АҚША ҚАРАЖАТТАР ҚОЗҒАЛЫСЫНЫҢ МАЗМҰНЫ

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ 3

1 АҚША ҚАРАЖАТТАР ҚОЗҒАЛЫСЫНЫҢ МАЗМҰНЫ 5
1.1 Ақша қаражаттарының жалпы сипаттамасы. 5
1.2 Ақша қаражаттары есебінің маңызы мен міндеттері 9

2 ҚАЗПОШТА АҚ ҰЙЫМДАСТЫРУШЫЛЫҚ –ЭКОНОМИКАЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ 14
2.1 АҚ Қазпошта АҚ қызметінің ерекшеліктері 14
2.2 АҚ Қазпошта АҚ 2008-2009 жж ақша қаражаты қозғалысын талдау 17
2.3 Ақша қаражат қозғалысы бойынша есеп беру әдістерін талдау 21

3. ҚАЗПОШТА АҚ АҚША ҚАРАЖАТТАРЫНЫҢ ЕСЕБІ 25

ҚОРЫТЫНДЫ 29

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 31

КІРІСПЕ

Қазақстан ТМД елдерінің ішінде бірінші болып, тұрақты әлеуметтік-
экономикалық дамуды қамтамасыз ету, сыртқы қолайсыз факторларға тәуелді
болмау үшін Ұлттық қор құрды.
Бүгінгі күні ұлттық қорда 5,3 миллиард доллар жинақталып отыр. Ұлттық
қорды қоса есептегенде, еліміздің алтын-валюта резервтері, тұтас алғанда,
14 млрд. АҚШ долларына жетті. Бұл 1994 жылмен салыстырғанда 3 еседен астам
өсті деген сөз.
Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлігінің жанындағы Бугалтерлік есеп
және аудит әдістемесі Департаментінің №4 Ақша қаражаттарының қозғалысы
туралы есеп деп аталатын бугалтерлік есеп стандартының бірінші бабында:
Кәсіпорындар мен ұйымдардың, яғни субъектілерді, ақша қаражаттарының
қозғалысы туралы есебін пайдаланушыларды түрлі операциялық және
инвестициялық қаржы қызметі бойынша есепті кезеңдегі ақша қаражаттарының
келіп түсуі, кірістелуі ол қаржылардың жұмсалуы туралы ақпараттармен
қамтамасыз етіп және оларға осы заңды тұлғаның , яғни субъектінің қаржы
жағдайындағы өзгерістерге бағалауына мүмкіндік береді делінген. Ал осы
стандарт екінші бабында: Заңды тұлғалар, субъектілер (банктер немесе
бюджеттік мекемелерден басқа) ақша қаражаттарының қозғаласы туралы есепті
осы стандарттың талаптарына сай жүргізеді және есепті кезеңдегі қаржы
нәтижелері есептемесінің құрамында (яғни сонымен бірге) тапсырады
делінген.
Барлық шаруашылық жүргізуші субъектілерде өндірілген өнімді сату
барысында, сондай-ақ материалдық құндылықтарды, негізгі құралдарды,
тауарларды сатып алғанда немесе көрсетілген қызметке және бюджетке немесе
бюджеттен басқа да мекемелерге әртүрлі төлемдерді төлеуге байланысты түрлі
операциялар пайда болады. Әрбір кәсіпорын, ұйым, мекеме немесе фирма әдетте
бір уақытта өндірілген өнімін сатып немесе қызмет көрсетіп, жабдықтаушы
ретінде болатын болса, екіншіден сол өнімдерді өндіріп шығару үшін қажет
болатын шикізаттар және материалдармен жабдықтайтын жабдықтаушылар алдында
сатып алушы болып табылады. Осындай кәсіпорындар мен ұйымдардың,
фирмалардың арасында алашақ және берешек операциялар көбіне қолма-қол ақша
және қолма-қол ақшасыз төлеу жолы арқылы жүргізіледі. Қолма-қол ақшамен
есеп айырысу Қазақстан Республикасының Ұлттық Банк-мекемесі белгіленген
ережелер мен тәртіпке сәйкес жүргізілуі тиіс. Ақшалай қаржылармен есеп
айырысу операцияларының бугалтерлік есебін жүргізу мен ұйымдастырудың
мақсаттары мыналар болып табылады:
1. Ақшамен есеп айырысу операцияларын толық және уақытылы дер
кезінде есептеу;
2. Субъектідегі ақшалай қаржылардың түгелдігін және оларды дұрыс,
тиімді пайдалануды бақылау.
Есеп айырысу, төлеу тәртібін бақылау, кәсіпорынның, ұйымның немесе
фирманың ақшалай кірістері мен шығындарын дұрыс есептеу.
Тақырыптың өзектілігі есеп жүргізу жүйесінде, ақша қаражатының есебін
жүргізу ерекше орын алуымен бйланысты, өйткені субьектілердің ағымдағы,
қаржылық және инвестициялық қызметтері ақшалай есептесу негізінде құрылады.
Ақша қаражаты мен операциялар тұрақты атқарылып тұрады, олар ұтқыр әрі
бұзылуларға бейім болады, сондықтан да ақша қаражатының тиімді
пайдаланылуының проблемасын шешуде, есеп жүргізу мен аудитті жетілдіруді
қажет етеді. Осы аталған жағдайлар диплом жұмысының актуальдығын анықтайды.
Курстық жұмысының мақсаты – қазіргі кездегі ақша қаражатының есебін
жүргізудің жайы және оны жетілдірудің ұсынбаларын әзірлеу болып табылады.
Курстық жұмысының теориялық және әдістемелік негізі болып аудит және
есеп жөніндегі нормативтік актілер, осы зерттеліп отырған мәселе бойынша
оқулықтар мен ғылыми еңбектер алынды. Ақша қаражаттарының есебін жүргізудің
жай үйі Қазпошта АҚ мысалы ретінде алынды. Сонымен қатар қаржылық есеп
берудегі алғашқы құжаттары мен есеп жүргізу жөніндегі тізім көрсеткіштері
пайдаланылды.

1 АҚША ҚАРАЖАТТАР ҚОЗҒАЛЫСЫНЫҢ МАЗМҰНЫ

1.1 Ақша қаражаттарының жалпы сипаттамасы.

Барлық шаруашылық жүргізуші субъектілер өз ақша қаражаттарын банкі
мекемелерінің тиісті шоттарында сақтап және міндеттемелері бойынша
төлемдерін, әдетте, осы мекемелер арқылы ақшасыз нысанда, ал қажет жағдайда
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінің нормативтік құжаттарымен
белгіленген шегінде нақты ақшамен есептеуді жүзеге асырады. Егер де заңды
тұлғалардың арасындағы төлем сомасы 4000 айлық есептік көрсеткіштен (АЕК)
асып түссе, онда олар тек ақшасыз тәртіпке айырысуларды жүзеге асырады. Бұл
келтірілген мәлімет заңды тұлғалардың арасындағы әрбір мәміле
(контракт,келісімшарт) бойынша шартты түрде пайдаланылады. Егер де контракт
сомасы көрсетілген лимиттен асатын болса, онда төлем ақшасыз тәртіпте
орындалуы керек, тіптен олар жартылай орындалса да, әрбір төлемнің сомасы
4000 АЕК-тен аспауы керке.
Ақша қаражаттарының есебі алдында келесідей міндеттер тұр:
- шаруашылық субъектілерменуақтылы есеп айырысулар жүргізуді қағалау;
- есеп регистрлерінде ақша қаражаттарының белгіленген шектер негізінде
дұрыс пайдалануын қадағалау;
- ақша қаражаттарының мақсатты жұмсалуын қадағалау мақсатымен кезең
сайын түгендеу жұмыстарын жүргізу;
- кассадағы және ағымдық шоттағы ақша қаражаттарының бар болуы мен
жұмсалуын бақылау;
- есеп айырысу тәртібінің орындалуын бақылау.
Ақша қаражаттарының бар болуы мен олар бойынша есеп айырысуларды дұрыс
ұйымдастыру есеп айырысу тәртібінің бекуіне, дебиторлық және кредиторлық
міндеттемелердің кемуіне, ақша қаражаттарының айналымдылығының
жылдамдауына, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының нығаюына алып келеді.
Ақша қаражаттарын сақтау үшін және заңды тұлғалар арасында есеп айырысу
үшін Қазақстан Республикасының банк мекемелерінде банк шоттарын ашады. Банк
шоттары – бұл банк пен клиенттер арасындағы келісім- шарттың қатынастарын
көрсететін әдіс. Банк шоттары теңгемен де, шетелдік валютамен де
жүргізіледі және ол ағымдық, жинақтық және корреспонденттік болып бөлінеді.
[1, 44б]
Корреспондеттік шоттар – банк шоттары банктер мен ұйымдардың кейбір
операция түрлерін жүзеге асырады.
Ағымдағы (есеп айырысу) және жинақ шоттары – бұл да банктік шоттар,
бірақ олар жеке және заңды тұлғалар үшін, сондай-ақ заңды тұлғаның
оқшаланған бөлімшелері үшін де ашылады.
Шетелдік валютадағы қаражаттардың қолда бары мен қозғалысын есептеу
үшін субъектіге арнап ағымдағы шоттар ашылуы мүмкін. Ол сыртқы экономикалық
қызметін жүзеге асыратын және өнімін валютаға сататын субъект үшін ашылады.
Аккредитивтер, чек (аванс) кітапшаларының шоттарын және басқаларын
субъектілер ақша қаражаттарын оқшаулап сақтау үшін және тиісті
операцияларын жүргізу үшін ашады.
Субъект шоттарындағы қаражат олардың иелерінің әмірі бойынша есептен
шығарылады. Субъектінің рұқсатынсыз шоттағы қаражатты есептен шығаруға
соттың, мемлекеттік салық қызметінің рұқсатымен және қолданылып жүрген
заңдарда көзделген басқа жағдайларда ғана жол берілуі мүмкін.
Қазақстан Республикасының аймағында ақшаны төлеу мен аударуды жүзеге
асыруда келесі әдістерді: қолма-қол ақшаны аударуды; төлем тапсырманы
ұсынуды; чектерді беруді; вексельдерді немесе олардың индоссаменттері
арқылы беруді; төлем карточкасын пайдалануды; тікелей дебеттік банкі
шоттарына аударуды; тапсырма-талап төлемдерін ұсынуды; инкассалық жарлығын
ұсынуды; республиканың заң актілерімен белгіленген басқа да әдістерін
пайдаланады.
Ақшасыз есеп айырысудың негізгі нысандары: төлем тапсырма; чек;
вексель; тапсырма-талап төлемдері; кеден мен салық қызметінің органдарының
инкассалық жарлықтары болып табылады.
Төлеуші мен алушылар өзара есеп айырысу нысандарын келісім-шарт
негізінде анықтайды, сондай-ақ олардың арасында болатын талаптары мен
міндеттемелерді зачетқа да жатқыза алады.
Инвестициялық қызмет ұзақ мерзімді активтерді сатып алу мен сату
өтелген несиелерді беру мен алу болып табылады. Инвестициялық
қызметтердің нәтижесінде пайда болған ақша қаражаттары қозғалысының
мысалы:
Ақша қаражаттарының түсуі:
- негізгі құралдары басқада ұзақ мерзімді активтерді және

материалды емес активтерді сатудан
түскен түсімдер;
- қаржылық инвестицияларды өткізуден;
- басқа заңды тұлғаларға берілген несиелерді алу;
- басқа түсімдер;
Ақша қаражаттарын алу:
- күрделі жұмсалымдар;
- негізгі құралдарды басқа ұзақ мерзімді активтерді және
материалды емес активтерді сатып алу;
- қаржылық инвестицияларды сатып алу;
- басқа заңды тұлғаларға несие беру;
- басқа да төлемдер болып табылады.
Төлем тапсырмаларымен есеп айырысу. Төлем тапсырмалары онда көрсетілген
соманы бенефициардың пайдасына ақшаны жіберушіге қызмет көрсететін
банкалушының ақшаны аударғаны туралы тапсырмасы болып табылады. Қызмет пен
жұмысты және тауарлы-материалдық құндылықтарды өтеу үшін есеп айырысу
кезінде, сондай-ақ қызмет пен тауарға алдын-ала төлем жасаған кезде,
аванстық төлемдер жасаған кезде төлем тапсырмаларын пайдаланады.
Төлем жасаушы банкке белгіленген нысандағы бланкілердегі төлем
тапсырманы ұсынады. Тапсырмаларға қоса төлем жасаушы банктің талап етуі
бойынша салынатын салықтың шот-фактуралары және төлемдердің мақсатын
растайтын басқа да құжаттары бірге тапсырылады. Төлем тапсырмалары жазылып
берілген күннен бастап 10 күн бойы күшінде болады (жазылған күні есепке
алынбайды). Төлем тапсырмалары төлем жасаушының шотында қаражат болғанда
ғана орындауға қабылданады. Төлем құжаттарын электрондық түрінде де, қағаз
ретінде де ұсынуы мүмкін. Бұл құжаттардың данасын әрбір банк өздері дербес
анықтайды. Негізінен алғанда, олар екі данада толтырылады, біріншісі банкте
қалдырылады да, оның электрондық көшірмесі бенефициарға жіберіледі, ал
екіншісі иесіне , яғни ақшаны жіберушіге қол қойылып, штамп басылып
қайтарылады.
Төлем тапсырмасын толтыру кезінде келесі реквизиттері (көрсеткіштері)
көрсетіледі:
- төлем тапсырмасының нөмірі;
- төлем тапсырмасының жазылған күні;
- жеке теңестірілген немесе теңдестірілген (идентификацияланған) коды
(ЖТК немесе ИИК)
- жіберуші мен бенефициардың банкі шоттарының нөмірі;
- бенефициардың коды (БК немесе КБе) және жіберушілердің коды (ЖК немесе
КОд) – бұл кодтар екі символдан (белгіден) тұрады: біріншісі-
резиденттік белгісін, ал екіншісі-экономиканың секторын көрсетеді;
- бенефициар-аудару жасалған ақша кезде қаражатын алушы;
- банк-алушы-банк атауы, аударылған ақшада, оның мекен-жайы көрсетіледі;
- бенефициар банкісі-бенефициардың пайдасына келіп түскен ақша қаражатын
қабылдайтын банк жіберушімен жасалған келісім-шарттың негізінде;
- жіберушілердің теңестірілген немесе теңдестірілген
(идентификацияланған) банктік коды (ЖТБК немесе ИИК) – филиаларалық
айналымдарының коды (ФАК немесе МФО);
- төлем арналымының коды – ҚР ҰБ нормативтік-құқықтық актісімен
белгіленген және соның негізінде төлемдерді жүзеге асыратын кодтық
белгілер, ал ол үш символдан (белгілерден) тұрады;
- бюджеттік классификациясының (жіктемесінің) коды – салықтарды кері
қайтаруда қойылатын код;
- валюттелген күні – ақша қаражатын бенефициардың (алушының) банктік
шотына ақша қаражатын аударған күні төлем жасаушының нысанымен
анықталады.
Төлем құжатына кез келген жөндеудің түрін жасауға рұқсат етілмейді.
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің арасындағы жасалған келісімдері
бойынша төлем тапсырмалары: жедел мерзімді, мерзімінен бұрын және мерзімі
кейінге қалдырылған болып бөлінуі мүмкін. [2, 29б]
Жедел мерзімді төлем мынадай нұсқалар бойынша жүзеге асырылады:
аванстық төлем, яғни тауар тиелгенге дейін; тауар тиелгеннен кейін, яғни
тауарлар үшін шоттарды тікелей акцептеу жолымен; ірі мәмілелер кезіндегі
ішінара төлемдері.
Мерзімінен бұрын немесе мерзімі кейінге қалдырылған төлемдер шарттық
қатынастар аясында тараптардың қаржылық жағдайына зиян келтірмейтіндей етіп
жасалуы керек.
Субъектілер: жеке өздеріне тиесілі қаражатты (зейнетақы, алимент,
жалақы, іс-сапар шығыстары, авторлық қаламақы) жекелеген азаматтардың
атына; жалақы төлеуге арналған, банк мекемелерінде аударым алушының атын,
оның нөмірін, сондай-ақ егер қаражат шотқа аударылуға тиіс болса, онда ол
орналасқан банктің аты мен нөмірін көрсетеді. Тапсырмаға қаражат
алушылардың тізбесі қоса беріледі, онда кім, қандай мақсаттарға ақша
алатыны көрсетіледі. Байланыс кәсіпорындары кәсіпорындарға жолданған әрбір
аударым алушы бойынша барлық аударымдардың жалпы сомасына төрт дана етіп
жазылатын төлем құжатттары келіп түскеннен кейін төлейді.
Чектермен есеп айырысу. Чек беру төлемді жүзеге асырудың бір тәсілі
болып табылады, онда төлем чек беруші аттас төлем құжатын ұстаушыға беру
жолымен жасайды. Чек беру өз мәні бойынша чекті ұстаушының ақшалай
міндеттемесін орындау болып табылмайды, бірақ ол соны орындау үшін жазылған
болса да. Аталған міндеттемені орындау тек чек бойынша ақшаны алатын кезде
ғана болады.
Чектер жабылатын және жабылмайтын болып бөлінеді. Біріншісі –
депозитттермен қамтылған, ал екіншісі – қамтылмаған болып бөлінеді. Бұл
кезде чектердің төленетіндігі жөнінде банктердің кепілдік беруі мүмкін,
оның ішінде жабылмайтын чектер бойынша да. Чекті қолданумен байланысты банк
пен чек берушінің міндеті мен құқығы, чекті қолдану туралы жасалған келісім-
шарттың негізінен шығады, яғни бұл келісім-шартта, банк өз клиенттеріне чек
берушіге (заңды және жеке тұлға) чегін төлеуді, яғни чек берушінің міндетін
өзіне алады, ал клиенттер өз кезегінде банкі белгілеген (демек чектерді
беру мен пайдалану) ережелерін сақтауға міндетті. Чек ұстаушылардың құқығы
чек берушіден чекті алған кезінен бастап пайда болады. Чектерге, есеп
айырысу шотының төлем құжаттарына қол қою құқығына ие тұлғалар қолдарын
қояды және қолдарында кітапша иесінің нөмірінің таңбасы болуы керек. Чектер
жарамсыз болып қалатындықтан чекте жазылғандарды түзету және өшіруге
болмайды. Егер чекті толтыру кезінде қателіктер жіберілсе, онда чекте және
чектің түбіртегінде қишағынан "бүлінген" деп жазу жазылады, мерзімі
қойылады және кітапша иесінің қолы қойылады.
Чекті чек ұстаушы төлеуге чек жазылған күні қабылдайды және төлеуге
қабылдаған күннің ертеңіне чек ұстаушы арқылы қызмет көрсететін банкке
ұсынылуы тиіс. Чек кітапшасынан алынған чектің күшінде болу мерзімі,
жазылған күнін есептемегенде, әдетте , 10 күннен аспайды.
Банк чек берушіден (немесе чек ұстаушыдан) чекті қабылдамауына болады,
егер де мынадай жағдайлары анықталса:
- егер де жазумен жазылған сомасы цифрмен көрсетілмеген болса;
- чектің мерзімі өтіп кетсе;
- төлем құжаттарында жасанды жазулардың белгілері бар болса;
- чек әртүрлі қолмен және әртүрлі сиямен жазылған болса;
- чектің қорғалу деңгейі оның талабына сай келмесе (қорғалу деңгейі
бестен кем болмауы керек);
- чекте көрсетілген реквизиттер қате болса;
- чектегі қойылған қолда үлгі ретінде қабылданған құжаттардағы қолымен
сәйкес келмесе;
- чектің жабу сомалары жеткілікті болмаса;
- чектің басқа да дефектілері бар болса.
Дефектісі бар чектер чек ұстаушыларға қолхат жазылып қайтарылады.
Чектердің дефектілері табылса, банктің бас бухгалтері ол туралы Клирингтік
палатаға хабарлайды, ал олар ондай чектердің өңделуін тез арада тоқтатады.
Бұндай дефектісі бар чектерге акт жасалады, ол акт төрт данада болады:
біріншісі – банкте қалса;
екіншісі – көшірмесімен бірге ішкі істер органдарына беріледі;
үшіншісі – Клирингтік палатаға беріледі;
төртіншісі – чекті беруші банкке беріледі.
Мерзімі өтіп кеткен чек кітапшалары пайдаланбауына байланысты чекті
беруші банкке қайтарылады. [3, 18б]

1.2 Ақша қаражаттары есебінің маңызы мен міндеттері

Кез-келген кәсіпорынға өндірістік қызметін жүзеге асыруы үшін қажетті
мөлшерде айналым қаражаты қажет. Айналым қаражаты құрамында, ақша қаражаты
ерекше орын алады. Олар матералдар мен шикізат алуға, жұмысшылардың еңбек
ақыларын төлеуге, басқа да шаруашылық процестерге қажет.
Ақша - тауардың ерекше қасиеті, оның кез-келген басқа тауарлардың құнын
көрсете алатындығы, оның жалпыға бірдей жұмыс істейтіндігі, яғни жалпыға
бірдей алмастыру құралы екендігі белгілі.
Ғылыми коммунизмнің негізін қалаушылар К.Маркс пен Ф.Энгельс өздерінің
еңбектерінде ақшаның шығу тегін, оның әлеуметтік-экономикалық маңызын және
капиталистік экономика жағдайындағы ролін қарадстырды. Олар капитализмнен
социализмге өту кезеңінде ақшаның белсенді пайдаланудың обьективті
қажеттілігін дәлелдеді.
В.И.Ленин марксизмді шығармашылықпен дамыта отырып, тауар-ақша
қатынасын капитализмнен социализмге өту кезіндегі өтпелі кезеңіндегі өтпелі
кезеңде ғана емес, коммунизмнің бірінші сатысында пайдаланудың қажеттілігін
дәлелдеп, социализмдегі жаңа әлеуметтік-экономикалық мазмұнды көрсете
білді. В.И.Ленин шаруашылықты жүргізуде ұқыптылықтың, ақшаның есебін
жауапкершілікпен мұқият жүргізіп, тиімді иелік жасаудың қажеттілігін атап
өтті.
Жаңа экономикалық саясатты жасақтай отырып, В.И.Ленин тауар ақша
қатынасын, оның жаңа әлеуметтік-экономикалық мазмұнын жұмысшы табымен
еңбекші шаруалардың экономикалық одағын нығайтудағы әлеуметтік қайта
құрулар (жаңғыртуда) кеңінен пайдалану талаптарын ұсынды.
Коммунизм құрылысында тауар-ақша қатынасы социализм кезеңіне сай жаңа
мазмұнға ие болды. Соның ішінде әлеуметтік-экономикалық міндеттерді шешуде
төмендегідей экономиканы дамыту құралдарына ең үлкен мән берілді: ақша,
баға, өзіндік құн, таза пайда, сауда, қаржы.
Ақша қаражатының есебін жүргізу, ақша құндылығының есеп жүргізу
обьектілеріне сәйкес келуіне байланысты бухгалтерлік есеп жүргізудің
жауапты учаскісі болып табылады. Сондықтан да осы учаскіде нақты, уақытылы,
дәл есеп жүргізу өте маңызды.
Бухгалтерлік есеп көптеген жылдар бойы басқа ғылымдар сияқты дамып,
қоғамның экономикалық-әлеуметтік жағдайларына сай өзгерістерге ұшырап келе
жатқан, сондай-ақ өмірде өзінің ерекшелігімен оқшауланатын ғылым болып
табылады. Белгілі ғалым Абишнва Ж.А. осы ғылым туралы Бухгалтерлік есеп
ғылымдар мен өнердің ең алдында тұрады, басқалары онсыз өмір сүре алмаса,
бухгалтерлік есеп үшін олардың ешқайсысы қажет емес - деген болса, оның
әріптесі З.А.Раулки Есеп – бұл барлық бизнестің тілі, яғни философиясы -
деп атаған.
Экономика ғылымының кандидаты А.Сейдахметовтың пікірінше валюталық
операцияларға есеп жүргізу жүйесін төмендегіше жетідіру қажет:
Кәсіпорынның сыртқы нарықтарға өздігінен шығуы, есеп айырысуда шетел
валюталарын пайдалану қажеттігін туындатады. Конверттік валюта жүйесі (КВЖ)
бойынша есеп айырысу үшін кәсіпорын өзінің уәкілеттілігі бар банктен
валюталық есеп шот ашады. Валюта қозғалысы және олармен қолма қол есеп
айырысу операцияларына есеп жүргізу есеп шоты бөлімінің 43 Валюталық
шоттағы ақша қаражаттары бөлімшесінде көрініс табады. Есеп айырысу бойынша
пайдаланылып жүрген валюта түрлері бойынша (АҚШ доллар, евро және т.б.)
субшоттар ашуға болады, өйткені шетел валютасының төлемдік негізі (мысалы,
АҚШ доллары) болады. Бірінші жағдайда кәсіпорын банкіден валютаның әр түрі
бойынша үзінді алады, ал екіншіден – тек қана долларлық есеп шот бойынша
валюта айырбас курсынан айырмашылықты есептеуде қате жіберілмеу үшін,
халықаралық стандарттар мен қолданыстағы нормативтік актілерді жетік білу
керек. Осы пікірдің маңыздылығы, ақша қаражаты есебін жүргізуді талдауды
жетілдіруге мүмкіндік беруінде. [4, 91б]
Ақшаның әрбір қызметі ақшаның тауар тауар айырбастау процесінен
туындайтын, тауар өндірушілердің өзара байланысының формасы ретіндегі
әлеуметтік-экономикалық мазмұнының белгілі бір жағын мінездейді. Ақша бес
түрлі қызмет атқарады: құн өлшемі, айналыс құралы, төлем құралы, қор және
қазына жинау құралы, дүниежүзілік ақша.
Ақша құн өлшемі ретінде. Құнның өлшем қызметі тауар өндірісі жағдайында
туындайды. Бұл ақшаның барлық тауарлар құнының өлшемі ретіндегі
қабілеттілігін білдіреді. Бағаны анықтауда делдал қызметін атқарады. Өзінің
жеке құны бар тауар ғана, құн бола алады. Мұндай тауар болып өндіруіне
қоғамдық еңбек жұмсалған, құнды құрайтын алтын саналады. Яғни бұл қызметті
ақшалар атқарады. Ақша еңбек өлшемі – ол жұмыс уақытын емес, осы еңбекпен
құралған құнды көрсетеді. тауар бағасын өлшеу үшін қолма-қол ақшаның болуы
қажет емес, себебі еңбек өнімін теңестіру ойша орындалады. Тауарларды
ақшаның көмегімен өлшеуге болады, олар адам еңбегінің өнімі.
Ақша айналыс құралы. Бұл қызметінде тауарларды өткізудегі делдал болып
табылады.
Тауарлар бір қолдан екінші қолға ауыса отыра, өзінің тұтынушысын
тапқанға дейін ақша үздіксіз қозғалыста болады. Тауар айналысы кезінде ақша
делдал ролін атқарады, ал бұл кездегі сатып алу және сату актісі
ерекшеленеді, уақыты мен кеңістігі бойынша сай келмейді. Сатушы тауарын
сатқаннан кейін, басқа тауарды сатып алуға әр уақытта асықпайды. Ол тауарды
бір нарықта сатуы, ал басқа нарықтан сатып алуы мүмкін. Айналыс құралы
ретінде ақша қызметтерінің ерекшеліктері мыналар:
- тауар мен ақшаның қарама-қарсы қозғалысы;
- оны идеалды ақшалар емес, нақты ақшалар орындайды;
- ақшаның бұл қызметінде тауарларды айырбастау өте тез орындалатын
болғандықтан, оны нағыз ақшалар емес, оны ауыстырушылар – ақша
белгілері орындайды.
Ақша айналыс құралы қызметін атқаратын болғандықтан, айналыс
қажеттілігі олардың саны өткізілуі тиіс тауарлардың бағасы мен массасы
негізінде, яғни өткізілуі тиіс тауарлар бағасының сомасы мен анықталады.
Қанша деген бір ақша бірлігі бір – несие тауар мәмілелеріне қвзмет ететін
болғандықтан ақша айналысы қанша көп болса, айналыс үшін олардың қажетті
саны сонша аз болады. Егер ақшаның айналыстағы массасы тауар массасынан көп
болса, онда бұл олардың құнсыздануына, яғни инфляцияға алып келеді.
Ақша төлем құралы. Тауар айналысы ақша қозғалысымен байланысты. Бірақ
ақша қозғалысы міндетті түрде тауар қозғалысы мен бір уақытта тоғысуы тиіс
емес.
Егер тауар мен ақшаның қарама-қарсы қозғалысы болмаса, яғни тауар
төлемақы түскенге дейін сатып алынған немесе керісінше болса, онда бұл
жағдайда ақшалар төлем құралы қызметін атқарады.
Ақшалар төлем құралы ретінде тек қана тауар айналысына ғана емес,
сонымен бірге қаржы-несие қатынастарына да қызмет етеді. Барлық ақшалай
төлемдерді төмендегідей етіп топтауға болады:
- тауарларды және қызметтерді төлеуге байланысты міндеттемелер;
- еңбек ақы төлеуге байланысты міндеттемелер;
- мемлекетке қатысты қаржылық міндеттемелер;
- банктік қарыз мемлекеттік және тұтыну несие бойынша борыштық
мідеттеме;
- сақтандыру міндеттемелері;
- әкімшілік-сот міндеттемелері;
Ақша төлем құралы ретінде айналыс құралынан өзара айырмашылықтары бар.
Бұл қызметте ақшалар делдал болып табылмайды, ол тек қана сату-сатып алуды
аяқтайды. Нәтижесінде тауарларға қатынасты ақшаның өз бетінше еркін
қозғалысы байқалады. Тауарды несиеге сатып ала отырып сатып алушы сатушыға
ақшаны берудің орнына, борыштық міндеттемені жазып ұсынады. Бұл борыш
өтелген кезде ақша төлем құралы ретінде қызмет атқарады.
Төлем құралы қызметін толық бағалы емес нақты ақшалар, ал борыштық
міндеттемелерді өзара өтеуде идеалды ақшалар атқарады. Ақшаның төлем құралы
қызметін атқаруына байланысты ақша айналысы заңы өзінің неғұрлым толық
көрініс тапты. Егер тауарлар несиеге сатылса, онда қолма-қол ақша ұажет
емес. Бұл айналыстың қолма-қол ақшаға деген қажеттілігін азайтады. Бірақ
төлем мерзімі жақындаған сайын борыштарды жабу үшін ақша айналымының
қажеттілігі артады.
Ақшаның төлем құралы қызметі, оның құн өлшемі және айналыс құралы
ретінде қызмет етуінің дамуы резервтік қор құрудың, яғни ақшаның қор және
қазына жинау қызметтерінің туындауының қажет екенін көрсетеді.
Ақша қор жинау құралы ретінде орындайтын артық ақша табыстың шығыннан
көбірек болған күнде ғана пайда болады. Ол ақшалар алдағы кезде орын алатын
көлемді шығындардың қоры ретінде сақталады. Ақшаның бұл қызметі несиелік
қарым қатынастың пайда болуына, оның әрі қарай дами түсуіне әсер ететін
алдыңғы жағдай туғызады.
Осының арқасында шаруашылықтардың, жеке тұлғалардың уақытша артық
аұшасы, басқа шаруашылыұтарға, жеке тұлғаларға уақытша пайдалануға
беріледі. Сөйтіп ақшаның бос пайдасыз жатуына, сонымен бірге оның
инфляцияның әсерінен құнсызданып кетуіне жол берілмейді.
Ақша қаражаты дегеніміз – шаруашылық жүргізуші субьектінің кассасы мен
банктегі есеп айырысу шоттарында тұрған ақшалай қаражаттар. Ақша
қаражатының қажеттілігі тауар өндірісі мен тауар айналымынан туындайды.
Кәсіпорынның айналым қаражаты үнемі айналымда болады: ақшалай түрінен
тауарға айналып, ал тауардан - өндіріске, одан кейін қайтадан тауарға, одан
ақшаға айналады. Алғашқы түпнұсқада ақшаның көмегімен өндіріске қажетті
материалдық құндылықтар алынса, екінші сатысында өндіріс шеңберінде ақшалай
түрде әртүрлі қатынастар жасалып, үшінші сатысында өндірілген өнім
өткізіліп, шаруашылық төлемді ақшалай түрінде алады. Осы сатыда ақшалай
түрде бюджет алдындағы түрлі төлемдерді, зейнетақы қорына және тағы да
басқа борыштарды жабады. [5, 27б]
Сүйтіп ақша қаражаты адамдар арсындағы экономикалық қатынастарды
көрсете отырып, айналымда болып, қаржы жиынтығы, дүние жүзілік ақша
функцияларын атқарады.
Дүние жүзінде тарихи қалыптасып, заңдармен бекітілген ақша айналымының
әртүрлі жүйелері бар.
Ақша жүйесінің құрамдас бөлігін мыналар құрайды:
1. Көрсетілген қызмет пен тауардың бағасын білдіретін ұлттық ақша
бірлігі.
2. Ақшаның эмиссия жүйесі, немесе заңмен бекітілген ақшаның
шығарылуы мен айналымы.
3. Әртүрлі деңгейде заңды төлем қаблеті бар тиындар, қағаз
ақшалар мен несиелер жүйесі.
4. Ақша айналымы мәселелерін ретттеп (жүргізіп) отыратын
мемлекеттік органдар.
Ақша айналымы жүйесінің екі түрін бөліп қарауға болады:
1. Темір ақшалардың айналым жүйесі, бұл жағдайда толық құнды алтын
және күміс тиындар айналымда болып, ақшаның барлық міндеттерін атқарады, ал
несиелік ақшалар (тиын және құйма) түріндегі металл ақшаларға еркін
айырбасталынады.
2. Несиелер мен қағаз ақшалардың айналым жүйесі алтынға айырбасталмай,
бұл жағдайда алтынды айналымнан ығыстырып шығарды.
Мемлекет пен жекеменшік және жеке тұлғалардың иелігіндегі тауар
айналымымен қызмет көрсетуді қамтамасыз ететін төлем қаражаты қолма қол
ақшамен және аудармамен есептесудің жиынтығы – ақшаның көлемі деп аталады.
Ақша көлемінің құрамы негізгі бөліктерге бөлінеді, оған шаруашылыққа
қызмет көрсету айналымының нақты ақша қаражаты және өзінің құрамында есеп
айырысу құралы бола алатындай есеп шоттағы қалдық ақша мен ақша жиынтығынан
тұратын шығыстар бөлігі (пассивтік бөлім) жатады.
Сүйтіп ақша қаражаты дегеніміз – субьектілердің айналым қаражатының
негізгі элементтерінің бірі болып табылады, оны тиімді пайдалану, өндіріс
қызметінің өсуіне әсер етеді. [5, 32б]

2 ҚАЗПОШТА АҚ ҰЙЫМДАСТЫРУШЫЛЫҚ –ЭКОНОМИКАЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ

2.1 АҚ Қазпошта АҚ қызметінің ерекшеліктері

Қаржылық жұмысты ұйымдастыру үшін шаруашылық субьектісі өзінің арнайы
қаржылық қызметін қалыптастырады. Ол негізінен бухгалтерия және
экономикалық жоспарлау бөлімдері түрінде көрініс табады. Қаржылық қызметтің
іс-әрекеттерінің басты мақсаты кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын
қамтамасыз етуге, экономикалық өсу және пайда табуға арналған тұрақты алғы
шарттарды құру болып табылады.
Қаржылық жұмыстың негігі мазмұны мыналардан тұрады:
- қызметті қаржылық ресурстармен қамтамасыз ету;
- қаржылық несие жүйесімен және басқа да шаруашылық субьектілермен
өзара қарым қатынастарды ұйымдастару;
- негізгі және айналым капиталын сақтап қалу және пайдалану
рационалдылығ;
- кәсәпорынның бюджет, банктер және сатып алушылар алдындағы
міндеттемелері бойынша төлемдердің уақытылы болуын қамтамасыз ету.
Басқаша айтсақ қаржылық жұмыстың мәні коммерциялық әс-әрекеттің жүзеге
асырылуына әсер ететін негізгі және айналым капиталының шеңбер айналымын
қамтамасыз етуден және қаржылық қатынастарды қолданудан тұрады.
Қазпошта АҚ қаржылық жұмыстың маңызды бағыттары болып мыналар
табылады:
- қаржылық жоспарлау;
- оперативті жұмыс;
- бақылау-аналитикалық жұмыс.
Қаржылық жоспарлау шаруашылық субьектісінің қаржылық іс-әрекетін
ұйымдастыруда маңызды орын иеленеді. Қаржылық жоспарлау кезінде әрбір
кәсіпорын өзінің қаржылық жағдайын жан-жақты бағалайды, қаржылық
ресурстарды арттыру мүмкіндігін анықтайды және оларды неғұрлым тиімді
пайдалану бағыттарын айқындайды.
Қаржылық жоспарлау бухгалтерлік есеп және басқару есептерінен алынатын
кәсіпорын қаржылары туралы ақпараттарды талдау негізінде іске асырылады.
Жоспарлау саласында қаржылық қызмет келесідей міндеттерді орындайды:
- барлық керекті есептеулері бар қаржылық және несие жоспарының
жобаларын жасап шығару;
- өзіндік айналым капиталына деген қажеттілікті анықтау;
- шаруашылық іс-әрекеттерді қаржыландыру көздерін айқындау;
- керекті есептеулері бар капитал салмдарының жоспарларын жасап шығару;
- бизнес жоспарды дайындауға қатысу;
- кассалық жоспарды құрастыру;
- жоспарды құрастыруға, ақшалай көріністегі қызмет көрсетулерге қатысу,
қорытынды табыстың жылдық және тоқсандар бойынша жоспарлы сомаларын
анықтау, рентабельділік көрсеткіштерін есептеу.
Оперативті жұмыс саласында қаржылық қызмет көптеген міндеттерді
орындайды. Негізгілері болып келесілері табылады:
- бекітілген уақытта бюджетке төлемдердің жасалуын қысқа мерзімді
және ұзақ мерзімді банк ссудалары бойынша пайыздардың төленуін,
қызметкерлерге еңбек ақының берілуін және басқа да кассалық
операцияларды қамтамасыз ету, қызмет көрсетулер және жұмыстар
үшін жабдықтаушының шоттарына төлемдерді аудару;
- жоспар шығындарын қаржыландыруды қамтамасыз ету,
- несиелерді келісімдерге сәйкесті түрде рәсімдеу;
- түскен табысты және қаржылық жоспардың басқа да көрсеткіштерін
күнделікті оперативті есепке алуды енгізу.
Кәсіпорында бақылау-аналитикалық жұмысына үлкен көңіл бөлінеді, себебі
оның тиімділігі көп жағдайда қаржылық іс-әрекеттің нәтижесін анықтайды.
Қаржылық қызметтер, пайда, рентабельділік бойынша қаржылық, кассалық және
несие жоспарлары көрсеткіштерінің орындалуына бақылау жүргізеді, меншікті
және қарыз капиталының бағытталуы бойынша пайдаланылуын, банк несиесінің
мақсатты пайдаланылуын қадағалап отырады. Бақылау – аналитикалық жұмысының
іске асырылуына бухгалтерия бөлімі көмектеседі. Олар бірлесе отырып
шоттардың құрастыру дұрыстығын, капитало салымдарының өтімдігін есептеуді
тексереді, есеп берудің барлық түрлеріне талдау жасайды, қаржылық және
жоспарлы тәртіптің сақталуына бақылау жүргізеді. [6, 48б]
Қаржылық қызмет шаруашылық іс-әрекетті басқарудың бірегей механизмінің
бірі болып табылады және сондықтан да ол кәсіпорынның басқа қалған
қызметтері мен тығыз байланыста болып келеді. Осылайша, бухгалтериямен
тығыз байланыста болуы нәтижесінде қаржылық қызметке өндіріс жоспарлары,
кредитор мен дебиторлар тізімдері, қызметкерлерге еңбек ақы төлеу бойынша
құжаттар пайдалануға беріледі. Өз кезегінде қаржылық қызмет бухгалтерия
бөлімін қаржылық жоспарлармен және олардың орындалуы жөніндегі аналитикалық
есептермен таныстырып отырады.
Бухгалтерия бөлімінің іс-әрекеті бухгалтерлік есеп әдістемесі
департаментінің және Қазақстан Республикасының қаржы министрлігінің
Бухгалтерлік есепті жүргізу барысында әр жұмысшы өз міндеттерін атқарады.
Қазпошта АҚ бухгалтерлерінің құқықтары мен міндеттерін қарастырайық:
1. Бас бухгалтердің міндеттері мен құқықтары. Бухгалтерия бөлімін бас
бухгалтер басқарады. Ол бухгалтерлік есепте шоттар жоспарын жалпы
жүргізуді іске асырады, ұжым жұмысын ұйымдастырады, лауазымдық
міндеттерді бөліп таратады, олардың орындалуын қадағалайды.
2. Бас бухгалтер орынбасарының міндеттері. Ол касса, негізгі құралдарды,
жинақтаушы кассамен есеп айырысу және аудандық желі байланысының
бастапқы құжаттарын өңдеп журнал ордерге енгізеді. Негізігі құралдарды
күрделі жөндеуден, құрылыстан амортизация есептегенде құжаттарды
өңдеу. Негізгі құралдарға аналитикалық есепті енгізу. Қорға, табысқа,
шығысқа журнал-ордерге үйлетіру. Бас кітапқа енгізу. Есептің
дұрыстығын бақылау.
3. Материалдық столдың бухгалтерлік есеп жүргізушінің құқықтары мен
міндеттері. Төлеу қызыметіне есеп және материалдық есептердің өңделген
құжаттарды қабылдау. Жиынтық шешімді келтірудің қозғалысын, тауарлы
материалдық құндылықтарды және олардың берілгенін салыстыруды құру.
4. Есептеу столының жүргізуші бухгалтерінің міндеттері. Еңбек келісім
шартын, бұйрықты, нарядты, табельдерді, зейнет ақы есептеудегі, барлық
еңбек ақы түрлерін келістіруді есептеу. Еңбек ақы бойынша табыс
салығын, касса арқылы төлеуді және басқа да құжаттарды ұстау.
әлеуметтік салықты, зейнетақыны есептеуді, еңбек ақыны есептеуді және
айлық бухгалтерлік жазуларды көрсету. Еңбек ақыдан әртүрлі ұстамдарды
және кредиттік қарыздарды аналитикалық есеп арқылы есептеуді енгізу.
5. Салық есебін жүргізуші бухгалтер мынадай міндеттерді атқарады:
бюджетпен салықтық есеп айырысудың аналитикалық есебін жүргізеді,
салық органдарына, салық төлемдеріне және жылдар бойынша декларацияны,
оның есебін құрып тапсырады. Олардың уақытында төленуін бақылайды.
6. Бухгалтер-кассирдің міндеттері. Құрылған құжаттар бойынша бойынша ақша
қаражаттарын береді және қабылдайды. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.