ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ САЛЫҚ САЛУ ЖҮЙЕСІН ТАЛДАУ

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 70 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым Министрлігі

ҚАЗАҚ ЭКОНОМИКА, ҚАРЖЫ ЖӘНЕ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ САУДА

УНИВЕРСИТЕТІ

Курстық жұмыс

Студент: ЕҚ 303 топтың 3 курс студенті

Қорабаева Жауқазын

Ғылыми жетекші: Исаева Ақжолтай Тұрдақынқызы

Астана - 2010 ж.

М А З М Ұ Н Ы

КІРІСПЕ . . . 4

1. САЛЫҚ ЖҮЙЕСІНІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МАЗМҰНЫ ЖӘНЕ ҚАЛЫПТАСУЫ МЕН ДАМУ КЕЗЕҢДЕРІ . . . 6

1. 1 Салық жүйесінің даму тарихы . . . 6

1. 2 Салық жүйесінің элементтері мен салық салу қағидалары . . . 10

1. 3 Салық қызмет ұйымдарының құқықтары мен міндеттері . . . 12

2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ САЛЫҚ САЛУ ЖҮЙЕСІН ТАЛДАУ . . . 15

2. 1 Қазақстан Республикасының салық жүйесінің құрылымы . . . 15

2. 2 Қазақстан Республикасының экономикалық дамуының барлық қалыптасу кезеңдеріндегі салық жүйесінің рөлін талдау . . . 23

2. 3 Қазақстан Республикасы бойынша бюджетке түсетін салық түсімдерінің көрсеткіштік жағдайына экономикалық талдау . . . 35

3. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ ЖӘНЕ ОНЫ ДҮНИЕЖҮЗІЛІК САЛЫҚПЕН ЖҮЙЕСІМЕН САЛЫСТЫРУ . . . 47

3. 1ҚР-ның салық жүйесін дүниежүзілік салық жүйесімен салыстыру . . . 47

3. 2ҚР-ның салық жүйесіндегі мәселелер және салық жүйесін жетілдіру жолдары . . . 58

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 64

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР . . . 66

КІРІСПЕ

Салық жүйесі мемлекет қаржы көздерін жасақтаудың ең негізгі құралы болуымен қатар ел экономикасын қайта құрып, оның дамуына, ұлғаюына, саяси әлеуметтік істердің толығымен іске асуына мүмкіндік туғызады.

Салықтық жүйе мемлекеттік биліктің тиімді формаларының бірі болып табылады. Салықтар - бұл мемлекеттік табысының негізгі көзі ғана емес, бұл қоғамның барлық салаларына әсер ететін нарық түріндегі экономиканы басқару жүйесінің әрекеттегі әдісі болып табылады.

Қазақстан Республикасында 1991 жылы 25-желтоқсанда қабылданған Қазақстан Республикасындағы «Салық жүйесі туралы» заңы тәуелсіз еліміздің салық жүйесін құрудың ең алғашқы бастамасы болып табылады. Бұл еліміздің экономикасын реформалаудағы күрделі істің бірегейі болып табылады. Соған байланысты еліміздің экономикасында елімізде бұрын болмаған жаңа құрылыстар мен өзгерістер енгізіле бастады. Оларды атап айтатын болсақ шаруашылық жүргізу еркіндігі, меншік түрлерінің бір-бірімен теңдігі, шаруашылық жүргізушімен мемлекет арасындағы қатынастардың құқықтық негізі жүргізілді. Бұл заң салық жүйесін құрудың басты қағидаларының салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер түрлерін, олардың бюджетке түсу тәртібін белгілеген тұңғыш тарихи құжат болып табылады.

Осы заң бойынша салық төлеушілер мен салық қызметі органдарының құқықтары мен міндеттері республикалық және жергілікті органдардың салыққа байланысты қызметтері, құқықтары мен міндеттері айқын белгіленді. 1995 жылдан бастап салық жүйесіне бірқатар өзгертулер мен толықтырулар енгізілді. 1995 жыл сәуір айында Қазақстан Республикасы Президентінің қабылдауымен заң күші бар «Салық және бюджетке төленетін міндетті төлемдер туралы» жарлығы қабылданып, Қазақстан Республика-сының 1995 жылғы 1 шілдесінен бастап жаңа салық жүйесі іске қосылды. Бұл жаңа салық жүйесі біршама болса да нарықтық қатынастар талабына бейімделіп халықаралық тәжірибеге мейлінше жақындатылған.

Салық мәселесімен А. Нұрымов, Б. Ермекбаева, Н. Мамыров, К. Ілиясов, Ө. Шеденов, Құлпыбаев сияқты белгілі ғалымдар айналысады.

Бүгінгі күні еліміздің салық жүйесі біршама өзгерістерге ұшырап, дамып және нығайып келеді. Мысалы, 2006 жылғы Елбасының Жолдауына зерделей үңілгенде мұндағы әр тұжырым мұқият зерттеулермен, сараптаулармен, нақты болжаулармен түйінделгенін ұғынамыз. Президент биылғы Жолдауында Қазақстанның әлемнің бәсекеге барынша қабілетті әрі серпінді дамып келе жатқан мемлекеттерінің қатарына қалай қосылуы жолындағы негізгі жеті басым бағытты айқындаған екен. Сол басымдардың ішінде салық мәселесіне біршама өзгерістер енгізілді. Екінші басым бағыт Қазақстанды жаңа белеске көтеру-тұрлаулы экономикалық өрлеудің іргетасы болмақ. Яғни экономикалық саланы жаңарту және жаңғырту, қарқынды дамыту жолдарын ұстануымыз қажет деп қарастырылған.

Тақырыптың өзектілігі: Бүгінгі күні салық жүйесі - бұл тек қана салықтар тізімі, олардың мөлшерлемелері, субъектілері, объектілері ғана емес. Бұл экономикаға әсер етудің күшті тетіктерінің жиынтығы, мемлекеттік биліктің тиімді формаларының бірі. «Салықтар мемлекеттің өмір сүруін экономикалық сипаттауын бейнелейді» деп К. Маркс әділ көрсетеді. Салықтық жүйенің дұрыс құрылуына, салықтар мен мөлшерлемелер үйлесімділігі ұлттық экономиканың жағдайы, яғни Қазақстанның болашағына елеулі әсер етеді. Осы аталған мәселе - дипломдық жұмысымның өзектілігін көрсетеді.

Дипломдық жұмыстың мақсаты: Қалыптасудың барлық кезеңдеріндегі елдің экономикасы үшін салықтық жүйенің маңызын, оның нарықтық өзгерістерге, экокномикалық өсімге инвестицияларды тарту, кәсіпкерлікті дамытуға әсерін және дүниежүзілік салықтық жүйелерге әсерін анықтаумен сипатталады және Қазақстан Республикасының экономикалық тұрақтылығын қамтамасыз етудегі салық жүйесінің алатын орны мен рөліне талдау жасау және оны жетілдіру жолдарын ұсыну болып табылады.

Зерттеудің алға қойған мақсатын жүзеге асыру үшін келесі міндеттерді шешу алға қойылды:

- салық жүйесінің мәнін, мазмұнын, атқаратын қызметін, шет елдік салық салу тәжірибесін, салық салу саясатының даму жағдайын, оны жетілдіру жолдарын теориялық тұрғыда қарай отырып, оны практикамен ұштастыру, қорытынды жасау;

- салық жүйесінің шаруашылық субъект қызметіне әсер етуін талдау;

- салықтардың мемлекеттік бюджеттегі орнын қарастырып, талдау және салықтың экономикалық маңызын ашу.

Дипломдық жұмыстың құрылымы: Диплом жұмысым кіріспеден, үш тараудан сегіз бөлімнен, қорытындыдан және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

Жұмыстың кіріспе бөлімінде зерттеу тақырыбының теориялық және практикалық өзектілігі, тақырыптың зерттелу деңгейі, зерттеу мақсаттары мен міндеттері, зертеудің объектісі анықталып, қорғауға ұсынылған негізгі ғылыми жаңалықтары келтірілген.

Бірінші бөлімінде Қазақстан Республикасындағы салық жүйесінің даму тарихы, салық жүйесінің элементтері мен салық қағидалары және салық қызмет ұйымдарының құқықтары мен міндеттері қарастырылған.

Екінші бөлімінде Қазақстан Республикасының салық жүйесінің құрылымы, оның экономикалық дамуының барлық қалыптасу кезеңдеріндегі салық жүйесінің рөлі талданып, қарастырылды.

Үшінші бөлімінде Қазақстан Республикасының салық жүйесін дүниежүзілік салық жүйесімен салыстыра отырып, Қазақстан Республикасының салық жүйесіндегі мәселелер мен салық жүйесін жетілдіру жолдары ұсынылады.

1. САЛЫҚ ЖҮЙЕСІНІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МАЗМҰНЫ ЖӘНЕ ҚАЛЫПТАСУЫ МЕН ДАМУ КЕЗЕҢДЕРІ

1. 1 Салық жүйесінің даму тарихы.

Салықтар-бұл ертеде пайда болған, мемлекетпен алынатын міндетті төлемдер. Тарихтан бүгінгі күнге тек қана салықтың жеке түрлері жетті, яғни ертедегі мемлекеттердегі салықтар жиынтығы ретіндегі салық жүйесі туралы толық мағлұматты білмейміз. Салықтың ежелгі түрі-құдайға беру бес кітапта келесідей жазылған: “Ағаш жемістері және жердегі тұқымның әрбір ондығына Құдай ие”. Осыған байланысты салықтың алғашқы мөлшерлемесі табыстан 10%-ы мешіт қызметкерлеріне берілді, кейінірек мемлекетпен алынатын салықтар пайда болды.

Салықтарды алудың әдістері мен формаларының дамуында үш ірі кезеңді бөліп көрсетуге болады:

Бірінші кезең-бұл көне әлемнен орта ғасырға дейінгі даму, мемлекеттің салықтарды жинау және анықтау бойынша қаржылық аппараты жоқ. Мемлекет тек қана алғысы келетін қаражаттардың жалпы сомасын ғана анықтайды, ал салық жинауды тайпаға немесе қалаға жүктейді.

Екінші кезең (XVI - XIX ғасырдың басы) бұл елде мемлекеттік мекемелер жүйесі, оның ішінде қаржылық пайда болып, мемлекет қызметтердің бір бөлігін өз мойнына алады: салық салу квотасын белгілейді, салық жинау процесін бақылайды.

Үшінші кезең-қазіргі мемлекет салықты белгілеу және жинау бойынша барлық қызметтерді және салық салудың өңделген тәртіптерінің бәрін өз қолына алады. Биліктің аймақтық ұйымдары мемлекеттің көмекшілік ролін атқарады.

Қазақстан территориясында салықтар мен салық салудың дамуы өзіндік әдістемелік теориясына ие, бұл мүмкін көшпелі тайпалар көшпелі емес халықтарға қарағанда меншік, айырбас және ақша формаларын ерте дамытады деген К. Маркстің тұжырымдамасына байланысты шығар.

Ертедегі ортағасырлық (батыс түрік және түркеш қағанаты) мемлекетінің дамуы кезеңінде жеке меншік көрінісі ретіндегі әскери міндеттілік туралы мәселе жазбаша мәселелерде шектелген. Соған қарамастан негізгі әскери міндеттіліктің бірі соғыстық (басқаша айтқанда «қан салығы») оған байланысты вассалды тайпалардың барлық еркектері-сюзерене тайпасының сұрамына енгізілгені белгілі. Құл-тайпалар бұл вассал-тайпалары, олар сюзерен тайпасына тері, жүн түрінде алым төлеуге міндетті болды.

Қарахандықтар мемлекетінде маңызды әлеуметтік-саяси институт болып әскери тайпалық жүйе болып табылады. Хандар өздерінің жақындарына, бұрын мемлекетке төленетін, тұрғындардан жиналатын салықтарды иеленуге құқық береді. Бұл жағдай «икта» деп аталып, ал оны ұстанушы араб терминімен «мухта», немесе «иктадар» деп атады. Икта институты Қазақстанның оңтүстік және оңтүстік-шығысының шаруашылық және саяси өмірінде маңызды роль атқарады. Икта мазмұны және иктодорлардың құқықтарын белгілеу нақты анықталады. Низам-Аль-Мульканың «Иктасы бар мукта өзінің заңды салымын ғана жинауы тиіс, ал халыққа байланысты оларға ештеңе бұйрық берілмеген» деген сөзі айтылған. (Сиасет-нане Низам-Аль-Мулька жүзжылдығы XV ғасырдағы уәзір басшылығы туралы кітап, Москва, 1949ж. 34 бет)

Вакфтық жерлерден (мұсылмандық дін басылардың жерлері) мемлекет пайдасына салықтар алынған жоқ. Отырықшы елдерден сыбағаластық алынды: жиналған өнімнің салық түріндегі белгілі бір бөлігі.

X-XII ғасырларда комендациялар институты кеңінен тарады: ұсақ меншік иесі жерлерін басқа феодалдар мен шенеуліктердің зарлығынан сақтау мақсатында байларға қамқорлыққа берді, ол үшін белгілі салық мөлшерін төледі.

Салық салуда күрделі өзгерістер моңғол шапқыншылығы кезеңінде жүргізілді: олар бірінші болып орталықтандырлған мемлекеттік билік ұсынысын енгізді, сәйкесінше қазақ даласына да ортақ салық жүйесі енгізілді. Моңғолдар Қазақстан территориясында дифференциалды салықтар жүйесін бекітті: құлшыр-лан үйінің пайдасына салықтар, хардж-отырықшы аудандардың жер салығы, зекет-малдан салық, әскерді азық түлікпен қамтамасыз ету үшін натуралды сипаттағы тагар салық, авариз - күтілген салық. Шыңғыс хан империясында тұрғындардың барлығы өздерінің табыстарынан 10% мөлшерінде салық төлеуге мәжбүр болды. Зерттеушілер моңғолдармен белгіленген салықтың 20 түрін есептейді.

Қазақ қоғамының салық жүйесінде салықтың негізгі төлеушілері қарапайым көшпелі-малшылар (шаруалар), жермен айналысушылар, қарапайым тұрғындар ұсақ саудагерлер және райаттар болды. Оларға көптеген салықтар мен алымдар төлеу міндеттемесі жүктелді: мал иелерінен-ұшыр, тоғар, баж, хараж.

Қазақстан территориясындағы салық жүйесінің келесі күрделі өзгерісі Ресей империясына қосылу кезеңінде жүргізілді. Территориялық-әкімшілік құрылымда және әлеуметтік-экономикалық дамудағы өзгерістер колониялық империя қажеттіліктеріне жауап беретін жаңа салық жүйесіне қабылдаумен негізделді. Отырықшылық өсімінің қарқынына қарамастан көшпенділер салық төлеушілердің негізгі тобы болып табылды. 1880 жылы олар 90, 5%, ал 1897 жылы - 82% құрады. Қазақ тұрғындарынан мемлекеттік салық формасы ретінде күркелік алым болды (Жетісу мен Сырдария отбасында бір күркеден-2 сом 75 тиын, ал дала жерлерінде -3сом) . Бөкей ордасында салық салудың ерекше түрі қалыптастырылды. Мұнда ертеде алынатын зекеттен соғым (натуралды салықтар) -бірлік ақшалай жинаққа-малдан алымға көшірілді. Бұл көшпенділерді малдардан қолма-қол ақшалары бар орыс көпестеріне өте арзанға сатуға мәжбүр етті.

Салық заңдылығы салықтарды алудың пропорционалды жүйесін әртүрлі топтардың материалдық қамтамасыздығын сепке алмай енгізді. Бұл айқын бейнеленген саяси сипаттама болды. Кейінірек қатаң, әділсіз салық саясаты 1868 жылғы Торғай және Орал облыстарындағы қазақтардың көтерілісінің себептерінің бірі болды.

Қазақстандағы 1918-1920 жылдар кезеңі әскери коммунизм және азық-түлік диктатурасы саясатымен байланысты болды. Бұл саясат арнайы әскери күштермен жүргізіліп, кедей тұрғындардан асырғы азықтары тартып алынды. Соның нәтижесінде аштық басталды. Мұндай “салықтық ауыртпалық” нәтижесі 1921 жылғы көтеріліс болды.

20-30 жылдардағы Қазақстан тарихы - үздіксіз қорлық тарихы: мал алу, отырықшылыққа көшуге күштеу, репрессия және аштық. Күш көрсету саясатын іске асыру үшін мемлекет салықтық қарыз ауыртпалығы Қазақстан ауылдарына түсті. Сонымен, 1927-1928 жылдары ауыл шаруашылық салығының шаруа қожалықтарына есептелген барлық соманың 33 % кулак шаруашылықтарын 4% ғана төледі.

Осы шаруашылық жылында ірі мал шаруашылықтарының 0, 6% мал шаруашылығы салығының барлық сомадан 25% төледі. Ауылдағы бір шаруашылық орташа мөлшерде 239 сом, ал ауылда 323 сом төлеп отырды. Бұдан бөлек “өзіндік салық” деп аталатын, ауыл шаруашылық салығынан 4 есе көп салық енгізілді.

Салық нормасынан өсімі әсерінен шаруашылықтардың көп бөлігі қалаға кетті немесе табыс көздерін және қызмет түрлерін ауыстырды. Мал шаруашылығымен айналысушылар салық ауыртпалығын көтере алмай шет елдерге қашып кетіп жатты. [1; 198-230 бб]

Қазақтанның салық жүйесі Совет үкіметінің салық жүйесі құрамында дамыды. Мұнда “дүниежүзіндегі бірінші салықсыз мемлекет” құруды көздегендіктен, салықтық жүйе теориясына жетік көңіл бөлінген жоқ. “Американы адам басына өнім өндіруден озамыз” ұраны бойынша тұрғындар жоғарғы салықтар төледі. Ауыл шаруашылығы нашарлап, 60 жылдары өндірістік дағдарыс басталды. Ашаршылық қаупін сезгеннен кейін ғана ел басшылары шаруа қожалықтарына салықтарды азайтты.

XX ғасырдың соңында Қазақстан тәуелсіз мемлекет болып табылды, ел алдында тиімді нарықтық экономиканы құру міндеті тұрды. Реформаларды дамытудың маңызды факторларының бірі салық саясаты болып табылады. Қазақстандық қаржылық ғылым алдында салық және салық салудың күрделі және ауқымды мәселесі, яғни жоғарғы тиімді дамыған салықтық жүйе құру міндеті тұр. [2; 1-2 бб]

Қазақстан Республикасының 1991 жылдың 25 желтоқсанында қабылданған Қазақстан Республикасындағы Салық жүйесі туралы Заң тәуелсіз салық жүйесін құрудың ең алғашқы бастамасы болып табылады.

Бұл еліміздің экономикасын реформалаудағы күрделі жұмыстардың бірі болып саналады. Осы кезеңдерде елде көптеген өзгерістер болды және экономиканың дамуына көптеген құбылыстар, атап айтқанда, меншіктің көптеген түрлерінің дамуы, шаруашылық жүргізуші субъектілер мен мемлекет арасындағы қатынастардың құқықтық негізде жүргізілуі және тағы да басқа құбылыстар іске аса бастады. [4]

Осы Заң бойынша алғаш рет Қазақстан Республикасында 42 салық түрі қызмет етті және олар 3 топқа бөлінді:

жалпы мемлекеттік салықтар - 10,

міндетті түрде төленетін жергілікті салықтар мен алымдар - 11,

жергілікті салықтар мен алымдардың 18 түрі.

Бұл салықтардың негізін табыс салығы, пайдаға салынатын салық, қосылған құнға салынатын салық, акциз салығы, жер салығы және тағы басқа салықтар құрады.

Алғашқы салық жүйесінің көптеген кемшіліктері де болды. Атап айтқанда, басқа елдерге қарағанда біздің салық жүйеміздің жинақталған ғылыми және практикалық тәжірибелерінің жеткіліксіздігі, салық түрлерінің көптігі, халықаралық салық салу қағидаларының назардан тыс қалуы, айналымды анықтаудың қиындығы, дәлелсіз берілген жеңілдіктердің көптігі және тағы да басқалары. Осыдан келіп еліміздің салық жүйесін реформалаудың қажеттігі туындады. [5]

Қазақстан Үкіметі 1992 жылдың басында салық жүйесін кезеңді түрде реформалаудың концепциясын қабылдады. Аталмыш концепцияны іске асырудағы негізгі кезең болып Қазақстан Республикасы Президентінің 24-ші сәуірдің 1995 жылында қабылдаған „Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы” Заң күші бар жарлығы табылады. Ол 1995 ж 1-ші шілдесінен бастап іске қосылды, нәтижесінде бұрын қызмет еткен 42 салық түрінің орнына 11 салықтар мен алымдар қызмет ететін болды. Бұл Салық Заңдылығы бойынша еліміздің салық жүйесі нарықтық қатынастар талабына біршама бейімделіп, халықаралық тәжірибеге мейлінше жақындатылады. 1999 жылы салық жүйесі 5 рет өзгерістерге ұшырады. Осыған орай 2000 жылы 1-ші қаңтарынан бастап Қазақстан Республикасында 17 түрі салықтар мен алымдар қызмет етті. 4-ші кезеңде, яғни 2001 жылдың 12 маусымында Жаңа Салық Кодексі қабылданып, 2002 ж. 1-ші қаңтарынан бастап іске қосылды. Салық Кодексінде Қазақастан Республикасында қолданылатын салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер, атап айтқанда 9 салық, 13 алым, 9 төлем, 1 мемлекеттік баж, 4 кедендік алым белгіленген.

Қазақстан Республикасы салық жүйесін басқару Қазақстан Республикасы Конституциясы бойынша Президентке, Парламентке, Үкіметке, Қаржы Министрлігіне жүктеледі. Салық қызметі органы Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлігі Салық Комитетінен және облыс, Астана, Алматы қалалары, аудандар мен қалалар бойынша салық комитеттерінен тұрады.

Қаржы Министрлігінің салық комитеті салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің толық әрі уақытылы түсуіне мемлекеттік басқаруды қамтамасыз ететін және салық қызметі органдарын басқаратын орталық атқарушы орган болып табылады. Салық қызметі органдарына салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің толық түсуін, міндетті зейнетақы жарналарының толық және дер кезінде аударылуын қамтамасыз ету жөніндегі, сондай-ақ салық төлеушілердің салық міндеттемелерінің орындалуына салық бақылауын жүзеге асыру жөніндегі міндеттер жүктеледі. Салық органдары тиісті жоғары тұрған салық қызметі органдарына төменнен жоғары қарай тікелей бағынады және жергілікті атқарушы органдарға жатпайды.

Салық жүйесінің элементтері мен салық салу қағидалары

Салық салу - бұл нарықтық экономиканың дамуының маңызды факторларынының бірі. Бекітілген тәртіпте алынатын салықтармен, алымдардың және басқа да төлемдердің жиынтығы салық жүйесін құрайды. Қазақстандағы салық жүйесі мыналардан тұрады:

Жалпы мемлекеттік салықтар мен алымдар;
Жергілікті салықтар мен алымдар;

Жалпы мемлекеттік салықтар мен алымдарға жатады:

Табыс салығы;
ҚҚС;
Акциздер;
Бағалы қағаздарды эммиссиясын тіркеу үшін алымдар;

Жергілікті салықтар мен алымдарға:

Жер салығы;
Заңды және жеке тұлғалардан мүлікке салық;
Транспортқа салық.

Сонымен қатар, бюджетке келесідей алымдар төленеді:

заңды тұлғаларды тіркеу үшін алымдар;
кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғалардан алымдар;
қызметтің жекелеген түрлерімен айналысуға құқық үшін алымдар;
аукциондық сатулардан алымдар.

Салық қоғамның класстарға бөлінуімен және мемлекеттің қалыптасуымен, « . . . билікті ұстап тұру үшін қажетті, адамдардың алымдары» ретінде пайда болды . . . ». [3; 171 б]

Қоғамның даму тарихында бірде-бір мемлекет салықсыз қызмет ете алмады, себебі ұжымдық қажеттіліктерді қанағаттандыру бойынша өз функцияларын орындау үшін белгілі-бір сомада ақша қаражаттары қажет болады, олар салықтар есебінен ғана жинақталуы мүмкін. Осыдан келе, салық мөлшері мемлекеттің өз функцияларының минимумын орындауға жұмсалатын шығындар сомасымен анықталады. Бұл функцияларға мыналар жатады: басқару, қорғаныс, сот, тәртіп сақтау. Мемлекетке неғұрлым көп функция жүктелсе, ол соғұрлым көп салық жинауы керек.

Қазақстан Республикасының Салық Кодексі салық жүйесі құрылуының жалпы қағидаларын, салықтарды, алымдар мен басқа төлемдерді, сонымен бірге салық төлеушілер мен салық органдарының міндеттерін, құқықтарын және жауапкершілігін анықтайды.

Мұнда «салық, алым және басқа төлем деп сәйкес деңгейдегі бюджетке немесе бюджеттен тыс қорларға төленетін міндетті салым» деп түсіндіріледі. Осыған сәйкес салықтар табыс алатын барлық заңды және жеке тұлғалардың міндеттерін көрсетеді.

Барлық елдерде, барлық қоғамдық құрылымдарда салық ең біріншіден фискалды функцияны атқарды, яғни қоғамдық шығындарды қаржылан-дырды, соның ішінде мемлекет шығындарын.

Салықтық төлемдердің мазмұнына терең ұғыну үшін салық салудың негізгі қағидаларын анықтау керек. "Кез-келген салық жүйесіне қажетті сапа экономикалық көзқарас тұрғысынан 4 негізгі классикалық қағидалар ретінде Адам Смитпен қалыптасты"-деп Дж. Милль атап көрсетті. Олар:

1. Мемлекеттің қоластындағылар үкіметтің шығындарын жабуға қатысуы қажет. Яғни олардың әрқайсысы мүмкіндігіне қарай, үкіметтің қарамағында бола отырып, пайдаланатын табысының шамасына қарай қатысады.

2. Кез-келген төлеуі тиіс салық дәл анықталуы тиіс. Салық мөлшері, оны төлеу уақыты мен тәсілі салық төлеушінің өзіне де, басқа адамға да түсінікті болуы қажет.

3. Әрбір салық салық төлеуші үшін қолайлы уақытта және қолайлы тәсілмен алынуы тиіс . . .

4. Әрбір салық оны төлеушінің қалтасынан мемлекет кассасына түсетін артық сомадан аз көлемде алынатындай құрастырылуы тиіс.

Адам Смиттің қағидалары олардың қарапайымдылығы мен түсініктілігіне байланысты ешқандай толықтыруды және иллюстрациялауды қажет етпейді. Осыған байланысты олар салық саясатының "аксиомалары"
болып табылды. Бүгінде бұл қағидалар жаңа уақыт талабына сәйкес толықтырылған.

Қазақстан Республикасының салық заңдары салық және бюджетке төленетін басқа міндетті төлемдерді төлеудің міндеттілігі, салық салудың айқындылығы, әділдігі, салық жүйесінің біртұтастылғы және салық заңдарының жариялылығы қағидаларына негізделеді.

Қазақстан Республикасының салық заңдарының ережелері осы Кодексте белгіленген салық салу қағидаларына қайшы келмеуге тиіс.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.