Жанама салық салуды жетілдіру

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3-4

1. ЖАНАМА САЛЫҚТАР ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ТҮСІНІК ... ... ... ... ... ..5-10

1.1. Жанама салықтардың мәні және Қазақстан экономикасында алатын
орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5-7
1.2. Қосылған құн салығының салық салудағы шетел
тәжірибесі ... ... ... ... ..7-8
1.3. Акциздік салық салудың шетелдік
тәжерибесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...8-10

2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІНДЕГІ ЖАНАМА
САЛЫҚТАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 11-22

2.1. Қосылған құн салығын есептеу және төлеу
тәртібі ... ... ... ... ... ... ... .. 11-14
2.2. Акциздердің салық салу объетілері, ставкалары,
төлеушілері ... ... ... .15-17
2.3. Акциздің төлеу мен есептеу
тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17-22

3. Жанама салықтардың даму
перспективалары ... ... ... ... ... ... ... ... ...21-23

3.1. Жанама салықтардың бюджет кірістеріндегі рөлін
талдау ... ... ... ... ..23-24
3.2. Жанама салық салуды
жетілдіру ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24-25

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 26-27

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..28
КІРІСПЕ

Өзіме берілген жанама салықтар тақырыбы негізінде толықтыратын болсам,
кіріспеде былай делінген:
Жанама салықтар – бұл баға немесе тарифке үстеме түрінде белгіленген
салық төлеушінің кірістері мен мүлкіне тікелей байланысты емес салықтар.
Жанама салықтарға қосылған құн салығы және акциздер жатады. Қосылған құн
салығы дегеніміз – тауарларды (жұмыстарды, қызмет көрсетулерді) өндіру және
олардың айналысы процесінде қосылған, оларды өткізу бойынша салық салынатын
айналым құнының бір бөлігін бюджетке аудару, сондай-ақ Қазақстан
Республикасының аумағында тауарлар импорты кезіндегі аударым.
Акциздер дегеніміз – бұл тауардың бағасына қосылатын және сатып алушы
төлейтін жанама салық болып табылады. Акциздер бағаға қосылатын және сатып
алушы төлейтін тауарларға салынатын салық. Акциздерді өзінің айрықшылықты
ерекшеліктеріне қарай монопольді түрде жоғары бағаларымен тұрақты сұранымы
болатын тауарларды өндірушілер төлейді. Осы салықты бұрыннан бері көптеген
мемлекеттер және бекітілген белгілі бір тауарлар түрлеріне салу арқылы
қолданып келді.
Акциздер латын тілінен аударғанда accidere кесу деген сөзінен шыққан.
Ол тұтынуға арналған тауарлардың бір бөлігін кесіп алу деген ұғымды
білдірген. Сондай-ақ жанама салықтарға сыртқы экономикалық қызметтен
түсетін түсімдерді де жатқызуға болады. Және де кеден баждары түріндегі,
экспортқа және импортқа салынатын салық түріндегі кеден кірістері мен ішкі
рынокта салынатын тауарлар бағасы мен олардың фактуралық құнының айырмасын
жатқызамыз.
Жанама салықтар - баға немесе тарифке үстеме түрінде белгіленген
салық төлеушінің кірістері мен мүлкіне тікелей байланысты емес салықтар.
Жанама салықтарға қосылған құнға салынатын салық, акциздер жатады. Жанама
салықтарға сондай-ақ сыртқы экономикалық қызметтен түсетін түсімдер де
(кеден баждары түріндегі, экспортқа және импортқа салынатын салық түріндегі
кеден кірістері, ішкі рынокта сатылатын тауарлар бағасы мен олардың
фактуралық құнының айырмасы) жатады.
Жанама салықтар мемлекеттің фискалдық мүдделерін білдіреді. Оларды
саналы қолдану баға белгілеудің процесіне жағымды ықпал жасауы және
тұтынудың құрылымына әсер етуі мүмкін.
Жанама салықтар салудың мәні салықтың тауар бағасына (немесе
қызметтің тарифіне) қосылатындығында, кіріктілетіндігінде. Бұл жағдайда
салықты тауардың (қызметтің) нақты тұтынушысы төлейді, алайда тұтынушы мен
мемлекет арасында тікелей байланыс болмайды.
Жанама салықтар – жоғарыда атап өткендей, баға немесе тарифке үстеме
түрінде белгіленген салықтар, олар салық төлеушінің табыстарына немесе
мүлкіне тікелей байланысты емес. Жанама салықтар мемлекеттің фискалды
мүдделерін білдіреді. Оларды саналы пайдалану баға белгілеу процесіне
оңтайлы ықпал жасауы және тұтыну құрылымына әсер етуі мүмкін. Бұдан басқа,
салық төлеушілер үшін табыстарға тура салық салудың өсуінен гөрі олардың
шығыстарына салық салудың өсуі жақсырақ. Сонымен бірге тұтынуға салынатын
салықтар болып табылатын акциздердің, сатудан алынатын салықты, қосылған
құнға салынатын салықты пайдаланудың көбірек артықшылығы болады, өйткені:
олардан жалтарыну қиынырақ; олармен экономикалық бұзушылық аз байланысты;
олар еңбекке деген ынталандырмаларды аз қысқартады; тапшылықтың жоқтығы
жағдайында, ауыстырушы тауарға да тапшылықтың жоқтығын қоса олар тұтынушыға
таңдау құқығын сақтап қалады; салықтардың жасырымдылығын қамтамасыз етеді
және т.с.с.
Алайда тұтынуға салынатын салық өсуінің кемшіліктері де бар, бұл
кемшіліктерге олардың инфляциялық және регрессивтік сипатын жатқызуға
болады. Бірақ бұл салықтардың оң нәтижесі олардың теріс әсерін жауып
кетеді. Егер баға өсетін болса, сонымен бірге бюджет шығыстары да өсетін
болса, онда бұл салықтардан түсетін түсімдер бағаның өсуімен көбейтетін
болады. Бұл әлеуметтік бағдарламаларды іске асыруға қаражаттар алуға
мүмкіндік береді. Бюджет жүйесіне инфляцияға қарсы автоматты механизм
кіріктірілетін болды.

1. ЖАНАМА САЛЫҚТАР ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ТҮСІНІК

1.1. Жанама салықтардың мәні және Қазақстан экономикасында алатын орны

Жанама салықтардың ішіндегі ең маңыздысы 1992 жылы еңгізілген қосылған
құнға салынатын салық – ҚҚС болып табылады. Салық төлеуші мемлекетке оны
төлеу нәтижесінде кеткен шығысының орнын бағаны көтеру жолымен толықтырады
және салықты төлеуді сатып алушыға аударады. Салық салу объектісі
материалдық шығындарсыз өндірілген өнім (амортизациясы бар таза өнім) болып
саналатын қосылған құн болып табылады: қосылған өнімге кешенді шығыстар,
мысалы, жарнамаға жұмсалатын және басқа бірқатар шығындар қамтылуы мүмкін.
Демек, бұл салықтың ерекшелігі – оның салық салынатын объектісі сатудан
(өткізуден) түскен бүкіл түсім – ақша емес, тек салық салынатын айналым мен
салық салынатын импортты қамтитын қосылған құн болып табылатындығында.
Мемлекеттердің қосылған құн салығына көшу макроэкономикалық тұрғыдағы
ортақ нарық форма кезінде іске асырылады. Көші процесінің өзі мыналарды
қажет етеді:
– Салық жүйесінің есебінің тиімділігі;
– Жанама салық жүйесінің түбегейлі талдауы;
– Шетел мемлекеттерінде жұмыс істеу стажы бар кәсіби мамандарды
дайындау;
– Жаңа жүйеге көшу мерзімін анықтау;
– Әр сату операцияларына счет-фактура толтыру міндеттілігі;
– Ақпараттар мен құжаттарды өңдеуді автоматтандыру;
– Қосылған құн салығын есептеуді банк функциясына тіркеу;
– Кеден есебін компьютеризациялау;
Қосылған құн салығының рөлі мен орны бірқалыпты емес: тәжірибелер
жүргізушілердің ойынша, бұл салық түрі мемлекеттік бюджеттің тапшылығының
басым бөлігін толтырады деп есептейді, ал аналитиктер ойы бұл салықтың
тіпті жоғары фискалдығын, салық базасының дайындылығының жоқтың қасы және
пайыздық мөлшердің тіпті жоғары қарқындылығын көздейді. Қосылған құн салығы
Қазақстан экономикасында өтпелі кезеңде тіпті тәуекелінің жоғары болуын
көздейді, өйткені ол оның салық жүйесіндегі кемшіліктері мен қосылған құн
салығының есептеудегі техниканың жетіспеушілігін қамтиды. Қосылған құн
салығы тауарға деген сұранымды реттеп отырады. Бұл модель батыс
экономикалық жүйелерінде үлкен роль атқарады. Бұл салық түрі дүние жүзінің
60 мемлекеттерінде салық
жүйесінің құрама элементі болып табылады.
Қазақстан Республикасында қосылған құн салығы 1992 жылы қаңтарында
енгізілді. Советтік қоғам кезінде жүріп жатқан процесстерге бұл салық
түрінің енгізілуі, артынан із қалдырады. Нақ осы кезде Қазақстан
егемендігі туралы статус алған еді. Қаржы-Несие Кеңес үкіметінен мұра болып
қалған қаржы-несие жүйесі нарықтық даму жолына түскен жас мемлекеттің
талабына сай келмеді, себебі ол әкімшілік бұйрыққа негізделген болатын.
Сондықтан ең бірінші заңдық актілердің, Республиканың жоғары кеңесімен
қабылданған Қазақстан Республикасының салық жүйесі туралы және
Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі туралы заңдарымен, қаржы жүйесі
реформалары қоймай, сонымен қатар дүниежүзілік тәжірибеде прогрессивті
тенденцияларға қарсы сәйкес жаңа салық жүйесі қалыптасты. Жанама салықтың
механизмін зерттеуде көп мүшелерде Қазақстанның жанама салығының дамуын,
әсіресе қосылған құн салығына көңіл бөлуді қажет етеді. Өйткені бұл
Қазақстан экономистердің қосылған құн салығына көзқарастары емес. Кей
экономистер қосылған құн салығының бағаның өсуі мен құнның натуралдық
түсіндірмесіне сүйенеді. Сонымен қатар 1996-1997 жж салықтың айналымынан
қайтарылуы және салық кодексінің түзетулерді көздеді.
Қазақстанда қосылған құн салығын енгізу ұсынымының қысқаруына әкеп
соқты және өз есебінен өнеркәсіптің құлауы біріншіден, келешекте ұсыныс
бағасының жоғарламауына әкеледі, екіншіден сұранымның төмендеуіне және
сатып алу қабілетінің төмендеуіне әкеледі. Нәтижесінде өндірістік және
ауыл шаруашылық кәсіпорындар өзін-өзі қаржыландыруға немесе қайта өндіруге
қабілеттері төмендейді. Осыдан мемлекеттік бюджеттен көптеген қаржылық
ресурстарды бөлу нәтижесінде дефицит пай- да болды және жоғарғы қарқынды
инфляцияға тура әкеп соқты. Бұдан біз инвестициялық бағдарламалардың
тоқтатылуы, өндірістік өнімнің, яғни экспорттың қысқартылуы және
жұмыссыздықтың өсуін және тағы басқаны көруге болады. Бұл экономикалық сана
жүйелерінің және бөлек компоненттердің балансының болмауынан туып отыр.
Қосылған құн салығының қарсылығын білдірушілер үшін бұл өте күрделі
католизатор болып табылады. Нақ осы жерде олар қосылған құн салығының
табиғаты мен жұмыс жүргізу механизмін түсінбейді. Бюджетке неғұрлым
қосылған құн салығынан көп түсім түскен сайын, соғұрлым ол экономикаға
зиянын тигізеді. Әсіресе, қосылған құн салығы қарсылығын білдірушілер
ойынша, жаңа жоғары қарқынды технологияға кері әсерін тигізуде. Техникамен
қамтылмаған және артта қалған кәсіпорындарға қарағанда, өздері шығаратын
өнімнің құны қосылған құн салығынан жоғары. Қазіргі кезде жоғары қарқында
кәсіпорындар үшін қосылған құн салығы пайдасыз болып отыр. Мониторлық
саясат пен қосылған құн салығының арасында байланыс жоқ, өйткені
инфляцияның болуы, қаржы ресурсының асып кетуінен оны өндіру үшін
материалдың жоқтығынан болады. Осының негізінен қосылған құн салығын алып
тастауды талап еткен , оның орнына, өндірісте өнімді шектеп шығаруды
ұсынады. Экономика жүйесінің дамуындағы ең маңызды сәт болып айналымға
салынатын салықтың орнына өндірілген қосылған құн салығы болды. Бұған
әртүрлі әсерлер болды. Нарықтық қатынастардың дамуы меншіктің түрлерінің
көбеюіне әкелді, шаруашылық серіктестерді дамытты, аралас өндіріс түрлерін
құруға әкелді, осыған байланысты бұрынғы салықтың түрінің алынуы қиын
болды. Делдалдық қызметтердің өсуі де әмбебап салықты керек етті. Ол осы
өсімнен мемлекеттік қазынаға тартуды керек етті.

1.2. Қосылған құн салығының салық салудағы шетел тәжірибесі

Дамыған шетедік тәжірибеде көрсеткендей жанама салықтар бірыңғайлыққа
ұмтылған, қосымша құнға олар бірден салық салады. Өкінішке орай қосылған
құн салығы біздің республикамызға ендіргенде оның басқа елдерде көп жылдық
тәжірибесі жетерліктей зерттелді.
Салық базасын кеңейту мен өз бюджеттерін толтыру мақсатында Еуропалық
Одаққа мүше мемлекеттер қосылған құн салығына сәйкес салық базаларының
мөлшерлері келісілді. Қосылған құн салығынан 1%-мөлшеріндегі жылдық
аударымдар арқылы толтырылатын ортақ қаражат қорын құрды. Орташа алғанда
Еуропалық Одаққа мүше мемлекеттердің бұл салықтан түсетін табыс бөлігі
ортақ салық түсімдері де 15-17( немесе ЖЮ-дің 7( құрайды. Қосылған құн
салығы мемлекеттің фискалды саясатын жүзеге асыру барысында қолданылады.
Қосымша құн салық салу – жанама салықтың маңызды формасы. Көп
жағдайларда қосылған құн салығын Батыс Еуропалық интеграция процесінің
дамуы мен орнатылуында алатын рөліне көңіл бөліп, Европалық Одақ
мемлекеттерінде қосылған құн салығы Европалық Одақ бюджетін базасының табыс
көзі болып табылады. Бұл мемлекеттерде салық мөлшерлемелері 5(-дан 33(-ға
дейін ауытқуда. Айналыс қосылған құн салығын қайта құру негізінде Францияда
енгізілген қосылған құн салығы басқа мемлекеттерде өндіріс салығы ретінде
қолданыла бастады. Қосылған құн салығы фискалды саясатты іске асыруда
қолданылуына қарамастан, оған нақты ынталандыру функциялары да тән. Европа
мемлекеттерінде негізгі капиталға инвестицияланған қаражаттар босатылды.
Банктер, қаржы мекемелері, дәрігерлер мен қорғаушылар, тұрғын үйлерді
зайымға беру салықтан босатылады. Қосылған құн салығы нейтралды салық
болып табылады. Көптеген сырт мемлекеттердің үкіметтері бюджет дефицитын
жабу ең алдымен қосылған құн салығынан түсетін түсімдердің көлемін ұлғайту
арқылы жүргізеді. Себебі бұрын табыстарға прогрессивті түрде салық салу
қорлану процессі мен қызмет белсенділігіне негативті түрде әсер етті.
Еуропалық Одақ мемлекеттерінің салық жүйесін өзгертудің негізгі
уәждеуі:
– қосылған құн салығы жаңа техника арқылы салық операцияларын құжат
айналым жүйесінің реттелуін және тез жүргізуге мүмкіндік береді;
– ортақ нарыққа мемлекеттердің кіруіне қосылған құн салығын енгізу
міндетті;
– тауарлар мен қызметтердің бір түріне салықтардың жеңілдік жағдайын
жасау мақсатында қосылған құн салығын бөлшек сауда сатуларынан салық
пен салыстырғанда әлдеқайда тиімді;
– қосылған құн салығы бюджеттік түсімдерді әлдеқайда көтереді;
– сонымен қатар, осы факторлардың ішінде саяси аргументтер болып
– ортақ нарыққа кіру шарты табылады. Дәл осы аргумент еуропалық
мемлекеттер арасында осы салықтың кең тарауына түрткі болды.
Қазіргі кезде Еуропалық Одақ мүшелерінің барлығы көрсетілген
салықты енгізеді.
Қосылған құн салығын талдау еуропалық мемлекеттердің және басқа
мемлекеттердің көбінде жанама салық салудың кең тарағанын көрсетті. Осы
салықтың артықшылығы туралы сұрақ біртекті болып табылмайды. Қосылған құн
салығына өту базасы болып табылатын жақсы дамыған жанама салық салу жүйесі
барлық елдерде бірдей емес. Бұл салық түріне көшу, өз есебінен шешімнің
әбден қабылдандығын және үлкен дайындықтан өтуді қажет етеді. Мысал ретінде
АҚШ мемлекетін алсақ болады. Бұл шешімді қабылдау үшін, олар 2 жыл бойы
конгрессте дайындық жүргізді. Соңғы нәтиже шығарғанда, барлық кемшіліктер
мен артықшылықтарды салмақтағанда, АҚШ-қа бұл салық түрінің тиімсіздігін
көрді. Бұндай шешімге Жапония да келді.

1.3. Акциздік салық салудың шетелдік тәжерибесі

Дамыған елдерде акциз салығын жетілдіру арнайы объективті факторлардың
әсерінен анықталады. Олардың қатарына өндірістік қатынастар мен әлеуметтік-
экономикалық жағдайларға мемлекеттің салық салу жүйесі арқылы әсер етуін
жатқызуға болады. Салық табысындағы тұтыну мен оларды алу мүмкіндіктері
арасындағы қарама-қайшылық барлық салық жүйесін құрудың негізгісі болып
табылады. Дамыған елдерде мемлекеттік шығындарды азайту жолдары және салық
түсімдеріне қажеттілікті қысқарту бағыттары тұрақты іздестірілуде.
Батыс экономистерінің ойы бойынша, барлық нарықтық экономика елдеріне
тән салықтық мәселелер мыналар:
1. Салық жүйесі салық төлеушілердің түсінуіне және салық органдарының
тиімді басқаруына өте қиын. Бұл міндетті түрде артық әкімшілік
шығындарға әкеледі және салықтардан жалтарудың неше түрлі тәсілдерін
тудырады;
2. Жеке табысқа салық салу салықтың ауыртпашылықты әділетсіз бөлуді
сипаттайды;
3. Салықтың жоғарғы ставкалары экономикалық шешімдер қабылдауға кері әсер
етеді. Бұл топқа енетін салық төлеушілердің жұмысқа ынтасы жоғалып,
көлеңкелі экономика қыздырушылығын білдіреді және қор жинауда әртүрлі
қиыншылықтарға толы болады;
4. Салық салу кәсіпорындардағы қаражаттарды инвестициялауға және балансты
экономикалық емес салықтық себептермен құруға мәжбүр етеді. Бұл күрделі
қаржы салу мен шектелген ресурстарды бөлу сапасына кері әсер етеді.
Аталып өткен мәселелердің барлығында салық жүйесінің жетілмеуі орын
алып отыр. Бірақ та салық арқылы мемлекеттік шығындарды қаржыландыру
мүмкіндігі бұл мәселелерді шешудің қажеттілігін міндетті және кейінге
қалдыруға болмайтын қылды.
Қазақстан әлі толығымен нарықтық экономикасы дамымаған, бұның бір
себебін қаржы механизміндегі сапалық өзгерістердің тежелуін жатқызамыз.
Қаржы нарығында әлі де мемлекет пен оның ресурстары билік етуде, ал
жеке кәсіпкерлердің жинақтары шетте қалуда. Бұған ең алдымен өндірістік
сектордан капиталды шығарып тастайтын және қалыпты инвестициялық процестің
дамуына кедергі келтіретін, өкіметтің салықтық саясаты әсер етеді. Айта
кету керек, өзінің сыртқы өлшемдері мен салықтар құрамы бойынша
Қазақстандық салық жүйесі толығымен дерлік батыстық модельдің көшірмесі
деуге болады. Ол жақта салықтар мүлдем азаматтар мен кәсіпорындардың
нарықтық белсенділігін тежеудің факторы ретінде қарастырылмайды.
Түрлі экономикалық жағдайларда және әртүрлі субъектілер үшін,
салықтардың бірдей түрлері өздерін әрқилы қырынан көрсетеді. Батыста
негізгі салық төлеушілеріне, табысты негізінен заңды жолмен көп бөлігінде
азаматтардың банктік шоттарына қолма-қол ақшасыз жолмен аударылатын еңбек
ақы түрінде алатын түрғындардың орта тобы жатады. Сонымен қатар, көпшілік
батыс елдерінің экономикасы жоғарғы даму жағдайында, тұрғындардың табыстары
өсуде, ал ондағы әртүрлі әлеуметтік жәрдемақылардың үлесі жоғары. Сондықтан
да салықтардың жоғарғы ставкалары қолданылады.
Қазақстанда табыстардың едәуір бөлігі қылмыстық немесе жартылай заңды
сипатқа ие, жеке тауарлық айналымда қолма-қол ақшаның үлесі зор. Сонымен
бірге, елдегі өндірістік белсенділік ерекше төмен, көптеген кәсіпорындар
ауыр қаржылық жағдайда тұр және тіпті өз жүмыскерлеріне еңбекақы төлеуге
қаражаттары жоқ. Сондықтан да, Батыста өндірістік және инвестециялық
іскерлікке аса ауыртпашылық тигізбейді деген салықтар,
Қазақстанда мемлекеттік экономикалық қауіпсіздігі үшін
қатерге айналатындығы және қоғамда қатты толқулар тудыратындығы қазір
ешкімді таң қалдырмайды.
Сонымен акциздер жүйесін жетілдіру үшін мына бағыттарды ұсынамыз:
1. акциз салығының ставкаларына үнемі өзгерістер мен толықтырулар
енгізіліп, салық төлеушілердің назарлығын тудырады. Сондықтан да салық
ставкалары салық заңдылығында орын алып тұрақты болу керек.
2. Бензин мен дизель отынына салынатын акциздерді бақылау үшін
автомобильге май құю станцияларына арнайы есептеуіш құралдарын орнатып,
оны салық органдары тексеруі керек.
3. Қазақстан Республикасы мен АҚШ-тың акциз салықтарының қамтылу аймақтары
өте ұқсас. Қазақстанда да жарнамалардың барлық түрлерін (теледидарлық,
радиолық және тағы басқалар) осы акциз салығымен алу қажет. Сонымен
әрбір азамат өзінің тұтыну мөлшеріне қарай салық төлеу қажет.
Акциз салығы ешкімді де зорлап, мәжбүрлеп төлетуді талап етпейді. Акциз
салығы әрқашанда елдің барлығын көрсетеді. Сондықтанда бұл салықты
мүмкіндігінше қолданып мемлекеттің бюджетін толтырудың жан жақтарын
қарастыру қажет. Жоғарыда біз ұсынған жарнамалар кейінгі жылдары өте
көбейіп кетті, егерде осы қызмет түрлерін акциз салығымен алсақ бюджет
кірісінің өсе түсетіні сөзсіз.
Қазіргі жағдайда қызмет етуші акциз салығының жүйесін түбегейлі өзгерту
мәселесін қоюға болмайтындығы анық. Себебі оны қайта құрудың кез келген
шаралары, тауар өндірушілердің көңіліне қарай болса да, қаржылық
тұрақтылыққа әсіресе салық саясатына сенімді өзгертуі мүмкін.
Бүгінгі күнде салық ауыртпаларын біршама күшейту немесе бәсеңдету нақты
емес. Салық ауыртпашылығының өсуі өндірістің тек қана жабылуына немесе оның
көлеңкелі экономикаға кетуі, яғни салықтардың түсуін төмендеуіне әкелуі
ықтимал.
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІНДЕГІ ЖАНАМА САЛЫҚТАР

2.1. Қосылған құн салығын төлеушілер және салық салу

Салық салу объектiлерi мыналар:
1) салық салынатын айналым;
2) салық салынатын импорт қосылған құн салығын салу объектiлерi болып
табылады.
Төлеушiлер мыналар:
1) Қазақстан Республикасында қосылған құн салығы бойынша есепке тұрған
мынадай тұлғалар:
– жеке кәсiпкерлер;
– мемлекеттiк мекемелердi қоспағанда, заңды тұлғалар;
– қызметiн Қазақстан Республикасында тұрақты мекеме арқылы жүзеге
асыратын резидент еместер;
2) заңды тұлғаның қосылған құн салығын дербес төлеушiлер ретiнде
танылған құрылымдық бөлiмшелерi қосылған құн салығын төлеушiлер болып
табылады.
Тауарлар импорты кезiнде қосылған құн салығын төлеушiлер Қазақстан
Республикасының кеден заңдарына сәйкес осы тауарларды Қазақстан
Республикасының аумағына импорттайтын тұлғалар болып табылады.
Тауарға қатысты өткiзу бойынша айналым:
1) тауарға меншiк құқығын берудi, оның iшiнде:
– тауарды сатуды;
– тауарды тиеп жөнелтудi, оның iшiнде басқа тауарларға (жұмыстарға,
қызмет көрсетулерге) алмастыруды;
– тауар экспортын;
2) тауарды төлем мерзiмiн ұзарту шартымен тиеп жөнелтудi
3) комиссия шарттары бойынша тауарды тиеп жөнелтудi;
4) қарызды төлемеген жағдайда кепiл берушiнiң кепiлге қойылған мүлкiн
(тауарын) беруiн;
5) кәсіпкерлік қызмет үшін сатып алынған тауарды қосылған құн салығын
төлеушінің не оның жалдамалы жұмыскерлерінің, қатысушылардың және басқа
тұлғалардың кәсіпкерлік қызметке жатпайтын мақсатта пайдалануын;
6) бiр заңды тұлғаның қосылған құн салығын дербес төлеушiлерi болып
табылатын бiр құрылымдық бөлiмшесiнiң екiншi құрылымдық бөлiмшесiне тауар
жөнелтуiн;
7) бұрын экспорт режимiнде шығарылған тауарды керi
импорт
режимiнде қайтаруды бiлдiредi.
2008 жылғы Жалпы қосылған құн салығының құрылымында мемлекеттік меншік
түрі – 7,6%, жеке меншік түрі – 79,8% және басқа мемлекеттердің меншігі –
12,6% құрады.

2008 жылғы меншік түрлері және экономикалық қызмет түрлері бойынша
Жалпы қосылған құн
млн. теңге
барлығы меншік түрлері бойынша
мемлекеттік жеке басқа
мемлекеттер
меншігі
Ауыл шаруашылығы, аңшылық 853 341,6 57 107,5 793 459,6 2 774,5
және орман өсіру, балық
өсіру
Өнеркәсіп 5 162 639,0 28 008,4 3 974 185,6 1 160 445,0
Құрылыс 1 298 700,4 12 866,3 1 083 232,3 202 601,8
Сауда; автомобильдерді, 1 965 681,1 1 794,3 1 793 428,9 170 457,9
тұрмыстық бұйымдар мен
жеке пайдаланатын заттарды
жөндеу
Қонақ үйлер және 132 041,2 2 184,7 115 023,3 14 833,2
мейрамханалар
Көлік пен байланыс 1 769 082,1 59 691,3 1 541 500,4 167 890,4
Қаржы қызметі 848 500,4 50 910,0 755 165,4 42 425,0
Жылжымайтын мүлікпен 2 404 819,9 83 246,3 2 100 943,3 220 630,3
операциялар, жалға беру
және тұтынушыларға қызмет
көрсету
Мемлекеттік басқару 272 332,2 272 332,2
Білім беру 452 237,8 368 217,7 83 121,2 898,9
Денсаулық сақтау және 237 392,1 166 900,3 69 951,4 540,4
әлеуметтік қызмет көрсету
Коммуналдық, әлеуметтік 268 934,7 82 250,7 184 930,3 1 753,7
және дербес қызмет көрсету
Үй қызметшілерін жалдайтын 13 330,9 13 330,9
және өз тұтыну үшін
тауарлар мен қызмет
көрсетулерді өндіретін үй
шаруашылықтарының қызметі
Салалар бойынша барлығы 15 679 033,4 1 185 509,7 12 508 272,61 985 251,1

2007- 2008 жылдардағы меншік түрлері бойынша
Жалпы қосылған құнның құрылымы

пайызбен

2007 жылғы меншік түрлері бойынша
Жалпы қосылған құн салығының құрылымы
пайызбен
Экономикалық қызмет түрлері бойынша меншік түрлерінің үлесі

2007 мемлекеттік жеке басқа мемлекеттер меншігі 2008 мемлекеттік
жеке басқа мемлекеттер меншігі Жалпы қосылған құн 100,0 8,4 80,0
11,6 100,0 7,6 79,8 12,6 Ауыл шаруашылығы, орман және балық
шаруашылықтары 100,0 7,1 92,5 0,4 100,0 6,7 93,0 0,3 Өнеркәсіп
100,0 0,7 78,2 21,1 100,0 0,5 77,0 22,5 Құрылыс 100,0 0,8
79,4 19,8 100,0 1,0 83,4 15,6 Сауда; автомобильдерді, тұрмыстық
бұйымдар мен жеке пайдаланатын заттарды жөндеу 100,0 0,1 92,0 7,9
100,0 0,1 91,2 8,7 Қонақ үйлер және мейрамханалар 100,0 1,8 81,2
17,0 100,0 1,7 87,1 11,2 Көлік пен байланыс 100,0 3,9 88,2 7,9
100,0 3,4 87,1 9,5 Қаржы қызметі 100,0 6,1 88,2 5,7 100,0 6,0
89,0 5,0 Жылжымайтын мүлікпен операциялар, жалға беру және
тұтынушыларға қызмет көрсету 100,0 3,9 89,1 7,0 100,0 3,5 87,3 9,2
Мемлекеттік басқару 100,0 100,0 100,0 100,0 Білім беру
100,0 78,0 21,8 0,2 100,0 81,4 18,4 0,2 Денсаулық сақтау және
әлеуметтік қызмет көрсету 100,0 66,1 33,7 0,2 100,0 70,3 29,5 0,2
Коммуналдық, әлеуметтік және дербес қызмет көрсету 100,0 26,9 71,1 2,0
100,0 30,6 68,8 0,6 Үй қызметшілерін жалдайтын және өз тұтыну үшін
тауарлар мен қызмет көрсетулерді өндіретін үй шаруашылықтарының қызметі
100,0 100,0 100,0 100,0
Жұмыстарды, қызмет көрсетулерді өткізу бойынша айналым кез келген
жұмыстар орындауды немесе қызмет көрсетудің, соның ішiнде олардың тегiн
орындалуын, сондай-ақ тауарды өткiзуден өзге сыйақы үшiн кез келген
қызметтi, оның iшiнде:
1) мүлiктi уақытша иелiкке берудi және мүлiктi жалдау (жалгерлiк)
шартымен пайдалануды;
2) санаткерлiк меншiк объектiлерiне, соның iшiнде жарғылық капиталға
салым ретiнде берiлетiн құқықтар беруді;
3) жұмыс берушiнiң жалдамалы қызметкерге жалақы есебiнен жұмыстар
орындауын, қызметтер көрсетуiн;
4) қосылған құн салығын дербес төлеушiлер болып табылатын бiр заңды
тұлғаның құрылымдық бөлiмшелерi арасында жұмыстар орындауын, қызметтер
көрсетуiн бiлдiредi.
Мыналар:
1) бiрлiгiнiң құны екi айлық есептiк көрсеткiштен аспайтын
тауарды
жарнамалық мақсатта беру не сыйлау;
2) тапсырысшының мердігерге дайын өнімді мердігердің дайындауы,
ұқсатуы, құрастыруы (монтаждауы, орнатуы), жөндеуі және объектілер салуы
үшін алыс-беріс тауарларын тиеп жөнелтуі. Аталған тауарлар Қазақстан
Республикасының шегінен тыс жерлерде дайындалған, ұқсатылған,
құрастырылған, жөнделген жағдайда, егер оларды әкету Қазақстан
Республикасының кеден заңдарына сәйкес "Тауарларды кеден аумағынан тыс
жерлерде ұқсату" режимімен жүзеге асырылса, аталған тауарлардың тиеп-
жөнелтілуі өткізу бойынша айналым болып табылмайды;
3) қайтарылатын ыдысты тиеп жөнелту құны онымен жiберiлетiн өнiмдi
өткiзу құнына кiрмейтiн және осы өнiмдi беру жөнiндегi шартта (келiсiм-
шартта) белгiленген талаптармен және мерзiмде, бiрақ ұзақтығы алты айдан
аспайтын мерзiмде өнiм берушiге қайтарылуға тиiс ыдыс қайтарылатын ыдыс
болып табылады. Егер ыдыс белгiленген мерзiмде қайтарылмаса, мұндай ыдыс
өткiзу бойынша айналымға енгiзiледi;
4) бұрын экспорт режимiнде шығарылған тауарды керi импорт режимiнде
қайтаруды қоспағанда, тауарды қайтару;
5) шартта белгiленген талаптар мен мерзiмдерде қайта әкелуге жататын
тауарларды көрмелер, басқа да мәдени және спорт шараларын өткiзу үшiн
Қазақстан Республикасының шегiнен тыс жерлерге әкету, егер бұл Қазақстан
Республикасының кеден заңдарына сәйкес "Тауарларды уақытша әкету" кеден
режимiмен рәсiмделсе;
6) жер қойнауын пайдаланушы жаңадан құрған және сатып алған, жер
қойнауын пайдалану жөніндегi операцияларды орындау үшiн пайдаланылатын және
Қазақстан Республикасына берiлуi тиiс мүлiктi жер қойнауын пайдаланушының
жер қойнауын пайдалануға жасалған келiсiм-шарт талаптарына сәйкес Қазақстан
Республикасының меншiгiне беруi;
7) банк берген қарыздар және басқа да дебиторлық берешекті
қоса
алғанда, қарыздар бойынша талап ету құқығын басқаға беру
өткізу
бойынша айналым болып табылмайды.
Қосылған құн салығын төлеушiнiң тауарларды (жұмыстарды, қызмет
көрсетулердi) өткiзу бойынша жасаған айналымы салық салынатын айналым болып
табылады, оған:
1) қосылған құн салығынан босатылған;
2) өткiзу орны Қазақстан Республикасы болып табылмайтын айналым
қосылмайды.
Тауарларды (жұмыстарды, қызмет көрсетулердi) өткiзу орны осы Қазақстан
Республикасының салық кодексіне сәйкес белгiленедi.
Қазақстан Республикасында қосылған құн салығын төлеушi болып
табылмайтын резидент еместен жұмыстар, қызмет көрсетулер алынған жағдайда,
аталған жұмыстар, қызмет көрсетулер осы Кодекстiң 221-бабында белгiленген
тәртiппен алушының салық салынатын айналымына енгiзiледi.
Қазақстан Республикасының кеден заңдарына сәйкес декларациялануға
тиiстi, Қазақстан Республикасының аумағына әкелiнетiн немесе әкелiнген
тауарлар) салық салынатын импорт болып табылады.

2.2. Акциздердің салық салу объетілері, ставкалары, төлеушілері

Қазақстан Республикасының аумағында өндiрiлген және Қазақстан
Республикасының аумағына импортталатын тауарларға, сондай-ақ тiзбегi
анықталған қызмет түрлерiне акциз салынады.
Мыналар:
1) Қазақстан Республикасының аумағында акцизделетiн тауарлар шығаратын;

2) акцизделген тауарларды Қазақстан Республикасының кедендiк аумағына
импорттайтын;
3) Қазақстан Республикасының аумағында бензиндi (авиациялық бензиндi
қоспағанда) және дизель отынын көтерме, бөлшек саудада өткiзудi жүзеге
асыратын;
4) егер Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес бұрын Қазақстан
Республикасының аумағында аталған тауарлар бойынша акциз төленбесе,
конкурстық массаны, тәркiленген, иесi жоқ акцизделетiн тауарларды, сондай-
ақ мұрагерлiк құқығы бойынша мемлекетке өткен және Қазақстан
Республикасының аумағында мемлекет меншiгiне өтеусiз берiлген акцизделетiн
тауарларды өткiзудi жүзеге асыратын;
5) Қазақстан Республикасының аумағында қызметтiң акцизделетiн түрлерiн
жүзеге асыратын жеке ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.