Сауда балансы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 19 бет
Таңдаулыға:

Жоспар
Кіріспе
1 – тарау. Төлем балансының – халықаралық саудадағы орны
1.1. Төлем балансы түсінігі. Төлем балансы құрылымы
1.2 Сауда балансы және тауарлар мен қызметтер балансы
1.3 Ағымдық трансферттер

2 – тарау. Төлем балансын арттырудағы халықаралық сауда түсінігі
2.1 Мемлекеттің халықаралық саудадағы ролі
2.2 Халықаралық сауданы мемлекеттік реттеудің қажеттігі
2.3 Протекционизм: мәні және формалары

Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе
Мемлекеттің әлемдік нарықтағы жетістіктері мен жалпы
әрекеттерінің айнасы ретінде төлем балансын қарастыруға болады.
Шынында да төлем балансының ішіне елдің барлық жасаған
қарым - қатынасының экономикалық жағы, яғни сандық мәні енеді.

Ал халықаралық валюта қорының анықтамасы бойынша оның
құрамына - операциялар балансы мен капитал қозғалысының балансы
жатады. Елдің барлық іс - әрекеттері мен сауд операциялары
төлем балансында көрініс алады.
Елдің экспорттық операциялары (тауар экспорты, қызмет
экспорты) елдің импортынан артық болған жағдайда төлем балансын
актиіті, ал кем болған жағдайда пассивті сальдолы деп
атаймыз.
Сол себепті бұл курстық жұмыстың мақсаты - төлем
балансының мағынасын ашу, экономикалық теориядан макроэкономикалық
талдауға жақындату болып табылады.
Курстық жұмыс екі тараудан тұрады: 1 – тарауда төлем
балансының – халықаралық саудадағы орны, төлем балансы түсінігі. Төлем
балансы құрылымы, сауда балансы және тауарлар мен қызметтер балансы,
ағымдық трансферттер туралы айтылса, 2 – тарауда Төлем балансын арттырудағы
халықаралық сауда түсінігі, мемлекеттің халықаралық саудадағы ролі,
халықаралық сауданы мемлекеттік реттеудің қажеттігі, протекционизм: мәні
және формалары кеңінен сипатталады

1 – тарау. Төлем балансының – халықаралық саудадағы орны
1.1. Төлем балансы түсінігі. Төлем балансы құрылымы
Кез – келген елдің дүниежүзінің басқа елдерімен
экономикалық байланыстары оның төлем баласында қамтып көрсетіледі.
Төлем балансы дегеніміз уақыттың белгілі бір межелдемесінде бір
елдің дүние жүзінің басқа елдерімен шаруашылық операцияларды
жалпы қорытып көрсететін көрсеткіштердің жүйесі. Ол мына
бөлімдерді қамтиды:
- ағымбағы шот (сауда балансы);
- капиталмен және қаржылармен болатын операциялардың шоты
(күрделі шот);
- резервтік аткивтер;
- таза қателер мен рұқсатнамалар;
Әр мемлекетке өздерінің сыртқы экономикалық білуі үшін оларға
кезеңдік статистикалық мағлұматтар керек.
Осы мағлұматтарды төлем балансынан көруге болады. Ол-белгілі бір
кезеңде сол елдің сыртқы экономикалық іс-әрекет статистикасын айқындайтын
статистикалық құжат.
Ағымдағы шот мыналарды қамтып көрсетеді: тауарлармен жасалынатын
операцияларды – экспорт пен импортты; қызмет көрсетуді – жүк,
жолаушылар тасымалы, байланыс, туризм қызметтері; техникалық көмек;
қарыздардан, несиелерден алынатын табыстар; трансферттер; ізгілікті
көмек; техникалық жәрдемдесу; гранттар. Қызметтер көрсету факторлық
емес болып бөлінеді. Факторлық қызметтер көрсету өндіріс факторларын
– еңбек пен капиталды пайдаланудан алынған табыстардан тұрады, бұл
қызметшілерге берілетін өтемақылар, инвестициялар мен резервтерден
түсетін табыстар; капиталдан түсетін табыстар дивиденттер, пайыздар,
басқадай табыстар түрінде болуы мүмкін. Факторлық емес қызметтер
көрсету жүк және жолаушылар тасымалдарын, байланысты, туризмді
көрсететін консультациялық және оқыту қызметтер түріндегі техникалық
көмекті және бірқатар қызметтер көрсетуді кіріктіреді.
Капиталмен және қаржылармен жасалынатын операциялардың шоттары
тура шет елдік инвестицияларды тартуды немесе капиталдың шетелге
қайтуын, портфелді инвестицияларды, мигранттардың (жылыстау және
құйылым) трансферттерін, коммерциялық несиелерді, қарыздарды, басқа
инвестицияларды (депозиттерді, валюатын және т.б.) бейнелеп
көрсетеді.
Ағымдағы операциялар шоты және капиталмен жасалатын шот
өзара байланысты: біріншінің тапшылығы сырттан капиталдың құйылымы
есебінен жабылады; ағымдағы операциялардың актив шоты жағдайы
кезінде капитал мен несиелер жылыстайды.
Резервтік активтердің жайғасымы монетарлық алтынды, қарыз
алудың арнаулы құқықтарын, шетелдік валютадағы талаптарды
қамтиды; басқа елдерге қатысты міндеттемелерді шегерненнен кейін
таза алтын резервтері жасалады. Бұл жайғасым екі шотты -
ағымдағы операциялардың және капиталмен жасалатын операциялардың
шоттарын теңестіреді.
Қателер мен рұқсатнамалар көлеңкелі бизнеті қоса алғанда,
резиденттер еместермен жасалынатын ресми есепке алынбаған
операцияларды сипаттайды.
Төлем баласының ерекшелігі сол, онда болсақы қорлар мен
қорланымдар емес, қаражаттардың ағыны, олардың кезең ішіндегі
өзгерісі қамтып көрсетіледі. Түрлі валюталарға атауланылған
операцияларды, соманы аударуды құндық бағалау бірыңғай валютаға
кіріктіріледі. Экономикалық құндылықтармен, жасалатын операцияларды
тіркеу, оларды жасау, трансформациялау, айырбастау, аудару немесе
өтеу, меншік иесінің ауысымы мезетінде жүргізіледі.
Операциялар қосарлы жазба жүйесі бойынша - дбет және
кредит бойынше екі мөлшер теңдігімен, бірақ қарама - қарсылық
белгілермен қамтып көрсетіледі. Кредит жазбаларының сомасыф
бегілермен қамтып көрсетіледі. Кредит жазбаларының сомасы дебет
сомасына тең болуы тиіс. Ал таза баланс нөлге тең болады.
Бұл орайда ағымағы операциялардың шотындағы оң сальдо (кредит
жазбаларының асып түсуі) тауарлар мен қызметтерді көрсетудің
импортын, табыстар мен трансферттерді төлеуді білдіреді. Күрделі
шотта оң мөлшер резидентер еместер алдында талаптарды
қысқартуды сипаттайды; теріс мөлшер резиденттер емес алдында елдің
міндеттемелерінің қысқаруын және резиденттер тарапынан резиденттер
еместерге талаптың өсуін білдіреді.
Төлем баласының жай - күйі ең алдымен сауда баласының жай
- күйімен айқындалады. Сондықтан сыртқы экономикалық қызметтердегі
мемлекеттің іс - қимылдарының аса маңызды мақсаты тауарлар
экспорты мен факторлық емес қызметтер көрсетуді ұлғайту
есебінен төлем баласын сауықтыру болып табылады. мұндай міндетті шешу
ұлттық шаруашылықты тұтынушының орнына өндіруші тұрпатындағы
экономика арнасына қайта бағдарлау жөнінде едәуір күш жұмсауды
және шикізат өндіруші сектордың экспорттық әлеуетін ғана емес,
сонымен бірге өндірістің кейінгі технологиялық өзгертіп жасау
салаларының өнімі бойынша да ұлғайтуды талап етеді.

Қазақстан Республикасының жиынтық төлем балансы
Көрсеткіштер кредит дебет нетто
1 2 3 4
А. Ағымдағы шот
Сауда балансы
Экспорт
Импорт
Қызметтер көрсету балансы
Экспорт
Импорт
Табыстар балансы
Тартылған қарыздар мен несиелер бойынша сыйақы
төлеу
Тура инвесторлардың табыстары
Резервтер бойынша сыйақы
Ұлттық қордың активтері бойынша сыйақы
Басқадай (нетто)
Ағымдағы трансферттер
В. Капиталмен және қаржымен жасалатын
операциялардың шоты
Капиталмен жасалатын операциялардың шоты
Соның ішінде мигранттардың трансфертері
Қаржы шоты
Тура инвестициялар
Қаржыландыру (неттео - игерілгені)
өтелгені
портфелді инвестициялар
оның ішінде Үкіметтің еуробондары
туынды қаржы құралдары (нетто)
басқа да орта – және ұзақ мерзімді
инвестициялар
сауда кредиттері
үкімет кепілдендірген кредиттер
қаржыландыру (игеру)
борышты өтеу (есептеу)
басқалары (нетто)
Қарыздар
ҚР – сы Үкіметтің тартқан қарыздары
Қаржыландыру (игеру)
Борышты өтеу (есептеу)
Басқалары (нетто)
Басқадай (нетто)
Басқадай қысқа мерзімді капитал
С. Қателер мен рұқсатнамалар
Д. Жалпы баланс
Е. Қаржыландыру
Ұлттық банктің резервтік активтері
ХВҚ кредиті

1.2. Сауда балансы және тауарлар мен қызметтер балансы
Төлем балансының жағайына ықпал етудің бірнеше негізгі әдістері бар.
Бірінші – тікелей бақылау, регламенттік импортты қосқанда (сандық
шектеулер арқылы) және кедендік т.б. жинақтар, шетелдік инвестициялар
арқылы және ақшалай трансферттер арқылы жеке адамдардың пайда келтіруіне
тыйым салу және шектеу; осындай көмектің күрт қысқартылуы, қысқа мерзімді
және ұзақ мерзімді капиталдың шығарылуы және т.б.
Тікелей бақылаудың бұл тәсілі елдің көптеген фирмаларына ( қатты )
үлкен қиындалақтар және өшпенділіктер туғызады.
Қысқа мерзімді жоспарда төте бақылау жақсы нәтиже береді.
Ұзақ мерзімде бұл әдістер жағымды және жағымсыз нәтиже туғызады.
Жергілікті өндірушілерге “қолайлы жағдай” жасау шетел инвесторларының
табыстарын өткізуге тыйым салу олардың қызығушылығын төмендетеді. Сондай-
ақ, шетелдік мамандарды тартуда қындықтар туындайды.
Отандық экспортерлар үшін шетелдерде тауар және қызмет көрсету
жүйелерінің кеңейюіне екдергілер келтіреді.
Бұл-өшпенділік туғызбайды, керісінше, тікелей шара отандық фирмалар мен
экспорттың көмек қаражат (субсидия) жасалуын қолдайды. Бірақ ол қымбатқа
түседі, оның қолдануы мемлекеттік бюджетіне байланысты.
Мемлекеттік ықпалың келесі әдісі –дефляция (инфляция мен күрес), ішкі
экономикалық міндеттерді шешуге бағытталған, бірақ жанама әсері төлем
балансының жағдайын жақсартады. Дәстүрлі дефляция саясат көпшілігінде
өндірістің көлемін төмендетеді, импорттың қысқаруына және экспорттың өсуіне
әкеп тірейді.
Сол мемлекеттерде несие-банк жүйесі дамыған болса, қысқа мерзімді
капиталды әкелуге ықпал етеді.
Бірақ дефляция, сонымен қатар, қарама-қайшы жағдайар туғызады.
Мысалы ұлттың валюта айырбас курсы жоғарлайды, ол импорттың көбеюіне жол
ашады.Бірақ ұлттық валютаның курсының өсуі мемлетке экспорттық табысы
төмендеді.
Күшті экономикалық дағдарыстарды болдырмау үшін мемлекет тарапынан
валюта курсының тұрақты және “қалқымалы” курсына қатаң қадағалау жасакуы
керек.
Төлем балансы тапшы елдер мынадай саясаттарды қолдануы тиіс:
1. Дефляцияық саясат: бюджеттік шағындарды қысқартады; ішкі сұранысты
қысқартады; жалақыны және бағаны ұстап тұрады.
Ал, негізгі құралы-қаржы және ақша-несие шаралары. Бюджет тапшылығының
қысқаруы орталық банктің ставкасының өзгеруі, несиенің шектелуі, ақша
массасының өсуі шегінің белгіленуі.бірақ, жұмыссыздықтың өсуі және өндіріс
күштерінің толық пайдаланылмауы өндірістің төмендеуіне жұмыс күшін
қамтамасыздандыруының төмендеуіне ықпал етеді.
2. Девальвация (құнсыздану).Бұл саясатта ұлтық валюта курсының төмендеуі,
экспортты ынталандыру, импорттық тауарды шектеуге бағытталады.
3. Валюталюталық шектеу. Экспортерлер экспорттан түскен пайданы кеңінен
пайдалана алмайды.Белгілі бір мөлшерін мемлекеттік ұлттық банкке сатуға
тиісті.
4. қаржы және ақша-несие саясаты. Төлем балансының тапшылығын азайту үшін
экспортерлерге бюджеттік субсидия қолданылады.
5. Төлем балансына қатысты қолданылатын мемлекеттік ықпалдың арнайы
шараларыоның негізгі баптарының сауда балансының қалыптасуына
байланысты “көрінбейтін” операциялар және капитал қозғалысы.

1.3. Ағымдық трансферттер
Елдің төлем балансын мемлекет реттейді. Бұл ертеден келе жатқан
теория. XIX ғасыр мен XX басында шотландық Д. Юманың стандарт шартында
автоматты түрде теңестірілудің классикалық теориясы өте жоғары деңгейде
дамыған. Бұл теория алтын стандарть шартымен бірге қалып қойды. Бірақ соңғы
он жылдықтарда бұл теорияға қызығушылық қайта артты. Бұрынғы жағдайда
автоматтық реттегіш (регулятор) ретінде “Резервтердің қорытынды
өзгерістері” танылса, валюта курсының “қалқымалы” болуы саналады.
Төлем балансы оның құлдырауына байланысты төмендейді, оның жақсаруына
байланысты жоғарылайды. Ол өздігінен автоматты түрде көптеген ағымдағы
операциялардың өзгеруіне әкеледі. Капиталдың қозғалуына ықпал етеді.
Бұдан кейін неоклассикалық эластикалық әдіс қалыптасты. Оны Дж.
Робинсон, А.Лернер, Л.Мецлер ойлап шығарды.Эластикалық әдіс төлем
балансының өзегі-сыртқы сауда болып табылады.
Сауда балансының сальдосы =РэРи*К болып табылады.
Мұнда Рэ - экспорттық тауарлар бағасының деңгейі
Ри – импорттық тауарлар бағасының деңгейі
К – валюта курсы.
Осы формуладан келесі қорытындыны шығаруға болады:
Төлем балансының тепе-теңдікке жеткізу құралы-валюталық курс
өзгерімділігі болып табылады. Осыған сәйкес ұлттық валютаның девальвациясы
экспорттық бағаларды төмендетеді, ал ревальвация (құнын арттыру) шетелдік
тұтынушылар үшін біздің тауарларымызды қымбаттатады. Ол елге шығарылған
тауарлардың бізге әкелінуін арзандатады.
Демек осындай жағдайларда келесі көрсеткішті пайдалану қажет. Ол экспорт
пен импорт сұранымының эластикалық коэфициенті болып табылады. Ол жоғарыда
аталған өзгерістердің дәрежесін көрсетеді. Егер елге қажетті тауар импортты
осы елде шығармайтын болса, онда оның жергілікті тауарлармен бәсекеге түсе
алатын импорт тауарларынан айырмашылығы онша үлкен еместігін білдіреді.
С. Александрдың еңбегі Дж. Мид және Я. Тинбергеннің идеясына сүйене
отырып, абсорбциондық тұрғыдан келіп, жалпы алғанда, кейнсиандық теорияға
сүйенеді.Бұл тұрғыдағы төлем балансын (атап айтқанда, сауда балансы) жалпы
ішкі өнімнің негізгі элементтерімен, біріншіден,ішкі тұтыну мен
инвестициялық сұраныстың жиынтығымен байланыстыруға тырысады.
Абсорбциондық тәсіл төлем балансы жағдайының жақсарғанын (оның ішінде
ұлттық валютаның девальвация арқылы), елдің табысының, оның ішінде
абсорбцияның жалпы көтерілгендігенін, яғни тұтыну мен капиталды салудың
өскенін көрсетеді. Бұл жерде кейнсиандықтар қорытындысынша: экспортты
ынталандыру, ал импортты ұстау, атап айтқанда отандық өніммен қызмет
көрсетудің бәсекелесуін көтеру қажет (тек ұлттық валютаны девальвация жасау
жолымен ғана емес). Бұл теориялардан басқа да көп тәсілдер қарастырылады.
Соның ішінде монетаристік тәсіл. Бұл жерде, әрине, елдегі төлем балансының
қорытынды сальдосының ақша айналымына ықпалы қарастырылған ақша факторына
айрықша көңіл бөлінеді. Монетаристердің көзқарасы бойынша, елдің ақша
рыногындағы тепе-теңдіктің болмауы төлем балансындағы тепетеңдіктің
болмауын анықтайды.
Осыған байланысты үкіметке берілетін басты ұсыныстар: тікелей ақша
айналымына ғана емес, сондай-ақ, елдің халықаралық есеп балансына
араласпау. Төлем балансының дефицитін болдырмау үшін, тек қана ақша
массасын қатаң қадағалау қажет. Бұл проблемаға монетаристер аса көңіл
бөлмеу керек дейді, себебі төлем балансына деген дефицит- айналымдағы артық
ақшадан тезірек құтылу үшін экономикаға көмек көрсетеді.

2 – тарау. Төлем балансын арттырудағы халықаралық сауда түсінігі
2.1 Мемлекеттің халықаралық саудадағы ролі
Қазақстанның егемен ел ретінде Біріккен Ұлттар Ұйымына және басқа да
көптеген халықаралық ұйымдарға мүше болуы ел экономикасын халықаралық
саудав қарымқатынасына интеграциялауға обьективті жағдайлар жасады.
Қазақстан экономикасының бүгінгі жағдайын талдап қарасақ, онда біз
мынадай оңды құбылыстарды байқар едік:
1.Теңгенің тұрақтылығының нығаюы. Егер 1995 жылы теңге доллармен
салыстырғанда 28,8 процент төмендеген болса, 1996 жылы 4,5 процент қана
төмендеді. Бұл тенденция 1997 жылы және одан әрі де сақталады деп күтілуде.
2.Инфляция деңгеиінің төмендеуіне байланысты Ұлттық банктің қайта
қаржыландыру ставкасы егер 1995 жылдың орта ішінде жылдық 75 процент болса,
сол жылдың аяғында 52,5, ал 1996 жылы 30 процент болды.
3. Өндірістің құлдырауы тежеліп,макроэкономикалық ахуал барынша
тұрақтанып, келешегіне болжам жасайтындай ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.