде 1847
жылға дейін қызмет атқарды. Қоғам табысы акционерлерге тұрақты пайда әкеліп
тұрды. 1835 жылы “Екінші ресейлік өрттен сақтандыру қоғамы ” құрылды,1846
жылы елдің жекелеген аймағында сақтандыру құқығына ие болған өрттен
сақтандырушы “Саламандра” компаниясы құрылды.
1835 жылы Ресейде жеке сақтандыру ұйымдастырылып, “Өмір ” атты жеке
меншік сақтандырушы акционерлік қоғамы пайда болды. Бұл компания монополист
бола тұрса да (жеке сақтандыруда) 1838 ж. тек105 келісім-шарт жасалынды.
1847 жылы қоғам өз құрамында 235 келісім-шарт жасасты.
Сақтандыру ұйымдарының қызметін реттеу мен қазына табысын салық
бойынша толықтыру үшін фискальдік мақсатта 1849 жылы сақтандыру
қоғамдарының қаржылық қызметіне мемлекеттік бақылау қойылды. Оны
мемлекеттің Ішкі Істер министрлігі жүргізді, сақтандыру қоғамдары өз
қызметі туралы есепті БАҚ (бұқаралық ақпарат құралдарында) жариялайтын
болды.
1885 жылы Ресейде шетелдік сақтандыру қоғамының қызмет етуіне тыйым
алынып тасталынды. Петербургте “Нью-Йорк” АҚШ сақтандыру қоғамының орталық
агенттігі ашылды. 1889 жылы Урбен (Франция ) және Эквитеба (АҚШ)
сақтандыру қоғамдарының қызмет етуіне рұқсат берілді. XIX ғасырдың соңына
қарай сақтандырудың ресейлік және шетелдік қоғамдарының жұмысы
үйлестірілді.
АҚШ-тағы сақтандыру компаниялары негізінен алғанда өмірді
сақтандырумен айналысады. АҚШ-та 10 000 аса компания жұмыс істейді, оның 8
000 мүліктік сақтандырумен айналысады. Ең ірілері: 1853 “Континентал
корпорейшн” , 1876 жылы “Прудениш Иншуранс компани оф Америка ”, 1913 жылы
“Олстейт Иншуранс компани”.

1.2. Сақтандырудың функциялары мен белгілері
Сақтандырудың функциялары:
1) Ақша-қаражаттарының маманданған сақтандыру қорын қалыптастыру, яғни
сақтандыру компанияларының өз мойнына алған тәуекелділіктері үшін төлем.
Бұл қор міндетіне ерікті түрде құрылуы мүмкін. Бұл функция резервтік қор
жүйесінде сақтандырудың тұрақтылығын төлемнің кепілдігін қамтамасыз етеді.
Мысалға, егер коммерциялық банктерде халықтардың қаржысы ақшалай жинақ
мақсатында тек сақтауға бастау ие болса, сақтандыру бұл қызмет арқылы
сақтау – тәуекелділік бастау алады. Моральдік жағынан алғанды сақтандыру
процесінің әрбір қатысушысы, мысалы, өмірді сақтандыру кезінде қайғылы
оқиға орын алғанда материалдық қамтамасыз етілетініне сенімді болады.
Мүліктік сақтандыруда бұл қызмет арқылы тек қана зиян шеккен мүлік құнын
жабу мәселесі ғана емес, сондай-ақ оның материалды қайтарылу мәселесі
шешіледі. Сонымен қатар, осы қызмет арқылы инвестиция салу мәселесі өз
шешімін табады.
2) Зиянды жабу мен азаматтарды жеке материалды қамтамасыз ету. Зиянды
жаба алу құқығына тек сақтандыру қорын қалыптастыруға қатысқан жеке және
заңды тұлғалар ие. Ол келісім-шартта көрсетілген тәртіппен жүргізіледі және
мемлекеттің реттелуімен қадағаланады.
3) Сақтандыру оқиғасы туралы ескерту және зиянды минимумдау не азайту
– бұл кездейсоқ жағдайлар мен тексерістердің салдарын азайту мақсатында
шаралардың жиынтығы. Сақтандырушы алдын-ала шаралар жүргізу арқылы, мысалы
өт сөндіретін құрал алып қою, жылу шығаруды анықтаушы құралды сақтандыру
оқиғасы болған жағдайдағы төленетін сақтандыру жарнасы саласын азайта
алады.
4) Бақылау қызметі, яғни мақсатты қалыптасқан сақтандыру резервін
қаржылық бақылау, сақтандыру операцияларының дұрыс жүргізілуін, сақтандыру
ұйымының сақтандыру шарттарын қатаң сақтауын қадағалайды.
5) Тәуелділік қызметі, ең маңызды қызметі, ол сақтандырудың негізгі
қолданылу себебімен байланысты. Осы қызметтің жүзеге асуы кезінде
сақтандыру резервінің сақтандыруға қатысушылар арасында зардап шеккендерге
ақшалай көмек көрсетумен байланысты қайта бөлінуі жүреді.

Сақтандырудың белгілері:
1. Сақтандыру кезінде ақшалай қайта бөлу қатынастары туындайды,
олар сақтандыру оқиғасының болып қалу мүмкіндігі мен
сақтандыру тәуекелінің бар болуына негізделеді.
2. Тұйық қайта бөлу қатынастары. Ол зардап шеккендер санының аз
болуына байланысты негізделеді (сақтандыруға қатысушылар саны
көп болған жағдайда) . Мұнда мақсатты сақтандыру қоры
құрылады да, зиянды сақтандыру жарнасын бөлудегі әрбір
қатысушының үлесі арқылы анықталады.
3. Сақтандыру зиянды қайта бөлуде территориялық бірлік арасында
да, уақыт бойынша да қарастырады.

1.3 Жалпы сақтандыру теориясы
Сақтық қызметті ұйымдастыру және мемлеттік реттеу мен лицензиялауды
жүзеге асыру үшін сақтандыру салаларға, сыныптарға және түрлерге бөлінеді.
Сақтық ұйымның сақтық қызметі өмірді сақтандыру саласы және жалпы
сақтандыру саласы бойынша жүзеге асырылды.
Өмірді сақтандыру саласы ерікті сақтандыру нысанында мынадац сыныптарды
қамтиды: өмірді сақтандыру, аннуитеттік сақтандыру.
Жалпы сақтандыру саласы ерікті сақтандыру нысанында мынадай сыныптарды
қамтиды: жазатайы м жағдайдан және аурудан сақтандыру, медициналық
сақтандыру, көлік құралдарын (автомобиль, темір жол, әуе және су
көліктерін) сақтандыру, жүктерді сақтандыру, мүлікті сақтанрдыру (көлік
құралдарын қоспағанда) кәсіпкерлік тәуекелді сақтандыру, көлік құралдары
иелерінің және тасымалдаушының азаматтық- құқықтық жауаптылықты сақтандыру,
шарт бойынша азаматтық- құқықтық жауаптылықты сақтандыру (көлік құралдары
иелерінің және тасымалдаушының азаматтық- құқықтық жауаптылығын
қоспағанда).
Сақтандыру түрі сақтық ұйым сақтанушыға сақтандыру шараларын жасау
арқылы сақтандырудың бір немесе бірнеше сыныбы шеңберінде әзірлейтін және
беретін сақтық өнім болып табылады.
Жалпы сақтандыруға және өмірді сақтандыруға тән экономикалық қатынастар
қоғамдық өндіріс процесіндегі зиянның орнын; егер бұл процесс дүлей апат
пен басқа төтенше немесе күтпеген оқиғалардың нәтижесінде бұзылса,
толтырумен байланысты. Зиянның орны ынтымақтастық негізде сақтық
қатынастарға қатысушылардың төлейтін сақтық жарналары есебінен толтырылады,
бұл жарналардың жиынтығы, жоғарыда айтылғандай, сақтық қорларды құрайды.
Мүліктік және кәсіпкерлік тәуекелдер (қауіп- қатерлер) азаматтық-
құқықтық жауаптылықты қоса алғанда, оларға байланысты мүдделерді сақтандыру
жалпы (мүліктік) сақтандыруға жатады. Мұндай сақтандыру кезінде мүліктің
жоғалу (жойылу) каупі (тәуекелі), жетіспеуі немесе бүлінуі және өзге де
мүліктік игіліктер мен құқықтар сақтандырылады.
Сақтанушының немесе пайдаланушының мүліктерді сақтандыруға мүддесі
болмаған жағдайда жасалған мүліктік сақтандыру шарты жарамсыз болады.
Жазатайым жағдайдан және аурудан сақтандыру сақтандырылушы жазатайым
жағдайдың немесе аурудың салдарынан қайиыс болған, еңбек ету (жалпы немесе
кәсіби жағынан) қабілетін (толық немесе ішінара) жоғалтқан немесе оның
денсаулығына өзге де зиян келтірілген жағдайда оның қосымша шығыстарын
тіркелген сомада немесе ішінара немесе толық өтемі мөлшерінде сақтық
төлемді жүзеге асыру көзделетін жеке басты сақтандыру түрлерінің жиынтығы
болып табылады.
Медициналық сақтандыру сақтандырылушының медицина мекемесінен
медециналық сақтандыру медециналық сақтандыру бағдарламасына енгізілген
медициналық қызмет көрсетулерді сұраған жолдамаларынан туындаған шығыстарын
ішінара немесе толық өтемі мөлшерінде сақтық төлемдерді жүзеге асыру
көзделетін жеке басты сақтандыру түрлерінің жиынтығы.
Көлік құралдарын сақтандыру көлік құралын иеленуге, пайдалануға, оған
билік етуге байланысты адамдардың мүліктік мүдделеріне оның зақымдануы
немесе жойылуы, соның ішінде айдап немесе ұрлап әкетілуі салдарынан
келтірілген зиянд ішінара немесе толвқ өтемі мөлшерінде сақтық төлемдерді
жүзеге асыру көзделетін сақтандыру түрлерінің жиынтығы болып табылады.
Жүктерді сақтандыру жүктерді иеленуге, пайдалануға, оған билік етуге
байланысты адамдардың мүліктік мүдделеріне оның зақымдануы немесе жойылуы,
соның ішінде жүктердің тасымалдану әдісіне қарамастан жоғалып кетуі
салдарынан келтірілген зиянды ішінара немесе толық өтемі мөлшерінде сақтық
төлемдерді жүзеге асыру көзделетін сақтандыру түрлерінің жиынтығы болып
табылады.
Мүлікті сақтандыру мүлікті иеленуге, пайдалануға, оған билік етуге
байланысты адамдардың мүліктік мүдделеріне (автомобиль, темір жол, әуе
немесе су көліктерін, жүктерді қоспағанда) оның зақымдануы немесе жойылуы
салдарынан келтірілген зиянды ішінара немесе толық өтемі мөлшерінде сақтық
төлемдерді жүзеге асыру көзделетін сақтандыру түрлерінің жиынтығы болвп
табылады.
Азаматтық- құқықтық жауаптылықты сақтандыру кезінде, үшінші бір
адамдардың өміріне, денсаулығына немесе мүлкіне зиян келтірудің салдарынан
туындайтын міндеттемелер бойынша жауапты болу (келтірілген зияндар үшін
жауаптылықты сақтандыру) тәуекелін сақтандырады.
Зиян келтіргендігі үшін азаматтық- құқықтық жауаптылықты сақтандыру
кезінде сақтанушының өз жауаптылығы да, осындай жауаптылық жүктелуі мүмкін
болатын өзге тұлғаның жауаптылығы да сақтанрдырылады.
Зиян келтіргендігі үшін азаматтық- құқықтық жауаптылықты сақтанрдыру
кезінде сақтанушының өзінің жауаптылық тәуекелі ғана сақтандырылуы мүмкін.
Бұл талаптарға сәйкес келмейтін сақтандыру шарты жарамсыз деп есептеледі.
Шартты бұзғандығы үшін азаматтық- құқықтық жауаптылық тәуекелі шартта
оның талаптарына сәйкес сақтанушы оның алдында азаматтық- құқықтық жағынан
жауапты болуға тиіс тарап болып табылатын және бұл жағдайда пайда алушы
ретінде іс- қимыл жасайтын тұлғаның пайдасына сақтандырылған болып
есептеледі.
Кәсіпкерлік тәуекелді сақтандыру кезінде кәсіпкердің сақтанушы ретінде
іс- қимыл жасайтын келісімшарт жасаушы агенттерінің өз міндеттемелерін
бұзуынан болған кәсәпкерлік қызметтің залалдар тәуекелі немесе кәсіпкерге
байланысты жағдайлармен осы қвзмет шарттарының өзгеруінен болған залалдар
тәуекелі немесе кәсіпкерге байланысты емес жағдайлармен осы қызмет
шарттарының өзгеруінен болған залалдар тәуекелі, соның ішінде күтілген
кірісті ала алмай қалу тәуекелі сақтандырылады. Кәсіпкерлік тәуекелдерді
сақтандыру шарты бойынша иек сол сақтанушының кәсіпкерлік тәуекелі және тек
соның пайдасына ғана сақтандырылуы мүмкін.
Сақщтанушы болып табылмайтын тұлғалардың кәсіпкерлік тәуекелді
сақтандыру шарты немесе өзге тұлғаның (пайда алушының) пайдасына жасалған
шарт жарамсыз болады.
Сақтанрдырылған мүліктің түріне немесе тобына қарай сақтанрдырудың
мынадай түрлерін ажыратады: ауыл шаруашылығы дақылдарын, малдарды,
құқрылыстарды, мемлекеттік, жеке меншік, кооперативтік кәсіпорындардың,
қолғамдық ұйычмдардың мүлкін, көлік құралдарын, қаржылық тәуекелді (соның
ішінде банк салымдары мен банк операцияларын, бағалы қағаздар рыногіндегі
операцияларды), жүктерді, мұнай операцияларын (мұнай шығару, оны өндеу және
тасымалдау жөніндегі) және т.т. сақтандыру.
Кәсіпорындардың мүліктерін сақтау, олардың негізгі және айналым қорларын
сақтау болып табылады. Сақтандыруға жататын олар тек кәсіпорындардың
мүліктері ғана емес, сонымен қатар кәсіпорынмен алынатын мүліктер де
жатады. Мүліктердің бір бөлігі ғана немесе белгілі бір түрлері де сақтануы
мүмкін.
Осыған сәйкес мүлікті сақтаудың мынадай келісімшарттары қарастырылған:
• Негізгі келісімшарт – барлық мүліктерді, яғни кәсіпорынның
иелігіндегі мүліктерді сақтаау келісімі;
• Қосымша келісімшарт – барлық мүлікті сақтау, яғни кәсіпорынмен
алынған мүлікті жалға алу келісімі немесе әр түрлі ұйымдардан
немесе азаматтардан жөндеуге, өндеуге, сақтауға, тексеруге алынған
мүліктерді сақтау келісімі;
• Тандап сақтандыру келісімшарты – сақтандырушының иелігіндегі
мүліктің бір бөлігі мен онымен жалға алған мүліктерді сақтандыру
келісімі;
• Арнайы келісімшарт – тәжірибе, зерттеу жұмыстары барысында немесе
көрмеге шығарғанда мүліктерді әр түрлі жағдайлардан сақтаумен
қамтамасыз ететін келісім.

Сақтандыруға жататындар:
➢ Ғимараттар, көліктер және құрылғылар, көлік құралдары,
инвенторлар;
➢ Аяқталмаған өнеркәсіптер;
➢ Шикізат және материалдар;
➢ Дайын өнімдер.
Нарықтың шарттарына байланысты халықтардың мүліктерінің натуралды және
құнды мағынадағы келісімдерін кеңейтуге үлкен мүмкіндіктері бар. Сәйкесінше
оның сақтандыруын қажет етеді. Ал оның жойылуы немесе бұзылуы жағдайында
зиянды толтыруға.
Күтпеген оқиғаларға байланысты мүліктерді жоғалту тәуекелі және соған
байланысты материалдық зияндардың пайда болуынан, азаматтарды сақтандыруды
керек етеді. Нарықтық жағдайда мүлікті сақтандыруды қорғаудың кейбір
ерекшеліктері бар.
Нарықтық жағдайда мемлекеттік сақтандыру ұйымдарынан басқа көптеген
акционерлік сақтандыру компаниялары да жұмыс істейді. Олар бәсекелестік
күресте өздеріне сақтанушыларды жақсы қызмет көрсету және арзан қызмет
көрсету арқылы тартады.
Тұрмыстық мүлік, сондай- ақ сақтанушының ынтасының құрылуы келесі
нұсқалардың біреуімен сақтандырылуы мүмкін:
• Әр сақтандыру жағдайларынан зияндарды толтыру, нәтижесінде мүлікке
кеселі тиуі мүмкін;
• Оттың кесірінен мүліктің жойылуы және бұзылу зиянының орынын
толтыру;
• Кездейсоқ жағдайлардан, яғни су арқылы мүліктің жойылуы немесе
бұзылу зиянының орнын толтыру.
Мұндай реттер көп жағдайда сақтандырушылардың көзқарастарына жауап
береді. Өйткені жауапкершілік тәуекелділігін сақтандыруға қарағанда бөлек
тәуекелдерді сақтандыру арзан мағынада болады. Ең көп болады деген
ықтималмен сақтандырушы келісім жасағанда тәуекелдерді тандайды.
Тұрмыстық мүліктерді немесе құрылыстарды сақтандырған азаматтарға,
сондай- ақ автокөліктерді 2 жыл үзіліссіз сақтандырғанда, сақтанушыларға
жаңа сақтандыру келісімін жасау жеңілдігі беріледі. Жеңілдік кезінде
жасаған жаңа келісім алдындағы келісімдердің уақыты аяқталған кезінен
күшіне енеді.
Жеңілдік уақыты кезінде сақтандыру жағдайлары болса, ал жаңа келісім
күшіне еңбесе, онда сақтандыру қайтарымы сақтандыру суммасынан төленеді.
Ол алдынғы келісімде белгіленеді. Және жылдық салымдарды ұстап қалады.
Сақтандырушыға сақтау салымдарын бір уақытта және бөлшектеп беру құқығы
бар.

1.4 Cақтандыру нарығы

Дамыған нарықтық қатынас сақтандырулың дамуы үшін өте белсенді орта
болып табылады, оның себебі нарық пен сақтандырудың өзара
байланыстылығында. Бір жағынан нарық бар жерде кәсіпкерлік тәуекелділік
бар, ал тәуекелділік бар жерде сақтандыру бар. Нарықтық экономика
тәуекелділіктің сақтандыруынсыз мүмкін емес.Нарықтық экономикаға өту
қоғамдық ұдайы өндірістегі сақтандыру рөлін өсірді, сақтандыру қызметінің
аясын кеңейтіп, мемлекеттік сақтандыруға альтернативтердің пайда болуына
мүмкіндік береді. Тауар өндіруші қорқыныш пен тәуекелділікке бару арқылы
жұмыс жасағанда, сақтандырудың орны маңызды бола түседі.
Дамыған нарықтық қатынас сақтандырулың дамуы үшін өте белсенді орта
болып табылады, оның себебі нарық пен сақтандырудың өзара
байланыстылығында. Бір жағынан нарық бар жерде кәсіпкерлік тәуекелділік
бар, ал тәуекелділік бар жерде сақтандыру бар. Нарықтық экономика
тәуекелділіктің сақтандыруынсыз мүмкін емес.
Сақтандырудың дәстүрлі орнымен қатар техникалық және техногенді
сипаттағы кездейсоқ жағдайлардан қорғау орны көрініс беруде. Сақтандырудың
объектісі ретінде криминогенді құбылыстар (ұрлық, автокөлікті алып
кету,тонау т.б. ) табылуда.
Өзгерістер сондай-ақ, азаматтардың мүліктік және сақтандыру мәселесін
қамтуда, бұл халықтың экономикалық мүддесімен байланысты. Нарық
экономикасына өтуге байланысты сақтандырудың ұзақ және қысқа мерзімді
келісімдерінің қатынасы, баға тенденциясын есепке алу мен инфляцияға қарсы
шараларды жүзеге асыру сақтандыру саясатының пәні болып отыр. Сақтандыру
қызметінің ұсынысы өсіп, сақтандыру нарығы қалыптасуда, алайда
сақтандырудың кейбір түрлері әлі де болса міндетті болып табылады.
Нарықтық экономикада сақтандыру бір жағынан адамның бизнесін қорғаса,
екінші жағынан табыс әкелетін қызмет түрі болып табылады. Сақтандыру
ұйымының табыс көзі болып сақтандыру қызметінен, банктік депозиттен, бағалы
қағаздан, кәсіпорын акциясынан, қызметтің өндірістік және өндірістік емес
салаға уақытша бос қаражат инвестицияны салудан түскен табыс болып
табылады. Сақтандыру өндірістік белсенділікті ынталандырудың және салаутты
өмір салтының маңызды факторы болып табылады, еңбек өнімділігінің жаңа
стимулын тудырады.
Он жеті жыл бұрын барлық Кеңес Одағының сақтандыру нарығы бір-бірімен
тығыз байланыста болған.Сол мемлекеттердің барлығының бір түптамыры болған,
яғни Кеңес Мемлекеттік Сақтандыру жүйесі. Бірақ соңғы жылдары олардың
даму жолдары мен байланыстары ажырап кетті. Ал Қазақстанның сақтандыру
нарығына кеетін болсақ, қазіргі таңда Қазақстан ТМД мемлекеттері ішінде
неғұрлым интенсивті дамып келе жатқан мемлекеттердің бірі болып
табылады.Соңғыи жылдары елімізде нарықтық негізгі көрсеткіштердің өсіп
келе жатқанын байқаймыз. Мысалы, 4 жыл ішінде 1996 жылдан 2001 жылға дейін
қазақстандық сақтанушылар көлемі 3есе өсті: 1996 жылы 19,3млн.АҚШ
долларынан 2001 жылы 60,7млн.АҚШ долларына дейін. Бұның бәрі сақтандырудың
қазіргі таңда аса маңызды қажеттіліктердің бірі екендігін байқатады.
Баспасөз қызметінің ақпараттарына сүйенетін болсақ, қаржыны тиімсіз
пайдалану мен '' Экспоттық несиелер мен инвестицияны сақтандыру жөніндегі
мемлекеттік сақтандыру коорпорациясы'' АҚ мемлекеттік активтерді басқару
нәтижесінде экономиканың шикізатқа жатпайтын саласындағы экспортқа
бағытталған өндірістерді дамытуға көмектесу жөніндегі тапсырмаларды шешу
мақсатттарына толық көлемде қол жеткізілмей отыр. '' Экспоттық несиелерге
қатысты сақтандырылған жобалар саны жылдан жылға азайып барады'',- деп атап
көрсетті комитетттегілер.
Атап айтқанда, 2006 жылы мемлекеттік корпоация басқармасының
мақұлдаған 62 жобаның 23 жобасы ғана, немесе мақұлдаған жобалардың жалпы
санының 37% сақтандырылған. Ал 2004 жылы 49 жобаның 36-сы 74%
сақтандырылған. '' Мемлекеттік корпоцияны дамытудың 2004-2006 жылдарға
арналған жоспарында сақтандырудың жоспарланған көлемі тек 40%-ға ғана
орындалып,20млрд. теңгені құраған. 2006 жылы инвесиция мен несиелерді
сақтандыру боцынша бес жоба “Қазына ” Тұрақты даму қоры '' АҚ
сараптамасына жіберіліп, шешім қабылданбаған''- деп айтылған хабарламада.
Мемлекеттік корпоацияға өткен жылы экспорттық несиелер мен
инвестицияларды сақтандырудан 33млн. теңге көлемінде кіріс кірген, ал бос
ақшаны мемлекеттік құнды қағаздарға орналыстыру мен басқа да қаржы
құралдарынан -518,8 млн. табыс тапқан, бұл жалпы кіріс сомаысының 94%-ы.
Сөйтіп, комитет ''Қазынаға''Экспорттық несиелер мен инвестицияларды
сақтандыру жөніндегі Мемлекеттік сақтандыру корпорациясын дамытудың 2007-
2009 жылдарға арналған жоспарына экономиканың шикізатқа жатпайтын
саласындағы экспортқа бағытталған өндірістерді нәтижелі дамыту мен
ынталандыру үшін өзгертулер енгізуді ұсынады. “Шикізат емес ” топқа жататын
тауарлар мен қвзметтері тізіміне сақтандыру үшін оларды толық қамтуды
ескере отырып , өзгертулер мен толықтырулар енгізуді көтеру ұсынылады.
“Маркетингтік талдамалық зерттеулер орталығы ” АҚ мен Сақтандвру
корпорациясы қазақстандық тауарлар мен қызметтерді экспорттауды
дамыту.әлеуетті сату нарығы туралы ақпараттарды тарату мәселелері жөнінднгі
маркетингтік зерттеулер жүргізуде күштерін біріктіруі керек'',- деп
көрсетілген ақпаратта.

2007 жылдың І жартыжылдығында Қазақстан Республикасының сақтандыру
компаниялары 77,909 млрд теңге көлемінде сыйақы алды, бұл өткен жылғы
осы көрсеткіштен 35 пайызға артық, деп хабарлайды "ҚАЗАҚСТАН БҮГІН"
агенттігінің тілшісі "Еуразия" Сақтандыру компаниясы" АҚ баспасөз
қызметіне сілтеме жасай отырып.
Атап айтқанда, баспасөз қыөметінің ақпараттарына сүйенсек, тікелей
сақтандыру бойынша түсім 66,983 млрд теңгені және 10 926 млрд теңге
қайта сақтандыруды құраған. Қазақстан резиденттерінен тікелей сақтандыру
бойынша 86 пайыз, немесе 66,983 млрд теңге және резидент еместерден -
2,8 пайыз немесе 2,176 млрд теңге сыйақы алынған.
Компаниялар қайта сақтандыру сыйақысының жалпы көлемінің 80 пайызы,
немесе 8,750 млрд теңгесін резиденттерден, 20 пайыз, немесе 2,176 млрд
теңгесін резидент еместерден алған, деп айтылған мәтінде.
Сонымен қатар, сыйақының жалпы көлеміндегі "Еуразия" Сақтандыру
компаниясы" АҚ үлесіне 12,731 млрд теңге, немесе нарықтың 16,3 пайызы
тиесілі. Үстіміздегі жылдың бірінші жартысында компанияның алған
сыйақысының жалпы сомасының 6,714 млрд теңгесі резиденттерден қайта
сақтандыруға және 2,105 млрд теңге резидент еместерден қайта
сақтандыруға тиесілі.
Баспасөз қызметінің мәліметтеріне сүйенсек, 2007 жылдың қаңтар - маусым
айларында "Еуразия" Сақтандыру компаниясына Қазақстандағы ішкі қайта
сақтандыруға жалпы көлемінің 76,7 пайызы және де шетелде қайта
сақтандыруға жалпы көлемнің 96,75 пайызы тиесілі. Есеп беру кезеңінде
"Еуразия" әлемнің 45-тен астам елінде қайта сақтандыру тәуекелін
қабылдаған.
Сақтандыру сыйақыларын жинау бойынша жетекші бесеудің үлесіне 54,4
пайыздан астамы тиесілі. Олардың ішінде "Еуразия" Сақтандыру компаниясы"
АҚ нарықтағы үлесі 16,34 пайыз, "Альянс-Полис" Сақтандыру компаниясы" АҚ
үлесінде - 15,44 пайыз, "Виктория" Сақтандыру компаниясы" АҚ үлесінде -
9,5%, "Казахинстрах" үлесінде - 7,01 пайыз, "АТФ Полис" Сақтандыру
компаниясы" АҚ үлесінде - 6,11 пайыз.
"Негізінен қайта сақтандыру тәуекелі Әзербайжанда, Албанияда,
Аргентинада, Арменияда, Белоруссияда, Ұлыбританияда, Египетте, Замбияда,
Индияда, Иранда, Карибта, Қытайда, Қырғызда, Латвияда, Ливияда,
Малайзия, Мексикада, Нигерияда, Нидерландыда, Жаңа Гвинеяда, Пәкістанда,
Ресейде, АҚШ-та, Тайваньда, Тринидад және Тобагода, Түркия, Өзбекстан,
Украина, Чехия, Чили, ОАР, Оңтүстік Кореяда және б.т.",- деп қосты
баспасөз қызметіндегілер.

ІІ Тарау. ҚР-ғы сақтандыруды қолдану жағдайына талдау.
2.1 ҚР-ғы сақтандыру рыногының қалыптасуы және қазіргі жағдайы.

Қазіргі кездегі сақтандыру ісінің ұйымдастыру қағидаларыбір жағынан
нарық экономикасының қызмет етуінің жалпы экономикалық заңдарына
негізделсе, екінші жағынан, ол ҚР нарықтық экономикаға өзіндік
ерекшелігімен келуіне негізделеді.
Нарық экономикасы бәрімізге белгілі еркін кәсіпкерлікпен, оның түрлі
нысанымен, максимум пайда алу мақсатында өндіріс пен қызмет саласының
өндірісінің тұтынушыға бағытталуымен сипатталады. Мемлекет тікелей тауар
өндірісі процесі мен айналымына, өндіруші мен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.