АЙМАҚТЫҢ ТҰТАСТАЙ БАҒДАРЛАМАЛАРЫ
МАЗМҰНЫ
КIРIСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. АЙМАҚТЫҢ ТҰТАСТАЙ БАҒДАРЛАМАЛАРЫ
1.1 Аймақтың тұтастай бағдарламаларының мазмұны,
құрамы ... ... ... ... ..5
1.2 Аймақтың тұтас кешенді бағдарламалардың жасалу технологиясы ... ..7
1.3 Аймақтық кешенді бағдарламалардың дамуы, олардың құрылымы және типтік
сыныптаушысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..9
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ИНДУСТРИАЛДЫ-ИННОВАЦИЯЛЫҚ ДАМУ
БАҒДАРЛАМАСЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ АЙМАҚТАРДА ЖҮЗЕГЕ АСЫРЫЛУЫ
2.1 Индустриалды-инновациялық даму
бағдарламасы ... ... ... ... ... ... ... ... .13 2.2
Индустриалды-инновациялық даму бағдарламасының аймақтарда жүзеге
асырылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..29
3. АЙМАҚТЫҢ ТҰТАСТАЙ БАҒДАРЛАМАЛАРЫНЫҢ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ МЕХАНИЗМДЕРІН
ЖЕТІЛДІРУ
1. Аймақтың тұтастай бағдарламаларын жүзеге асыру механизмдерін
жетілдіру ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..37
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...39
КIРIСПЕ
Қоғамда өтіп жатқан әлеуметтік-экономикалық процестерді басқару,
олардың бағыты мен желісін реттеу, нарықтың барлық субъектілерінің қалыпты
қызметін қамтамасыз ету жүйесінде жоспарлау ісі ерекше орын алып
отыр.Бағдарламалауды қоғамдық тәжірибенің айрықша нысаны ретінде
белгілеуге болады, басқарудың болжау, бағдарлама мен жоспар түрі де басқару
шешімдерінің түрлі нысандарын әзірлеу, олардың тиімділігін дәлелдеу,
орындалу мүмкіндіктерін қамтамасыз ету және орындалуын тексеру ісіндегі
басқару міндеттерінің бірі болып табылады. Жоспарлау — бұл кез-келген іс-
әрекеттің маңызды және міндетті сатысы, себебі, ол үрдістің даму
басымдықтарын анықтайды. Елдердің ерекшеліктеріне сәйкес жоспарлау
Кеңестік, Америкалық, Француздық, Жапондық, Оңтүстік Кореялық деп бөлінетін
көптеген түрлері бар. Кеңес үкіметінің алғашқы бесжылдық жоспары күні бүгін
барлық елдер көңіл бөліп отырған аймақтық басқаруды дамыту, басқаруды
төменнен жоғарыға қарай жүргізуге негізделгенімен, тәжірибе жүзінде іске
асу бағыты дәл жоспарлағандай болып шықпады. Жоспарлаудан кеңес үкіметі
ыдырағаннан кейін бас тартқан еліміз (Қазақстан) оған қайта оралды.
Орталықтан жоспарлаудың оңтайлы тұстарыда жетерлік. Оған бірқатар
мемлекеттердің тәжірибесі мысал бола алады, әсіресе, Америка Құрама
Штаттарындағы екі басты бағыт орталықтандырылған жоспарлаудың тиімділігінің
дәлелі.Оның біреуі муниципалды және аймақтық деңгейлердегі жоспарлау,
екіншісі, ірі фирмалар деңгейінде жоспарлау.
Аймақ белгілі бір территорияда қалыптасып, нарықта өндіруші,
тұтынушы және қайта өндіріс үрдісін ұйымдастырушы болып табылатын, сонымен
қатар халық шаруашылығы жүйесінде дамитын — әлеуметтік-экономикалық
құрылым болып табылады. Аймақтың даму жағдайы – бұл әр түрлі әлеуметтік
және экономикалық үрдістердің жиынтығы, даму тұрғысында анықталатын көп
өлшемді және күрделі аспектілі үрдіс.Егер тек аймақтың экономикалық даму
жағдайын қарастырғанның өзінде, оның өзі қоғамның әлеуметтік жағдайының
дамуымен байланысты бағаланады. Сондықтан аймақ дамуы үшін, ондағы бар
проблемалы мәселелерді шешіп, белгілі мерзімге даму бағдарламасын жасау
басты міндеттердің бірі деп айтуымызға болады [1].
Қазіргі таңда аймақтардың дамуында, жалпы
мемлекет дамуында өзекті мәселелердің бірі болғандықтан, осы курстық
жұмысымды Аймақтың тұтастай бағдарламалары: қалыптасу механизмдері жіне
оны жүзеге асыру тақырыбында жазып отырмын.
Менiң бұл курстық жұмысты жазудағы мақсатым мен мiндеттерiм
келесiдей:
- аймақтық бағдарлама мазмұнымен таныстыру;
- Аймақтың тұтас кешенді бағдарламалардың жасалу технологиясын
қарастыру;
- аймақтық бағдарламалардың құрамын, жүзеге асыру технологиясын
ашып көрсету;
- Аймақтық кешенді бағдарламалардың дамуы, олардың құрылымы және типтік
сыныптаушысымен таныстырып өту.
Негізінен курстық жұмысым үш бөлімнен тұрады. Осы жұмысым арқылы
жалпы бағдарламалау маңыздылығын одан әрі арттыра түсемін деген ойдамын.
Ұлттық
экономиканың дамуын, коммерциялық ұйымдардың қызметін табысты басқару,
қоғамда өтіп жатқан түрлі процестерді реттеу басқарудың барлық деңгейлері
үшін қойылған мақсаттарын дұрыс белгілеп, осы мақсаттарға жетуді қамтамасыз
ететін ғылыми негізде дәлелденген шараларды дайындау қажет. Осы
проблемалардың бәрі жоспарлау, бағдарламалау барысында шешіледі.
1. АЙМАҚТЫҢ ТҰТАСТАЙ БАҒДАРЛАМАЛАРЫ
1. Аймақтың тұтастай бағдарламаларының мазмұны, құрамы.
Аймақтың тұтастай бағдарламасы ресурстары және жүзеге асырылу
мерзімі бойынша жиналған, экономикалық, экологиялық, әлеуметтік және
муниципалды қалыптасудың басқа да мәселелерін шешуді қамтамасыз
ететін әлеуметтік-экономикалық, ұйымдастырушылық-шаруашылық, т.б. іс-
шаралар кешенінің жиынтығы.
Аймақтың тұтастай бағдарламалары ағымдық және перспективті болып
бөлініп, сәйкес жоспардың құрамдас бөлігі бола алады. Бұл
бағдарламаларды жүзеге асырудағы шығындарды муниципалды негіздердің
даму бюджеті өтейді. Атап
өткендей, аймақтық қалыптасудың әлеуметтік-экономикалық дамуындағы
мәселелер түрлі деңгейдегі тұтас бағдарламалар арқылы өз шешімін
тауып отырады. Сондықтан жергілікті өзін-өзі басқару органдары
бағдарламаны қалыптастыру технологиясын, түрлі статусқа ие тұтастай
бағдарламаны жүзеге асыру және бекіту технологиясын сәйкес деңшейде
білуі қажет.
Аймақтың тұтастай бағдарламалар жалпы мына бөлімдерді кіріктіреді:
➢ бағдарлама шешуге бағытталған проблема сипаттамасы;
➢ осы бағдарламаның жүзеге асырылуына негіз болатын муниципалды
негіздердің әлеуметтік-экономикалық жағдайы және дамуының басты
бағыттары;
➢ бағдарламаның іске асырылу кезеңдері, мақсаттары мен
міндеттері, сонымен қатар тұтастай индикаторлар мен
көрсеткіштер;
➢ бағдарламалық іс-шаралар жүйесі;
➢ бағдарламаны жүзеге асыру механизмі;
➢ бағдарламаның ресурспен қамтылуы;
➢ бағдарламаның әлеуметтік-экономикалық және экологиялық тиімділігінің
бағалануы;
➢ бағдарламаның жүзеге асырылуын бақылайтын және басқаратын ұйым;
Аймақтың тұтастай бағдарламаларының белгілі бір үлгі бойынша
жасалатын паспорты болады. Бағдарламаның маңызды құрамдас бөлігі болып
бағдарламаның тиімділігін сипаттайтын тұтас индикаторлар мен көрсеткіштер
жүйесі табылады.
Проблемалы аймақтың тұтастай бағдарламалар түрлі бағыттар бойынша
құрастырылуы мүмкін:
❖ тиімді инвестициялық және кәсіпкерлік климатты қалыптастыру;
❖ нормативті-құқықтық қайта негіздеу;
❖ халықтың салауатты өмір салты үшін тиімді әлеуметтік жағдайды
қалыптастыру;
❖ төтенше жағдайларды ескерту және қоршаған ортаны қорғау;
❖ көлік және коммуникация инфрақұрылымының дамуы;
Тиімді инвестициялық және кәсіпкерлік климат қалыптастыру қаржы
инфрақұрылымының дамуына бағытталған институционалды қайта құруды өткізуді
көздейді:
- жергілікті территорияға бизнес-орталықтар, консалтингтік фирмалар,
сақтандыру компанияларын немесе бөлімшелерін құру;
- тіркеу және лицензиялау процедураларын жеңілдету (жалғыз терезе
қағидасын жүзеге асыру, кіші және орта кәсіпкерлікті дамытуға
алғышарттар жасау).
Нормативті-құқықтық қайта негіздеу бағдарламалары тұрады:
- еңбек қатынастары спецификасын реттеу;
- кәсіпкерлік ынтаны дамытуды ынталандыратын, экономикалық қызметті
жүзеге асыратын тұрақты ережелерді құрастыру;
- экономиканың дебюрократизациясы – жергілікті өзін-өзі басқару
органдарының реттеушілік, басқарушылық қызметтерін саралау,
кәсіпкерлік қызметке әкімшілік араласуды тоқтату;
- муниципалды меншікті басқару тиімділігін арттыру.
Әлеуметтік бағдарлама құрамына:
- денсаулық сақтау объектілерін дамыту және техникалық жабдықтау;
- ана мен баланы қорғауды күшейту;
- әлеуметтік қауіпті дерттермен күресу жөнінде түрлі іс-шаралар өткізу;
- білім объектілерінің материалдық базасын дамыту;
- мәдениет, спорт объектілерінің құрылысы және техникалық жабдықтау.
Экологиялық бағдарламалар мына жағдайларға алғышарттар жасайды:
- төтенше жағдайларды ескерту, қоршаған ортаны қорғау, сауықтыру жөнінде
іс-шаралар өткізу;
- дағдарыстық аймақтардың жағдайларына мониторинг;
- территорияның экологиялық ахуалын және тұрғылықты халық денсаулығына
әсерін бағалау.
Инфрақұрылымды дамыту бағдарламалары қалалық көлікті дамыту жөнінде
щаралар кешенінен, байланыс, тұрғын-үй, коммуналды шаруашылықтың үзілісіз
жұмыс істеуін қамтамасыз ету туралы , өмірді қамсыздандыру жүйелерінің
тиімділішін арттыру, техногенді апаттарды алдын-алу шараларынан тұрады [1].
Өндірісті реформалау бағдарламалар құрамы кәсіпкерлікті
модернизациялау және техникалық қайта қаржыландыру тәсілдерінен тұрады.
Аймақтық тұтастай бағдарламаларды құрастырған кезде міндетті түрде
шешілетін мәселе, міндет, өнім өндірудің жоспарланған көлемі, қаржыландыру
көздері, тиімділік көрсеткіштері критерийлері бойынша жүргізілетін
шараларды бағалау қажет.
1.2 Аймақтың тұтас кешенді бағдарламалардың жасалу технологиясы
Аймақтық тұтас кешенді бағдарламаларды құрастыру технологиясы келесі
кезеңдерден тұрады:
❖ бір мезгілді орындалатын бағдарламалар тізімін құрау және оларды
жүзеге асыруы туралы шешім қабылдау, бұл этапта мақсат қоюға және
оларды іске асыру үшін көп құралдарды жұмсау ұсынылады, сонымен қатар
аймақ тұрғындарының дәстүріне сәйкес тиімді параметрлерді орналастыру.
Бағдарламаның жүзеге асырылуына және қалыптасуына жауапты
бағдарламалық-тұтас басқарушы орган анықталады.
❖ бағдарламаның басты құраушысымен бірге атқарушыны анықтау. Басты
құрастырушы бірге атқарушының барлық қызметіне ұйымдастырущылық және
ғылыми-методологиялық жетекшілік етеді. Территориялық бағдарламаны
әзірлеп, оны тапсырыс берушіге ұсынады. Бірге әзірлеушілер статус,
қызметі, квалификацияланған кадрлары, тәжірибесіне қарай іріктеледі.
Басты әзірлеуші мен көмекшілері арасындағы байланыс бағдарламаның
атқарушылар келісімшартында регламенттеліп көрсетіледі [1].
Бағдарламаны жобалаудың техникалық тапсырмасын жасау. Қабылданған
бағдарлама негізінде тапсырыс беруші-ұйым басты құрастырушыға аймақтық
бағдарламаның қалыптасуына тапсырмалар дайындап тапсырады, құрамына:
✓ бағдарламаның мақсаты мен міндеттерінің соңғы анықталған сандық
көрсеткіштерімен бірге басты мақсаттың тұжырымдамасы;
✓ аймақ көлемінде бағдарламаларының құрамының үлгісі;
✓ материалды-техникалық, энергетикалық, еңбек ресурстары және
ресурстардың басқа түрлері бағытындағы қажеттілік;
✓ бағдарламаны жүзеге асырудың қаржыландыру көзі мен реті көрсетілген
шығын көлемі болжамы.
Басты әзірлеуші осы тапсырмаларды жетекшілікке алып, тапсырыс
берушімен келісіп, дайындайды:
• бағдарламаның жалпы сызбасы мен оны құрастырудың ұйымдастырушылық
жоспары;
• барлық әзірлеушілерге бағдарлама мазмұны, жобалау жұмыстарының аяқталу
мерзімі мен реті, қаржыландыру көздері мен көлемі көрсетілетін
үйлесімділік жоспары;
• әзірлеушілерге қажетті әдістемелік материалдар, көрсеткіштер.
Бағдарламаны жобалау. жобалау бюджеттік-жоспарлы кезеңде жүзеге асырылады
және проблеманы жан-жақты талдау мен болжамнан басталады. Талдау өзектілігі
проблеманың өткен жағдайына шолу жасау болып табылады. Динамикалық
көрсеткіштер қатары тартылады. Мысалы, алдыңғы жылдардағы бағдарлама
өнімінің қажеттіліктерін қанағаттандыру деңгейі, қажеттіліктерді жабуға
кеткен ресурстар, нормативтік деңгейден қалушылық, өндіргіш күштердің
жағдайы.
Ғылыми-техникалық прогрестің соңғы және қысқамерзімді болжанған
жетістіктері ескеріледі. Қысқамерзімді бағдарламаларда экономиканың
тұрақсыз факторлары (дағдарыс, инфляция) көрініс табады. Бағдарламаның
соңғы мақсаттары эксперттік әдіспен жүргізіліп, нақтыланып белгіленеді.
Мақсаттар ағашын құру үшін бағдарламаның мақсаттары мен міндеттерінің
иерархиялық құрылымын құрастыру ұсынылады. Мақсаттар мен міндеттер жиынтығы
дезагрегация ережесі бойынша жоғарыдан төмен, ал агрегация ережесі бойынша
төменнен жоғары құрастырылады[1].
Бағдарламалардағы мақсаттарға жету үшін құралдар мен жолдар ішінен
ең тиімдісін, шығыны аз, пайдасы жоғары жол таңдау, сонымен қатар
шешімдердің экологиялық салдары да бағаланады. Соңында көп критерийлер
бойынша тиімді нұсқа таңдалады.
Мына тізбек сақталады: мақсаттар → мақсатқа жету жолдар мен тәсілдер
→ мақсатты жүзеге асыру шаралары → қажетті ресурстарды алу көздері мен
құралдары.
Бағдарламаға бизнес-жоспарлық басты көрсеткіштерін көрсететін қысқаша
мазмұны болып табылатын инновациялық жобалардың паспорты бірге беріледі. Әр
бағдарлама стандартты түрде құрастырылады, титулдық бетте сәйкес аймақтық,
облыстық, қалалық әкімшілік, шығарылған мерзімі көрсетіледі.
Аймақтың салалық және салааралық шаруашылық кешендері – әр аймақтың
экономикалық жүйесінің маңызды элементі болып табылады. Қазіргі кезде
салалық және салааралық басты мәселелердің шешімін мемлекеттік және
аймақтық салалық бағдарламалар негізінде қамтамасыз етіледі.
Әлеуметтік-экономикалық
дамудың тұтас кешенді бағдарламаларының бір түрі ретінде қарастырылып,
экономикалық, әлеуметтік, ғылыми-техниканың дамуының аймақтық стратегиясын
басқару мен реттеу құралы болып табылады.
Аймақтық дамудың салалық кешенінің стратегиялық мақсаты тұрақты
экономикалық өсуге жету және халықтың өмір сүру сапасын арттыру және
қазіргі, болашақ ұрпақтың қажеттілігін қанағаттандыру мақсатында әлеуметтік-
экономикалық мәселелерді шешуді қамтамасыз ететін дамыған нарықтық
қатынастарды қалыптастыру болып табылады. салалық бағдарламаларда
стратегиялық мақсаттар, әдістер мен саланы және салалық кешендерді
орналастыру және дамыту басымдықтары, орындалу мерзімі бойынша айқындалатын
және мүмкін болатын кең аумақты траекторияға таралған саланың қызмет ету
шарттарының сапалы өзгерістеріне сай сценарийді құрастыру.
Сценарий мен сценарийлік шарттар сала мен кешендердің әлеуметтік-
экономикалық даму перспективаларын анықтайтын себептер мен салдарлар
байланыстарын және алғышарттарын анықтау үшін құрастырылады. Несие беру
шарттары, салық салу, ресурстар құны, жеке және шетел капиталын тарту,
еңбек күшінің құны, орналасқан аудандардағы нарықтық өндірістік және
әлеуметтік инфрақұрылымның жағдайына байланысты сапа өндірісінің мүмкін
болатын шығындар көлемі мен өтімділік деңгейін анықтау қажет. Салалық
бағдарламалар меншік түрлеріне байланысты тиімділік сараптамасынан, сала
өнімдерінің аймақтық тауарлық нарығының қалыптасу бағыттарынан, оны
шикізатпен, материалмен, жинақтаушы заттармен, жанармай және энергиямен
қамтамасыз етуден тұру керек.
1.3 Аймақтық кешенді бағдарламалардың дамуы, олардың құрылымы және типтік
сыныптаушысы.
Аймақтық бағдарламаларды жасау – әртүрлі таксономикалық сатыдағы
аймсақтардың барлық мүмкіндіктерін мобильдеудің мақсатқа бағытталған
үрдісі. Аймақтық бағдарламалар мақсатты кешенді бағдарламалардың
іртүрлілігін сипаттайды жіне халық шаруашылық іс-ірекетінің формасының 1
реттік және артқа қалдырылмайтын мәселелерді шешу үшін ресурстардың басымды
концентрациялау әдісінің ғылыми-техникалық, әлеуметтік, экономикалық
дамудың аймақтық стратегиясын басқару мен реттеудің құралы қызметін
атқарады. Аймақтық бағдарламалардың келесідей түрлері ажыратылады:
мемлекетарлық, мемлекеттік және салалық сипаты сипаты бойынша жүзеге
асырылатын және қалыптасатын, жеке аймақтық және кешенді. Аймақтардың
әлеуметтік-экономикалық дамуының кешенді бағдарламаларына барлық тар
мамандалған бағдарламалар кіреді, олардың ішінде әлеуметтік бағытталған
бағдарламалаларға көп көңіл бөлінеді (денсаулық сақтаку, мәдениет, сауда,
коммуналдық шаруашылық, туризм, демалыс, білім беру және т.б.). Белгілі
аймақ бойынша кешенді бағдарламалар ресурстардың барлық түрлері бойынша
барлық тар мамандаған бағдарламалар артықшылығына байланысты және белгілі
бір мерзімі бойынша оларды шешудің басымдықтарын анықтайды. Аймақтық
бағдарламалар бірнеше белгісі бойынша сипатталады (территориялық орналасуы,
функционалдық бағытталуы, шешілетін мәселелердің мазмұны, бағдаламалық
міндеттердің мазштабтылығы, салалық локализациясы, мәселелердің туу
себептері және т.б.). Белгілілер оларға сәйкес бағдарламалар айқындау
олардың жүзеге асырылуы мен қалыптасу процесінің жалпы заңдылықтарын
іздеудің шарты болып табылады. Сыныпталу белгілері мәселелердің мәнін
айқындап, оларды басқару ерекшеліктерін, бағдарламалардың объектілерін
бейнелейді. Әрбір аймақтық бағдарламалар бір уақытта бірнеше сыныпталу
белгілерімен бейнеленеді [2]. Мысалы, нақты жергілікті (аймақтық)
бағдарлама территориялық орналасуы бойынша – облыстық, функционалдық
бағытталу бойынша экологиялық , мәселелердің масштабтылығы бойынша – тар
мамандалған, ұзақтылығы бойынша орта мерзімді және т.б.. аймақтағы
бағдарламалаудың тәжірибесін зерттеу осы шаруашылық формаларын
пайдаланудағы кемшіліктерді сипаттайды. Жалпы мемлекттік бпғдарламалаудың
әдістерін аймақтық деңгейде қолдану, территориялық бағдарламаларды қабылдау
мен жасаудағы жүйесіздіктер кездеседі. Аймақтық бағдарламалар мемлекеттік
бағдарламалармен салыстырғанда жұмыс ауқымының нақты бағытталғандығымен,
дәл уақыт интервалы белгілеуімен ерекшеленіп,и аймақтық дамудың
жалпымемлекеттік тұжырымдамасына сәйкес келеді. Аймақтық
бағдарламалардың басты міндеттері:
▪ ауданаралық экономикалық, әлеуметтік, ғылыми-техникалық даму
көрсеткіштерін теңестіру;
▪ тиімді территориялық және экономиканың салалық құрылымын
қалыптастыру;
▪ нарық шарттарында балансталған аймақтық шаруашылық;
▪ аймақтың табиғи, материалдық және еңбек ресурстарын барынша тиімді
пайдалану;
▪ қоршаған ортаны қорғау;
▪ басқарушы органдарды ақпаратпен қамтамасыз ету.
Осындай бағдарлама мысалын қарастырайық:
І бөлім. Аймақтың қалыптасқан әлеуметтік-экономикалық жағдайын
бағалау және талдау. Әлуметтік-экономикалық жағдайы, оның аймаққа әсері
және бағдарлама негізінде шешілуі тиіс басты мәселелер анықталады.
ІІ бөлім. Табиғат ресурстарын бағалау және қоршаған орта жағдайы,
аймақта бар табиғат ресурстарының (жер, су, орман, энергетикалық,
минералды, шикізаттық) түрлері сипатталады. Олардың сандық көрсеткіші,
аймақішілік мақсатта қолданылу мүмкіндігі және аймақтан тыс жерге шығару
мүмкіндігі, аймақтағы экологиялық жағдай қарастырылып, оны сауықтыру
шаралары қарастырылады. Бағдарлама негізінде шешімін табуы тиіс басты
мәселелер айқындалады.
ІІІ бөлім. Аймақтағы демографиялық жағдай мен еңбек нарығының
жағдайы. Бұл бөлімде қалыптасқан ахуал, аймақтағы еңбек нарығының жағдайы,
демографиялық ахуал, бағдарлама негізінде шешілетін басты проблемалар
анықталады.
ІV бөлім. Аймақтың әлеуметтік-экономикалық дамуының концепциясы.
Аймақтың әлеуметтік-экономикалық дамуының алғашқы бөлімдердегі орындалуын
талдау және табиғи ресурстарын бағалау, қоршаған орта ахуалы, демографиялық
жағдай мен еңбек нарығына талдау жасау, аймақтың шаруашылық құрылымы мен
масштабын болжамдау, оның материалдық өндірістік базасы, экономикада пайда
болған диспропорциялар туралы, еңбек ресурстарының сандық болжамы, табиғи
ресурстық әлеуетті пайдалану мүмкіндігі, техникалық прогрестің
тенденциялары мен аймақтың алдына қойған шаруашылық міндеттерді құрастыру
арқылы концепцияны қалыптастырады. Концепцияның басты мазмұны ресурстарды
тиімді пайдаланып, шаруашылық кешенді қалыптастыру.
V бөлім. Тұтастай басты бағдарламалар. Бөлімде аймақ үшін сала
бойынша, функционалдық және проблемалық белгілері бойынша басты
бағдарламалар құрастырылады. Бұл бағдарламаның әрқайсысында міндеттері,
мақсаттары, соңғы нәтижелері, әр бағдарламалық шараларға сәйкес сандық және
сапалық көрсеткіштер арқылы бағаланады.
VІ бөлім. Бағдарламаны жүзеге асыру механизмі. Механизм альтернативті
варианттарды қатар қойып қарастыру негізінде анықталып, бағдарламаның
болжамдық моделі құрастырылады.
VІІ бөлім. Бағдарламаның ресурстық қамтылуы. Болашақ шығындардың
есебін қамтиды (қаржылық-кіріс көздері бойынша; материалды- өнім түрі
бойынша; табиғат шарты мен ресурстар- климаттық; минералды, энергетикалық,
жер, су, өсімдік- шикізаттық ресурс шарты бойынша; еңбек ресурстары-
мамандық топ бойынша; ақпараттық- түрлері бойынша; ұзақ мерзімді- уақыт
бойынша).
VІІІ бөлім. Бағдарламалық кешеннің координациялануы. Бағдарламаны
жүзеге асырушы барлық ұйымдар шараларының бірігіп кеңесе жүзеге асыруын
қамтамасыз етеді.
ІX бөлім. Бағдарламаны жүзеге асыру тиімділігін бағалау.
Бағдарламаның экономикалық тиімділігінің есебі жүргізіледі.
X бөлім. Бағдарлама спецификасымен аймақ есебінен бағдарламаны
басқарудың тәсілдері мен түрлері құрастырылатын бағдарламаның
ұйымдастырушылық – функционалдық құрылымы қалыптастырылады.
Бағдарламаның бөлімдері қажетті негіздер мен түсініктерден тұрады.
Олар бағдарламаның жүзеге асырылуының барлық кезеңдері мен жылдары бойынша
қалыптасады. Бағдарламалық шаралар және тұтас бағдарлама сандық және
сапалық көрсеткіштер жүйесі бойынша бағаланады. Қолданылатындары:
• тұтас бағдарлама көрсеткіштері;
• соңғы нәтижелердің экономикалық, әлеуметтік, ғылыми-техникалық,
экологиялық және жалпы бағдарламаны жүзеге асыру тиімділігін
көрсететін көрсеткіштер;
• құрамы мен қажеттілігі әр бағдарламаның ерекшелігіне байланысты
қалыптасатын спецификасы;
• бағдарлама шеңберінде атқарылған жұмыс көрсеткіштері (кезеңдер мен
аралық нәтижелер);
• бағдарламаның жүзеге асуын қамтамасыз ететін ресурстық шығын
көрсеткіштері.
Аталған көрсеткіштерден басқа бағдарламалық шаралар мен жұмыстар
құрастыратын, бағдарламаны басқарудың тиімділігіне қажетті көрсеткіштер
көрсетіледі.
Бағдарлама негізінде шешілуі тиіс территориялық проблемаларды таңдау
көп этапты болып келеді, оның ішінде басты үш этап қарастырылады.
1. Шешімін табу керек аймақтар проблемаларын таңдау
2. Проблеманы шешудің бағдарламалық әдісін қолдану
3. Проблеманы шешудің бағдарламалық әдісінің мақсаттарына эксперттік
бағалау.
Проблеманы таңдау келесі процедуралардан тұрады:
- қабылданған концепцияны, аймақтық экономиканың функционалдануының
болжамдарын кешенді танып білу;
- қалыптасқан әлеуметтік-экономикалық жағдайға талдау(экономикалық
әлеует, дамудың ішкі және сыртқы тенденциялары, тауар нарығы
динамикасы, аймақаралық байланыс конъюктурасы, ішкі сауда,т.б);
- көрсетілген проблеманың құрылымдық сапалық анализі.
Проблеманы шешудің бағдарламалық әдісін қолдану:
- проблеманы бағдарламалық тұтас тәсілімен шешудің объективті
мүмкіндігін құрастыру;
- проблемалық жағдайларды шешуде тәсілдің артықшылықтары мен
кемшіліктерін талдау;
- нарықтық қатынастар шарттарында аймақта тәсілдің қолдану мүмкіндігін
бағалау.
Проблеманы шешудің бағдарламалық әдісінің мақсаттарына эксперттік бағалау:
- проблеманы шешуге бағытталған ресурстарды алдын-ала бағалау;
- бағдарламалық тәсілдің экономикалық тиімділігін анықтау;
- нақты бағдарламаларды құрастыру жөнінде шешім қабылдау [2].
2. ҚР ИНДУСТРИАЛДЫ-ИННОВАЦИЯЛЫҚ ДАМУ БАҒДАРЛАМАСЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ АЙМАҚТАРДА
ЖҮЗЕГЕ АСЫРЫЛУЫ
1. Индустриалды-инновациялық даму бағдарламасы
Атауы Қазақстан Республикасының Индустриялық-
инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға
арналған стратегиясы
Әзiрлеу үшiн негiз
Қазақстан Республикасы Президентiнiң
"Елдегi жағдай туралы және 2002 жылға
арналған iшкi және сыртқы саясаттың негiзгi
бағыттары туралы" Қазақстан халқына
Жолдауында және Қазақстан кәсiпкерлерiнiң
оныншы форумында берiлген тапсырмаларына
сәйкес әзiрлендi
Әзiрлеушiлер
Қазақстан Республикасының Экономика және бюджеттiк жоспарлау министрлiгi;
Қазақстан Республикасының Индустрия және сауда, Бiлiм және ғылым, Көлiк
және коммуникациялар, Еңбек және халықты әлеуметтiк қорғау, Энергетика және
минералдық ресурстар, Қаржы министрлiктерiмен, Табиғи монополияларды реттеу
және бәсекелестiктi қорғау жөнiндегi агенттiктiң, Ұлттық Банктiң және т.б.
қатысуымен әзiрледi [3]
Мақсаты Шикiзат бағытынан қол үзуге ықпал ететiн
экономика салаларын әртараптандыру жолымен
елдiң тұрақты дамуына қол жеткiзу, ұзақ
мерзiмдi жоспарда сервистiк-технологиялық
экономикаға өту үшiн жағдай жасау
Мiндеттерi Өңдеушi өнеркәсiпте орташа жылдық өсу
қарқынын 8-8,4 % мөлшерiнде қамтамасыз ету, 2000 жылмен
салыстырғанда 2015 жылы еңбек өнiмдiлiгiн кемiнде 3 есе
арттыру және ЖIӨ энергия сыйымдылығын 2 есе тө мендету;
өңдеушi өнеркәсiптiң негiзгi қорларының өнiмдiлiгiн
арттыру; ғылымды көп қажет ететiн және жоғары технологиялық
экспортқа негiзделген өндiрiстер құруды ынталандыру;
елдiң экспорттық әлеуетiн қосылған құны жоғары тауарлар
мен қызметтердiң пайдасына қарай әртараптандыру; сапаның
әлемдiк стандарттарына көшу;дүниежүзілiк ғылыми-техникалық және
инновациялық процестерге қосыла отырып,өңiрлiк және
дүниежүзiлiк экономикаменықпалдасуды күшейту.
Iске асыру мерзiмi 2003-2015 жылдар
1-кезең - 2003-2005 жылдар
2-кезең - 2006-2010 жылдар
3-кезең - 2011-2015 жылдар
Қажетті ресурстар
Стратегияны iске асыруға жұмсалатын және қаржыландыру
инвестициялық сипаттағы тiкелей шығындардың
көздерi болжамды көлемi жылына 1,2 млрд. АҚШ долл.
құрайды. Бұл ретте Стратегияны iске асыруға жұмсалатын
мемлекеттiк шығындардың құны 2002 жылғы бағалармен
жылына 260 млн. АҚШ долл.құрайды. Республикалық және
жергілiктi бюджеттерден қаржыландыру көлемi тиiстi жылға
бюджеттi қалыптастыру кезiнде нақтыланатын болады.
Стратегия iс-шараларын қаржыландыру үшiн Даму банкiнiң,
Инвестициялық қордың, Инновациялық қордың қаражаты
тартылатын болады. Бұл ретте жаңа инвестициялық және
инновациялық институттарды құру iрi қаржы ресурстарын
iздестiрудi қажет етедi.
Күтiлетiн нәтижелер
Стратегияны iске асыру: ЖIӨ құрылымында өнеркәсiптiң үлестiк
салмағын 2015 жылы 46,5 %-тен 50-52 %-ке дейiнгi мөлшерде
ұлғайтуға ЖIӨ құрылымында ғылыми және ғылыми-
инновациялық қызметтiң үлестiк салмағы 2000 жылғы 0,9 %-тен
2015 жылы 1,5-1,7 %-ке арттыруға; Бұл ретте ғылымды көп қажет
ететiн және жоғары технологиялық өндiрiс орындарының
үлесi 2000 жылғы ЖІӨ 0,1 %-нен 2015 жылы 1-1,4 %-ке дейiн
артады
Кіріспе
Қазақстан Республикасының Индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015
жылдарға арналған мемлекеттiк стратегиясы (бұдан әрi - Стратегия) Қазақстан
Республикасы Президентiнiң "Елдегi жағдай туралы және 2002 жылға арналған
iшкi және сыртқы саясаттың негiзгi бағыттары туралы" Қазақстан халқына
Жолдауында және Қазақстан кәсiпкерлерiнiң оныншы форумында берген
тапсырмаларына сәйкес әзiрлендi.
Стратегия Қазақстанның 2015 жылға дейiнгi кезеңге арналған
мемлекеттiк экономикалық саясатын қалыптастырады және экономика салаларын
әртараптандыру арқылы дамудың шикiзаттық бағытынан қол үзу арқылы елдiң
тұрақты дамуына қол жеткiзуге бағытталған. Экономиканы мемлекеттiк
реттеу әдiстерi мен тетiктерiн жетiлдiру жөнiндегi жекелеген ұсыныстарды
негiздеу үшiн Стратегияның тиiстi бөлiмдерiнде импортты алмастыратын және
экспортқа бағдарланған саясатты iске асыру жөнiндегi шет елдердiң
тәжiрибесi, оның iшiнде экспорттық саясаттың әрқилы түрлерi мен кезеңдерi,
сондай-ақ әлемдiк рыноктарда бәсекелестiк артықшылыққа қол жеткiзуге
мүмкiндiк беретiн факторлар келтiрiлген.
Жалпы алғанда Стратегияны iске асыру нәтижесiнде 2015 жылға
қарай ел экономикасы сервистiк-технологиялық дамуға өтуге дайын болуы
керек. 1. Әлемдiк экономиканың үрдiстерiн талдау және Қазақстан
экономикасының бәсекелестiк қабiлетiн арттыру проблемалары
1.1. Әлемдiк экономиканың даму үрдiстерiн талдау Ғаламдық
капитализм жағдайында дамушы елдер өндiрiстiк процесс тiзбегiне тартылып,
қосылған құны барынша тө мен тауарлар өндiрiсiнiң салыстырмалы тө менгi
сатысындағы тауарларды өндiрумен айналысады.Әлемде индустриялық саясат
жүргiзудiң мол тәжiрибесi жинақталған. Санаулы елдердiң ғана экономиканың
бiр өнiмге тәуелдiлiк проблемасын ойдағыдай шешiп, өз өнеркәсiбiн
әртараптандыра алғанын атап өтуге болады. .
Экономикасы дамыған елдерде зияткерлiк
ресурстар және қаржы капиталы шоғырланған, ал индустриялық өндiрiс, әсiресе
еңбектi көп қажет ететiн өндiрiстер бiртiндеп әлемнiң экономикалық даму
тұрғысынан неғұрлым артта қалған елдерiне ауысуда.
1.2. Қазақстан экономикасы құрылымын әртараптандыру проблемалары
Тәуелсiздiк алғаннан кейiн Қазақстан жаhандық экономикада әлемдiк тауар
рыноктарына мұнай, газ, қара, түстi, жерде сирек кездесетiн және қымбат
металдар мен уран өнiмдерiн шығаратын ел ретiнде қарастырылады. Ауыл
шаруашылық өнiмдерiнен астық экспортының келешегi бар.
Қазақстанда пайдалы қазбалардың iрi қорларының болуы оның
салыстырмалы экономикалық артықшылығы болып табылатындықтан, ол қазiргi
уақытта классикалық экономика сценарийi бойынша дамуда. Бүгiнгi
таңда Қазақстанды әлемдiк қоғамдастық нарықтық экономикадағы мемлекет
ретiнде мойындап отырғанын атап өту керек, ол ТМД елдерiнiң iшiнде бiрiншi
болып инвестициялық ел рейтингiне ие болды.
Дүниежүзiлiк Банк Қазақстанды әлемдегi инвестиция салуға ең
тартымды 20 елдiң қатарына қосты. Тәуелсiздiк жылдары Қазақстан
экономикасына 21 млрд. астам АҚШ долл. тартылды. Стратегиялық тұрғыдан
алғанда қабылданған үлгiге сәйкес Қазақстан бәсекелестiкке және әлемнiң
барлық елдерiмен өзара тиiмдi ынтымақтастық орнатуға негізделген
тауарларды, қызметтердi, капиталды және жұмыс күшiн экспорттауға
бағдарланған ашық экономикалы ел ретiнде қалыптасады.
2. Стратегияның мақсаты, мiндеттерi және оны жүзеге
асыру қағидаттары Индустриялық
саясат дегенiмiз мемлекеттiң бәсекеге түсуге қабiлеттi және тиiмдi ұлттық
өнеркәсіпті қалыптастыру үшiн кәсіпкерлікке қолайлы жағдайлар жасауға және
қолдау көрсетуге бағытталған шаралар кешенiн бiлдiредi.
Стратегияның басты мақсаты шикiзаттық бағыттан
бас тартуға ықпал ететiн экономика салаларын әртараптандыру жолымен елдiң
тұрақты дамуына қол жеткiзу; ұзақ мерзімді жоспарда сервистiк-технологиялық
экономикаға өту үшiн жағдай жасау болып табылады. Бәсекеге
түсу қабiлетi дегенiмiз қазақстандық кәсiпорындардың экспортқа шығарылатын
өнiмдердi өндiру қабiлетiн бiлдiредi. Басқаша айтқанда, өңдеушi
өнеркәсiптiң өнiмi осындай әлемдiк стандарттарға сәйкес келуi керек және
баға бойынша бәсекелесуге қабiлеттi болуы тиiс.
Стратегия мынадай қағидаттарға негiзделедi:
✓ жеке сектормен серiктестiк;
✓ инвестициялық және инновациялық ұсыныстардың өнеркәсiптің шикiзаттық
емес салаларында өндiрiлетiн тауарлар мен қызметтердiң бәсекелестiк
қабiлетiн арттыруға бағытталуы;
✓ өнеркәсiптi жаңғыртуға, оларға қолдау көрсету жөнiндегi рәсiмдердiң
жариялылығы мен ашықтығына бағытталған жобаларды iске асыруға
мемлекеттiк қаржылық және өзге қолдау көрсету;
✓ қандай да болсын жеке сипаттағы жеңiлдiктерден және
преференциялардан бас тарту;
✓ индустриялық саясаттың бәсекелестiк артықшылықтарды қалыптастыруға
бағытталуы.
3. Индустриялық-инновациялық саясаттың басымдықтарын
анықтау Барлық әлеуеттi бәсекеге қабiлеттi, оның iшiнде экономиканың
шикiзаттық емес бағытындағы салаларда жұмыс iстейтiн экспортқа бағдарланған
өндiрiстер индустриялық-инновациялық саясаттың басымдықтары болып табылады.
Ұзақ мерзiмдi стратегиялық мiндеттердi шешу мақсатында ғылымды көп қажет
ететiн және жоғары технологиялық өндiрiстердi дамыту үшiн жағдайлар жасауға
ерекше көңiл бөлу қажет. 3.1. Индустриялық-инновациялық саясаттың
басымдықтарын анықтау әдiстерi
Әлемдiк тәжiрибе көрсеткенiндей, нарықтық экономикалы мемлекет
экономикада құрылымдық өзгерiстердi жүзеге асыруда жеке сектормен
ынтымақтастық орната алады. Осындай ынтымақтастықтың неғұрлым сәттi
мысалдары Жапонияда, Оңтүстiк Кореяда, Малайзияда және соңғы отыз жылда
өздерiнiң экономикалық даму саласында iрi бетбұрыс жасаған басқа да елдерде
бар. Қазiргi Қытай индустриялық дамудың стратегиялық бағыттарын дамыту
саласында жеке сектормен ынтымақтасу саясатын жүргізуде.
Дүниежүзiлiк Банктiң зерттеулерi мемлекеттiк индустриялық саясатқа
қатысты барлық көзқарастар кең ауқымды үш санатқа: инвестицияларды
үйлестiруге, iскерлiк ынтымақтастықты дамытуға және рыноктың орнын басуға
ұштастырылуы мүмкiн екендiгін көрсеттi. Инвестицияларды
үйлестiру жөнiндегi бастамалар. Мемлекет инвестицияларды үйлестiру
функциясын өз мойнына алады, олар инвестициялық жобаларды бiрлесiп жүзеге
асыру кезiнде ғана компанияларға пайда түсiредi
Іскерлік ынтымақтастықты дамыту жөнiндегi бастамалар
Фирмалар, сатып алушылар, жабдықтар мен ресурстарды, қызметтер көрсетудi
жеткiзушiлер топтары, салалық қауымдастықтар, конструкторлық бюролар және
кооперация қағидаттарымен жұмыс iстейтiн басқа да мамандандырылған ұйымдар
сол бiр аймақтың шеңберiнде бiрлесiп жұмыс iстейдi. Рыногы жеткiлiктi
деңгейде дамымаған елдерге рынокты тереңдетудiң және iскерлiк
ынтымақтастықты дамытудың жинақтаушы процесiн қозғалысқа келтiру үшiн
ұйытқы (өзiнiң табиғаты жағынан ол мемлекеттiк немесе жеке болуы мүмкiн)
қажет болуы мүмкiн.
Рынокты алмастыру Бұл көзқарас Үкiметтiң рынокты толық ығыстырып
шығару әрекеттерiмен байланысты. Өнеркәсiптiк өсуге серпiн беру үшiн
мемлекеттер нарықтық бағалауды ақпаратпен және мемлекеттiк секторда
жинақталатын бағалармен ауыстыру ырқына бой ұрады. Мұндай әрекет жемiстi
бола бермейдi.
3.2. Өнеркәсiптi жаңғыртудың басым бағыттарын анықтау үшiн отын-
энергетикалық кешеннiң (ОЭК) және экономиканың басқа да базалық салаларының
инвестициялық және өндiрiстiк әлеуетiн пайдалану
Iрi инвестициялық жобалар өзiнде шоғырланған және өнiмнiң әрбiр өзгерту
сатысында қосылған құны мөлшерiн арттыру арқылы технологиялық тұрғыдан
бiрнеше қайтара өзгертуге болатын өнiмдер шығаратын өндiрiс орындары ҚҚТ
әдiсi бойынша бәсекеге түсуге қабiлеттi және экспортқа бағдарланған
өндiрiстердi дамыту мен қалыптастыру алаңына немесе базасына айналуы
тиiс. Қазақстанда
мұнай-газ өнеркәсiбiне жылдан жылға көбейiп келе жатқан инвестициялар
көлемi экономика құрылымын әртараптандыруға қолайлы орта болып табылады.
Қазақстанға iрi
инвестициялардың ағылуы түстi металлургия, химия және жиhаз өнеркәсiбiнiң
өнiмдерiне және т.б. сұраныс тудырады. Осының бәрiн мұнай мен газды және
металдарды өңдеудi кеңейте түсу есебiнен Қазақстанда шығаруға болады әрi
болашақта бұл өнiм әлемдiк рынокта өз орнын табады. Қазақстан әлемдегi iрi
астық өндiрушiлердiң бiрi болып табылады. Астық өңдеу процесiн тереңдету
көп салалы әәT-ны құрудың негiзгi базасы болуы мүмкiн.
3.3. Ғылымды көп қажет ететiн және жоғары
технологиялы өндiрiстер құру саласындағы әлеуеттi басымдықтар
Стратегия индустриядан кейiнгi дамудың перспективалы бағыттарында
ғылыми-техникалық, инновациялық және өндiрiстiк әлеуеттi ұлғайтуға
бағытталған, ол болашақта қағидатты бәсекелестiк артықшылықтарды алуға
жәрдемдесуге тиiс.
Негiзгi бағыттар мыналар болуы тиiс:
1. Жоғары технологиялы өндiрiстер қалыптастыруға, оның iшiнде
шетелдiк те, салааралық та технологиялар трансфертiнiң тиiмдi жүйесiн
жасауға жәрдемдесу.
2. Жоғары ғылыми-технологиялық әлеуетi бар ғылыми-техникалық және
өнеркәсiптiк ұйымдар мен кәсiпорындар желiсi бар қалаларда қазiргi заманғы
ғылыми және инновациялық инфрақұрылымды жасап, оның қазiргi заманғы
элементтерiнiң қызметiн (технопарктер, ұлттық ғылыми орталықтар, ғылыми-
технологиялық аймақтар және c.c.) қолдау.
3. Индустриядан кейiнгi экономика тұрғысынан алғанда озық салаларды
дамытуда қазiргi ғылыми-техникалық әлеует салаларын пайдалану. Қазақстан
қазiрдiң өзiнде мына салалардағы әзiрлемелер негiзiнде ғылымды көп қажет
ететiн өндiрiстердi дамыту үшiн белгiлi бiр ғылыми базаға ие, оның iшiнде:
биотехнологиялар (ауыл шаруашылығы дақылдарының жаңа сорттары мен
жануарлардың генотиптерi, бактериялар штамдары және басқалары); ядролық
технологиялар; ғарыштық технологиялар; жаңа материалдар, химиялық өнiмдер
және басқаларды жасау.
4.Қазiргi заманғы ғылыми-техникалық бағыттардың: жаңа
материалдар мен химиялық технологиялар; ақпараттық технологиялар
салаларында зерттеулер жүргiзу үшiн қажетті жағдайлар жасау.
5. Ғылыми-техникалық және өндiрiстiк ұйымдар мен
кәсiпорындардың инновациялық қызметiн ынталандыруға, ғылым мен инновациялар
салаларына инвестициялар тартуға, өнеркәсiп пен қызмет көрсету саласына
инновациялардың жылдамырақ енуiне бағытталған заң шығару базасын жетiлдiру.
4. Мемлекеттiк
даму институттары
Стратегияның маңызды мiндеттерiнiң бiрi Мақсатты инвестициялық және ғылыми-
техникалық стратегияларды iске асыру, инвестициялық белсендiлiктi реттеу
мен ынталандыру болып табылады, бұл индустриялық-инновациялық дамудың
қазiргi мемлекеттiк басқару жүйесiн қайта қарауды және белгiлi бiр дәрежеде
қайта құруды қажет етедi. Стратегияда айқындалған мақсаттарға қол жеткiзу
үшiн жаңа мемлекеттiк даму институттарын құру және қазiргi барын, атап
айтқанда: Қазақстанның инвестициялық қорын, Қазақстан Даму Банкiн,
Инновациялық қорды, Экспортты сақтандыру корпорациясын нығайту қажет.
Бәсекелестік қағидаты даму институттарының қызметiн
бәсекелестiк негiзде жүзеге асыруды бiлдiредi. Институттардың қызметi
нарықтық институттарға елiктеудi бiлдiретiнiн ескере отырып, әуел бастан
олардың қызметiн нарықтық, яғни бәсекелестiк негiзде құру қажет.
Ашықтық қағидаты менеджерлердiң есептiлiгi мен
жауапкершiлiгiн, қаржы ресурстарын мақсатты әрi тиiмдi пайдалану үшiн
тиiстi бақылауды қамтамасыз ететiн дамудың мемлекеттiк институттарын
корпорациялық басқарудың ашық жүйесiн құруды бiлдiредi.
4.1. Қазақстанның инвестициялық қоры
Қазақстанның инвестициялық қорының (ҚИҚ) мақсаты Қазақстанда да, шет
елдерде де кәсiпорындардың жарғылық капиталына үлестiк және бақылаусыз
қатысу арқылы жеке сектордың экономиканың шикiзаттық емес секторындағы
бастамаларына қаржылай қолдау көрсету болып табылады.
ҚИҚ құру қажеттiлiгi қор рыногының дамымауымен, отандық
компаниялардың капиталдану тө мендiгiне, отандық рынокта өңдеушi
өнеркәсiпке келiп түсетiн инвестиция ағымына ықпал ететiн барабар нарықтық
тетiктердiң болмауымен байланысты болып отыр. ҚИҚ құру қаржы секторы үшiн
қызмет етудiң сапалы жаңа деңгейiне кө шу қажеттiлiгiне белгi болып
табылады. Банктермен және басқа да қаржы агенттерiмен ҚИҚ әрiптестiгi жаңа
өндiрiс пен қаржы рыногының дамуы үшiн белсендi серпiлiс болады.
4.2. Қазақстанның Даму Банкi
Қазақстанның Даму Банкiнiң негiзгi
мiндетi ұзақ мерзiмдi және орташа мерзiмдi тө мен проценттi банк
кредиттерiн, оның iшiнде экспорттық кредиттер беру арқылы, сондай-ақ басқа
кредиттiк институттар берет iн заемдар мен кредиттер бойынша кепiлдi
мiндеттемелер беру арқылы жеке сектор мен мемлекеттiң бастамаларына
(инфрақұрылымдық жобалар бөлiгiнде) қаржылай қолдау көрсету болып табылады.
4.3. Инновациялық қор
Инновациялық жобаларды қаржыландыру жөнiндегi қызметiн
тоқтатып, өз белсендiлiгiн инновациялық инфрақұрылымды нығайтуға және
қолданбалы ғылыми зерттеулердi қаржыландыруға бағыттайтын болады. қор
отандық еншiлес капиталдың құралуы және өсуi бойынша еншiлес Қордың негiзгi
мiндеттерi: инновациялық инфрақұрылым элементтерiн (технополистер мен
технопарктердi, ақпараттық-талдау орталықтарын және т.б) құруға қатысу;
отандық және әлемдiк деңгейдегi iрi еншiлес инвесторлармен бiрлесiп еншілес
қорларды құру; құрылатын және жұмыс істеп тұрған кәсiпорындардың жарғылық
капиталдарына жоғары технологиялы және ғылымды көп қажет ететiн өнiм
өндiру, жаңа технологияларды әзiрлеу мақсатында қатысу;
4.4. Экспортты сақтандыру жөнiндегi корпорация
Экспортты сақтандыру жөнiндегi корпорацияның негiзгi мiндетi саяси және
регулятивтiк қатерлердi сақтандыру және қайта сақтандыру арқылы
қазақстандық өндiрушiлердiң тауарлары мен қызметтерiнiң экспортына тiкелей
жәрдемдесу болады. 5. Сауда
саясаты 5.1. Сауда
режимiн ырықтандыру. Сауда саласы индустриялық-инновациялық даму
жүргiзiлетiн басты "алаң' болуы тиiс. Осының әсерiнен Қазақстан
Республикасы Үкiметiнiң сауда саясаты нарық экономикасын өздiгiнен
реттеудiң басты тетiгi - бәсекелестiктi дамыту үшiн жағдай жасауға
бағытталатын болады.
Экспорттық-өңдеушi өңiрлер (ЭӨӨ) арзан жұмыс күшi бар елдерде және
қарапайым өнiмдi жинау кезiнде едәуiр еңбек шығындарының қажет ететiн
салаларда қалыптасады. Мемлекеттер жергiлiктi халықты жұмыспен қамту және
шетел валюталарын алу проблемаларын шешу мақсатында инвестицияларды
көтермелеу үшiн мұндай аймақтарға белгiлі бiр жеңiлдiктердi бередi.
Экспорттық-өңдеушi өңiрлер дамушы елдердiң экспортты индустриялаудағы
бiрiншi кезең болып табылады. Құрамдас бөлiктерiнiң экспорты (ҚБЭ)
автомобиль жасау және электроника секiлдi жоғары технологиялы салалар
өнiмдерiнің құрамдас бөлiктерiнiң өндiрiсi мен экспортын бiлдiредi. ҚБЭ
негiзiнен жаңа индустриялы елдерде жүзеге асырылады (Оңтүстiк Корея,
Сингапур, Тайвань). Толығымен дайын тұтыну өнiмдерiнiң экспортын (ТӨЭ)
жергiлiктi компаниялар жүзеге асырады, ал дизайн, маркетинг, көтерме және
бөлшек сауданы дамыған елдердiң ipi шетел компаниялары бақылайды.
Меншiктi сауда маркалары (брендтер) бар дайын өнiмнiң экспорты (ММЭ) ТӨЭ-
ден де асатын өнiм экспортының түпкi өнiм түрi болып табылады.
Компанияларды шетелдiк рынокқа меншiктi брендтерiмен енуi ММЭ-нiң
ерекшелiгi болып табылады. Оңтүстiк Корея ММЭ-нiң жарқын мысалы болып
табылады: осы елдiң компаниялары шетелдiк рыноктарға автомобиль жасау және
электроникадағы меншiктi брендтерiмен қатысады.
5.2. ДСҰ-ға кiру
ДСҰ-ға кiру Қазақстан үшiн маңызды қажеттiлiк болып табылады.
Қазақстанның ДСҰ-ға кiруi сыртқы сауданы жүзеге асыру және осы ұйымда
қабылданған ережелерге, нормаларға, тетiктерге сәйкес тауарлар мен қызмет
көрсетулер өндiрiсiнiң iшкi жағдайларын түбегейлi қайта құру есебiнен
тұрақты экономикалық өсiм үшiн қолайлы жағдайлар жасауды мақсат етедi.
ДСҰ шеңберiнде сауда саясаты арқылы Қазақстан мынадай негiзгi мiндеттердi
шешедi: қазақстандық экспорттың кем қойылуын болдырмау;
ЕурАзЭҚ және ТМД шеңберiнде өңiрлiк ықпалдасу процестерiн дамыту. Өзара
саудада арнайы қорғау, демпингке қарсы және өтем шараларын қолдануға қарсы
белсендi әрекет ету; экспорт операцияларын жүзеге асыру кезiнде тәуекелдер
есебiнен сақтандыруды қоса алғанда, экспортты ынталандыру жөнiнде пәрмендi
шараларды әзiрлеу мен iске асыру. Қазiргi уақытта Қазақстан
ДСҰ-ға 144 мүше елдiң 135 елiмен сауда жасайды. ДСҰ-ға кiру Қазақстанға бiр
iзге салынған ережелер мен тетiктер бойынша осы елдермен сауда жасау
мүмкiндiгiн бередi. Қазақстан ДСҰ-ға өзiнiң негiзгi сауда серiктесi болып
табылатын Ресеймен қатар кiру қажет. 6. Инвестициялық саясат
Мемлекеттiк инвестициялық
саясаттың индустриялық-инновациялық дамуға қатысты мақсаты қаржыландыру
көзiн, жеке сектордың мемлекеттiң араласуынсыз шамасы келмейтiн салаларды
инвестицияларды қолдау мен тартудың тиiстi тетiктерiн айқындау болып
табылады. 6.1. Жеке инвесторлар үшiн жағдайлар
жасау
Жеке инвестицияларды тарту процесiн ынталандырудың
экономикалық тетiктерi ретiнде инвестициялық салық преференциялары,
мемлекеттiк заттай гранттар және "Инвестициялар туралы" Қазақстан
Республикасының Заңына сәйкес қызметтiң басым түрлерi кәсiпорындарының
тiркелген активтерiне салымдарды жүзеге асыратын инвесторларға берiлетiн
бiрқатар кепiлдiктер қолданылатын болады.
6.2. Мемлекеттiк инвестициялар
Индустриялық-инновациялық даму саласында жүзеге асырылатын мемлекеттiк
инвестициялардың көздерi республикалық және бюджет қаражаты, сондай-ақ
мемлекет бақылауындағы кәсiпорындардың (дамудың мемлекеттiк қаржылық
ұйымдары, ұлттық компаниялар, мемлекеттiк кәсiпорындар) қаражаты болады.
Бюджеттiк инвестицияларды тiкелей индустриялық-инновациялық сектор
салаларына жiберу негiзгi қызметi несие капиталының сыртқы және iшкi
рыноктарына қаражатын тарту болып табылатын қазiргi және құрылатын дамудың
мемлекеттiк қаржылық ұйымдары арқылы, сондай-ақ экономиканың басым
салаларындағы инвестициялық жобаларды қаржыландыру үшiн институционалдық
инвесторлар қаражаттары арқылы жүзеге асырылатын болады.
7. Өндiрiс факторларының бәсекеге қабiлеттiгiн арттыру
шаралары
7.1.1. Еңбек ресурстары
Стратегияны iске асыру оны өнеркәсiптiк өндiрiстi инновациялық даму
талабына сай барабар әрекет ететiн жоғарғы бiлiктi кәсiби мамандармен
қамтамасыз етуге тiкелей тәуелдi. Бұл ғылыми, инженерлiк-техникалық, ғалым-
конструктор мамандарға да, ұйымдастыру-басқару мамандарына (менеджерлерге)
да бiрдей қатысты болады. Стратегияда тiкелей қозғалатын басқа да маңызды
әлеуметтiк-экономикалық проблема жұмыспен қамтамасыз ету болып
табылады. БҮгiнде Қазақстанның еңбек және жұмыспен қамту рыногына
Қазақстанда жұмыс iстейтiн шетел компанияларындағы шетел мамандары мен
жұмысшыларының ағылып келуi айтарлықтай салмақ түсiрiп отыр.
7.1.2. Бiлiм берудi
дамыту және кадрлар даярлау Сапалы адам
капиталының болуы индустриялық-инновациялық стратегияны ойдағыдай iске
асырудың ажырамас шарты болып табылады. Бiлiм беру секторы барлық елдер
экономикасының тұрақты дамуын қамтамасыз ететiн басты "отты нүктелердiң"
бiрi болып отыр. Республикада инновациялық қызметтi
дамыту үшiн: инновациялық жобалардың менеджерлерi мен сарапшылары;
халықаралық маркетинг пен патент құқығы, инновациялық жобалардың ықтимал
тәуекелiн бағалау және оны азайту тәсiлдерi бойынша, венчурлiк
қаржыландыруды ұйымдастыру және басқалары бойынша мамандарды қажеттi
мамандықтар бойынша даярлау.
7.1.3. Денсаулық сақтауды дамыту
Халықтың денсаулық жағдайы кез келген елдiң әлеуметтiк-экономикалық,
мәдени және индустриялық даму деңгейiн айқындайды.
Денсаулық сақтау саласын дамытудың басқа бағыттары мыналар: денсаулық
сақтаудың қызметтерiнiң бәсекеге қабiлетiн арттыру, отандық ғалымдардың
ғылыми зерттеулерiнiң негiзiнде дәрi-дәрмектер өндiрiсi дамуының басымдығын
қамтамасыз ету; жаңа дәрi-дәрмектер, оның iшiнде әлеуметтiк маңызы бар
аурулардың алдын алу мен емдеудiң отандық әзiрлемелерiне қолдау көрсету;
денсаулық сақтауда қазiргi заманғы ақпараттық және инновациялық
технологияларды дамыту; денсаулық сақтау саласындағы халықаралық
ынтымақтастықты кеңейту. 7.2. Капитал
7.2.1. Қаржы
рыногын дамыту
Монетарлық саясат Монетарлық саясаттың негiзгi құралдары РЕПО операциялары
сияқты ашық рынок операциялары, Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкiнiң
қысқа мерзiмдi ноталарын шығару және вексельдермен қайта есептеме
операциялары болады. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банктi РЕПО ставкасы
және вексельдер бойынша есептеу ставкасы сияқты өзiнiң ресми ставкаларының
реттеушiлiк рөлiн күшейту шараларын қолдануды жалғастыра бередi әрi оларды
нақты мәнiндегi әлсiз оң сипатын сақтайтын болады.
Валюта қатынастарын
ырықтандыру Қазақстан Республикасының қолданыстағы валюталық заңнамасымен
белгiленген шектеулер мен кедергiлер нарықтық қатынастар дамып келе жатқан
елдердiң көпшiлiгiне тән. Мiндет валюталық операциялар жүргiзу, уақыттың
және халықаралық практиканың талаптарына сәйкес валюталық операцияларды
реттеудiң өзге әдiстерiн қолдану кезiнде жекелеген шектеулердi кезең-
кезеңмен алып тастауға келiп саяды.
Банк секторын дамыту Банк секторын дамытудың негiзгi бағыттарының
бiрi банктерден, банк қызметiнiң жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын
ұйымдардан және микрокредиттiк ұйымдардан тұратын кредиттеу жүйесiнiң үш
деңгейiн құру болып табылады. Бiрiншi деңгей -
банк секторын одан әрi дамыту, бұл орайда екiншi деңгейдегi банктерде
корпорациялық басқару және тәуекелдердi басқару жүйесiн енгiзу, сондай-ақ
ағымдағы қадағалау, оның iшiнде банк қадағалауы жөнiндегi Базель
комитетiнiң Негiзгi қағидаттары мен стандарттарына сәйкес топтастырылған
қадағалау әдiстерiн одан әрi жетiлдiру жөнiндегi iс-шараларды жүзеге асыру
көзделедi. Екiншi деңгей - қаржы
институттарының кредиттiк серiктестiктер сияқты түрлерi дамытылатын болады,
бұл орайда олардың заемшылары клиентураның негiзгi бөлiгiн құрайтын шағын
және орта заемшылар бола алады.
Үшiншi деңгей - микрокредит берумен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КIРIСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. АЙМАҚТЫҢ ТҰТАСТАЙ БАҒДАРЛАМАЛАРЫ
1.1 Аймақтың тұтастай бағдарламаларының мазмұны,
құрамы ... ... ... ... ..5
1.2 Аймақтың тұтас кешенді бағдарламалардың жасалу технологиясы ... ..7
1.3 Аймақтық кешенді бағдарламалардың дамуы, олардың құрылымы және типтік
сыныптаушысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..9
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ИНДУСТРИАЛДЫ-ИННОВАЦИЯЛЫҚ ДАМУ
БАҒДАРЛАМАСЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ АЙМАҚТАРДА ЖҮЗЕГЕ АСЫРЫЛУЫ
2.1 Индустриалды-инновациялық даму
бағдарламасы ... ... ... ... ... ... ... ... .13 2.2
Индустриалды-инновациялық даму бағдарламасының аймақтарда жүзеге
асырылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..29
3. АЙМАҚТЫҢ ТҰТАСТАЙ БАҒДАРЛАМАЛАРЫНЫҢ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ МЕХАНИЗМДЕРІН
ЖЕТІЛДІРУ
1. Аймақтың тұтастай бағдарламаларын жүзеге асыру механизмдерін
жетілдіру ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..37
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...39
КIРIСПЕ
Қоғамда өтіп жатқан әлеуметтік-экономикалық процестерді басқару,
олардың бағыты мен желісін реттеу, нарықтың барлық субъектілерінің қалыпты
қызметін қамтамасыз ету жүйесінде жоспарлау ісі ерекше орын алып
отыр.Бағдарламалауды қоғамдық тәжірибенің айрықша нысаны ретінде
белгілеуге болады, басқарудың болжау, бағдарлама мен жоспар түрі де басқару
шешімдерінің түрлі нысандарын әзірлеу, олардың тиімділігін дәлелдеу,
орындалу мүмкіндіктерін қамтамасыз ету және орындалуын тексеру ісіндегі
басқару міндеттерінің бірі болып табылады. Жоспарлау — бұл кез-келген іс-
әрекеттің маңызды және міндетті сатысы, себебі, ол үрдістің даму
басымдықтарын анықтайды. Елдердің ерекшеліктеріне сәйкес жоспарлау
Кеңестік, Америкалық, Француздық, Жапондық, Оңтүстік Кореялық деп бөлінетін
көптеген түрлері бар. Кеңес үкіметінің алғашқы бесжылдық жоспары күні бүгін
барлық елдер көңіл бөліп отырған аймақтық басқаруды дамыту, басқаруды
төменнен жоғарыға қарай жүргізуге негізделгенімен, тәжірибе жүзінде іске
асу бағыты дәл жоспарлағандай болып шықпады. Жоспарлаудан кеңес үкіметі
ыдырағаннан кейін бас тартқан еліміз (Қазақстан) оған қайта оралды.
Орталықтан жоспарлаудың оңтайлы тұстарыда жетерлік. Оған бірқатар
мемлекеттердің тәжірибесі мысал бола алады, әсіресе, Америка Құрама
Штаттарындағы екі басты бағыт орталықтандырылған жоспарлаудың тиімділігінің
дәлелі.Оның біреуі муниципалды және аймақтық деңгейлердегі жоспарлау,
екіншісі, ірі фирмалар деңгейінде жоспарлау.
Аймақ белгілі бір территорияда қалыптасып, нарықта өндіруші,
тұтынушы және қайта өндіріс үрдісін ұйымдастырушы болып табылатын, сонымен
қатар халық шаруашылығы жүйесінде дамитын — әлеуметтік-экономикалық
құрылым болып табылады. Аймақтың даму жағдайы – бұл әр түрлі әлеуметтік
және экономикалық үрдістердің жиынтығы, даму тұрғысында анықталатын көп
өлшемді және күрделі аспектілі үрдіс.Егер тек аймақтың экономикалық даму
жағдайын қарастырғанның өзінде, оның өзі қоғамның әлеуметтік жағдайының
дамуымен байланысты бағаланады. Сондықтан аймақ дамуы үшін, ондағы бар
проблемалы мәселелерді шешіп, белгілі мерзімге даму бағдарламасын жасау
басты міндеттердің бірі деп айтуымызға болады [1].
Қазіргі таңда аймақтардың дамуында, жалпы
мемлекет дамуында өзекті мәселелердің бірі болғандықтан, осы курстық
жұмысымды Аймақтың тұтастай бағдарламалары: қалыптасу механизмдері жіне
оны жүзеге асыру тақырыбында жазып отырмын.
Менiң бұл курстық жұмысты жазудағы мақсатым мен мiндеттерiм
келесiдей:
- аймақтық бағдарлама мазмұнымен таныстыру;
- Аймақтың тұтас кешенді бағдарламалардың жасалу технологиясын
қарастыру;
- аймақтық бағдарламалардың құрамын, жүзеге асыру технологиясын
ашып көрсету;
- Аймақтық кешенді бағдарламалардың дамуы, олардың құрылымы және типтік
сыныптаушысымен таныстырып өту.
Негізінен курстық жұмысым үш бөлімнен тұрады. Осы жұмысым арқылы
жалпы бағдарламалау маңыздылығын одан әрі арттыра түсемін деген ойдамын.
Ұлттық
экономиканың дамуын, коммерциялық ұйымдардың қызметін табысты басқару,
қоғамда өтіп жатқан түрлі процестерді реттеу басқарудың барлық деңгейлері
үшін қойылған мақсаттарын дұрыс белгілеп, осы мақсаттарға жетуді қамтамасыз
ететін ғылыми негізде дәлелденген шараларды дайындау қажет. Осы
проблемалардың бәрі жоспарлау, бағдарламалау барысында шешіледі.
1. АЙМАҚТЫҢ ТҰТАСТАЙ БАҒДАРЛАМАЛАРЫ
1. Аймақтың тұтастай бағдарламаларының мазмұны, құрамы.
Аймақтың тұтастай бағдарламасы ресурстары және жүзеге асырылу
мерзімі бойынша жиналған, экономикалық, экологиялық, әлеуметтік және
муниципалды қалыптасудың басқа да мәселелерін шешуді қамтамасыз
ететін әлеуметтік-экономикалық, ұйымдастырушылық-шаруашылық, т.б. іс-
шаралар кешенінің жиынтығы.
Аймақтың тұтастай бағдарламалары ағымдық және перспективті болып
бөлініп, сәйкес жоспардың құрамдас бөлігі бола алады. Бұл
бағдарламаларды жүзеге асырудағы шығындарды муниципалды негіздердің
даму бюджеті өтейді. Атап
өткендей, аймақтық қалыптасудың әлеуметтік-экономикалық дамуындағы
мәселелер түрлі деңгейдегі тұтас бағдарламалар арқылы өз шешімін
тауып отырады. Сондықтан жергілікті өзін-өзі басқару органдары
бағдарламаны қалыптастыру технологиясын, түрлі статусқа ие тұтастай
бағдарламаны жүзеге асыру және бекіту технологиясын сәйкес деңшейде
білуі қажет.
Аймақтың тұтастай бағдарламалар жалпы мына бөлімдерді кіріктіреді:
➢ бағдарлама шешуге бағытталған проблема сипаттамасы;
➢ осы бағдарламаның жүзеге асырылуына негіз болатын муниципалды
негіздердің әлеуметтік-экономикалық жағдайы және дамуының басты
бағыттары;
➢ бағдарламаның іске асырылу кезеңдері, мақсаттары мен
міндеттері, сонымен қатар тұтастай индикаторлар мен
көрсеткіштер;
➢ бағдарламалық іс-шаралар жүйесі;
➢ бағдарламаны жүзеге асыру механизмі;
➢ бағдарламаның ресурспен қамтылуы;
➢ бағдарламаның әлеуметтік-экономикалық және экологиялық тиімділігінің
бағалануы;
➢ бағдарламаның жүзеге асырылуын бақылайтын және басқаратын ұйым;
Аймақтың тұтастай бағдарламаларының белгілі бір үлгі бойынша
жасалатын паспорты болады. Бағдарламаның маңызды құрамдас бөлігі болып
бағдарламаның тиімділігін сипаттайтын тұтас индикаторлар мен көрсеткіштер
жүйесі табылады.
Проблемалы аймақтың тұтастай бағдарламалар түрлі бағыттар бойынша
құрастырылуы мүмкін:
❖ тиімді инвестициялық және кәсіпкерлік климатты қалыптастыру;
❖ нормативті-құқықтық қайта негіздеу;
❖ халықтың салауатты өмір салты үшін тиімді әлеуметтік жағдайды
қалыптастыру;
❖ төтенше жағдайларды ескерту және қоршаған ортаны қорғау;
❖ көлік және коммуникация инфрақұрылымының дамуы;
Тиімді инвестициялық және кәсіпкерлік климат қалыптастыру қаржы
инфрақұрылымының дамуына бағытталған институционалды қайта құруды өткізуді
көздейді:
- жергілікті территорияға бизнес-орталықтар, консалтингтік фирмалар,
сақтандыру компанияларын немесе бөлімшелерін құру;
- тіркеу және лицензиялау процедураларын жеңілдету (жалғыз терезе
қағидасын жүзеге асыру, кіші және орта кәсіпкерлікті дамытуға
алғышарттар жасау).
Нормативті-құқықтық қайта негіздеу бағдарламалары тұрады:
- еңбек қатынастары спецификасын реттеу;
- кәсіпкерлік ынтаны дамытуды ынталандыратын, экономикалық қызметті
жүзеге асыратын тұрақты ережелерді құрастыру;
- экономиканың дебюрократизациясы – жергілікті өзін-өзі басқару
органдарының реттеушілік, басқарушылық қызметтерін саралау,
кәсіпкерлік қызметке әкімшілік араласуды тоқтату;
- муниципалды меншікті басқару тиімділігін арттыру.
Әлеуметтік бағдарлама құрамына:
- денсаулық сақтау объектілерін дамыту және техникалық жабдықтау;
- ана мен баланы қорғауды күшейту;
- әлеуметтік қауіпті дерттермен күресу жөнінде түрлі іс-шаралар өткізу;
- білім объектілерінің материалдық базасын дамыту;
- мәдениет, спорт объектілерінің құрылысы және техникалық жабдықтау.
Экологиялық бағдарламалар мына жағдайларға алғышарттар жасайды:
- төтенше жағдайларды ескерту, қоршаған ортаны қорғау, сауықтыру жөнінде
іс-шаралар өткізу;
- дағдарыстық аймақтардың жағдайларына мониторинг;
- территорияның экологиялық ахуалын және тұрғылықты халық денсаулығына
әсерін бағалау.
Инфрақұрылымды дамыту бағдарламалары қалалық көлікті дамыту жөнінде
щаралар кешенінен, байланыс, тұрғын-үй, коммуналды шаруашылықтың үзілісіз
жұмыс істеуін қамтамасыз ету туралы , өмірді қамсыздандыру жүйелерінің
тиімділішін арттыру, техногенді апаттарды алдын-алу шараларынан тұрады [1].
Өндірісті реформалау бағдарламалар құрамы кәсіпкерлікті
модернизациялау және техникалық қайта қаржыландыру тәсілдерінен тұрады.
Аймақтық тұтастай бағдарламаларды құрастырған кезде міндетті түрде
шешілетін мәселе, міндет, өнім өндірудің жоспарланған көлемі, қаржыландыру
көздері, тиімділік көрсеткіштері критерийлері бойынша жүргізілетін
шараларды бағалау қажет.
1.2 Аймақтың тұтас кешенді бағдарламалардың жасалу технологиясы
Аймақтық тұтас кешенді бағдарламаларды құрастыру технологиясы келесі
кезеңдерден тұрады:
❖ бір мезгілді орындалатын бағдарламалар тізімін құрау және оларды
жүзеге асыруы туралы шешім қабылдау, бұл этапта мақсат қоюға және
оларды іске асыру үшін көп құралдарды жұмсау ұсынылады, сонымен қатар
аймақ тұрғындарының дәстүріне сәйкес тиімді параметрлерді орналастыру.
Бағдарламаның жүзеге асырылуына және қалыптасуына жауапты
бағдарламалық-тұтас басқарушы орган анықталады.
❖ бағдарламаның басты құраушысымен бірге атқарушыны анықтау. Басты
құрастырушы бірге атқарушының барлық қызметіне ұйымдастырущылық және
ғылыми-методологиялық жетекшілік етеді. Территориялық бағдарламаны
әзірлеп, оны тапсырыс берушіге ұсынады. Бірге әзірлеушілер статус,
қызметі, квалификацияланған кадрлары, тәжірибесіне қарай іріктеледі.
Басты әзірлеуші мен көмекшілері арасындағы байланыс бағдарламаның
атқарушылар келісімшартында регламенттеліп көрсетіледі [1].
Бағдарламаны жобалаудың техникалық тапсырмасын жасау. Қабылданған
бағдарлама негізінде тапсырыс беруші-ұйым басты құрастырушыға аймақтық
бағдарламаның қалыптасуына тапсырмалар дайындап тапсырады, құрамына:
✓ бағдарламаның мақсаты мен міндеттерінің соңғы анықталған сандық
көрсеткіштерімен бірге басты мақсаттың тұжырымдамасы;
✓ аймақ көлемінде бағдарламаларының құрамының үлгісі;
✓ материалды-техникалық, энергетикалық, еңбек ресурстары және
ресурстардың басқа түрлері бағытындағы қажеттілік;
✓ бағдарламаны жүзеге асырудың қаржыландыру көзі мен реті көрсетілген
шығын көлемі болжамы.
Басты әзірлеуші осы тапсырмаларды жетекшілікке алып, тапсырыс
берушімен келісіп, дайындайды:
• бағдарламаның жалпы сызбасы мен оны құрастырудың ұйымдастырушылық
жоспары;
• барлық әзірлеушілерге бағдарлама мазмұны, жобалау жұмыстарының аяқталу
мерзімі мен реті, қаржыландыру көздері мен көлемі көрсетілетін
үйлесімділік жоспары;
• әзірлеушілерге қажетті әдістемелік материалдар, көрсеткіштер.
Бағдарламаны жобалау. жобалау бюджеттік-жоспарлы кезеңде жүзеге асырылады
және проблеманы жан-жақты талдау мен болжамнан басталады. Талдау өзектілігі
проблеманың өткен жағдайына шолу жасау болып табылады. Динамикалық
көрсеткіштер қатары тартылады. Мысалы, алдыңғы жылдардағы бағдарлама
өнімінің қажеттіліктерін қанағаттандыру деңгейі, қажеттіліктерді жабуға
кеткен ресурстар, нормативтік деңгейден қалушылық, өндіргіш күштердің
жағдайы.
Ғылыми-техникалық прогрестің соңғы және қысқамерзімді болжанған
жетістіктері ескеріледі. Қысқамерзімді бағдарламаларда экономиканың
тұрақсыз факторлары (дағдарыс, инфляция) көрініс табады. Бағдарламаның
соңғы мақсаттары эксперттік әдіспен жүргізіліп, нақтыланып белгіленеді.
Мақсаттар ағашын құру үшін бағдарламаның мақсаттары мен міндеттерінің
иерархиялық құрылымын құрастыру ұсынылады. Мақсаттар мен міндеттер жиынтығы
дезагрегация ережесі бойынша жоғарыдан төмен, ал агрегация ережесі бойынша
төменнен жоғары құрастырылады[1].
Бағдарламалардағы мақсаттарға жету үшін құралдар мен жолдар ішінен
ең тиімдісін, шығыны аз, пайдасы жоғары жол таңдау, сонымен қатар
шешімдердің экологиялық салдары да бағаланады. Соңында көп критерийлер
бойынша тиімді нұсқа таңдалады.
Мына тізбек сақталады: мақсаттар → мақсатқа жету жолдар мен тәсілдер
→ мақсатты жүзеге асыру шаралары → қажетті ресурстарды алу көздері мен
құралдары.
Бағдарламаға бизнес-жоспарлық басты көрсеткіштерін көрсететін қысқаша
мазмұны болып табылатын инновациялық жобалардың паспорты бірге беріледі. Әр
бағдарлама стандартты түрде құрастырылады, титулдық бетте сәйкес аймақтық,
облыстық, қалалық әкімшілік, шығарылған мерзімі көрсетіледі.
Аймақтың салалық және салааралық шаруашылық кешендері – әр аймақтың
экономикалық жүйесінің маңызды элементі болып табылады. Қазіргі кезде
салалық және салааралық басты мәселелердің шешімін мемлекеттік және
аймақтық салалық бағдарламалар негізінде қамтамасыз етіледі.
Әлеуметтік-экономикалық
дамудың тұтас кешенді бағдарламаларының бір түрі ретінде қарастырылып,
экономикалық, әлеуметтік, ғылыми-техниканың дамуының аймақтық стратегиясын
басқару мен реттеу құралы болып табылады.
Аймақтық дамудың салалық кешенінің стратегиялық мақсаты тұрақты
экономикалық өсуге жету және халықтың өмір сүру сапасын арттыру және
қазіргі, болашақ ұрпақтың қажеттілігін қанағаттандыру мақсатында әлеуметтік-
экономикалық мәселелерді шешуді қамтамасыз ететін дамыған нарықтық
қатынастарды қалыптастыру болып табылады. салалық бағдарламаларда
стратегиялық мақсаттар, әдістер мен саланы және салалық кешендерді
орналастыру және дамыту басымдықтары, орындалу мерзімі бойынша айқындалатын
және мүмкін болатын кең аумақты траекторияға таралған саланың қызмет ету
шарттарының сапалы өзгерістеріне сай сценарийді құрастыру.
Сценарий мен сценарийлік шарттар сала мен кешендердің әлеуметтік-
экономикалық даму перспективаларын анықтайтын себептер мен салдарлар
байланыстарын және алғышарттарын анықтау үшін құрастырылады. Несие беру
шарттары, салық салу, ресурстар құны, жеке және шетел капиталын тарту,
еңбек күшінің құны, орналасқан аудандардағы нарықтық өндірістік және
әлеуметтік инфрақұрылымның жағдайына байланысты сапа өндірісінің мүмкін
болатын шығындар көлемі мен өтімділік деңгейін анықтау қажет. Салалық
бағдарламалар меншік түрлеріне байланысты тиімділік сараптамасынан, сала
өнімдерінің аймақтық тауарлық нарығының қалыптасу бағыттарынан, оны
шикізатпен, материалмен, жинақтаушы заттармен, жанармай және энергиямен
қамтамасыз етуден тұру керек.
1.3 Аймақтық кешенді бағдарламалардың дамуы, олардың құрылымы және типтік
сыныптаушысы.
Аймақтық бағдарламаларды жасау – әртүрлі таксономикалық сатыдағы
аймсақтардың барлық мүмкіндіктерін мобильдеудің мақсатқа бағытталған
үрдісі. Аймақтық бағдарламалар мақсатты кешенді бағдарламалардың
іртүрлілігін сипаттайды жіне халық шаруашылық іс-ірекетінің формасының 1
реттік және артқа қалдырылмайтын мәселелерді шешу үшін ресурстардың басымды
концентрациялау әдісінің ғылыми-техникалық, әлеуметтік, экономикалық
дамудың аймақтық стратегиясын басқару мен реттеудің құралы қызметін
атқарады. Аймақтық бағдарламалардың келесідей түрлері ажыратылады:
мемлекетарлық, мемлекеттік және салалық сипаты сипаты бойынша жүзеге
асырылатын және қалыптасатын, жеке аймақтық және кешенді. Аймақтардың
әлеуметтік-экономикалық дамуының кешенді бағдарламаларына барлық тар
мамандалған бағдарламалар кіреді, олардың ішінде әлеуметтік бағытталған
бағдарламалаларға көп көңіл бөлінеді (денсаулық сақтаку, мәдениет, сауда,
коммуналдық шаруашылық, туризм, демалыс, білім беру және т.б.). Белгілі
аймақ бойынша кешенді бағдарламалар ресурстардың барлық түрлері бойынша
барлық тар мамандаған бағдарламалар артықшылығына байланысты және белгілі
бір мерзімі бойынша оларды шешудің басымдықтарын анықтайды. Аймақтық
бағдарламалар бірнеше белгісі бойынша сипатталады (территориялық орналасуы,
функционалдық бағытталуы, шешілетін мәселелердің мазмұны, бағдаламалық
міндеттердің мазштабтылығы, салалық локализациясы, мәселелердің туу
себептері және т.б.). Белгілілер оларға сәйкес бағдарламалар айқындау
олардың жүзеге асырылуы мен қалыптасу процесінің жалпы заңдылықтарын
іздеудің шарты болып табылады. Сыныпталу белгілері мәселелердің мәнін
айқындап, оларды басқару ерекшеліктерін, бағдарламалардың объектілерін
бейнелейді. Әрбір аймақтық бағдарламалар бір уақытта бірнеше сыныпталу
белгілерімен бейнеленеді [2]. Мысалы, нақты жергілікті (аймақтық)
бағдарлама территориялық орналасуы бойынша – облыстық, функционалдық
бағытталу бойынша экологиялық , мәселелердің масштабтылығы бойынша – тар
мамандалған, ұзақтылығы бойынша орта мерзімді және т.б.. аймақтағы
бағдарламалаудың тәжірибесін зерттеу осы шаруашылық формаларын
пайдаланудағы кемшіліктерді сипаттайды. Жалпы мемлекттік бпғдарламалаудың
әдістерін аймақтық деңгейде қолдану, территориялық бағдарламаларды қабылдау
мен жасаудағы жүйесіздіктер кездеседі. Аймақтық бағдарламалар мемлекеттік
бағдарламалармен салыстырғанда жұмыс ауқымының нақты бағытталғандығымен,
дәл уақыт интервалы белгілеуімен ерекшеленіп,и аймақтық дамудың
жалпымемлекеттік тұжырымдамасына сәйкес келеді. Аймақтық
бағдарламалардың басты міндеттері:
▪ ауданаралық экономикалық, әлеуметтік, ғылыми-техникалық даму
көрсеткіштерін теңестіру;
▪ тиімді территориялық және экономиканың салалық құрылымын
қалыптастыру;
▪ нарық шарттарында балансталған аймақтық шаруашылық;
▪ аймақтың табиғи, материалдық және еңбек ресурстарын барынша тиімді
пайдалану;
▪ қоршаған ортаны қорғау;
▪ басқарушы органдарды ақпаратпен қамтамасыз ету.
Осындай бағдарлама мысалын қарастырайық:
І бөлім. Аймақтың қалыптасқан әлеуметтік-экономикалық жағдайын
бағалау және талдау. Әлуметтік-экономикалық жағдайы, оның аймаққа әсері
және бағдарлама негізінде шешілуі тиіс басты мәселелер анықталады.
ІІ бөлім. Табиғат ресурстарын бағалау және қоршаған орта жағдайы,
аймақта бар табиғат ресурстарының (жер, су, орман, энергетикалық,
минералды, шикізаттық) түрлері сипатталады. Олардың сандық көрсеткіші,
аймақішілік мақсатта қолданылу мүмкіндігі және аймақтан тыс жерге шығару
мүмкіндігі, аймақтағы экологиялық жағдай қарастырылып, оны сауықтыру
шаралары қарастырылады. Бағдарлама негізінде шешімін табуы тиіс басты
мәселелер айқындалады.
ІІІ бөлім. Аймақтағы демографиялық жағдай мен еңбек нарығының
жағдайы. Бұл бөлімде қалыптасқан ахуал, аймақтағы еңбек нарығының жағдайы,
демографиялық ахуал, бағдарлама негізінде шешілетін басты проблемалар
анықталады.
ІV бөлім. Аймақтың әлеуметтік-экономикалық дамуының концепциясы.
Аймақтың әлеуметтік-экономикалық дамуының алғашқы бөлімдердегі орындалуын
талдау және табиғи ресурстарын бағалау, қоршаған орта ахуалы, демографиялық
жағдай мен еңбек нарығына талдау жасау, аймақтың шаруашылық құрылымы мен
масштабын болжамдау, оның материалдық өндірістік базасы, экономикада пайда
болған диспропорциялар туралы, еңбек ресурстарының сандық болжамы, табиғи
ресурстық әлеуетті пайдалану мүмкіндігі, техникалық прогрестің
тенденциялары мен аймақтың алдына қойған шаруашылық міндеттерді құрастыру
арқылы концепцияны қалыптастырады. Концепцияның басты мазмұны ресурстарды
тиімді пайдаланып, шаруашылық кешенді қалыптастыру.
V бөлім. Тұтастай басты бағдарламалар. Бөлімде аймақ үшін сала
бойынша, функционалдық және проблемалық белгілері бойынша басты
бағдарламалар құрастырылады. Бұл бағдарламаның әрқайсысында міндеттері,
мақсаттары, соңғы нәтижелері, әр бағдарламалық шараларға сәйкес сандық және
сапалық көрсеткіштер арқылы бағаланады.
VІ бөлім. Бағдарламаны жүзеге асыру механизмі. Механизм альтернативті
варианттарды қатар қойып қарастыру негізінде анықталып, бағдарламаның
болжамдық моделі құрастырылады.
VІІ бөлім. Бағдарламаның ресурстық қамтылуы. Болашақ шығындардың
есебін қамтиды (қаржылық-кіріс көздері бойынша; материалды- өнім түрі
бойынша; табиғат шарты мен ресурстар- климаттық; минералды, энергетикалық,
жер, су, өсімдік- шикізаттық ресурс шарты бойынша; еңбек ресурстары-
мамандық топ бойынша; ақпараттық- түрлері бойынша; ұзақ мерзімді- уақыт
бойынша).
VІІІ бөлім. Бағдарламалық кешеннің координациялануы. Бағдарламаны
жүзеге асырушы барлық ұйымдар шараларының бірігіп кеңесе жүзеге асыруын
қамтамасыз етеді.
ІX бөлім. Бағдарламаны жүзеге асыру тиімділігін бағалау.
Бағдарламаның экономикалық тиімділігінің есебі жүргізіледі.
X бөлім. Бағдарлама спецификасымен аймақ есебінен бағдарламаны
басқарудың тәсілдері мен түрлері құрастырылатын бағдарламаның
ұйымдастырушылық – функционалдық құрылымы қалыптастырылады.
Бағдарламаның бөлімдері қажетті негіздер мен түсініктерден тұрады.
Олар бағдарламаның жүзеге асырылуының барлық кезеңдері мен жылдары бойынша
қалыптасады. Бағдарламалық шаралар және тұтас бағдарлама сандық және
сапалық көрсеткіштер жүйесі бойынша бағаланады. Қолданылатындары:
• тұтас бағдарлама көрсеткіштері;
• соңғы нәтижелердің экономикалық, әлеуметтік, ғылыми-техникалық,
экологиялық және жалпы бағдарламаны жүзеге асыру тиімділігін
көрсететін көрсеткіштер;
• құрамы мен қажеттілігі әр бағдарламаның ерекшелігіне байланысты
қалыптасатын спецификасы;
• бағдарлама шеңберінде атқарылған жұмыс көрсеткіштері (кезеңдер мен
аралық нәтижелер);
• бағдарламаның жүзеге асуын қамтамасыз ететін ресурстық шығын
көрсеткіштері.
Аталған көрсеткіштерден басқа бағдарламалық шаралар мен жұмыстар
құрастыратын, бағдарламаны басқарудың тиімділігіне қажетті көрсеткіштер
көрсетіледі.
Бағдарлама негізінде шешілуі тиіс территориялық проблемаларды таңдау
көп этапты болып келеді, оның ішінде басты үш этап қарастырылады.
1. Шешімін табу керек аймақтар проблемаларын таңдау
2. Проблеманы шешудің бағдарламалық әдісін қолдану
3. Проблеманы шешудің бағдарламалық әдісінің мақсаттарына эксперттік
бағалау.
Проблеманы таңдау келесі процедуралардан тұрады:
- қабылданған концепцияны, аймақтық экономиканың функционалдануының
болжамдарын кешенді танып білу;
- қалыптасқан әлеуметтік-экономикалық жағдайға талдау(экономикалық
әлеует, дамудың ішкі және сыртқы тенденциялары, тауар нарығы
динамикасы, аймақаралық байланыс конъюктурасы, ішкі сауда,т.б);
- көрсетілген проблеманың құрылымдық сапалық анализі.
Проблеманы шешудің бағдарламалық әдісін қолдану:
- проблеманы бағдарламалық тұтас тәсілімен шешудің объективті
мүмкіндігін құрастыру;
- проблемалық жағдайларды шешуде тәсілдің артықшылықтары мен
кемшіліктерін талдау;
- нарықтық қатынастар шарттарында аймақта тәсілдің қолдану мүмкіндігін
бағалау.
Проблеманы шешудің бағдарламалық әдісінің мақсаттарына эксперттік бағалау:
- проблеманы шешуге бағытталған ресурстарды алдын-ала бағалау;
- бағдарламалық тәсілдің экономикалық тиімділігін анықтау;
- нақты бағдарламаларды құрастыру жөнінде шешім қабылдау [2].
2. ҚР ИНДУСТРИАЛДЫ-ИННОВАЦИЯЛЫҚ ДАМУ БАҒДАРЛАМАСЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ АЙМАҚТАРДА
ЖҮЗЕГЕ АСЫРЫЛУЫ
1. Индустриалды-инновациялық даму бағдарламасы
Атауы Қазақстан Республикасының Индустриялық-
инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға
арналған стратегиясы
Әзiрлеу үшiн негiз
Қазақстан Республикасы Президентiнiң
"Елдегi жағдай туралы және 2002 жылға
арналған iшкi және сыртқы саясаттың негiзгi
бағыттары туралы" Қазақстан халқына
Жолдауында және Қазақстан кәсiпкерлерiнiң
оныншы форумында берiлген тапсырмаларына
сәйкес әзiрлендi
Әзiрлеушiлер
Қазақстан Республикасының Экономика және бюджеттiк жоспарлау министрлiгi;
Қазақстан Республикасының Индустрия және сауда, Бiлiм және ғылым, Көлiк
және коммуникациялар, Еңбек және халықты әлеуметтiк қорғау, Энергетика және
минералдық ресурстар, Қаржы министрлiктерiмен, Табиғи монополияларды реттеу
және бәсекелестiктi қорғау жөнiндегi агенттiктiң, Ұлттық Банктiң және т.б.
қатысуымен әзiрледi [3]
Мақсаты Шикiзат бағытынан қол үзуге ықпал ететiн
экономика салаларын әртараптандыру жолымен
елдiң тұрақты дамуына қол жеткiзу, ұзақ
мерзiмдi жоспарда сервистiк-технологиялық
экономикаға өту үшiн жағдай жасау
Мiндеттерi Өңдеушi өнеркәсiпте орташа жылдық өсу
қарқынын 8-8,4 % мөлшерiнде қамтамасыз ету, 2000 жылмен
салыстырғанда 2015 жылы еңбек өнiмдiлiгiн кемiнде 3 есе
арттыру және ЖIӨ энергия сыйымдылығын 2 есе тө мендету;
өңдеушi өнеркәсiптiң негiзгi қорларының өнiмдiлiгiн
арттыру; ғылымды көп қажет ететiн және жоғары технологиялық
экспортқа негiзделген өндiрiстер құруды ынталандыру;
елдiң экспорттық әлеуетiн қосылған құны жоғары тауарлар
мен қызметтердiң пайдасына қарай әртараптандыру; сапаның
әлемдiк стандарттарына көшу;дүниежүзілiк ғылыми-техникалық және
инновациялық процестерге қосыла отырып,өңiрлiк және
дүниежүзiлiк экономикаменықпалдасуды күшейту.
Iске асыру мерзiмi 2003-2015 жылдар
1-кезең - 2003-2005 жылдар
2-кезең - 2006-2010 жылдар
3-кезең - 2011-2015 жылдар
Қажетті ресурстар
Стратегияны iске асыруға жұмсалатын және қаржыландыру
инвестициялық сипаттағы тiкелей шығындардың
көздерi болжамды көлемi жылына 1,2 млрд. АҚШ долл.
құрайды. Бұл ретте Стратегияны iске асыруға жұмсалатын
мемлекеттiк шығындардың құны 2002 жылғы бағалармен
жылына 260 млн. АҚШ долл.құрайды. Республикалық және
жергілiктi бюджеттерден қаржыландыру көлемi тиiстi жылға
бюджеттi қалыптастыру кезiнде нақтыланатын болады.
Стратегия iс-шараларын қаржыландыру үшiн Даму банкiнiң,
Инвестициялық қордың, Инновациялық қордың қаражаты
тартылатын болады. Бұл ретте жаңа инвестициялық және
инновациялық институттарды құру iрi қаржы ресурстарын
iздестiрудi қажет етедi.
Күтiлетiн нәтижелер
Стратегияны iске асыру: ЖIӨ құрылымында өнеркәсiптiң үлестiк
салмағын 2015 жылы 46,5 %-тен 50-52 %-ке дейiнгi мөлшерде
ұлғайтуға ЖIӨ құрылымында ғылыми және ғылыми-
инновациялық қызметтiң үлестiк салмағы 2000 жылғы 0,9 %-тен
2015 жылы 1,5-1,7 %-ке арттыруға; Бұл ретте ғылымды көп қажет
ететiн және жоғары технологиялық өндiрiс орындарының
үлесi 2000 жылғы ЖІӨ 0,1 %-нен 2015 жылы 1-1,4 %-ке дейiн
артады
Кіріспе
Қазақстан Республикасының Индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015
жылдарға арналған мемлекеттiк стратегиясы (бұдан әрi - Стратегия) Қазақстан
Республикасы Президентiнiң "Елдегi жағдай туралы және 2002 жылға арналған
iшкi және сыртқы саясаттың негiзгi бағыттары туралы" Қазақстан халқына
Жолдауында және Қазақстан кәсiпкерлерiнiң оныншы форумында берген
тапсырмаларына сәйкес әзiрлендi.
Стратегия Қазақстанның 2015 жылға дейiнгi кезеңге арналған
мемлекеттiк экономикалық саясатын қалыптастырады және экономика салаларын
әртараптандыру арқылы дамудың шикiзаттық бағытынан қол үзу арқылы елдiң
тұрақты дамуына қол жеткiзуге бағытталған. Экономиканы мемлекеттiк
реттеу әдiстерi мен тетiктерiн жетiлдiру жөнiндегi жекелеген ұсыныстарды
негiздеу үшiн Стратегияның тиiстi бөлiмдерiнде импортты алмастыратын және
экспортқа бағдарланған саясатты iске асыру жөнiндегi шет елдердiң
тәжiрибесi, оның iшiнде экспорттық саясаттың әрқилы түрлерi мен кезеңдерi,
сондай-ақ әлемдiк рыноктарда бәсекелестiк артықшылыққа қол жеткiзуге
мүмкiндiк беретiн факторлар келтiрiлген.
Жалпы алғанда Стратегияны iске асыру нәтижесiнде 2015 жылға
қарай ел экономикасы сервистiк-технологиялық дамуға өтуге дайын болуы
керек. 1. Әлемдiк экономиканың үрдiстерiн талдау және Қазақстан
экономикасының бәсекелестiк қабiлетiн арттыру проблемалары
1.1. Әлемдiк экономиканың даму үрдiстерiн талдау Ғаламдық
капитализм жағдайында дамушы елдер өндiрiстiк процесс тiзбегiне тартылып,
қосылған құны барынша тө мен тауарлар өндiрiсiнiң салыстырмалы тө менгi
сатысындағы тауарларды өндiрумен айналысады.Әлемде индустриялық саясат
жүргiзудiң мол тәжiрибесi жинақталған. Санаулы елдердiң ғана экономиканың
бiр өнiмге тәуелдiлiк проблемасын ойдағыдай шешiп, өз өнеркәсiбiн
әртараптандыра алғанын атап өтуге болады. .
Экономикасы дамыған елдерде зияткерлiк
ресурстар және қаржы капиталы шоғырланған, ал индустриялық өндiрiс, әсiресе
еңбектi көп қажет ететiн өндiрiстер бiртiндеп әлемнiң экономикалық даму
тұрғысынан неғұрлым артта қалған елдерiне ауысуда.
1.2. Қазақстан экономикасы құрылымын әртараптандыру проблемалары
Тәуелсiздiк алғаннан кейiн Қазақстан жаhандық экономикада әлемдiк тауар
рыноктарына мұнай, газ, қара, түстi, жерде сирек кездесетiн және қымбат
металдар мен уран өнiмдерiн шығаратын ел ретiнде қарастырылады. Ауыл
шаруашылық өнiмдерiнен астық экспортының келешегi бар.
Қазақстанда пайдалы қазбалардың iрi қорларының болуы оның
салыстырмалы экономикалық артықшылығы болып табылатындықтан, ол қазiргi
уақытта классикалық экономика сценарийi бойынша дамуда. Бүгiнгi
таңда Қазақстанды әлемдiк қоғамдастық нарықтық экономикадағы мемлекет
ретiнде мойындап отырғанын атап өту керек, ол ТМД елдерiнiң iшiнде бiрiншi
болып инвестициялық ел рейтингiне ие болды.
Дүниежүзiлiк Банк Қазақстанды әлемдегi инвестиция салуға ең
тартымды 20 елдiң қатарына қосты. Тәуелсiздiк жылдары Қазақстан
экономикасына 21 млрд. астам АҚШ долл. тартылды. Стратегиялық тұрғыдан
алғанда қабылданған үлгiге сәйкес Қазақстан бәсекелестiкке және әлемнiң
барлық елдерiмен өзара тиiмдi ынтымақтастық орнатуға негізделген
тауарларды, қызметтердi, капиталды және жұмыс күшiн экспорттауға
бағдарланған ашық экономикалы ел ретiнде қалыптасады.
2. Стратегияның мақсаты, мiндеттерi және оны жүзеге
асыру қағидаттары Индустриялық
саясат дегенiмiз мемлекеттiң бәсекеге түсуге қабiлеттi және тиiмдi ұлттық
өнеркәсіпті қалыптастыру үшiн кәсіпкерлікке қолайлы жағдайлар жасауға және
қолдау көрсетуге бағытталған шаралар кешенiн бiлдiредi.
Стратегияның басты мақсаты шикiзаттық бағыттан
бас тартуға ықпал ететiн экономика салаларын әртараптандыру жолымен елдiң
тұрақты дамуына қол жеткiзу; ұзақ мерзімді жоспарда сервистiк-технологиялық
экономикаға өту үшiн жағдай жасау болып табылады. Бәсекеге
түсу қабiлетi дегенiмiз қазақстандық кәсiпорындардың экспортқа шығарылатын
өнiмдердi өндiру қабiлетiн бiлдiредi. Басқаша айтқанда, өңдеушi
өнеркәсiптiң өнiмi осындай әлемдiк стандарттарға сәйкес келуi керек және
баға бойынша бәсекелесуге қабiлеттi болуы тиiс.
Стратегия мынадай қағидаттарға негiзделедi:
✓ жеке сектормен серiктестiк;
✓ инвестициялық және инновациялық ұсыныстардың өнеркәсiптің шикiзаттық
емес салаларында өндiрiлетiн тауарлар мен қызметтердiң бәсекелестiк
қабiлетiн арттыруға бағытталуы;
✓ өнеркәсiптi жаңғыртуға, оларға қолдау көрсету жөнiндегi рәсiмдердiң
жариялылығы мен ашықтығына бағытталған жобаларды iске асыруға
мемлекеттiк қаржылық және өзге қолдау көрсету;
✓ қандай да болсын жеке сипаттағы жеңiлдiктерден және
преференциялардан бас тарту;
✓ индустриялық саясаттың бәсекелестiк артықшылықтарды қалыптастыруға
бағытталуы.
3. Индустриялық-инновациялық саясаттың басымдықтарын
анықтау Барлық әлеуеттi бәсекеге қабiлеттi, оның iшiнде экономиканың
шикiзаттық емес бағытындағы салаларда жұмыс iстейтiн экспортқа бағдарланған
өндiрiстер индустриялық-инновациялық саясаттың басымдықтары болып табылады.
Ұзақ мерзiмдi стратегиялық мiндеттердi шешу мақсатында ғылымды көп қажет
ететiн және жоғары технологиялық өндiрiстердi дамыту үшiн жағдайлар жасауға
ерекше көңiл бөлу қажет. 3.1. Индустриялық-инновациялық саясаттың
басымдықтарын анықтау әдiстерi
Әлемдiк тәжiрибе көрсеткенiндей, нарықтық экономикалы мемлекет
экономикада құрылымдық өзгерiстердi жүзеге асыруда жеке сектормен
ынтымақтастық орната алады. Осындай ынтымақтастықтың неғұрлым сәттi
мысалдары Жапонияда, Оңтүстiк Кореяда, Малайзияда және соңғы отыз жылда
өздерiнiң экономикалық даму саласында iрi бетбұрыс жасаған басқа да елдерде
бар. Қазiргi Қытай индустриялық дамудың стратегиялық бағыттарын дамыту
саласында жеке сектормен ынтымақтасу саясатын жүргізуде.
Дүниежүзiлiк Банктiң зерттеулерi мемлекеттiк индустриялық саясатқа
қатысты барлық көзқарастар кең ауқымды үш санатқа: инвестицияларды
үйлестiруге, iскерлiк ынтымақтастықты дамытуға және рыноктың орнын басуға
ұштастырылуы мүмкiн екендiгін көрсеттi. Инвестицияларды
үйлестiру жөнiндегi бастамалар. Мемлекет инвестицияларды үйлестiру
функциясын өз мойнына алады, олар инвестициялық жобаларды бiрлесiп жүзеге
асыру кезiнде ғана компанияларға пайда түсiредi
Іскерлік ынтымақтастықты дамыту жөнiндегi бастамалар
Фирмалар, сатып алушылар, жабдықтар мен ресурстарды, қызметтер көрсетудi
жеткiзушiлер топтары, салалық қауымдастықтар, конструкторлық бюролар және
кооперация қағидаттарымен жұмыс iстейтiн басқа да мамандандырылған ұйымдар
сол бiр аймақтың шеңберiнде бiрлесiп жұмыс iстейдi. Рыногы жеткiлiктi
деңгейде дамымаған елдерге рынокты тереңдетудiң және iскерлiк
ынтымақтастықты дамытудың жинақтаушы процесiн қозғалысқа келтiру үшiн
ұйытқы (өзiнiң табиғаты жағынан ол мемлекеттiк немесе жеке болуы мүмкiн)
қажет болуы мүмкiн.
Рынокты алмастыру Бұл көзқарас Үкiметтiң рынокты толық ығыстырып
шығару әрекеттерiмен байланысты. Өнеркәсiптiк өсуге серпiн беру үшiн
мемлекеттер нарықтық бағалауды ақпаратпен және мемлекеттiк секторда
жинақталатын бағалармен ауыстыру ырқына бой ұрады. Мұндай әрекет жемiстi
бола бермейдi.
3.2. Өнеркәсiптi жаңғыртудың басым бағыттарын анықтау үшiн отын-
энергетикалық кешеннiң (ОЭК) және экономиканың басқа да базалық салаларының
инвестициялық және өндiрiстiк әлеуетiн пайдалану
Iрi инвестициялық жобалар өзiнде шоғырланған және өнiмнiң әрбiр өзгерту
сатысында қосылған құны мөлшерiн арттыру арқылы технологиялық тұрғыдан
бiрнеше қайтара өзгертуге болатын өнiмдер шығаратын өндiрiс орындары ҚҚТ
әдiсi бойынша бәсекеге түсуге қабiлеттi және экспортқа бағдарланған
өндiрiстердi дамыту мен қалыптастыру алаңына немесе базасына айналуы
тиiс. Қазақстанда
мұнай-газ өнеркәсiбiне жылдан жылға көбейiп келе жатқан инвестициялар
көлемi экономика құрылымын әртараптандыруға қолайлы орта болып табылады.
Қазақстанға iрi
инвестициялардың ағылуы түстi металлургия, химия және жиhаз өнеркәсiбiнiң
өнiмдерiне және т.б. сұраныс тудырады. Осының бәрiн мұнай мен газды және
металдарды өңдеудi кеңейте түсу есебiнен Қазақстанда шығаруға болады әрi
болашақта бұл өнiм әлемдiк рынокта өз орнын табады. Қазақстан әлемдегi iрi
астық өндiрушiлердiң бiрi болып табылады. Астық өңдеу процесiн тереңдету
көп салалы әәT-ны құрудың негiзгi базасы болуы мүмкiн.
3.3. Ғылымды көп қажет ететiн және жоғары
технологиялы өндiрiстер құру саласындағы әлеуеттi басымдықтар
Стратегия индустриядан кейiнгi дамудың перспективалы бағыттарында
ғылыми-техникалық, инновациялық және өндiрiстiк әлеуеттi ұлғайтуға
бағытталған, ол болашақта қағидатты бәсекелестiк артықшылықтарды алуға
жәрдемдесуге тиiс.
Негiзгi бағыттар мыналар болуы тиiс:
1. Жоғары технологиялы өндiрiстер қалыптастыруға, оның iшiнде
шетелдiк те, салааралық та технологиялар трансфертiнiң тиiмдi жүйесiн
жасауға жәрдемдесу.
2. Жоғары ғылыми-технологиялық әлеуетi бар ғылыми-техникалық және
өнеркәсiптiк ұйымдар мен кәсiпорындар желiсi бар қалаларда қазiргi заманғы
ғылыми және инновациялық инфрақұрылымды жасап, оның қазiргi заманғы
элементтерiнiң қызметiн (технопарктер, ұлттық ғылыми орталықтар, ғылыми-
технологиялық аймақтар және c.c.) қолдау.
3. Индустриядан кейiнгi экономика тұрғысынан алғанда озық салаларды
дамытуда қазiргi ғылыми-техникалық әлеует салаларын пайдалану. Қазақстан
қазiрдiң өзiнде мына салалардағы әзiрлемелер негiзiнде ғылымды көп қажет
ететiн өндiрiстердi дамыту үшiн белгiлi бiр ғылыми базаға ие, оның iшiнде:
биотехнологиялар (ауыл шаруашылығы дақылдарының жаңа сорттары мен
жануарлардың генотиптерi, бактериялар штамдары және басқалары); ядролық
технологиялар; ғарыштық технологиялар; жаңа материалдар, химиялық өнiмдер
және басқаларды жасау.
4.Қазiргi заманғы ғылыми-техникалық бағыттардың: жаңа
материалдар мен химиялық технологиялар; ақпараттық технологиялар
салаларында зерттеулер жүргiзу үшiн қажетті жағдайлар жасау.
5. Ғылыми-техникалық және өндiрiстiк ұйымдар мен
кәсiпорындардың инновациялық қызметiн ынталандыруға, ғылым мен инновациялар
салаларына инвестициялар тартуға, өнеркәсiп пен қызмет көрсету саласына
инновациялардың жылдамырақ енуiне бағытталған заң шығару базасын жетiлдiру.
4. Мемлекеттiк
даму институттары
Стратегияның маңызды мiндеттерiнiң бiрi Мақсатты инвестициялық және ғылыми-
техникалық стратегияларды iске асыру, инвестициялық белсендiлiктi реттеу
мен ынталандыру болып табылады, бұл индустриялық-инновациялық дамудың
қазiргi мемлекеттiк басқару жүйесiн қайта қарауды және белгiлi бiр дәрежеде
қайта құруды қажет етедi. Стратегияда айқындалған мақсаттарға қол жеткiзу
үшiн жаңа мемлекеттiк даму институттарын құру және қазiргi барын, атап
айтқанда: Қазақстанның инвестициялық қорын, Қазақстан Даму Банкiн,
Инновациялық қорды, Экспортты сақтандыру корпорациясын нығайту қажет.
Бәсекелестік қағидаты даму институттарының қызметiн
бәсекелестiк негiзде жүзеге асыруды бiлдiредi. Институттардың қызметi
нарықтық институттарға елiктеудi бiлдiретiнiн ескере отырып, әуел бастан
олардың қызметiн нарықтық, яғни бәсекелестiк негiзде құру қажет.
Ашықтық қағидаты менеджерлердiң есептiлiгi мен
жауапкершiлiгiн, қаржы ресурстарын мақсатты әрi тиiмдi пайдалану үшiн
тиiстi бақылауды қамтамасыз ететiн дамудың мемлекеттiк институттарын
корпорациялық басқарудың ашық жүйесiн құруды бiлдiредi.
4.1. Қазақстанның инвестициялық қоры
Қазақстанның инвестициялық қорының (ҚИҚ) мақсаты Қазақстанда да, шет
елдерде де кәсiпорындардың жарғылық капиталына үлестiк және бақылаусыз
қатысу арқылы жеке сектордың экономиканың шикiзаттық емес секторындағы
бастамаларына қаржылай қолдау көрсету болып табылады.
ҚИҚ құру қажеттiлiгi қор рыногының дамымауымен, отандық
компаниялардың капиталдану тө мендiгiне, отандық рынокта өңдеушi
өнеркәсiпке келiп түсетiн инвестиция ағымына ықпал ететiн барабар нарықтық
тетiктердiң болмауымен байланысты болып отыр. ҚИҚ құру қаржы секторы үшiн
қызмет етудiң сапалы жаңа деңгейiне кө шу қажеттiлiгiне белгi болып
табылады. Банктермен және басқа да қаржы агенттерiмен ҚИҚ әрiптестiгi жаңа
өндiрiс пен қаржы рыногының дамуы үшiн белсендi серпiлiс болады.
4.2. Қазақстанның Даму Банкi
Қазақстанның Даму Банкiнiң негiзгi
мiндетi ұзақ мерзiмдi және орташа мерзiмдi тө мен проценттi банк
кредиттерiн, оның iшiнде экспорттық кредиттер беру арқылы, сондай-ақ басқа
кредиттiк институттар берет iн заемдар мен кредиттер бойынша кепiлдi
мiндеттемелер беру арқылы жеке сектор мен мемлекеттiң бастамаларына
(инфрақұрылымдық жобалар бөлiгiнде) қаржылай қолдау көрсету болып табылады.
4.3. Инновациялық қор
Инновациялық жобаларды қаржыландыру жөнiндегi қызметiн
тоқтатып, өз белсендiлiгiн инновациялық инфрақұрылымды нығайтуға және
қолданбалы ғылыми зерттеулердi қаржыландыруға бағыттайтын болады. қор
отандық еншiлес капиталдың құралуы және өсуi бойынша еншiлес Қордың негiзгi
мiндеттерi: инновациялық инфрақұрылым элементтерiн (технополистер мен
технопарктердi, ақпараттық-талдау орталықтарын және т.б) құруға қатысу;
отандық және әлемдiк деңгейдегi iрi еншiлес инвесторлармен бiрлесiп еншілес
қорларды құру; құрылатын және жұмыс істеп тұрған кәсiпорындардың жарғылық
капиталдарына жоғары технологиялы және ғылымды көп қажет ететiн өнiм
өндiру, жаңа технологияларды әзiрлеу мақсатында қатысу;
4.4. Экспортты сақтандыру жөнiндегi корпорация
Экспортты сақтандыру жөнiндегi корпорацияның негiзгi мiндетi саяси және
регулятивтiк қатерлердi сақтандыру және қайта сақтандыру арқылы
қазақстандық өндiрушiлердiң тауарлары мен қызметтерiнiң экспортына тiкелей
жәрдемдесу болады. 5. Сауда
саясаты 5.1. Сауда
режимiн ырықтандыру. Сауда саласы индустриялық-инновациялық даму
жүргiзiлетiн басты "алаң' болуы тиiс. Осының әсерiнен Қазақстан
Республикасы Үкiметiнiң сауда саясаты нарық экономикасын өздiгiнен
реттеудiң басты тетiгi - бәсекелестiктi дамыту үшiн жағдай жасауға
бағытталатын болады.
Экспорттық-өңдеушi өңiрлер (ЭӨӨ) арзан жұмыс күшi бар елдерде және
қарапайым өнiмдi жинау кезiнде едәуiр еңбек шығындарының қажет ететiн
салаларда қалыптасады. Мемлекеттер жергiлiктi халықты жұмыспен қамту және
шетел валюталарын алу проблемаларын шешу мақсатында инвестицияларды
көтермелеу үшiн мұндай аймақтарға белгiлі бiр жеңiлдiктердi бередi.
Экспорттық-өңдеушi өңiрлер дамушы елдердiң экспортты индустриялаудағы
бiрiншi кезең болып табылады. Құрамдас бөлiктерiнiң экспорты (ҚБЭ)
автомобиль жасау және электроника секiлдi жоғары технологиялы салалар
өнiмдерiнің құрамдас бөлiктерiнiң өндiрiсi мен экспортын бiлдiредi. ҚБЭ
негiзiнен жаңа индустриялы елдерде жүзеге асырылады (Оңтүстiк Корея,
Сингапур, Тайвань). Толығымен дайын тұтыну өнiмдерiнiң экспортын (ТӨЭ)
жергiлiктi компаниялар жүзеге асырады, ал дизайн, маркетинг, көтерме және
бөлшек сауданы дамыған елдердiң ipi шетел компаниялары бақылайды.
Меншiктi сауда маркалары (брендтер) бар дайын өнiмнiң экспорты (ММЭ) ТӨЭ-
ден де асатын өнiм экспортының түпкi өнiм түрi болып табылады.
Компанияларды шетелдiк рынокқа меншiктi брендтерiмен енуi ММЭ-нiң
ерекшелiгi болып табылады. Оңтүстiк Корея ММЭ-нiң жарқын мысалы болып
табылады: осы елдiң компаниялары шетелдiк рыноктарға автомобиль жасау және
электроникадағы меншiктi брендтерiмен қатысады.
5.2. ДСҰ-ға кiру
ДСҰ-ға кiру Қазақстан үшiн маңызды қажеттiлiк болып табылады.
Қазақстанның ДСҰ-ға кiруi сыртқы сауданы жүзеге асыру және осы ұйымда
қабылданған ережелерге, нормаларға, тетiктерге сәйкес тауарлар мен қызмет
көрсетулер өндiрiсiнiң iшкi жағдайларын түбегейлi қайта құру есебiнен
тұрақты экономикалық өсiм үшiн қолайлы жағдайлар жасауды мақсат етедi.
ДСҰ шеңберiнде сауда саясаты арқылы Қазақстан мынадай негiзгi мiндеттердi
шешедi: қазақстандық экспорттың кем қойылуын болдырмау;
ЕурАзЭҚ және ТМД шеңберiнде өңiрлiк ықпалдасу процестерiн дамыту. Өзара
саудада арнайы қорғау, демпингке қарсы және өтем шараларын қолдануға қарсы
белсендi әрекет ету; экспорт операцияларын жүзеге асыру кезiнде тәуекелдер
есебiнен сақтандыруды қоса алғанда, экспортты ынталандыру жөнiнде пәрмендi
шараларды әзiрлеу мен iске асыру. Қазiргi уақытта Қазақстан
ДСҰ-ға 144 мүше елдiң 135 елiмен сауда жасайды. ДСҰ-ға кiру Қазақстанға бiр
iзге салынған ережелер мен тетiктер бойынша осы елдермен сауда жасау
мүмкiндiгiн бередi. Қазақстан ДСҰ-ға өзiнiң негiзгi сауда серiктесi болып
табылатын Ресеймен қатар кiру қажет. 6. Инвестициялық саясат
Мемлекеттiк инвестициялық
саясаттың индустриялық-инновациялық дамуға қатысты мақсаты қаржыландыру
көзiн, жеке сектордың мемлекеттiң араласуынсыз шамасы келмейтiн салаларды
инвестицияларды қолдау мен тартудың тиiстi тетiктерiн айқындау болып
табылады. 6.1. Жеке инвесторлар үшiн жағдайлар
жасау
Жеке инвестицияларды тарту процесiн ынталандырудың
экономикалық тетiктерi ретiнде инвестициялық салық преференциялары,
мемлекеттiк заттай гранттар және "Инвестициялар туралы" Қазақстан
Республикасының Заңына сәйкес қызметтiң басым түрлерi кәсiпорындарының
тiркелген активтерiне салымдарды жүзеге асыратын инвесторларға берiлетiн
бiрқатар кепiлдiктер қолданылатын болады.
6.2. Мемлекеттiк инвестициялар
Индустриялық-инновациялық даму саласында жүзеге асырылатын мемлекеттiк
инвестициялардың көздерi республикалық және бюджет қаражаты, сондай-ақ
мемлекет бақылауындағы кәсiпорындардың (дамудың мемлекеттiк қаржылық
ұйымдары, ұлттық компаниялар, мемлекеттiк кәсiпорындар) қаражаты болады.
Бюджеттiк инвестицияларды тiкелей индустриялық-инновациялық сектор
салаларына жiберу негiзгi қызметi несие капиталының сыртқы және iшкi
рыноктарына қаражатын тарту болып табылатын қазiргi және құрылатын дамудың
мемлекеттiк қаржылық ұйымдары арқылы, сондай-ақ экономиканың басым
салаларындағы инвестициялық жобаларды қаржыландыру үшiн институционалдық
инвесторлар қаражаттары арқылы жүзеге асырылатын болады.
7. Өндiрiс факторларының бәсекеге қабiлеттiгiн арттыру
шаралары
7.1.1. Еңбек ресурстары
Стратегияны iске асыру оны өнеркәсiптiк өндiрiстi инновациялық даму
талабына сай барабар әрекет ететiн жоғарғы бiлiктi кәсiби мамандармен
қамтамасыз етуге тiкелей тәуелдi. Бұл ғылыми, инженерлiк-техникалық, ғалым-
конструктор мамандарға да, ұйымдастыру-басқару мамандарына (менеджерлерге)
да бiрдей қатысты болады. Стратегияда тiкелей қозғалатын басқа да маңызды
әлеуметтiк-экономикалық проблема жұмыспен қамтамасыз ету болып
табылады. БҮгiнде Қазақстанның еңбек және жұмыспен қамту рыногына
Қазақстанда жұмыс iстейтiн шетел компанияларындағы шетел мамандары мен
жұмысшыларының ағылып келуi айтарлықтай салмақ түсiрiп отыр.
7.1.2. Бiлiм берудi
дамыту және кадрлар даярлау Сапалы адам
капиталының болуы индустриялық-инновациялық стратегияны ойдағыдай iске
асырудың ажырамас шарты болып табылады. Бiлiм беру секторы барлық елдер
экономикасының тұрақты дамуын қамтамасыз ететiн басты "отты нүктелердiң"
бiрi болып отыр. Республикада инновациялық қызметтi
дамыту үшiн: инновациялық жобалардың менеджерлерi мен сарапшылары;
халықаралық маркетинг пен патент құқығы, инновациялық жобалардың ықтимал
тәуекелiн бағалау және оны азайту тәсiлдерi бойынша, венчурлiк
қаржыландыруды ұйымдастыру және басқалары бойынша мамандарды қажеттi
мамандықтар бойынша даярлау.
7.1.3. Денсаулық сақтауды дамыту
Халықтың денсаулық жағдайы кез келген елдiң әлеуметтiк-экономикалық,
мәдени және индустриялық даму деңгейiн айқындайды.
Денсаулық сақтау саласын дамытудың басқа бағыттары мыналар: денсаулық
сақтаудың қызметтерiнiң бәсекеге қабiлетiн арттыру, отандық ғалымдардың
ғылыми зерттеулерiнiң негiзiнде дәрi-дәрмектер өндiрiсi дамуының басымдығын
қамтамасыз ету; жаңа дәрi-дәрмектер, оның iшiнде әлеуметтiк маңызы бар
аурулардың алдын алу мен емдеудiң отандық әзiрлемелерiне қолдау көрсету;
денсаулық сақтауда қазiргi заманғы ақпараттық және инновациялық
технологияларды дамыту; денсаулық сақтау саласындағы халықаралық
ынтымақтастықты кеңейту. 7.2. Капитал
7.2.1. Қаржы
рыногын дамыту
Монетарлық саясат Монетарлық саясаттың негiзгi құралдары РЕПО операциялары
сияқты ашық рынок операциялары, Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкiнiң
қысқа мерзiмдi ноталарын шығару және вексельдермен қайта есептеме
операциялары болады. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банктi РЕПО ставкасы
және вексельдер бойынша есептеу ставкасы сияқты өзiнiң ресми ставкаларының
реттеушiлiк рөлiн күшейту шараларын қолдануды жалғастыра бередi әрi оларды
нақты мәнiндегi әлсiз оң сипатын сақтайтын болады.
Валюта қатынастарын
ырықтандыру Қазақстан Республикасының қолданыстағы валюталық заңнамасымен
белгiленген шектеулер мен кедергiлер нарықтық қатынастар дамып келе жатқан
елдердiң көпшiлiгiне тән. Мiндет валюталық операциялар жүргiзу, уақыттың
және халықаралық практиканың талаптарына сәйкес валюталық операцияларды
реттеудiң өзге әдiстерiн қолдану кезiнде жекелеген шектеулердi кезең-
кезеңмен алып тастауға келiп саяды.
Банк секторын дамыту Банк секторын дамытудың негiзгi бағыттарының
бiрi банктерден, банк қызметiнiң жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын
ұйымдардан және микрокредиттiк ұйымдардан тұратын кредиттеу жүйесiнiң үш
деңгейiн құру болып табылады. Бiрiншi деңгей -
банк секторын одан әрi дамыту, бұл орайда екiншi деңгейдегi банктерде
корпорациялық басқару және тәуекелдердi басқару жүйесiн енгiзу, сондай-ақ
ағымдағы қадағалау, оның iшiнде банк қадағалауы жөнiндегi Базель
комитетiнiң Негiзгi қағидаттары мен стандарттарына сәйкес топтастырылған
қадағалау әдiстерiн одан әрi жетiлдiру жөнiндегi iс-шараларды жүзеге асыру
көзделедi. Екiншi деңгей - қаржы
институттарының кредиттiк серiктестiктер сияқты түрлерi дамытылатын болады,
бұл орайда олардың заемшылары клиентураның негiзгi бөлiгiн құрайтын шағын
және орта заемшылар бола алады.
Үшiншi деңгей - микрокредит берумен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz