Сот баллистикасы объектілерінің сипаттамасы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 25 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны.

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ..1

1 Криминалистикалық (сот) баллистика.

1.1 Сот баллистикасының түсінігі мен мақсаты ... ... ... ... ... ..3

1.2 Сот баллистикасы объектілерінің сипаттамасы ... ... ... ... .5

2 Баллистикалық іздердің пайда болу тетігі.

2.1 Сот баллистикасының объектілерін табу және қарау ... .14

2.2 Баллистикалық объекті іздерінің сипаттамасы ... ... ... ... 20

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ..22

Пайдаланған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..2 5

Кіріспе.

Криминалистикалық қару-жарақтану – қылмыстық әрекетпен байланысы бар
атылатын, суық, газды, және басқа қару түрлерін, сонымен қатар оларды
қылмыстық әрекетте қолдану және жасау материалдары мен құралдары жайындағы
криминалистикалық білім саласы.
Краиминалистиеалық қару-жарақтану мыналардан тұрады:
1. атылатын қаруды және оларды қолдану іздерін криминалистикалық зерттеу;
2. жарылушы құралдар мен оларды қолдану іздерін криминалистикалық
зерттеу;
3. суық қару және оларды қолдану іздерін криминалистикалық зерттеу.
Сот баллистикасы – атылатын қаруды, құрама бөлшектерді және ату
заңдылығын зерттейтін, қылмысты ашу, тергеу және алдын алуда пайдаланатын
объектілер мен олардың іздерін жинақтап, зерттеу құрамы әдіс-тәсілдерін
жақсартудың және криминалистикалық қару-жарақтану бөлімі.
Атылатын қару – бұл газды көріністі заттың термикалық энергиясы
салдарынан, адамға, жануарға немесе басқа заттарға көздеу әдісімен жүзеге
асатын оқпен зиян тигізуге арналған құрал.
Қолдану мақсатына, сонымен бірге негізгі параметрлері мен сипатына
қарай үшке бөлінеді:
1. азаматтық:
2. қызметтік;
3. соғысқа арналған әскери.
Атылатын қару сот баллистикасымен зерттелетін құрама белгілер кешеніне
ие. Олардың қатарына: жану камерасының стволы мен бытыра қуатының жануы,
жабушы және атушы құралдар жатады.
Ствол каналының құрылуына байланысты тегіс стволды, тегіс кесінді қару
болып жіктеледі.
Кескіндер – стволдың ішкі бетіндегі жолақ түрлі ұзынша терең іздер
өзінің барлық ұзындығында бір ғана жол құрайды. Қазіргі талапұа сай қару 4
немесе 6 кескінді болады. Олар оң және сол жақтарға бейімді.
Кескінді атылатын қару калибрі екі бір-біріне қарама қарсы жатқан
кесінді сызықтарының аралық қашықтығы бойынша анықталады. Келесі калибрлар
кең таралған: 5,45; 5,6; 6,35; 7,62; 7,65; 9; 11,43 мм.
Тегіс стволды қару калибрі шартты бірліктермен белгіленеді және
қорғасын салмағынан ерекшелейтін канал стволының диаметріне сәйкес келетін
қабатты оқ санымен анықталады.
Атушы механизм капсюльді, жалындатушы және бытыра зарядын
жандырушыларының жұмыс істеуімен қамсыздандырылады. Барлық атылушы
механизмдер келесі топтарға бөлінеді:
1. қыздырушы (мылтық аузын зарядтаушы тарихи қару);
2. шүріппелі (1895 жылғы наган жүйесіне жататын револьвер);
3. ұрушы (Норвин жүйесіндегі ТТ-Тульский тапаншасы);
4. шүріппе-ұрушы (Макаров тапаншасы, Калашников автоматы);
5. жалындамалы (ППШ, ППС, ППД тапанша пулеметі);
6. электро жалындаушы (Ле Барон және Дельмас 1866 жылғы және С. Руссель
1834 жылғы винтовкалары).
Атудың залалы оқ, картечь, бытыра немесе олардың жасанды
ауыстырушылары арқылы жүзеге асады.
Қазіргі заманға сай атылатын қарумен ату үшін біртұтас оқтар, яғни
атуға жарамды барлық элементтердің қосындысы бар оқты пайдаланалы.
Оқ – қарумен атылатын құрал. Оқ негізінен гильзадан құралады. Гильза
тұрқы темірлендірілген немесе темірлендірілмеген (қағаздан немесе
пластикадан жасалынған) болады.
Капсюль – жай жалындатушы құрамынан, төстен және қақпақшадан тұратын
оқтың орталық соғыстырып жалындатушысы.
Оқтарды лақтырушы заряд – бұл әр түрлі бытыралар. Бытыра (бастаушы
құрал) түтінді және түтінсіз болады.

Ι. Криминалистикалық (сот) баллистика.

1.1 Сот баллистикасының түсінігі мен мақсаты
Сот баллистикасы криминалистикалық техника бөліміне жатады.
Баллистика (гр. сөз. balle — лақтырамын) — ок, және бытыраның
қозғалысы мен жылдамдығын зерттейтін ғылым. Баллистика сыртқы және ішкі
болып екіге бөлінеді. Ішкі баллистика қару оқпанындағы оқтың қозғалысы.
Сыртқы баллистика кеңістіктегі оқтың козғалысы.
Сот баллистикасының теориялық және әдістемелік мәселелері В.Х.
Черваков, С.Д. Кустанович, Ю.М. Кубицков, Б.Н. Ермоленко, А.П. Вакуловский,
В.С. Аханов, Ю.Г. Корухов, Б.И. Шевченко, Л.Н. Мороз, Г.А. Мозговых, Ә.А.
Исаев және т.б. ғалымдардың еңбектерінде қарастырылған.
Көптеген авторлар сот баллистикасын зерттеу объектісі ретівде
қарастыруан.
В.Ф. Черваков сот баллистикасын қылмыстыктехниканың көлемді бөлімі
ретінде кдрастыра отырып, атыс қару-жарақтарын, оқ-дәріні, гильзаларды,
оқты және оқ-дәрі жабдықтарын материаддық құрамы жағынан, сондай-ак, әр
түрлі заттар мен киімдерден табылған порохтар мен езге де іздерді, атыс
қаруларын криминалистика және сот-медицина тарапынан зерттеу қажеттілігін
көрсетті.
А.П. Вакуловский сот баллистикасын криминалистикалык, техниканың бір
саласына жатқызып, қылмысты ашу мен тергеу мақсатында қолданылатын атыс
қаруларын, оқ-дәрі жабдықтары мен олардың іздерін табу, бекіту, алу және
зертгеу әдіс-тәсіл-дерін оқытатын ілім деп керсеткен.
Б.И. Шевченко сот баллистикасы аныктамасын сот баллис-тикалық зерттеу
аркылы шешілетін мәселелермен толықтырады. Ол, сот баллистикасын
криминалистикалықтехниканыңбір саласы ретівде карастыра отырып, атыс
қаруларын, ату кезінде пайда болған құбылыстарды, қылмыскерлер қолданған
қару-жарақтар мен оқ-дәрілердің қай топқа жататындығын анықтау және
идентификациялау мақсатында ату іздерін зертгеу қажет-тілігін, сондай-ақ
атылған және ок-дәрі жабдықтары арқылы зақым келтірудің техникалық жағдайын
анықтау қажеттілігін көрсеткен.
Ұзақ жылдар бойы жинақталған тәжірибелік материалдарға байланысты сот
баллистикасының теориялық мәселелерін зерттеу кджеттілігі туындады. Атап
айтқанда: оқтың атылу зандылықтары, қылмыс жасау мақсатында колданылған
қаружарақтар мен оны қолдану нәтижесінде пайда болған соттық дәлелдемелер.
Осы зандылықтарды түбегейлі танып (зерттеп) білу, атыс каруларын
пайдалану арқылы заттай дәлелдемелерді іздеп табу, бекіту алу және зерттеу
мәселелерін барынша тиімді шешуге мүмкіндік береді.
Сот баллистикасы өзінің жеке теориялык негіздерінің калыптасуына
байланысты криминалистикалық техниканың бір саласы ретінде қарастырылады.
Оның мазмұнына ату зандылық-тары мен қару-жарактын тигізетін әсерін зерттеу
және осылардың негізінде атыс каруларының, оқ-дәрі жабдықтарының ату
кезінде пайда болған іздері мен қүбылыстарын табу, бекіту, алу және зерттеу
кезінде қодданылатын ғылыми-техникалық әдіс-тәсіддер мен құрал-жабдықтарды
өндеп шығару жатады.
Сот баллистикасының ғылыми негізін диалектикалық материализмнің жалпы
әдістемесі мен ғылыми-техникалық білім салаларынын, ғылыми ережелері
құрайды.
Атап айтқанда, оларға: атыс қарулары мен оның оқ-дәрінің кұрылысын,
оқтың бөгетке тигізетін әсерін; кару оқпанындағы ату кезіндегі пайда болған
құбылыстарды және октың оқпаннан шыққаннан кейінгі қозғалысын зерттейтін
әскери-техникалык ғылым салалары жатады.
Б.И. Ермоленко ез тарапынан сот баллистикасына қатысты келесідей: оқ
және гильзамен байланыскд түсетін қару-жарақ бөлшектерінің өзіндік бедері,
қару-жарак, бөлшектері бедерлерінің тұрақтылығы (идентификациялық кезең);
оқ-дәрі мен гильзада пайда болған іздердің механизмі; оқ және гильзадағы
іздерде кару-жарақ бөліктері белгілерін бейнеленуіне әр түрлі факторлардың
әсер етуі; сот баллистикасы объектілеріндегі іздерді бекіту жөнінде ғылыми
мәліметтер; сарапшы қорытындысын шығару кезінде объектілердің өр түрлі
қасиеттері мен белгілерін бағалаудың тәртіптері туралы ілімдерді керсетті.
Ғылыми зерттеудің әдістемесін дәстүрлі зерттеу әдістері құрайды:
бақылау, өлшеу, эксперимент, салыстыру, бейнелеу және т.б. Сонымен қатар,
сот баллистикалық зерттеудін арнайы әдістемесі — оқтар мен гильзалардағы
іздерді микро- және макрофотографиялык әдістермен бекіту, экспериментальды
оқтар мен гильзаларды алу әдісі, шашыраған бытыра бойынша ату арақашыктығы
экспериментальды түрде анықтау әдістемесі ату қару-жарағының жағдайын
аныктаудьщ әдістемесі жәпе т.б. Сот баллистикалык зерттеулер екі түрлі
процессуальдық нысанда жүргізіледі:
1) тергеуші (кейбір жағдайларда маманның қатыстырылуымен) жүргізілетін
тергеу әрекеті ретінде — окиға болғаи жер карау, атыс кару-жарағын, оқ-дәрі
жабдықтарын, ату іздерт қарау, атыс кару-жарағы немесе оқ-дәрі
жабдықтарымен тергеу экспериментін жүргізу;
2) зерттеуді сот баллистикалық сараптама нысанында жүргізу.
Тергеу әрекеттері мен баллистикалық сараптама шеңберінде жүргізілетін
баллистикалық зерттеулер қылмыстың объективтік және субъективтік жағынан
тұратын жағдайларды анықтаға мүмкіндік береді. Осы жағдайларды екі топқа
беліп қарастыруға болады: идентификациялық; идентификациялық емес.
Идентификациялык мәселелерге: оқиға болған жерден табылған немесе
мәйіттен алынған оқтар сезіктіден алынған қару-жарақтан атылған ба? Оқиға
болған жерден табылған оқ (гильза) пен ашылмаған кылмыстар бойынша алынған
ок, (гильза) бір кару-жарақтан атылған ба? Оқиға болған жерден және
мәйіттен алынған бытыра (картечь) мен сезіктіден алынған бытыра (картечь)
бір металдан жасалынған ба немесе бір коспаны құрай ма? Оқиға болған жерден
табылған тығын мен сезіктіден алынған тығын бір материалдан жасалынған ба?
Қолдан жасалынған қару-жарақ сезіктіден алынған құрал-жабдықтар мен
материалдардан жасалынған ба деген сұрақтарды аныктау жатады.
Идентификациялық емес мәселелерге (классификациялыі диагностикалык,
ситуациялық): қылмыстың жасалу уақыты мічі орны, қылмыс жасау кезінде
кдндай ату күралы қолданылілп, атудың аракашықтығы мен бағыты, атқан
адамның және жәбірленуші мен басқа да окиғаға қатысушылардьщ орналасу
жағдайы, кылмыскердің ниеті, октың ұшу бағыты, атылған октың саны мен
кезектілігі, карудың жарамдылығы, өздігінен атылып кету мүмкіндігі туралы
мәселелерді, сондай-ақ қаруды ок-дәрі жабдықтарын жасау әдісін, қандай
материалдар колданғандығы, қарумен атылған-атылмағандығы, калибр жүйесінің
қандай да бір бөлшегі ауыстырылған ба, жоқ па, ауыстырылса
Қандай түрімен ауыстырылды, сезікті жейдесінің қалтасында металл
іздерінің бар-жоқтығын және т.б. анықтау жатады. Сот баллистикалык зерттеу
объектісі болып негізінен ату жәнеа атылу мүмкіндігімен байланысты заттай
дәлелдемелер табылады. Зерттеу объектілері келесідей топтарға бөлінеді: 1)
атыс қарулары;
2) оқ-дәрі жабдықтары (патрондар), шикі заттары, материалдары, қару-
жарақ пен оқ-дәріні дайындау кезінде қолданылған құралдар; 3) ату
құралдарын қолдану іздері.

1.2 Сот баллистика объектілерінің сипаттамасы.

Атылатынқару-жарақ құралы төмендегідей әртүрлі негіздер бойынша
топтастырылады:
1. Атыс-қарулары қолдануына байланысты:
Жауынгерлік — нақты күшпен соғыс техникасын жою үшін И іИдаланатын
қару-жарак; Оқулық — қару-жарақтың құрылысын білу үшін және ешқандай ату
әрекеттерін жүргізбестен, қалай ату қажеттігін оқып үйренуге арналған;
Спорттық — арнайы жарыс спорттарында қолданылатын ату кұралы; Аңшылық аң-
кұс аулау үшін қолданылатын кәсіптік және әуестік қару жарақ құралдары.
2. Ату кезінде қаруды ұстау мен басқару әдісі бойынша:
тапанша; револьвер; винтовка; карабин; автомат; тапанша-

пулемет; мылтық болып бөлінеді.
3. Автоматтану дәрежесі бойынша автоматтандырьлмаған; жартылай
автоматтандырылған; — автоматтандырылған.
4. Оқты ату сипаты бойынша:
бірақ рет атылатын қаруқұралы; — аралас — АКМ (Калашниковтың
модерленілген автоматы), ППС (Стечкиннің тапанша-пулеметі), АВС (Симоновтың

30-1-сурет. 1933 жылғы ТТ (калибрі 7,62 мм.) тапаншасының үлгісі.
1-қорабы; 2-шүріппе; 3-көздеуіш; 4-саңылауы; 5-6екітпе кабы; 6-
карауыл; 7-6екітпе кабының түтігі; 8-кайтарғыш серіппе; 9-корап; 10-бекітпе
ұстағышы; 11-шаппа; 12-тутқа беті; ІЗ-окжатар кақпағы; 14-нөмірі,
шығарылған жылы
30-2-сурет. Автоматты тапанша ВегеНа, М92ҒЗ, Италия, калибрі 9 мм.,
жалпы ұзывдығы 217 мм., окпан ұзындығы 125 мм., салмағы 935 гр., 15
патронды.

30-3-сурет. Автоматты тапанша Ceska Zbrojovka С2-І00, Чехословакия,
калибрі9мм.,жалпыұзындығы 177 мм., оқпан ұзьшдығы 95 мм., салмағы 680 гр.,
13 патронды, корабы пластмассадан жасалған.
30-4-сурет. Тапанша С1ок-17, Авст-рия, калибрі 9 мм., жалпы ұзындығы
188 мм., оқпан ұзындығы 114 мм., пат-рондарымен салмағы 870 гр., 17 пат-
ронды, корабы пластмассадан жасалған.

30-5-сурет. Тапанша-пулемет Некіег&Косһ МР 5А2, Германия, калибрі 9
мм., жалпы ұзындығы 680 мм., окпан ұзындығы 225 мм., патрон-сыз салмағы
2,45 кг., 10, 15 немесе 30 патронды, минутына 650 атыс.
ЗО-б-с^рет. Узи тапанша-пулеметі. Шығарушы: ИМИ Израэл Милитэ-ри
Индастриз, Израиль, калибрі 9 мм., жалпы ұзындығы 470 мм., окпан ұзын-дығы
259 мм., патронсыз салмағы 3,6 кг., 25, 32 немесе 64 патронды, минутына 550-
600 атыс.

1()-7-сурет. Револьвер Соіі Тгоорег МК. V, АҚШ, калибрі 9 мм., окпан
V п.індығы 4 дюйм, салмағы 1320 гр., іштронды.
30-8-сурет. Тапанша \¥аПег Р-88 Сотрасі, Германия, калибрі 9 мм.,
жалпы ұзындығы 181 мм., оқпан ұзындығы 97 мм., салмағы 822 гр., 14
патронды.

автоматты винтовкасы) қару-жарағы; — үзіліссіз — РПД (Дягтеревтің қол
пулеметі) атылатын қару-жарак; — оқтың үзіліссіз атылуын автоматты түрде
шектейтін (автоматты үзіліспен атылатын) қару-жарақ.
5. Оқпан саны бойынша және үзындыгына байланысты:
- жалғыз оқпанды; — қос оқпанды; — көп оқпанды;
- үзын оқпанды (мылтық, карабин, винтовка); — орташа (автоматтар); -
қысқа оқпанды (тапанша, револьверлер);
6. Калибрі бойынша:
- иір окданды: кіші калибрі (6,5мм-ге дейін); орта калибрі ((,5мм-ден
9мм-ге дейін); ірі калибрі (9мм-ден жоғары); — тегіс оқпанды —12, 16, 20,
24, 28, 32 аңшы мылтығы.
7. Оқпанның ішкі қүрылысының құрастырылу ерекшелігі бойынша:
- иір оқпанды винтовка; — тегіс оқпанды.
8. Дайындау тәсіліне байланысты:
- өндірістік (зауыттық, фирмалык және т.б.); қолдан жасал-гми:
толығымен жасалған; зауыттан шыққан қарулардың бел-шсі ін қолдана отырып
құрастырылып жасалған; зауыттан шық-і .и і қаруды өзгертіп жасаған немесе
арнайы құралдар мен жаб-п.ік гарды өзгерте отырып жасалынған (құрылыс-
монтажды таппаншалар, газ тапаншалары); — атиптік (қалыптан тыс).
Әр түрлі үлгідегі қару-жарақтың түрін ажырату үшін оның жүйесі,
құрылымы және моделі қолданылады.
Атыс құралының жүйесі — атыс құралының жеке құрылысы, ол көбіне
конструктордың аты-жөнімен немесе кәсіпорынның атымен байланыстырылады.
Үлгісі - өндірістік кәсіпорын өнімдері конструкцияның нақты өзгеруіне
байланысты ерекшеленеді. Кейбір түрлері 19—20-суреттерде көрсетілген.
Атыс қаруларынан снарядтар мен гильзаларда әр түрлі іздер қалады.
Оқтағы іздер каруды оқтау мен ату нәтижесінде пайда болады. Оқтау кезінде
пайда болған іздердін идентификация-лық маңызы болмағандықтан, олар
жарамсыз болып табылады. Ату кезінде оқпанның ішіндегі оқтын ойық
жиектерімен бай-ланысқа түсуі арқылы оның сыртқы қабатында шұңқыр-сызык
іздер пайда болады. Осы іздерді қолдана отырып идентифика-ция жүргізіледі.
Тегіс оқпанды қарулардың бытыраларывда (картечьтерінде) көбіне елеусіз
іздер қалады, сондықтан да қару идентификациялауға жатпайды. Қару жүйесінің
барлық түрлерінен ату кезівде гильзаларда іздер кдлады. Ал автоматты және
жартылай авто-матты карулардан ату кезінде гильзаларды лактырудан іздер
қалады.
Оқтау кезіңде гильза түбінің жоғарғы жағында магазин аузынан шығудың
сызықты іздері және гильза корпусында патронник жиегінін іздері қалады. Ал
ату кезівде соққыш пен патронник қүрылысынан гильзанын капсюлі мен түбінде
шүңкырланған іздер қалады. Гильзаны лақтыру кезінде қарудың қайтарғыш
(отражатель) пен лақтырғыш бөліктерінен гильзанын корпусында, қалпағында,
шеңберлі ойығында шұңқырланған және сызыкты іздер қалады. Осы гильзамен
оқтағы іздер жекеленген және тұрақгы болғандықтан, олар иденгафикация үшін
маңызды.
Криминалистикалық тәжірибеде зауытта өндірілгенмен сонымен қатар,
колөнерлік және колдан жасалған атыс қаруларының әр түрлілері кездеседі.
Мысалы, сыртқы көрінісі жағынан атыс қаруына ұқсағанымен де, олар атыс
қаруына жатпайды. Сондай-ақ, керісінше, сыртқы көрінісі басқа заттар мен
бұйымдар сияқты болса да олар атыс қаруы тобына жатады (автоқалам,
қолшатыр және т.б.)-
Осындай заттарды атыс қаруына жатқызудьщ криминалистикалык белгілері
(критерийлері) әскери-техникалык критерийлерден ерекшеленеді. Жалпы белгісі
- белгілі бір мақсатта кол-дануға арналуымен катар, атыс қаруына жатқызу
үшін арнайы белгілері де болуы керек. Олар: снарядтың лақтырылуы үшін
жарылғыш заттар газының энергиясын колдану; снарядтың қозғалысын
бағыттайтын оқпанның болуы; оқ-дәрінің (зарядтың) от алуы үшін арнайы
құрылғыньвд болуы; конструкцияның жеткілікті беріктілігі және қауіпсіздігі;
снарядтьщ жеткілікті әсерінің болуы.
Затгы ату құралы катарына жатқызу үшін соңғы белгісі сандық мағынаға
ие болу керек. Криминалистикада осы белгілерді (іағалау критерийлері әскери-
техникалықталаптарғақарағанда корсеткіштері өте аз болады. Қару-жарақтың
конструкциясы атыстың бірнеше рет болуын қамтамасыз етуі керек. Снарядтың
зақымдау әсерін (қирату күшін) бағалаудың ғылыми критериі 0,05 кгммм 2 тең
минимальды меншікті кинетикалық энергия болып табылады. Бұл көрсеткіш әр
түрлі калибрлі снарядтардың 1,1-3,0 кгс.м бастапкы кинетикалық энергиясына
сойкес келеді (қирату күшінің әскери-техникалық критерийі 8 кгс.м құрайды).
II. Барлық оқ-дәрі жабдықтарын келесідей топтарға бөліп көрсетуге
болады:
Сот баллистикалық зерттеудің келесі объектілеріне оқ-дәрі жабдықтары
жатады. Оқ-дәрі жабдықтары бірнеше құрама бөліктерден тұратын күрделі
түсінікті көрсетеді. Оқ-дәрі жаб-пі.іқтары үғымы патрон ұғымына тепе-тең.
Қолданылатын ок-дәрі жабдықтарының мынандай түрлерін көрсетуге болады:
әскери, аншылық, спорттық, оқытуға арнал-і.ін.
Патрон — деп әдетте, гильза арқылы бір бүтінді құрайтын оқты (бытыра,
картечь), порохты, капсюльді айтамыз.
Патрон жабдықгарының қалған барлық элементтерін гиль-За құрайтын
(біріктіретін) болғандықтан мүндай патрондар біртүтас (унитарлы) деп
аталады;
Патрондарды тәмендегідей бірқатар топқа бөлуге болады:
1.Конструкциясы бойынша: біртүтас (унитарлы); барлық міементтері
гильза арқылы біріктірілген; біртұтас емес (унитар-іи,і емес); оқ гильзаға
орнықтырылмайды, оқпан үңғысына ор-паластырылады; гильзасыз патрондар;
автоматтандырылған оскери қару-жарақ үлгілерівде ғана болады; винтовка С 11
(ФРГ);
2. Қолданатын қару-жарақ оқпан ұңғысының сипатына байланысты: иір
оқпанды; тегіс оқпанды; аралас оқпанды болып бөлінеді.
3. Қару-жарақты қолдану орны (мақсаты) бойынша: жаынгерлік; спортгық;
ащиылық қару-жарақ, (аң аулау мақса-і ы і ща қолданылады);
4. Қолданылатын қарудың турі бойынша: тапаншалык; револьверлік;
аралас; винтовкалық; мылтыққа арналған.

5. Дайындап шыгару әдісі бойынша: зауыттық; колдан жасалған;
кайтадан жасал-ған.
6. Қолданылған қару-жарақтың сипаты-на байланысты: штаттык;
патровды алмастырушы;
7. Калибрі бойынша: кіші калибрлі (6,5 мм дейін); орташа калибрлі
(6,5 мм-ден 9 мм-ге дейін); ірі калибрлі (9 мм ден жоғары).
Элементтердің саны бойынша патрондар екі топқа бөлінеді. Бірінші топ —
гильзадан, капсюльден, порохтан және октан тұрады. Екінші топқа - гильзаны,
капсюльді, порох-ты, тығын және бытыра немесе картечь не-месе оқты
жаткызамыз.
Аталған компоненттерді жеке-жеке қарастырып өтейік.
Порох — түтінді (қара), аз түтінді (механикалык араласқан түтінді және
түтінсіз), түтінсіз болып келеді. Түтінсіз порохтар кең тараған, олар
пішіні мен түсі бойынша ерекшеленеді.
Капсюлъ — оқ-дәрінің тұтавдырғышы. Снаряд—дегеніміз оқ-дәрі
(патронның) лақтырғыш элементі, оған: бытыра немесе картечь, оқтар жатады.
Бытыра мен кар-течь зауытта немесе қолдан жасалуы мүмкін. Өндірісте
бытыраның үш тобы (ОМ, ОТ, СТ) және аңшылық картечь (КО) кең түрде
шығарылады. Бытырадиаметрі өлшеміне байланысты (1,5-тен 5,0 мм-ге дейін)
нөмір бойынша ерекшеленеді (11-ден 1-ге дейін). Картечьтің немірі болмайды,
ол тек қана диаметрі аркылы ерекшеленеді (5,25-тен 10,00 мм-ге дейін).
Бытыра мен картечь зауытта қорғасыннан жасалады. Зауытта жасалған бытыра
шар тәрізді болып келеді, оның беті тегіс және жылтырап тұруы мүмкін.
Қолдан жасалған бытыра немесе картечь - корғасыннан, шегеден, темірден және
басқа да қодда бар материалдар-дан жасалынуы мүмкін. Қолдан жасалған бытыра
мен картечь форма жағынан әр түрлі болып келеді.
Оқтар келесідей түрде белініп топтастырылады: калибрі бойынша (кіші,
орташа, ірі); қүрылысы бойынша (қабықты, қабыксыз, жартылай қабыкты); басқа
бөлігінің формасы бойынша (үшкір қырлы, дөңгеленген, доғал, басы үшкір
емес, бас бөлігі

32-сурет. Октын кейбір түрлері және бөлшек атаулары: А-сүйірленген;
I. цогаланған; 1-түпкі Пшіігі; 2-алдыңғы белігі; I ктынүшы;4-
диаметрі; ■і-виіктігі
32-1-сурет. Октардың түрлері. Шартты белгілер:
1-кабығы (болат, мельхиор, томпак); 2-коргасын; 3-алюминий; 4-томпак;
5-түтанғыш күрам; 6-із калдыратын күрам; 7-жарыл-ғыш күрам.)
гегіс үшты).
Сонымен қатар, сауыт бүзар (бронебойная), сауыт бұзар-өртегіш,
өртегіш, жарылғыш түріне топтастырылады.
Әдеттегі оқтар - олардын. болаттан жасалған өзегі болады, бүл өзекті
қорғасын жабылғысы қаптан түрады, ал қорғасын жабылғысы болатпен қапталады.
Тығын — қолдан немесе зауытта жасалынуы мүмкін. Зауыттан шығарылатын
тығындар киізден жасалынады. Ксйінгі кездерде патронға тығынның орнына
ішіне бытыра не-мссе картечь салынған полиэтилендік контейнерлер колданы-
лады. Ал қолдан жасалған тығындар қолға түскен кез келген материалдардан,
атап айтқанда: картоннан, қағаздан, матадан, киізден жөне т.б. жасалады.
Гильзалар — аңшы мылтығына арналған гильзалар: металдан, картоннан
немесе қағаздан, пластмассадан жасалған гильзалардын, төменгі жағы мівдетті
түрде металмен капталады. Бүл гиль-іллардын. формасы цилиндрлі болып
келеді. Автоматтандыры-щ лн немесе жартылай автоматтандырылған қарулардың
гильзалары тек қана металдан жасалады, ол пішіні жағынан: цилиндрлі,
шөлмекті, конусты болады.
Гильза құрылысының негізгі бөлшектері — калыптан (корпус), түпкі
қалпақшадан (донышка гильзы), қалпақшанын, жиегінен (фланец), капсюль
үяшығынан (түпкі қалпақшаның ортасындағы)түрады.

Сурет 33. Әскери патрон
гильзаларының тұрлері және
бөлшек атаулары. А-бөтелке
тәріздес; Б-цилиндрлі;
і-гильзаның аузы; 2-гильзаның енісі; 3-гильза кабырғасы; 4-жиегі; 5-
түбі; 6-капсюль; 7-маркілік (зауыттык) белгісі; а-гильза аузынык диаметрі;
б-гшіьзаның биіктігі

Гильзалардың түпкі калпақша-ларывда — шығарылған зауыттың белгісі,
калибрі, шығарған жылы және т.б. белгілер көрсетілуі мүм-кін.
III. Сот-баллистикалық зерттеу объектілеріне бегетте қалған ату
іздерін де жатқызып, оларды екі топқа бөліп жіктеуге болады:
— атудан қалған негізгі іздер;
— атудан калған қосымша іздер. Атудың негізгі іздеріне — снарядтан
(оқтан, бытырадан, картечьтен) пайда болған зақымдар жатады. Снарядтың
энергиясына, бөгеттің қаттылығына және калындығына, олардьің кездесу
бұрышына байланысты зақымдар өтетін және етпейтін болып бөлінеді.
Өтетін зақымдар снарядтың кедергіден өту нәтижесінен пайда болады.
Олар тесіп өтетін және етпейтін болып келеді. Әтпейтін зақымдар снаряд
бөгетке енбеген жағдайларда пайда болады. Оларға үлкен емес шұкырлар,
жанама зақымдар (сна-ряд объектінің тек шетін жанап немесе беткі қабатымен
өтеді), тайып кету іздері (рикошет, снарядтың бөгет бетімен жанасып ұшу
бағытын өзгертуі). Рикошеттің бөгет бетівдегі ізі тырналып (бороздка
түрінде) ең жіңішке және үзын жағы оқгың үшып шығу жағына кдрай
бағытталады.
Атудың қосымша іздеріне — атумен қатар жүретін қүбылыс-тың әрекеттері
нәтижесінде пайда болатын іздер. Жақын арақашықтықтан ату кезінде пайда
болатын қосымша іздер жақын-нан ату іздері деп аталады. Қосымша іздердің
пайда болуында порохтық газдардың, оқпан аузының жалынының, порохтың
өртенбеген түйірлері, капсюльдік қүрамның ыдыраған бөлшек-терінің, майлау
бөлшектерінің және басқа да заттардың атқара-тын рөлі үлкен. Атумен кдтар
жүретін құбылыстардың нәти-жесівде келесідей іздер пайда болады:
мұндай бөгет белшектері окпен түйісу кезінде бүзылып үш. оны жүмсақ
заттар, маталардың бетінен кере аламыз.
• майлану қыртыстары (шөгінділер): оқпанның майлауымен байланысты,
онда тапаншадан майлар 150 см-ге дейін ұшады. Бірінші атыстан кейін майдың
болмауы да мүмкін;
• күйе қыртыстары кіретін саңылаудың жан-жағында орна-ласып, жақыннан
ату нәтижесінде пайда болады. Мысалы: Макаров тапаншаларының жүйесінде 40
см-ге дейін). Егерде бөгет 0,5-тен 5 см-ге дейін арақашықтыктағы бірнеше
кабаттардан тұрса, ату қашықтығы 1000 м болса да күйенің екінші қабатта
пайда болуын көре аламыз. Бірінші қабатта күйе іздері болмайды;
• бегетте порох түйірлерінің қыртыстануы мен енуі. Бұл белгі жақыннан
ату нәтижесінде пайда болады;
• күйіп қалу - бұл жылулық жағынан жалынның бөгетке әсер етуі. Ол ете
жақыннан және нысанаға тақап атудан пайда
болады;
• бөгеттің ішінара қирауы порохтық, газдардың әсерінен бола-ды және
нысанаға тақап және өте жақыннан атудан байқалады;
• кару-жарақ бөлшектерінің іздері. Адамға тақап атудан оның денесінде,
маталарда оқпан ұңғысынын іздері пайда болады - штанцмарка.
Атқан кезде пайда болған зақымданудын, формасы, елшемі және солардың
кіру және шығу іздерінің жөне де канаддардың срекшеліктері зерттеледі.
Кіру саңылауы сыртқы келбеті жағынан домалақ, октың бойлық кескініне
дейін болады. Бірак көбінесе бұл зақым домалақ, ; ал жиектері оқтың қозғалу
бағытына карай шеңберленіп келеді.
Оқ бөгетпен соғылу нәтижесінде бөгеттің бөлшектерін үшы-)і.ш
түсіреді, минус материал атгы құбылыс пайда болады. Егер бөгет осал болса
радиалды және концентрлік сызықтарды байқауға болады.
Кіру саңылауының бірденбір белгісі болып жан-жағында күңгірт түсті
жиектін — түйісу белбеуі болып табылады.
Шыгу саңылауы өдетте қисық пішінді больш кіру саңылауы-иан бірнеше есе
үлкенірек болады. Оның шеттері оқтың ұшу бағытымен бағытталады. Саңылаудың
жанында бөгет болуы мүмкін. Ату жарақатынын. (зақымынық) каналы барлық
жерінде Оір диаметрлі немесе шығу саңылауына қарай бара-бара үлкеюі
мүмкін.
Бөгеттегі талшықты материалдардың талшықгары снарядтьщ
і'і иалысынақарайбағытталады. Ату жаракаты құрғак ағашта ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.