АЗАМАТТЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҢ ДЕРЕКНАМАЛАРЫ

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 25 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1. Азаматтық құқық ұғымы және жүйесі ... ... ... ... ... ... .6
1.1. Азамттық құқық жүйесі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1.2. Азаматтық – құқықтық жүйенің негізгі элементтері
... ... ... ... ... 11
1.3. Азамттық құқықтың
әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...15
2. АЗАМАТТЫҚ ҚҰҚЫҚ
БАСТАУЛАРЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..16
3. АЗАМАТТЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҢ ҚАҒИДАТТАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ...17
4. АЗАМАТТЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҢ ДЕРЕКНАМАЛАРЫ ... ... ... ... ... .. ... 22
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... 27
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ...29
Кіріспе

Қазіргі кезде адамның ең жоғарғы құндылық екені, оның құқықтары мен
бостандықтарының ажырамастығы туралы идеяның озіне лайықты баламасы жоқ.
Адамзат тарихы қоғамдық басқа басымдылықтарын шектеуге, тоталитарлық
режимдердің орнауына алып кететінін дәлелдеді. Адамның табиғи ажырамас
абсолюттік құқықтары доктринасының адамның ең жоғарғы құндылық екендігі
туралы идеяны бекітуде оң роль атқарғаны даусыз. Бұл тұрғыдан алғанда
адамның табиғи ажырамас абсолюттік құқықтары мен бостандықтары идеяларының
ҚР Конституциясында бекітіліп, онда адамның мемлекеттік саясаты салыстыру
үшін бағдар қызметін атқаратынына ерекше назар аударылуы өте орынды.
Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясымен басқаға жалпы
мойындалған халықаралық актілерінің қағидаларын кеңінен қабылдап,
қайталаған Қазақстан Республикасының 1993 жылғы тұңғыш Конституциясын
қысқаша қарастырып көрейік. Ал 1995 жылғы қабылданған қолданыстағы
Конституциясының адам құқықтарын қорғау аясында алдыңғы Конституциясымен
сабақтастығын сақтап, оның негізгі қағидаларын, яғни адам құқықтары мен
табиғи сипатын, халықаралық құқықтың жалпы жұрт мойындаған нормалары мен
қағидаларының ішкі заңнамадан басымдылығын, мемлекеттің азаматтарының
құқықтары мен бостандықтарын қорғауға міндеттілігін және басқа да көптеген
мәселелерді бекітіп, дамытты. Қазақстандағы әлеуметтік заңнаманың жүйесі
мен мазмұнының дамуына қайта құру және одан кейінгі кезеңдерде бірсыпыра
факторлар әсер етті.
ҚР Конституциясында тек әлеуметтік мемлекеттің ғана емес, сонымен
бірге құқықтық мемлекеттің де қағидалары дамытылады.Тұңғыш рет мемлекет пен
тұлғаның қарым-қатынасы сот негізінде қойылды, барлық құқықтар мен
бостандықтарды сотта қорғау құқығы бекітілді, заңға мемлекеттік органдар,
азаматтар мен олардың бірлестіктері араларында туындайтын барлық дауларды
сот жолымен шешу қағидасы енгізілді.
1997 жылы қылмыстық және қылмыстық іс жүргізу заңдарының қабылдануына орай
1995 жылғы Конституцияның талаптарына сай адам мен азамат құқықтары мен
бостандықтарына берілетін кепілдік кеңейтілді. Адамнаң құқықтары мен
бостандық тары мен мүдделерін басымдылықпен қорғау қағидасын бекітудегі
келесі маңызды қадам-ҚР Конституциясының қабылдануы болды.
Конституцияда адамның құқықтары мен бостандықтарының үлкен тізімі
бекітілген. Бұл арада ҚР Конституциясында адам құқықтары мен
бостандықтарының адам құқықтарының халықаралық стандарттарынан бастау алып,
бекітілуінің аса маңызды факт екенін талап еткен жөн. ҚР Конституциясында
бекітілген адамның құқықтары мен бостандықтары заңдардың, мемлекетті билік
органдары мен олардың лауазымды тұлғаларының қызметтерінің мәнән, мазмұны
мен қолданылуын белгілейді. Конституция құрамындағы бұл маңызды ережелер
мемлекеттік органдардың қызметін реттейтін бөлімдердің алдында келтірілген,
бұл мемлекеттің адамды, оның өмірін, құқықтары мен бостандықтарын ең
жоғарғы құндылық деп санап, қоғамның оның мүдделерін мемлекеттікінен жоғары
қоятынын білдіреді.
ҚР Конституциясында адам мен азаматтың азаматтық және саяси құқықтары
мен бостандықтарының бекітілуінің арқасында бұл құжат адамның дербестігін,
жеке-дара мүдделердің әрекет кеңістігін қорғаудың құқықтық кепіліне
айналды. Мемлекет барлығын бақылаушы және барлығына қол сұғушы ұйымының
ролін атқаруға ұмтылмайды. Бұл Қазақстанда азаматтық қоғам орнатудың
маңызды алғышарты болып табылады. Жалпы алғанда ҚР Конституциясында
тұлғаның еркін өздігінен дамуында көмектесетін адам құқықтыра мен
бостандықтарының кең тізімі бекітілген. Бұл каталог жалпы халықаралық
стандартқа сай келеді. Оның үстінде, Конституцияда бекітілген құқықтар мен
бостандықтар абстракция емес, оларды қорғаудың және кепілдік берудің нақты
теханизмі бар. Аталған қағиданың Конституцияда бекітілуі Қазақстан
Республикасының даму бағытын дұрыс таңдағанын дәлелдейді, өйткені тарих
сабақтары қоғамдық проблемаларды шешу, әлеуметтік өзгерістер барысында адам
мен оның мүдделері ұмыт қалған жағдайда осы өзгерістердің өз мағыналарын
жоғалтып, қоғамдық прогреске кедергі болатынын талай мәрте дәлелдеді.
Қазіргі заманда адамның бостандығы басқаша түсініледі. Адамның
бостандығы тек белгілі бір әрекеттер жасау және оларды іске асыруда
кездесетін кез-келген кедергілерді жоюдан ғана құралмайды. Адамның
бостандығы көрініс табатын маңызды тұстардың бірі-жауапты шешімдерді
қабылдау екендігі. Бұл адамның санасы мен мәдениеттің даму деңгейінің аса
жоғары болуын қажет етеді.
1. АЗАМАТТЫҚ ҚҰҚЫҚ ҰҒЫМЫ ЖӘНЕ ЖҮЙЕСІ

"Азаматтық құқық " атауы ежелгі уақыттан бері белгілі, оны римдік
заңгерлер Рим азаматтарының құқығы-цивильді құқық деп атаған.
Тарихтан белгілі римдіктердің құқығы осы атаумен белгіленді (квириттер
құқығы). Римдікіш сіұііе көне римдегі азаматтардың мемлекеттік, қоғамдық
және жеке өзіндік қатынастарын реттеді және қазіргі азаматтық құқыққа
қарағанда ұғымы әлдеқайда кең болды.Қазіргі кезде азаматтық құқықты римдік
атауы сақталғанымен оның мазмұны барынша өзгерді. Дейтұрғанмен соған
қарамастан атауы еуропалық құқықтануға еніп қана қоймай, заң
терминологиясына кірді. Сондықтан да азаматтық құқықты цивилистік деп
атайды, ал бұл саладағы мамандарды –цивилист деп жүр.
Римде құқықты жария және жеке деп екі салаға бөлгенін білеміз. Жария
және жеке құқықтарды классикалық аражігін Ульпиан былайша ашып көрсетеді:
"жария құқық дегеніміз рим мемлекетінің құқтық мәртебесіне қатысты, ал жеке
құқық болса жекелеген адамның мүддесіне сай келеді".
Қазақстан Республикасының қазіргі құқық жүйесі жария және жеке құқық деп
бөлінбейді. Біздің ұлттық азаматтық құқық тек өзіне ғана тән және белгілі
бір ерекшеліктері бар институттардың аясында қалыптасты дей аламыз.
Сонымен қатар азаматтық құқықтың әртүрлі жүйелерінің арасында белгілі
бір дәрежеде ұқсастықтар бар. Сондықтан азаматтық құқықтық жүйелерде болып
жатқан процестер Қазақстан Республикасының азаматтық құқық іліміне әсерін
тагізіп отыр. Бұл орайда "біз жаңа мемлекетті, жаңа нарықтық экономика мен
жаңа демократияны көптеген өзге де жас тәуелсіз мемлекеттер осы тәрізді
жолды басынан кешіп те үлгерген уақытта құру үстіндеміз ..., ендеше осы
бағытга әр түрлі өркениеттердің ең соңғы жетістіктерін пайдаланудың маңызы
зор.
Азаматтық құқық Қазақстан Республикасының құқық салаларының бірі
болғандықтан күнделікті тыныс-тіршілікпен, сондай-ақ азаматтардың, занды
тұлғалар мен мемлекеттің өзімен, оның әкімшілік-аумактық бөліністерімен
тығыз байланысты.
Азаматтық құқықты зерттемес бұрын азаматтық құқық пәнін анықтап,
басқаша айтқанда, мұның пәні не екенін белгілеп алуға тиістіміз. Ал
азаматгық құқықтын пәнін анықтаудың өзі оңай шаруа емес. Өйткені, азаматтық
құқықпен реттелетін қоғамдық қатынастар ауқымы өте кең де сан қырлы.
Құқық жүйесі іштей құқық салаларына бөлінеді. Әдетте құқықтың қандай
салаға жататындығын анықтау үшін оның пәні мен құқықтық реттеу әдістемесі
қолданылады. Дәл осы пән мен әдістеме арқылы азаматтық.
Азаматтық құқық — жеке және заңды тұлғалардың, мемлекеттік және оның
әкімшілік-аумақтық бөлшектерінің күнделікті өмірімен, іс-әрекеттерімен
ажырамас байланыстағы Қазақстан Республикасы құқығынын бір саласы. Тауар-
ақша, қатысушылардың теңдігіне негізделген мүліктік, мүлікпен байланысты
жеке мүліктік емес қатынастар азаматтық құқықтың, пәні болып табылады. Жеке
мүліктік емес қатынастардың мәніне жатпайтындықтан, әрі басқа заңнамаларда
қаралмағандықтан, мүліктен тыс, жеке мүліктік емес қатынастар азаматтық
заңнамалармен реттеледі.
Азаматтық құқық реттейтін қоғамдық қатынастардың негізгі түрлерінің
біріне, құқықтық нормалардың ықпалына ұшырайтың мүліктік қатынастар жатады.
Материалды игіліктермен (мүлікпен, жұмыспен, қызмет көрсетумен, ақшамен,
бағалы қағаздармен, т.б. мүліктермен) байланысты қоғамдық қатынастар
мүліктік қатынастар деп аталады. Мүліктік қатынастар мүлікке деген
меншіктік қатынастардың негізінде туындайтындықтан, азаматтық заңнамалардың
іс-әрекетіне бағынады. Осы тұрғыдан, мүліктік қатынастар дегеніміз мүлікті
алу, иемдену, не басқа субъектілерге беру барысындағы қатынастар. Бұл
қатынастар нарықтық қатынастар барысында, айырбас, сату немесе тауар-ақша
қатынастарына айналады. Сондықтан нарық жағдайында тауар-ақша қатынастары
азаматтық құкықтық реттеудің негізгі объектісі болады.
Азаматтық құқық тек қана мүліктік емес, сонымен бірге жеке мүліктік
емес қатынастарды да реттейді. Қазақстан Республикасының азаматтық
заңнамалары екі түрлі жеке мүліктік емес қатынастарды: 1) мүлікпен
байланысты жеке мүліктік емес және; 2) мүліктен тыс, мүліктік емес
қатынастарды реттейді.
Мүлікпен байланысты жеке мүліктік емес қатынастарға авторлық, өнер
тапқыштық сияқты қатынастар жатады. Мысалы, бір ұйымнын екінші бір заңды
тұлғаның тауарлы белгісін пайдалануы, соңғысына зиян шектіруі, атына кір
келтіруі мүмкін.
Мүліктен тыс, мүліктік емес қатынастар, мүліктік қатынастар сияқты
емес, басқа фактілердің, басқа субъектілердің арасында пайда болады. Олар
мүліктік мазмұны болмайтын, ақшалай бағалауға келмейтін, жеке және заңды
тұлғалардан айырмайтын игіліктерге байланысты туындайды.

1.1. Азаматтық құқық жүйесі

Құқық жүйесі дегеніміз сол мемлекеттегі құқықтық нормалардың жиынтығын
қамтитын ғылыми әрі нақты құбылыс болып табылады. Құқықтың әр саласына
белгілі бір жүйе тән. Азаматтық құкық Қазақстан Республикасындағы құқықтық-
нормативтік құжаттары жағынан ең ауқымды да күрделі заң саласы болып
есептеледі. Нормалардың әр алуандығына қарамастан азаматгық құқықтың жүйесі
логикалык талаптарға сай келеді, яғни ол іштей салаларға, құрылымдар мен
оның бөліктеріне бөлінеді. Ішкі салаларға тән ерекшелік оның құрылымдарына
тұтастай енетін жекелеген және жалпы ережелерді бөліп қарау мүмкіндігі
деуге болады. Мұндай құрылымдардың мазмұны біркелкі келеді, оны құқықтық
реттеудін бір арнаға жинақталуынан және заңдық ерекшелігінен деп түсінген
жөн.
Ішкі салалардың "жалпы бөлімі" мен "жалпы ережелерін" бір-бірінен
бөліп қарау проблемасы әзірге айтарлықтай зерттеле қойған жоқ. Аталған
саланың "жалпы бөлімі" жалпы сипаттағы жекелеген институттардың жиынтығын
білдіреді. Ал, осы орайда ішкі салалардың "жалпы ережелерінде" мұндай
дербес институттар жоқ, сондықтан да ол институттардың белгілі бір бөлігін
ғана біріктірумен шектеледі.
"Жалпы ереженің" нормалары азаматтық құкық бөлімдерінен тәуелсіз
негізде барлық мүліктік және жеке мүліктік емес қатынастарға қолданылады.
"Жалпы бөлімге" жататын "Меншік және өзге де заттық құқықтар" мен
"Міндеттемелік құқық" тәрізді ішкі саланың екі түрінің нормалары да жалпы
сипатқа ие екендігі дәлелденеді. Мысалы, меншіктің түрлері мен сипатына
орай меншік құқығы туралы, меншік қатынастарын корғау мен оның пайда болуы
тәсілдері туралы норма басқа институттарды, атап айтқанда, сатып алу —
сату, авторлық және мұрагерлік құқықтарға кеңінен қолданылады. "Жалпы
бөлім" құзыретті органдардың, азаматтар мен ұйымдардың құқық қолдану
қызметі үшін қолайлы жағдай туғызады, сондай-ак, ол қайталау мен олқы
тұстарды жоюға мүмкіндік береді.
Азаматтық құқық жүйесі төмендегідей ішкі салаларға бөлінеді:
"Міндеттемелік құқық", "Меншік құқығы мен өзге де заттық құқықтар",
"Интеллектуалдық меншік құқығы", "Мұрагерлік құқығы", "Халықаралық жеке
құқық", осындай әрбір ішкі саланың өз нормаларына сай келетін Жалпы
ережесі" болады. Оның әрқайсысы өз кезегінде іштей құрылымдар мен
бөлімдерге жіктеледі. Айталық, шарт институты және шарттан тыс
міндеттемелік институты деп бөлінеді.
Қазақстан Республикасы азаматтық-құқык жүйесі Жалпы және Ерекше
бөлімдерден тұрады.
1. Жалпы бөлім:
І-бөлім. "Жалпы ережелер" (тараулары: азаматтық-құқықтық қатынастарды
реттеу; азаматтық құқықтардың субъектілері; азаматтық құқықтар объектілері;
мәмілелер; өкілдік және сенімхат; мерзімдерді есептеу; талап қою мерзімі).
ІІ-бөлім. "Меншік құқығы және өзге де заттық құқықтар" (тараулары:
меншік құқығы. Жалпы ережелер; шаруашылық жүргізу құқығы; оралымды басқару
құқығы; ортак меншік; бірлескен қызмет туралы шарт (жай серіктестік);
меншік құқығына және өзге де заттық құқықтарға ие болу; меншік құқығы және
өзге де заттық құқықтардың тоқтатылуы; меншік құқығы мен өзге де заттық
құқықтарды қорғау).
ІІІ- бөлім. "Міндеттемелік құқық" (І-бөлімше: "Міндеттеме туралы жалпы
ережелер", оған мына тараулар енеді: міндеттемелер ұғымы және олардың пайда
болуы негіздері; міңдеттемені орындау; міндеттеменің орындалуын қамтамасыз
ету; міндеттемедегі адамдардың ауыстырылуы; міндеттеменің бұзылғандығы үшін
жауаптылық; міндеттемені тоқтату. ІІ-бөлімше: "Шарт туралы жалпы ережелер",
оған мына тараулар енеді: шарт ұғымы және оның ережелері; шарт жасасу;
шартты өзгерту және бұзу).
Қазақстан Ресгтубликасы Азаматтық құқығының Ерекше бөлімі мыналарды
қамтиды:
ІV-бөлім. Міндеттемелердің жекелеген түрлері: сатып алу — сату;
айырбас; сыйға тарту; рента және өмір бойы асырауда ұстау; мүлік жалдау
(аренда); тұрғын үйді жалдау; мүлікті тегін пайдалану; мердігерлік;
өтелмелі қызмет көрсету; тасымалдау; көлік экспедициясы; заем; ақшалай
талапты беріп қаржыландыру (факторинг); банктік қызмет көрсету; сақтау;
сақтандыру; тапсырма; басканың мүддесіне тапсырмасыз іс-әрекет жасау;
комиссия; мүлікті сенімгерлікпен басқару; кешенді кәсіпкерлік лицензия
(франчайзинг); конкурстық міндеттемелер; зиян келтірудің салдарынан
туындайтын міндеттемелер; негізсіз баю салдарынан туындайтын міндеттемелер.
V-бөлім. "Интеллектуалдық меншік құқығы".
VІ-бөлім. "Мұрагерлік қүқық" (тараулары: мұрагерлік туралы жалпы
ережелер; өсиет бойынша мұрагерлік; занды мұрагерлік; мұра алу).
VII-бөлім. "Халықаралық жеке құқық" (тараулары: жалпы ережелер;
коллизиялық нормалар).
Азаматтык құқық нормалары теорияда да, заңда да белгілі бір жүйе
бойынша реттеледі. Әлемдік азаматтық-құқықтық жүйе ғылымында қалыптасқан
институционалдық және пандектілік тәрізді екі жүйе бар. Оның біріншісі
бүкіл құқықтық нормаларды: а) тұлға; ә) меншік және оның түрлерінің
өзгеруі; б) меншікке ие болу тәсілдері деп бөледі.

1.2. Азаматтық – құқықтық жүйенің негізгі элементтері

1. Арнайы әдебиетте азаматтық-құқықтық жүйені бір-бірінен ажыратуға
көмектесетін мынадай элементтер келтірілген:
1) құқық дерекнамасының құрамы мен ара салмағы
2) азаматгық құқықтың құрылымы (мәселен, тұлғалар, заттық құқық,
міндеттемелік құкық, айрықша құқық, отбасы және мұрагерлік құкық); 3) құқық
колдану тәжірибесі (сот, конституциялық, әкімшілік және тағы басқа);
4) құқыққа қатысты орныққан пікірлердің (доктрина) жиынтығы және оны
тәжірибеде қолдану.
Осы элементтерден келіп азаматтық-кұқықтық жүйесінің :
- роман-герман (континенталдық),
- жалпы құқық (англо-саксондық),
- социалистік, мұсылмандық және патриархалдық деп аталатын түрлері
шығады. Ал енді осы жүйелерге қысқаша сипаттамалар беріп өтейін.
2. Континенталдық (роман-герман) жүйесі
Рим құқығы негізінде қалыптасып, Еуропада пайда болған, сондықтан да
оны континенталдық жүйе деп атап кеткен. Қазіргі кезде роман-герман
құқыктық жүйесі әлемнің көптеген мемлекетгеріне таралған. Ерте заманнан
бастап роман-герман кұқықтық жүйесі жария және жеке қүқық принципіне
бөлінген болатын. Мәселен, атақты жапондық ғалымдар Сакаэ Вагацума мен Тору
Арийдзуми былай дейді: "Адамзаттың барлық қатынастарын екі топка бөлуге
болады: жеке тұлға ретінде әлеуметтік қатынастар (мүліктік қатынастар және
азаматтык, ахуал) және мемлекеттік қатынастары (мемлекеттің құрылымы мен
ұйымдастырылуы, құрылымды жүзеге асыру және тағы басқа). Оның біріншісінде
жеке құкықтық қатынастар, екіншісінде жария қатынастар болады". Мұндай
бөліну барлық жүйелерге тән емес.
Мәселен, англо-саксон жүйесі құқықты жеке және жария деп бөлмейді. Бұл
жүйеде құқықтар келісім-шарт құқығы және т.с.с. болып бөлінеді.
Қазақстан Республикасының құкықтық жүйесі де жеке және жария құқық деп
бөлінбейді. Айта кететін жайт, жеке қатынастар ұғымы азаматтық,
қатынастарға қарағанда анағұрлым кең болып келеді. Сондықтан да жеке
қатынастар тек кана азаматтық қатынастармен шектеліп қалмайды, ол сонымен
қоса сауда, жеке халықаралық кұқыкқарды да қамтиды.
Ұзақ уақыттар бойы ғылыми әдебиетте жария және жеке құқық буржуазиялык
құқыққа тән ерекшелік делініп ру дәстүрі де бар. Мәселен, қазір
коммерциялық қатынастарды реттейтін батыстық құқық нормаларының барлық
жүйесі азаматтық құқықтық қатынастарды реттеумен ерекшеленеді, яғни сауда
(коммерциялық құкығы) азаматтық құқықтан өзгеше. Қазақстандағы заң.
шығарушылар Азаматтық кодекске азаматтық құқықты да, сауда құқығын да
енгізуді дұрыс деп тапты, бірақ та кейбір мамандар мұнымен келісе қоймайды.
Профессорлар Ю.Г.Басин мен М.К.Сүлейменов мұндай пікірлер казіргі
экономикалық байланыстардың сипатын ескермегендіктен туындап жүргенін
делелдеп, шетелдегі сауда кодекстерінің ауқымы тар әрі тәуелділіктен арыла
алмайтынын алға тартады. Осы пікірге орай мына бір мәселені де айта кеткен
жөн. Мысалы, кейбір елдерде (айталық, Швейцарияда, Италияда) азаматтық және
сауда кодекстерін қосу жөнінде бірқатар жұмыстар жүргізілуде, бірақ бұл
жұмыстың нәтижесі әлі шыққан жоқ. Біздің пайымдауымызша, Қазақстанда сауда
(коммерциялық кәсіпкерлік немесе шаруашылық, тәрізді) кодекстерін өз алдына
шығару дұрыс болмас еді, себебі біз Батыстың қателігін қайталасақ, қазақ
заң саласының, менталитетін, беделін түсіріп алуымыз мүмкін.
Қазіргі зерттеулерде "дуализм жөнінде емес, кайта жеке құкықтың
плюрализмі туралы айтатын кез келді және оны айту керек" дейтін көзқарас
пайда бола бастады. Турасын айтсақ, "дуализм" термині қолдануға келмейді,
өйткені азаматтық, сауда құқықтары мен еңбек, іс жүргізу, сондай-ақ отбасы
және аграрлық (экологиялық) құқық салалары да бөлініп отыр. Дамыған Батыс
елдерінің жекелеген құқық салаларының немесе жеке құкыққа байланысты
институттарының өздеріне тән ерекшеліктері бар болса да, олар
қатысушылардың, заң алдындағы теңдігіне сүйене отырып, мүліктік және онымен
байла-нысты (сондай-ақ көбі байланысты емес) жеке мүліктік емес өзіндік
қатынастарды реттейді.
Осы кезде құқыққа сүйенетін адамзат қауымының, көбінде статут қүқығы
(статут ағылшын тілінде — "заң" дегенді білдіреді) орын алған, былайша
айтқанда, заңның рөлі айрықша. ең алдымен заң континенталдық жүйеде
үстемдік етеді, осы жүйеге Қазакстан Республикасынын, завдары да жатады.
Орыс кұқығы да континентаддық жүйеге негізделген. Американдық ғалым
Кристофер Осакве: "Қазақстан ұзақ жылдар бойы Ресейдің отары болғандықтан,
оның, азаматтық кұқығының тарихына мұндай жағдай өз ізін қалдырмай койған
жок" дейді. Заңның үстемдік ету саясатын Қазақстан да қолдап отыр, соның
бір куәсі ретінде Қазақстанның бірқатар заңдары құқықтың континенталдық
жүйесіне сүйенгенін айтсақ та жеткілікті.
Сонымен қатар қазіргі біздің азаматтық заңдар басқа да құқықтық
жүйелердің, атап айтқанда, континентальдық, англо-саксондық ("жалпы құқық")
және социалистік құқықтардың рецепцияларына (нормаға сүйену), яғни олардың
идеяларын, нормаларын, институттарын пайдаланды деп тұжырым жасауға болады.
3. Англо-саксондық, құқық жүйесі.
Бұл жүйе роман-герман жүйесі сияқты жария және жеке құкық немесе
азаматтық пен сауда құқығы деп бөлінбейді, онда тек "жалпы құкық" және
"әділдік құқығы" деген жүйе бар. "Жалпы құқық" король сотымен құрылып,
бүкіл Англияға қолданатын құқық болып табылады. "Әділдік құқығы" канцлер
сотымен құрылатын жалпы құқық нормаларына өзгертулер мен толықтырулар
енгізетін нормалардың жиынтығы. Мұндай бөлініс бүгінде ағылшын құқығының
негізіне айналған. Сондықтан да ағылшындар зангерлерді "жалпы құқықтың"
заңгерлері және "әділдік құқығының" заңгерлері деп бөліп қарайды.
4. Құқықтың мұсылман жүйесі.
Мұсылман құқығы шариатқа негізделген. "Шариат" — арабтың "шариа" —
"мақсатқа жетудің дұрыс жолы", "шариа" - "заңдарды жолдау, шығару" деген
ұғымдарды білдіреді. Осы түбірден келіп "ташриун"— "заң шығару", "шариун" —
"заң шығарушы", "мута — шариун" — "заң маманы" деген сөздер шыккан. Ислам
өзінің мән-мағынасы бойынша дін заңы болып табылады.Мұсылман кұқығы ("фикһ"
деп аталады) шариаттың құрамдас белігі болып саналады. Мұсылман құқығы
құқықтың мынадай негіздерінен тұрады:
- Құран — исламның қасиетті кітабы;
- сунна — Мұхаммед пайғамбардың сөздері мен уағыздары;
- кияс — аналогияі;
- иджма — ірі құқықтанушылар мен дін ілімінің тоқтам пікірлері;
- фетв — жоғары діни білімпаздарының заң туралы түйіндері;
- адат — исламды насихаттайтын арабтар мен басқа халықтардың дәстүрі
мен әдет-ғұрыптары.
Құран — мұсылмандық құқықтың негізі. Құран — араб тілінен аударғанда
"кітап, оку" деген мағынаны білдіреді. Құран сүрелерден, аяттардан тұрады.
Мәселен, азаматтық құкыққа жетпіс сүре арналған. Құраннан кейін, әлгінде
айтқанымыздай, сунна, иджма, қияс, әдет-ғұрып заңдары, ғибадат ету және
адамдардың карым-қатынасын реттейтін нормалар бар. Шариат ілімі екі
бөлімнен: ілім кәлем және ілім фикһтан тұрады. Ілім кәлем догмалық
сенімдерді қамтыса, ал ілім фикһ сенімнің практикалық ережелері мен
азаматтық қарым-қатынасқа тиісті құқықтардан тұрады.
Фикһ ілімі азаматтық құқықтану, яғни мұсылмандардың азаматтық жалпы
тұрмыс-тіршілігіне қатысты қағидаларды, ережелерді, зандарды қамтиды және
ол үш кітаптан тұрады.4 Бірінші кітабында міндеттеме, келісім және оның
іске асырылуына қатысты екі жақты өзара міндеттейтін шарттары қаралса,
екінші кітабында екі жақтың міндеттелуін талап етпейтін, тек бір жақтың
ықыласына негізделген азаматтық істер мен келісімдер, ал үшінші кітабына
барлық мұсылмандар тарапынан сақталып, әрі орындалуға' жататын
заңдастырылған қарар, шешімдер кіреді. Олар күнделікті тұрмыс-тіршілікке
катысты қағида-ережелер, куәлік беру, мұрагерлік, қылмыстық істер, сот
міндеттері т.б. болып бөлінеді. Баршамызға белгілі қазақтар исламның бір
ағымы суннизм жолын ұстаған. Қазақ халқы сенімді түрде өздерін мұсылманбыз
деп есептегенмен, бірақ шариаттың талаптары қазақтардың әдет-ғүрып
нормаларын ығыстыра алмаған. Айта кететін жайт, IX ғасырдан бастап халифат
заң мектебі оны мұсылман дініне лайықтауға кұш сала тұрса да, қазақтың
бұрынғы әдет –ғұрпып нормалары қала берген.

1.3. Азамттық құқықтың әдістемесі

Құқықтың әрбір негізгі саласынын өзіне тән құқықтық реттеу әдістемесі
болады. Ал оның жеке қырлары субъектілердің құқықтық мәртебесінде
(статусында), құқық қатынастарын ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.