Оқушылардың танымдық әрекетінің белсенділігі

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 18 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны.

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .. 3

Тарау 1. Баланы отбасында тәрбиелеудің мазмұны ... ... ... ...5

§ 1. Танымдық белсенділіктің
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5

§ 2. Ұлы педагогтар мұраларындағы отбасы тәрбиесі ... ... ..8

§ 3. Адамгершілік және ұжымшылдық сезімдерінің дамуы
мектеп ұжымында өмір сүру мен әрекет етуіне
дайындаудың факторы
ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11

Тарау 2. Баланың танымдық көзқарастарының дамуы ... ... ...13

§ 1. Дамытушы ойындар және интеллектуалды дамудың

қалыптасуы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...13

§ 2. Танымдық процестерді қалыптастырудағы нақты

ситуациялар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 17

Кіріспе.

Отбасы ғасырлар бойы өмір сүріп келе жатқан адам баласының
әлеуметтік ортасы, халықтың салт – дәстүрлері мен әдет – ғұрыптарының
сақтаушысы. Сондықтан, отбасы тәрбиесі халықтың ой – арманымен, әр –
түрлі іс - әрекеттімен, мол тәжірибесімен және ұлттық дәстүрәмен
байланысты дамып, ұрпақтан ұрпаққа жалғасып жеткен тарихи мұра.
Отбасы ең алғашқы жастарды тәрбиелеу ұясы. Оның негізгі мақсаты
– балалар тәрбиесі. Отбасындағы ең басты тұлға ана мен әке. Баланы
келешек өмірге дайындауда, оның бойында адамгершілік, ізгілік
қасиеттерді қалыптастыруда, танымдық көзқарастарын дамытуда отбасының
зор ролі бар.
Жұмыстың мақсаты – алынған мәліметтер негізінде маңызды
әлеуметтік институт – отбасының оқушылардың танымдық көзқарастарын
дамытудағы орны мен ролін анықтау.
Зерттеу объектісі – тұтас педагогикалық процесс арқылы жеке
тұлғаны тәрбиелеу.
Болжау – егер біз өзіміздің педагогикалық жұмысымызда, отбасы
тәрбиесінде әр – түрлі әдіс – тәсілдерді қолдансақ сол арқылы
жұмысымыздың нәтижесіне жетеміз.
Жұмыстың негізгі міндеттері:
1) Танымдық: оқу әрекетіне баланы дайындаудағы отбасының
мүмкіншіліктерін зерттеу.
2) Ұлы педагогтар мұраларындағы отбасы тәрбиесінің ролін
анықтау.
Жұмыста төмендегідей әдістер қолданылған:
• ғылыми – педагогикалық және әдістемелік әдебиеттерді
талдау.

• педагогикалық эксперимент ( бақылау, ата – аналар және
балалармен сұхбат.

Оқушыларды келешектегі оқу және еңбек әрекетіне дайындау
педагогикадағы маңызды мәселелердің бірі. Баланы тәрбиелеу, алғашқы
күндерінен – ақ оның жеке тұлғасын қалыптастыру ата – ананың негізгі
міндеті болып табылады.
Отбасы балаға әсер етеді, оны айналадағы өмірге араластырады.
Ұяда не көрсе, ұшқанда соны іледі демекші балалық шақта көрген
тәлім – тәрбиесі балада өмірлік көзқарастарының қалыптасуына септігін
тигізеді, оның алдағы өмірінде үнемі бірге жүреді. Балалардың басты
тәрбиешілері ата – анасы болып табылады.
Бала үшін отбасы – қоғамдық ортамен байланыстыратын басты саты.
Бұл өте маңызды. Себебі қазіргі жанұя сыртқы ортамен қарым –
қатынасынсыз, өзіндік ішкі бөлектенген өмірімен тіршілік ете алмайды.

Тарау 1. Баланы отбасында тәрбиелеудің мазмұны.
§ 1. Танымдық белсенділіктің мәні.

ХХ ғасырдың 70 – 80 жылдарында оқыту процесін белсендіруге
бағытталған, оның балаға арналғаны, оқушының оқытудың белсенді
субъектісіне айналуына бағытталған әдістемелік зерттеулердің көлемі
көбейді. Оқыту процесіндегі радикалды өзгерістердің қоғамдық және
педагогикалық сананың қалыптасуына Ж.Пиаже (Швейцария), Б.Блюм,
Д.Ж.Бруннер, Ж.Ганье, С.Эриксонның (АҚШ) еңбектері куә. Ж.Пиаженің
айтуынша, мектептер жаңаша ойлайтын қабілетті адамдар дайындау керек,
тек өткен ұрпақтың істегенін қайталамау керек, шығармашылық және
ойлап тапқыш адамды әзірлеу керек. Белсенділік деген
(интенсивтендіру, мығымдық) оқушының іс - әрекеті мен пәнімен
қосылғандағы дәрежесін анықтайды. Оқушылардың белсенділіктің дағды –
біліктерін меңгеруі.
Танымдық белсенділік – бұл оқытушының белгілі мақсатқа ұмтылған
әрекеті, мазмқнды, көлемді оқу қолданылатын және қызығушылығын
тудыратын, белсенділігін арттыратын, шығармашылықты арттыратын, білімді
меңгерудегі оқушының өзіндік үйренуі, дағды мен шеберліктің
қалыптасуы, оларды тәжірибеде қолдануға бағытталған. Бүл ой еңбегінің
құлдырау және тоқтап қалудан сақтайтын, жігерлі, мақсатты бағытталған
жүйе.
Белсенділіктің негізгі мақсаты – оқушылардың белсенділігін
қалыптастыру, оқу – тәрбиенің сапасын көтеру.
Қазіргі кезде танымдық белсенділіктің мәнін ұғындыратын екі
әдіс анық белгілі болып отыр. Бір зерттеушілер танымдық
белсенділікті әрекет ретінде қарайды, ал біреулер – сапа, жекелік
білім деп ұғады. Берілген мәселеге танымдық әрекет және танымдық
белсенділік ұғымдарының енуі тек әрекетті бірлікке қарайтын болсақ
онда бұл жағдайда мәселе өзінен - өзі шешілетін сияқты, себебі
оқушылардың кез – келген әрекеті ойламды шешім болуы керек.
Оқушылардың оқыту белседілік мәселесі – терең педагогикалық
зерттеулердің пәні. Бұны өңдеуге М.А.Данилов, Р.Г.Лемберг, И.Я.Лернер.
М.И.Махмутов, М.Н.Скаткин, И.Ф.Харламов, Т.И.Шамова, Г.И.Щукина,
А.Х.Аренова үлестерін қосты.
Оқытудың әдістемелік белсенді негізі болып, танымдық ілімі болып
табылады. Танымдықтың мақсаты – жеке тұлғаның санасындағы белгілі
нақтылығында. Тәжірибелік және рухани әрекетте жеке тұлға өзін
қоршаған әлемге әсерін тигізе отырып, өзінің қажеттілігі мен
мақсаттарына сәйкестендіріп оны өзгертеді және таниды. Бұл танымдық
процестің ең жалпы үлгісі. Алайда, белсенді танымдылықтың
ерекшелігінің мәні неде екенін түсіну үшін, субъектінің санасында
танымдық нақты әлемнің көрінісінің екі деңгейінің барын
(репродуктивті және продуктивті) бірінен – бірі танымдық процестің
жүріп отыру айырмашылығы бар екенін атап кету керек.
Репродуктивті танымдық деңгейінде (оқыту материалы) сырт
қабылдауға берілген күйінше қабылданады. Кейбір зерттеушілер
репродукцияны бір енжар нәрсе сияқты қарайды, әрине ол шындыққа
ұласпайды. Білім мен әрекеттің әдістерін меігеруде оқушылардың
мақсатты бағытталған әрекеті, оқушылар жағынан әр уақытта белсенді
болып келеді, тек бұл белсенділіктің деігейі әр – түрлі болады.
Сонымен бірге әрекеттің басқа элементтері болуы мүмкін (Т.И.Шамова).
Дидактикалық көзқараста бұл әрекет бұрынғы өтілген материалдың
бірнеше рет қайталануы, әр – түрлі жаттығулар мен тапсырмалар орындау
арқылы іске асады. Танымдықтың жоғары деңгейі – бұл продуктивті,
белседі танымдық. Бұған тән ең алдымен, оқушының оқыту материалына
деген өзгешелік қатынасы. Осының барысында, тек қана оқыту ықпалы
өзгермейді, сонымен бірге, оқыту мақсатына субъект – оқушы да
өзгереді. Белсенді танымдық кезінде оқушы оқып – үйреніп жатқан
материалдың мазмұнына жаңа сұрақтар қояды, оның мәселесін
қалыптастырады, оны шешуге жаңа әдістер іздейді. Таным оқушылардың
құбылыстар туралы терең білуге ғана емес, оны ерекше ұғынуға,
меңгеріп жатқан білімге және танымдық процеске қатынасына
бағытталған. Белсенді танымдық әрекетте, яғни, тек білімді, білік пен
дағдыны меңгеру қалыптаспайды, сонымен бірге танымның нәтижесі мен
құнды қатынастар пайда болады.
Танымдық белсенділік жеке тұлғаның әрекетінде қалыптасады. Бұл
ұғымдардың арасындағы қарым - қатынасты шамалы тура келгендік
қатынас деп білуге болады. Бұл танымдық белсенділік оқытудың
интенсивтендіруі мен мәнін белгілейді. Бұл танымдық әрекетте
қалыптасып анықталады, бірақ бұл құбылыстар (ұғымдар) ұқсас деген
нәрсе емес. Танымдық белсенділіктің құрылымында жеке тұлғаның сапасы
ретінде келесі компоненттер ерекшеленеді: оқу тапсырмаларын дайындауға
әзірлік; өзіндік әрекетке ұмтылыс; тапсырма орындаудағы саналылық;
оқытудың жүйелілігі; жекелік деңгейді көтеруге ұмтылыс т.б.
Оқушыларды оқыту мотивациясының тағы бір маңызды жағы
белсенділікпен байланыста болады – бұл дербестік, оқыту анықтамасымен
байланысқан, әрекет құралдары, үлкендердің және мұғалімнің көмегінсіз
оқушылардың өздерінің іске араласуы. Танымдық белсенділік пен
оқушылардың дербестігі ажырамайтын зат: белсенді оқушылар әдеттегідей
көбіне дербес; оқушының жеткіліксіз жекелік белсенділігі оны
басқалардан бәрте – бәрте дербестіктен айырады.
Танымдық қызығушылықтың қалыптасуы. Қызығушылық (латынша
interest – мәні бар, маңызды) – адам ерекше сезінетін қимылдың нақты
себебі. Қызығушылықты жеке тұлғаның өз әрекетіне бағалық қатынасы
деп анықтауға болады. Оқуға, білуге деген қызығушылық танымдық
белсенділіктің қозғаушысы екені белгілі. Л.С.Выготский былай деген:
Ең алдымен баланы бір әрекетке тарту үшін, сен оны қызықтыр, оның
бұл әрекетке дайын екенін білу үшін қамқорлық жаса, осыны іске
асыру үшін барлық күшін салатынын және бала өзі қимылдайтынын, ал
оқытушы болса тек сол әрекетті басқарып, бағыттап отыруы тиіс.
Оқушылардың танымдық қызығушылығы олардың білім сапасы мен даму
деңгейіне байланысты, ойлау әрекетінің әдістерінің қалыптасуына
тәуелді.
Оқушылардың танымдық әрекетінің белсенділігі. Танымдық әрекеттің
белсенділігін оқытудағы құралдар мен әрекеттерін табу мәселесі
ғасырлар бойына жалғасады. Жастарды тәрбиелеуде ежелгі грек философы
Сократ эвристикалық әңгімені пайдаланған. XVII – XIX ғасырдың
педагогтары Я.А.Коменский, И.Г.Песталоцци, Ж.Ж.Руссо, А.Дистерверг,
К.Д.Ушинский және т.б. оқытушының негізгі жұмысы – оқушыларды өзінше
ойлау, зерттеу ізденістеріне бейімдеу деп санаған. олар дамып келе
жатқан оқытудың дидактикасын жасаған. А.Дистерверг былай деп жазған:
Нашар мұғалім шындықты хабарлап қояды, ал жақсы мұғалім оны табуға
үйретеді.
Қазақтың ағартушылары Абай Құнанбаев, Ыбырай Алтынсарин
қоғамдық қайраткер және педагогтар А.Байтұрсынов, М.Жұмабаев,
Ж.Аймауытов өздерінің еңбектері мен тәжірибелік әрекеттерәнде
оқушыларды шығармашылықты дамытуға, ойларын жүйелеуге шақырған. Кеңес
әдіскерлері мен психологтары Л.С.Выготский, Б.Г.Есипов, Л.В.Занков,
В.В.Давыдов, Р.Г.Лемберг, И.Я.Лернер, М.Н.Скаткин дамып келе жатқан
оқытудың тәжірибесі мен теориясына және оқушылардың танымдық
әрекетінің белсенділігіне үлкен, зор үлестерін қосты.
§2. Ұлы педагогтар мұраларындағы отбасы тәрбиесі.

XVIII ғасырдағы Швейцарияның қлы педагогы Иоганн Генрих
Песталоцци тәрбиенің міндеті – адамның барлық табиғи күштерін,
қабілетін дамыту және ол даму жан – жақты болу керек деп санады.
Тәрбиеші баланың табиғи дамуына дұрыс бағыт беруі тиіс, дұрыс
бағытталған тәрбие ғана баланың жан – жақты дамуына негіз болады
деп көрсетті.
Баланың тәрбиесін дұрыс ұйымдастыруда жанұяның, әсіресе, ананың
ролін өте зор бағалады. Баланы тәрбиелеу алғашқы күннен басталу
керек. Сондықтан педагогика тәрбиелеудің әдістерімен әр ананы
қаруландыруы қажет деп санады. Жанұядағы тәрбие мектепте әрі қарай
жалғастырылуы тиіс. Қоғамдық тәрбиеде отбасындағы тәрбиенің жақсы
жақтары әрі қарай дамытылады. Олар: балаға деген сүйіспеншілік, балаға
сенім білдіру, тәртіп, шыдамдылық, борыштық сезім. Мұның бәрі ананың
балаға деген қатынасынан туады.
Ұлы чех педагогы Ян Амос Коменскийдің барлық педегогикалық
шығармалары мазмұнынан дұрыс тәрбие барлық жағынан табиғатпен
байланысты болу керек деген ой өтеді.
Коменскийдің ойынша, адам табиғаттың бөлігі ретінде оның
негізгі, өсімдік, жануар әлеміне, сол сияқты адамдарға да ортақ
заңдарына бағынады.2 Адамды табиғатпен теңестірудің мысалдарын Ұлы
дидактика еңбегінен көруге болады.
Коменскийдің дидактикалық көзқарастарына келетін болсақ,
сенсуалистік философияға еліктей отыра, ол теориялық түрде негіздеп
және мәнін ашып көрнекілік принципін көрсетті. Сенсуализм – білу
бұлағы жалғыз ғана түйсік деп танитын философиялық оқу. ол
көрнекілік дегенді тек көзбен көру ғана емес, барлық сезу
органдарын заттар мен құбылыстарды жақсы қабылдауға баулу деп
түсінді. Соның негізінде дидактиканың алтын ережесі жарияланды:
Барлық қабылдауға болатынды: көзбен көретінді көру, құлақпен
еститінді есту, иістерді, дәмді сезуді қабылдау. Егер қандай да бір
заттарды біруақытта бірнеше сезіммен қабылдауға болса, қабылдау
керек.
Механикалық түрде жаттап алу, догматтық оқыту орнына Коменский
оқытудың түсініктілік принципін ұсынды.
Сонымен қатар Коменский оқытудың жүйелілігін жақтады. Оның
ойынша оқытуда дәйектен қорытындыға, мысалдан ережеге, нақтыдан
абстракттіге, жеңілден қиынға, жалпыдан жекеге жүру керек. Бұл орайда
тағы табиғатпен байланыс принципін еске түсіруге болады. Ұлы
дидактикада Коменский келесі мәселелерді қозғаған:
- табиғат өз әрекеттерін араластырмайды, белгілі бір тәртіппен, бөлек
– бөлек орындайды;
- кез келген ісін табиғат жалпыдан бастап жекемен аяқтайды;
- табиғат алға секіріс жасамайды, біртіндеп жүреді;
- бір істі бастаса табиғат аяқтамайынша тоқтамайды.
- т.с.с.
Коменский оқушылардың танымдық қабілеттерін дамытуға аса көңіл
бөледі, ол үшін ұнамдыны пайдалымен үйлестіру, балалардың білуге
құмарлығын ынталандыру керек. Мен өз оқушыларымда үнемі бақылауда,
сөйлеуде, оны тәжірибеде қолдануда дербестікті дамытамын, - деп жазды
ол.
Өз еңбектерінде Коменский мұғалімдерді ата – аналардан кейінгі
екінші орынға қояды. Бұдан бала тәрбиесінде негізгі рольді ата – ана
атқаратынын қорытындылап шығаруға болады.
Айта кететін бір жайт, Платон мен Аристотель сияқты Коменский
негізгі рақымшылдар деп даналық, ұстамдылық, ерлік және әділдікті
санаған. Оларды тәрбиелеудің басты құралы ата – ана үлгісі болып
табылады. Басқа сөзбен айтқанда, Коменскийдің ойынша, жанұя –
адамгершілік тәрбиенің басты құралы.
Отбасы тәрбиесінің келесі бір маңызды функциясы балаларда
оқуға, білім алуға деген ынтасын ояту және қуаттау. Оқуға деген
ынтаны ата – ана, мектеп, оқу пәндері, мұғалім, оқыту әдісі мен мектеп
басшылығы туғызады. Егер ата – ана баланың көзінше оқу немесе
оқыған адамдарды мадақтаса; балаларда ұқыптылық сезімін тәрбиелесе; өз
балаларын тапсыратын мұғалімді білімділігі мен адамгершілік
қасиеттері жағынан (себебі сүйңспеншілік мен масаттану еліктеуге
ұмтылушылықты туғызады) мадақтаса; және кейде баланы мұғалімге
өтінішпен немесе кішкетай сыйлықпен жіберсе баланың оқуды және
мұғалімнің өзін жақсы көріп кетуі әбден мүмкін.
Отбасы тәрбиесінің барлық қажеттігі мен маңызын баса айта
келіп Коменский өзінің Ұлы дидактика еңбегінде аналық мектептің
образын жасады. Бұл мектептің мақсатын Коменский сыртқы сезімдердің
дамуы мен жаттығуында көрді.
Осы мектептің негізгі қағидаларын сипаттайық.
Алғашында ағаш өз бұтағынан алдағы уақытта өсіп - өркендейтін
сабақтарды шығарады. Бұдан көргеніміздей, балаға бүкіл өмір бойында
қажет болатындарды үйреткіміз келсе оның бәрі бастауыш мектепте
берілуі тиіс. Одан соң Коменский өз ойынша аналық мектепте
оқытылу керек деген пәндердің тізімін жасайды. Мұнда айта кететін
бір жайт, бұл пәндер өз алдына жеке пәндер емес, олардың
бастамалары ғана.
Метафизика. Мұнда балалар күнделікті көретін, еститін, дәмін,
иісін сезетін барлық құбылыстарды таниды, олардың бар екенін біледі,
бірақ әрқайсысын бөлек – бөлек ажырата алмайды, бәрін біртұтас
көреді. Кейін оларды айыра бастайды. Олар жалпы терминдерді: біреу,бір
нәрсе, бар, жоқ, дұрыс, дұрыс емес, қайда, қашан, ұқсайды, ұқсамайды,
т.с.с. түсінеді; бұл терминдер метафизиканың негізі болып табылады.
Жаратылыстануда бала алғашқыда су, жер, ауа, от, жауын, қар, тас,
темір, ағаш, шөп, құс, балық т.б. білсе болғаны.
Оптика негіздерінде бала жарық пен қараңғыны, көлеңкені және
негізгі түстер: ақ, қара, қызыл, т.б. ажыратып атауды үйренеді.
Тарих негіздерінде бала жақын арада болған оқиғаларды, ондағы
қатысқан адамдарды есте сақтап, қарапайым, бала тілімен болса да
баяндап беруі тиіс.
Арифметика бастауларында бала онға дейін санай білуі, үштің
екіден үлкен екенін, бірге үшті қосқанда төрт болатынын т.с.с.
қарапайым білімдерді білуі керек.
Сонымен қатар геометрия, статика, грамматика, диалектикалық
өнер, музыка бастауларын үйренуі, поэзия, саясат, адамгершілік туралы
іліммен танысуы қажет.
Бұдан көретініміз, бала тәрбиесінде отбасына үлкен роль
бөлінеді. Коменскийдің айтуынша Нәзік шақта бәрі оңай қалыптасады.
Яғни табиғатпен байланыстылық принциптері мен жас кезеңдеріне сәйкес
отбасылық тәрбие (аналық мектеп) бала тәрбиесі мен оқуының алғашқы
және негізгі кезеңі болып табылады.

§3. Адамгершілік және ұжымшылдық сезімдерінің дамуы
мектеп ұжымында өмір сүру мен әрекет етуіне

дайындаудың факторы ретінде.

Қазіргі кезде оқушылардың адамгершілік еріктік қасиеттерін –
дербестік, ұйымдасушылық, табандылық, жауапкершілік, тәртіптілікті
қалыптастыру өзекті мәселе болып табылады.
Адамгершілік еріктік өрісті қалыптастыру баланың жеке
тұлғасының жан – жақты тәрбиеленуінің маңызды шарты болып табылады.
Еріктік қасиеттерді ерте кезден тәрбиелеудің маңыздылығын дұрыс
бағаламау ересек пен балалардың қарым – қатынасының теріс
қалыптасуына, ата – аналардың асқан күтіміне әкеледі. Ол өз кезегінде
бала бойында жалқаулық, жалтақтық (өз бетімен істей ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.