Рим империясында саяси дағдарыстын шиеленісуі

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 24 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны
І.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
І тарау. Рим империясының экономикалық және әлеуметтік, саяси дағдарысы.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .4
1.1. Құл иеленушілік экономиканың
дағдарысы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...4
1.2. Б.э. III ғасырының бірінші жартысындағы Рим
императорларының ішкі
саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
ІІ. Тарау. Батыс Рим империясының
құлауы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ...15

2.1. Ұсақ жер өңдеушілерді қанаудың
күшеюі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...15
2.2. Рим империясының феодалдануы.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
2.3. IV ғасырдың екінші жартысындағы саяси дағдарыс және варварлардың басып
енуі. Рим империясының ыдырауы ... ... ... ... ... ... .20
ІІІ.
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .25
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27

Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі:
Б. э. II ғасырының аяғынан рим экоиомикасы үлкен қиындықтарды бастан
өткізе бастады. Тәуелді халықтың барлық жіктерінің күшейтілген қанауы,
шонжарлар мен чиновниктер тарапынан қолданылған зорлық-зомбылық тікелей
өндірушілердің өз еңбегінің нәтижелеріне ынтасын жойды, Қатал эпидемия
құлдар мен енбекші халық жіктерінің арасындағы жаппай өлім-жітімге әкеп
соқты.
Қала қолөнершілері шеберханаларын тастап, өз еңбек құралдарын ірі
поместьелерде қолданбақ болады. Мәрмәр мен кен шығару азаяды. Жерорта
теңізі өңірінің Шығыс пен Орталық және ІІІығыс Европамен дәстүрлі саұда
байланыстары сақталғанмен саұда қысқарады. Рим экономикасында натуральды
элементтің күшею тенденциясы байқалады.
Курстық жұмыстың мақсаты: Курстық жұмысты өз деңгейінде жазып,
тақырыпты өз деңгейінде аша білу. Дерек көздеріне негізделіп жазылған
материалдарды пайдалану барысында тақырыпты нақтылап мүмкіндігінше жан –
жақты дерек көздерін іздестіріп, мол деректерді пайдалана отырып түсінікті
әрі сауатты түрде жазып зерттей отыра тақырыптың мазмұнын аша білу.
Курстық жұмыстың міндеті.
• Рим империясының экономикалық және әлеуметтік, саяси дағдарысы
барысында болған Рим империясының ыдырау себептеріне сипаттама беру.
• Батыс Рим империясының құлауының себептерін анықтап, жан – жақты
талдау жасау.

Курстық жұмыстың құрылымы: Курстық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, бес
бөлімшеден, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиет тізімінен тұрады.

І тарау. Рим империясының экономикалық және әлеуметтік, саяси дағдарысы.
1.1. Құл иеленушілік экономиканың дағдарысы Б. э. II ғасырының аяғынан рим
экоиомикасы үлкен қиындықтарды бастан өткізе бастады. Тәуелді халықтың
барлық жіктерінің күшейтілген қанауы, шонжарлар мен чиновниктер тарапынан
қолданылған зорлық-зомбылық тікелей өндірушілердің өз еңбегінің
нәтижелеріне ынтасын жойды, Қатал эпидемия құлдар мен енбекші халық
жіктерінің арасындағы жаппай өлім-жітімге әкеп соқты.
Еркін шаруалардың жұтауы және құлдар мен колондар санының қысқаруы
салдарынан жұмысшы күндігінің жетімсіздігі қатты сезілді, орасан көп
өңделмеген жерлер пайда болды. Батыс провинцияларының кейбір аймақтарында
қауымдық байланыстардың нашарлауы жерді суландырып игеру жөніндегі біріккен
жұмыстардың қысқаруына, оларды өндеудін нашарлауына әкеп соқты. Ұсақ жеке-
дара шаруашылық қымбат қаруларды, мысалы, ауыр соқаны, престерді, орақ
машиналарын пайдалана алмады. Қауымдық жарамды жерлерден (жайылымдардан,
ормандардан) айрылу да ұсақ шаруашылық жүргізу негіздерін күйретті.
Галлияда, Испанияда батпақты жер ұлғайып, жыртатын жерді орман басады.
Қала қолөнершілері шеберханаларын тастап, өз еңбек құралдарын ірі
поместьелерде қолданбақ болады. Мәрмәр мен кен шығару азаяды. Жерорта
теңізі өңірінің Шығыс пен Орталық және ІІІығыс Европамен дәстүрлі саұда
байланыстары сақталғанмен саұда қысқарады. Рим экономикасында натуральды
элементтің күшею тенденциясы байқалады. Б. э. III ғасыр бойына ақша
айналымында асыл металдардың жетімсіздігі сезіледі. Бай адамдар алтын мен
күмісті қүпия жерлерге тықты. Рим үкіметі үнемі күміс ақшаларды бүлдіріп
отырды. Б. э. III ғасырының ортасына қарай рим динарында не бары 11 процент
қана күміс болды. Ақшаның құнсыздануы нарықтың өсуімен қосарланып отырды.
Рим экономикасындағы елеулі өзгерістер құл иеленушілік системаның
ыдырауынан көрінген терең әлеуметтік дағдарыспен тығыз байланысты болды.
Өнімді енбекте істейтін құлдардың саны азайды. Біреулері босатылып
жіберілді, екіншілері жерге таңылып, колондарға айналдырылды. Б. э. II
ғасырының аяғында жеңілгендерді құлдарға емес мемлекеттік жерлердегі
колондарға айналдыру тән болды.
Колонаттың дамуы қанаудың құл иеленушілік системасы дағдарысының айқын
көрсеткіштерінің бірі болды. Колондарды өз еңбегіне ынталы қызметкер
ретінде пандалану антик экономиканың негізгі саласы — ауыл шаруашылығында
еңбек өнімділігін бір уақыт өсіруге мүмкіндік берді. Бірақ б, э. III
ғасырында колондарды қанау күшейді; жылына тегін жұмыс істейтін күн
(борнына) 12 болады.
Колонаттық қатынастар ықпалымен құлдарды пеқулийге шығару кеңінен
қолданылады. Құлдарға дербес шаруашылық жүргізуге мүмкіндік беріледі.
Құлдың пеқулиймен байланысы күшейеді. Іс жүзінде пеқулинсіз құл, құлсыз
пеқулий сатылмады. Өз мүлкімен құл жеке өз басының қылықтары үшін айыптар
төледі, ал мырзалардың контрақтасына жауап бермеді.
Құлдардың шаруашылық дербестігінің артуы құл иеленушідерді құлдардың
тұрақты семьялық байланыстарын мойындауға көндірді: поместьелер бөлінгенде
құл семьялары бөлінбеді. Байыған құлдар өз бостандығын сатып алды да,
патрондарына тек сый-құрметі мен берілгендігін ғана көрсетіп барлық
материалдық міндеттерден босатылды. Еркін жіберілгендер қолөнермен және
саұдамен шұғылданған қала тұрғындарының едәуір бөлігін құрады. Алайда
бүтіндей алғанда құлдық рим экономикасында әлі де болса, едәуір роль
атқарды. Қолөнершілердің жер жыртушылардың, шошқа бағушылардың арасында
құлдар көп еді.
Құл иеленушілер құлдардың мамандығын арттыру есебінен құл еңбегінің
өнімділігін арттыруға тырысты. Техниканы жақсартұдан гөрі құлды үйрету
анағұрлым тиімді саналды. Бірақ бұл бақылауды күшейтуді керек етті. Б. э.
II ғасырының аяғындағы заңдар құлдардың қандай да болсын өжеттік көрсетуін
ерекше қатал жазалады. Қашқындар гладиаторларға айналдырылды. Мырзаның
денсаулығы мен өмірі туралы бақсыдан сұраған құлды асуға үкім шығарылып,
бақсы кен орындарында немесе аралға жер аұдарылды. Құлдың жанын бұзғандар
яғни мырзаға жек көрініштілік тудырғандар, құлдарды өжет қылықтар мен
ойларға итермелегендер үшін арнаулы жазалар қарастырылды. Сонымен бірге
мырзаның құлдарды жазалауының, ерекше қатаң формаларына: өлтіруге,
эргастулдарға қамауға, өмір бойына бұғау салуға тыйым салынды. Құлдарға
неғұрлым адамгершілікпен қарау, құлдар мен еркіндердің руханн жақындалуы
ұсынылған моральдық өсиеттер тұжырымдалды.
Кейініректегі Рим империясы дәуірінде құлдардың еркіндерге жақындалу
тенденциясы әлеуметтік өмірдің өзіне тән ерекшелігі бола түседі. Б. э. III
ғасырының өзінде-ақ жерге отырғызылған құлдардың, еркін жіберілгендердің
қашқын құлдардың және ерікті қоғамдық шаруалардың есебінен тәуелді жер
иеленушілердің мейлінше едәуір жігі құралады. Еркін қауымдық шаруа жер
иеленудін қауымдық формалары сақталған аймақтардың ауыл шаруашылығында
едәуір роль атқарды. Қаладан тыс және тайпалық территориялар жеке қолға
өтті немесе мемлекеттік меншікке айналдырылды, ал қауымдық шаруалар
қаналушы колондар болды.
Рим қоғамының үстемдік етуші жіктері б. э. Ш ғасырында күресуші екі
топтану: ірі жер иеленуші шонжарлар мен едәуір елеулі орта және ұсақ жер
әрі құл иеленушілердің жіктері болып келеді. Алғашқылар көбіне колондарды
қанады, екіншілер (қуриалдар, сарбаздар, еркін шаруалар) бұрынғысынша шаруа-
шылықты құлдардың көмегімен жүргізді. Ірі жер иеленушілер негізінен құл
иеленушілердін негізгі тобы — қала жеке меншіктілерінің, қуриалдардың
жұтауы есебінен, олардың қалалық жерлерін зорлап басып алып немесе сатып
алып өз иеліктерін ұлғайта түседі.
Қалалық жер меншігінің қысқаруы және жердің ірі жеке меншіктілерінің
қолына шоғырлануы жер иеленушілер мен құл иеленушілердің қоллективі ретінде
антик қалалардың әлеуметтік бейнесін өзгертті. Қалаларда шұғыл элеуметтік
қарама-қарсы-лық пайда болды. Бай муниципальдар азық-түлік нарқын арт-
тырып, саұда-саттықпен байи түсті. Олар бұрынғысынша өз ба-лаларын Римге
оқуға жіберді, жабайы аңдарды адаммен алыс-тыруды ұйымдастырды, тегін
үлестер жавады, трй-думан ұйымдастырып отырды. Муниципальдық шонжар
муниципаль міндеттерінен босатылуға жете отырып, деқуриондар сословиесінің
негізгі бұқарасынан бөлінеді. Тіпті кейбір сенаторлар өздерінің
провинциалдық иеліктерінде тұрақтап, сенат мәжілістеріне де қатыспады.
Алымдар мен литургиялар (қоғамдык міндеттер) еңсесін басқан қала жеке
меншік иелерінін негізгі бұқарасы күйзеліске ұшырады. Деқуриондар өздерінің
қурияларын тастап жеке меншік имениелердегі колондар тобына ауысуды артык
санайды.
Жер қоры мен қала халкының қысқаруы муниципальдық ұйымдардың нашарлауына
әкеп соқты. Ірі имениелердің иелері селоларда шаруашылық, саяси және діни
орталықсымақтар жасады: қолөнер өндірісін ұйымдастырды, моншалар, қонақ
үйлер, дүкендер, храмдар, бекініс мұнараларын жасады, рыноктар құрды. Қала
қаңырап, өзінің экономикалық және саяси манызынан айырылады.
Құл иеленуші шаруашылық дамыған аймақтарда — Италияда, солтүстік-шығыс
Испанияда Гал орталық, оңтүстік және оңтүстік-шығысында әлеуметтік-
экономикалық дағдарыс күштірек сезілді. Рим империясының басты
орталықтарында өндірістің қысқаруы шет аймақтарда шаруашылық тіршілігінің
жандануына әкеп соқты. Италиядағы аграрлық дағдарыс, атап айтқанда
жүзімдіктердің қысқаруы, бұл дақылдың Галлияда, Британияда, Иллирияда
дамуына әкеп соқты. Б. э. III ғасырында Рейнде шыны және керамика қолөнері
дамиды. Жауынгерлер мен вилла иелеріне қызмет көрсететін саұда жандана
түседі.
Африкада дағдарыс белгілері біраз кейінірек көрінеді. Мұнда ирригациялық
жүйелердің қоллективтік иелігіне негізделген қалалық ұйым анағурлым мықты
болып шықты. Императорлық және жеке меншік сальтустері негізінен Нумидия
мен Мавританиядағы қоғамдық территория есебінен өсіп отырды.
Құлдыктың нашар дамуы салдарынан Дунай маңы провинцияларында дағдарыс аз
дәрежеде көрінді. Шығыста әлеуметтік дағдарыс созылмалы сипатта болды.
Шығыс провинциялар дәстүрлі саұда байланыстарын сақтады да, транзиттік
саұда муниципаль шонжарларға орасан зор табыстар беріп отырды. Б. э. III
ғасырында Шығыста_әлеуметтік қарама-қарсылықтар бұрынғыдан да гөрі қатты
білінді, тап күресі шиеленісе түсті.
1.2. Б.э. III ғасырының бірінші жартысындағы Рим императорларының ішкі
саясаты. Рим қоғамының үстемдік етуші топтарының әлеуметтік қайшылықтары
солдат және сенат императорлары дейтіннің күресінде өз көрінісін тапты.
Біріншісі армиядағы муниципаль топтардың, екіншілері ірі жер иеленуші
шонжарлардың мүдделерін білдірді.
Б. э. II ғасырының аяғында өкімет басына Северлер династиясы (б. э.
193—235 жылдары) келді. Династияның негізін қалаушы Септимий Сезер (б. э.
193—211 жылдары) еркін шаруалар басым болып келетін шамалы романданған
Рейін маңы, Фрахия және Дунай маңы аймақтарынан солдат жинау есебінен
армияның сан құрамын арттырды. Бұл провинциялардың құл иеленуші топтарының
өкілдері рим армиясында жоғары командалық қызметтерге қойылды. Осының
арасында Септимий Север арқа сүйеген провинциалдық мунициппйлердің пұрсатты
сословиесі толыға түсті.
Рим провинңиялары муниципаль топтарының имперняның саяси өміріне араласуы
б. э. 212 жылы шықкан қала территориясының барлық еркін халқына рим
азаматтығы праволарын беру туралы эдикте тұжырымдалды. Бұл-эдикт Септимий
Севердің ұлы — Қарақалла деп аталған Аврелий Антониннің тұсында шығарылған
еді (б. э. 211—217 жылдары). Рейндегі, Дунайдағы және басқа аймақ
территорияларының селолық тұрғындарында бұл праволар болмады.
Армиядағы ұсақ және орта жер әрі құл иеленуші провинциал муннципийлердің
қалың тобына сүйене отырып, Северлер император үкіметінін беделін нығайтуға
тырысты. Олар династиялық байланыстарын сақтады, өз өкіметінің қасиетті
сипатын баса көрсетіп отырды. Септимнй мен оның ұлдары билеген кезде сенат
пен сенаторлық сословие өзінің қандай да болмасын саяси маңызынан
айырылады. Ірі жер иесі шонжарлар құдаланып, мал-мүліктері кәмпескеленді.
Сенаторлық идеологняны білдіру-шілер императорлар жоғары кызмет орнын
өмірін, еңбегін. жа-сын, тегін, Іс-әрекетін ешкім білмейтін жаңа
адамдарға сатып жібергенін қайғыра айтып көрсетті. Сословиелік айырымдарға
немқұрайды қарау Рим империясы саяси ұйымдарының негіздерін шайқалтты.
Императорларды жариялау армияда жүргізілді. Өз кандидатын ұсынған әскерге
императорлардың тәуелділігі тіпті замандастардың өзін де таң қалдырады:
Түрпідей семсерлер төбеден қатер төндіреді, барлық жақтан сүңгі найзалар,
барлық жақтан кысқа найзалар, тіпті күзетшілер зәрені ұшырып, жақын адамдар
да үрейлендіреді. Тамақ та рақатқа батырмайды, жолға да өз қалауыңмен шыға
алмайсын, қаруды да өз ырқынмен қолға алмайсың. Күдіктену мен тұрлаусыздық
императордың жеке басына таңба-табын түсірді.
Әлеуметтік қайшылықтармен қаныққан күрделі саяси жағдай б. э. III
ғасырындағы императорлардың ішкі саясатына мейлінше қарама-қарсы сипат
береді. Бір жағынан, деқуриондарды муниципальдық міндеттерге бекітіп қою
арқылы қалалық ұйымды сақтап қалуға әрекет жасайды. Екінші жағынан,
деқуриондар-дың мейлінше көп санды жігі — сарбаздар босатылады. Мұндай
саясат ірі жер иесі аристократтардың да, армиядағы жоғары әскери топтың да,
жауынгерлердіц негізгі бүқарасынык шұғыл наразылығын тудырды. Осыншама
қарама-қайшы күштердіц арасында әрекет жасау б. э. III ғасырларының
императорлары үшін жиі қауіпті зардапқа соғып отырды олар жауынгер-
легионерлердің қолынан қаза таба берді.
Северлер династиясының өкілі Александр Север орнықтыруға елеулі әрекеттер
жасады. Ол билеп отырған кезеңде көрнекті юристер мемлекетте жоғары
қызметтерді істей отырып рим правосының негіздерін жасады және заңдардың
басты саяси принципі императорға жағымдының заң күші бар деген қағиданы
тұжырымдады.
Александр Север әсіресе қалаларды қамқорлығына алды. Қала ішкі қызметін
жандандырып, қалалардың сырт бейнесін жаңарту мақсатын көздеп, ол
саұдагерлерге, суретшілерге жеңілдіктер берді, ал қалалардан алынған төлем
сомаларының бір бөлігін теремдер салуға, қала құрылысына және қала кедей-
кепшігіне жұмсады. Финанс істерін түзетуге тырысып, Александр Север өзінің
жеке бас шығындарын да қысқартты.
Александр Север сословиёлік айырымдарды калпына келтір-ді де, ірі жер иесі
шоижарлар хакяндағы жау саясаттан .бас тартканы былай тұрсын, керісінше,
оған император жерінің үлкен бөлігін берді. Ол армияны қосалкы отрядтармен
және жергілікті милиция отрядтарымен толықтырып, мұндағы ірі жер
иеленушілердің мүдделеріне тиіспей, шекара аймақтарындағы жерлерді
жауынгерлерге бөліп бере бастады. Бұл енгізілген жаңалықтар, жер бөлініп
берілмей отставкаға шығұдан қорыққан, тұрақты әскер легионерлерінің қатты
наразылығын тудырды. Александр Северді, бір лақап бойынща сарбаздар, екінщі
лақап бойынша жақадан алынғандардык аскери бастығы Максимин өлтіреді.
3. Рим империясында саяси дағдарыстын шиеленісуі. Алек-сандр Север қаза
тапканнан кейін жауынгерлер фракийлік Мак-симинді император жариялайды (б.
э. 235—238 жылдары). Бұл жауынгерлер императоры деп аталғандардың
біріншісі болды.
Максиминнің саясаты сенат провинциялардың егіншілік және муниципийшілік
шонжарлар тарапынан ұйымдастырылған оппозицияға кезікті. Азамат соғысының
барысында император өліп, онын басы Римге әкелінген кезде сенат алғыс
тағзымдарын тағайындайды. Бірақ сенат императорларының саясаты да
муниципийлік топтар арасында шұғыл наразылыққа кезігеді.
Үстемдік етуші таптың күресуші топтанулары арасындағы қайшылықтардың
еселеп өсе түсуінің салдары б. э. III ғасырының 30 жылдарынык аяғында
басталған күшті саяси дағдарыс болып табылады. Сенат, провинциялар,
легиондар өкімет билігін бірінен-бірі жұлып алып, бір императорды екінші
император ауыстырып отырды. Б. э. 235—284 жылдары кезеңіне 19 заңды
император және 30-дан астам узурпатор келеді екен.
Әлеуметтік-саяси дардарыстың шиеленісуі рим армиясының жауынгерлік
қабілетіне әсер етті. Императорлар дарынсыз командирлерге әскери қызмет
орнын сатып берді, ал сарай маңы адамдары дұшпанға римдіктердің соғыс
жоспарын ашып беріп, императордың жарлықтарын саұдара салды. Рим
гарнизондарының түгелдей берекесі қашты. Ешқандай қоршау қарулары жоқ тағы
скифтер екі қабат қорғаныс қабырғасымен қоршалған Трапесунтты, лонтий
флотының басты базасын оп-онай алды. Шығыста парсы әскерлері Месопотамняны,
Сирия мен Кіші Азияны үнемі тонап, қаңыратып отырды. Б. э. III ғасырынын
ортасында Армения жойылады. Парсы әскерлері щығыстың інжу-маржаны мен
метрополиясы Антиохияны басытт алады. Рим армиясы мұнда ешбір қарсылықеыз
тізе бүгеді. Парсылар-дың осы жеңісінің бейнесін — ат үстінде қоқырайып
отырған Жаңа Персия державасының патшасы Шапурге Рим императоры қорлана
тіэе бүгіп, жалынып, рақымшылық сұрағаны туралы орасан үлкен рельеф
көрсетеді.
Б. э. Ш ғасырының екінші жартысында герман және дунай тайпаларының қысымы
күшейе түседі, бұл рулардың, тайпалардың қосылу процесімен, әрі варвар
халық топтарының құралуы мен түсіндірілетін еді. Африкадағы бұратана бербер
тайпалары Мавритания мен Нумидияны басып алды. Рейнде франктер мен
алемандар тайпалық одақтары' шабуылға шығады. Дунайда маркомандар,
сарматтар мен готтар Дакияның үлкен бөлігін басып алады. Төмендегі Дунай
тайпалары Мезия мен Фракия арқылы Македонияға басып енеді. Сарматтар,
аландар, ертеректегі славян тайпалары Қара теңіз жағалауларына, Балкан және
Кіші Азия провинцияларына қақыратқан шапқыншылық жасады. Бұл окиғалар
заманалас адамдарға апат сияқты боп көрінді. Өте қабілетті әмірші және
білімді император Галлиеннің (235—268 жылдар) Рим мемлекетін дағдарыстан
шығарып алу әрекеті табыссыз болып шықты. Муниципийлерді қолдап армияның
ролін күшейтуге бағытталған, Галлиеннің саясаты сенат пен ірі жер иелерінін
оппозициясын тудырды, ал онын варвар шонжарларын қызметке тартуы тіпті
пұрсатты армияның бөлімдерінде де жауыздықпен қарсы алынды.
Рим империясының саяси ұйымдарының әлсіреуі және варварлардың қысымы
провинциялардың үстемдік етуші топтарының пұрсатты жағдайы мен шекара
қорғанысын камтамасыз ете алатын сепаратизмдік мемлекет құру жолын
іздестіруді мәжбүр етеді. Басқа аймақтардан бұрын Шығыс оқшауланады. Шығыс
провинциялардың экономикалық маңызы империя шегіндегі олардың екінші
дәрежелі саяси роліне сай келмейді. Б. э. III ғасырында шығыс провинция
сенаторлар саны 30—35 проценттен аспады. Бүкіл армияны дерлік империяның
солтүстік және батыс шекараларына топтастырылған императорлар шығыс
аймақтарды парсыларға тонауға беріп қойды.
Б. э. III ғасырының басынан бастап Шығыстағы сепаратизмдік
қозғалыстың орталығы Пальмира болады. Б. э. III ғасыры екінші жартысында
Пальмира державасының құрамына Египет пен Шығыстағы Рим иеліктерінің үлкен
бөлігі кіреді.
259 жылы Галлия, Британия және Испания территориясында, Трирде орталығы
бар, Галл империясы құрылады. Жер иелігі жақа ғана қалыптаса бастаған Дунай
провинцияларында сепаратизм нашарырақ болды. Рим үкіметіне қарсы
бағытталған сепаратизмдік қозғалыс рим езгісіне қарсы күреске аттанған
халық бұқарасының арасында қолдау табады. Жерорта теңіздік Рим державасы
құлдырап бара жатты.
4. Б. з. III ғасырындағы халық бұқарасының қозғалысы. Материалдық
күйзелістер, жауынгерлердің жүгенсіздігі, варварлардың қаңырата басып енуі
мұқтаждықты шиеленістіріп, езушілермен белсенді күреске тәуелді және еркін
адамдардың түрлі жіктерін топтастырды. Құлдардың, колондардың және кіріптар
қауымдастардың жаппай қашуы кең қозғалысқа ұласады, Провинцияларда
қарақшылармен күресу үшін арнаулы әскерн күзет орындары ұйымдастырылады.
Осы мақсатпен қалаларда жергілікті шонжарлардан шыққан жастарды соғыс ісіне
бейімдеу ұйымдары құрылады.
Б. э. III ғасырларында территориялық қауымдарға шабуыл жасап, еркін
шаруаларды кіріптарлыққа ұшыратқан ірі жер иелігі аұдандарындағы халық
қозғалыстарынын күші мен көлемі едәуір болды. Нумидия мен Мавританияда
балталармен және сойылдармен қаруланған колондар мен күлдар чиновниктерді
өлтіріп, легионшыларды қуып шытады. Галлияда багаудтар — көтеріліс жасаған
шаруалар, колондар мен құлдар өздерінің көсемдері Аманд пен Элианды
императорлар деп жариялайды. Жер жыртушылардан жаяу әскер және
бақташылардан атты әскер құрып багаудтар тіпті бекінген қалаларды басып
алады. Империядан бөлініп шығып, қауымдык тәртіптерге оралуға ұмтылулары
осыдан болса керек.
Орталықтан билеу әлсіреген саяси дағдарыс жағдайларында рим қоғамының
үстемдік етуші жіктері халық бой көрсетулерінің лап қойған толкыны алдыңда
дәрменсіз болып шығып, импе-раторлық өкіметпен бітісуге көнеді, өз
кезегінде б. э. Ш ғасыры-ның аяғында билеген әскерлер императорлары
Аврелиан (б. э. 270—275 жылдары), Проб (б. э. 276—282 жылдары) жер иесі
аристократияның материалдық мүдделерімен санаса бастайды да, бұларды щеқара
жерлеріне орналастырып, жергілікті тай-палардан жауынгерлер жннайды. Қол
жеткен ымыра нәтижесінде көп еңбек жұмсап, провинциялардың сепаратизмін
тойтарып, халық козғалысын басып, империяның бірлігін қалпына келтіре алды.
Аврелиан готтарды Дунай маңы провинцияларынан қуып шығады және Италияға
басып кіргісі келген алемандарды серпіп тастайды.
Империя астанасының қауіпсіздігін нығайтуды көздеп, Римді Аврелиан ішінара
біздің заманға дейін сақталып отырған, ора-сан үлкен бекініс қорғанымен
қоршайды. 273 жылы Аврелиан-ның әскерлері Шығыс сепаратизмдік мемлекеттің
орталығы, Пальмираны басып алады да, бұл бай қаланың күл-талқанын шығарады.
Пальмиранык орасан үлкен қулаған орны біздің күндерімізге дейін сақталған.
Багаудтардың өрістеген қозғалы-сынан қорыкқан галл сепаратизмдік
мемлекетінін, әміршісі Тетрик бейбітшілікті қалпына келтіруші (гезШитог
огЫз) аскақ титулын кабылдаған Аврелианға еркімен бағынады.
Империяның бірлігін нығайтуға ұмтылып Аврелиан жаңа жалпы мемлекеттік
ғибадат жеңілмес күнді енгізеді де, осы тәніріге жалпы жұрттың табынуын
талап етеді. Діни салттарға қатысұдан бас тартқан адамдарды ол бүлікшілер
деп қарады, бұл барлық бөгде ойдағыларды, соның ішінде христиандарды да
құдалап, жазалап өлтіруді енгізді. 275 жылы Аврелианды заговоршылар
өлтіреді. Аврелианның саясатын жалғастырушы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.