Сұраныс пен ұсыныстың тепе - теңдігі
Мазмұны:
Кіріспе ... ... .3
І бөлім. Еңбек нарығы.
1.1 Еңбек нарығы туралы түсінік ... ... ..4
1.2 Еңбек сұраным мен ұсыным ... ... ... 5
1.3 Еңбек нарығының сигменті ... ... ... .8
1.4 Еңбек нарығы – бұл бәсекелік нарық ... ... ... ..9
ІІ бөлім. Халықты жұмыспен қамтамасыз ету концепциялары.
2.1 Жұмыспен қамту теорияларының эволюциясындағы
концептуалдық бағыттар ... ... ... ... 11
2.2 Икемді (жұмсақ) нарық концепциясы мен жұмыспен
қамтудың контрактілік теориясы.13
ІІІ бөлім. Қазіргі таңдағы Қазақстан Республикасындағы жұмыспен қамтамасыз
ету саясаты.
3.1 Еңбек биржасы және оның қызыметтері ... ...14
3.2 Жұмыспен қамту саясаты ... ... ... ..17
3.3 Қазақстанның жұмыспен қамтамасыз ету шаралары ... 20
Қортынды...24
Қолданылған әдебиеттер ... ... ..26
Кіріспе
Менің жазып отырған жұмысымның тақырыбы Еңбек нарығы және оның
Қазақстандағы қазіргі кездегі мәселелері.
Осы жұмысым арқылы менің көздеген ең негізгі мақсатым – қазіргі
қоғамдағы кезден алынған өзекті мәселенің бірі – жұмыссыздық және
әлеуметтік проблемалар. Жұмысымның мәні, түрлері және халықтың, аймақтың
саясаты, себептері, шаралары және пайда болуын толық қамтиды.
Сонымен, біздің қарқынды саяси әлеуметтік және экономикалық өміріміз
күн өткен сайын жаңа, тіпті, кей жағдайда күтпеген оқиғаларға тап болып
отырмыз. Ал, экономика адамзат өмірінің және қоғамның барлық жақтарын
анықтайтын болғандықтан, соңғы 5-10 жылдардың ішінде түбегейлі өзгерістер
жасалуда.
Еңбек нарығында бірнеше ерекшеліктер болады. Осыны құратын
элементтерге жұмысшы күшін иемденетін адамдар жатады. Бұларға
психофизиологиялық, әлеуметтік, мәдени, діни, саяси және т.б. адамдық
қасиеттер тән болады. Осы ерекшеліктер адамдардың мүдделеріне,
мотивацияларына, еңбекке белсенділік дәрежесіне елеулі әсер етеді және
еңбек нарығына, оның болмысына ықпал етеді. Өндірістік ресурстардың басқа
барлық түрлерінен еңбектің басты айырмашылығы-еңбек адамның тіршілік
әрекеттерінің формасы, оның өмірлік мақсаттары мен мүдделерін жүзеге асыру
формасы. Еңбектің бағасы- ресурс бағасының жабайы бір түрі ғана емес, ол
тіршілік дәрежесінің, әлеуметтік мәртебенің, жұмыскердің және оның
отбасының аман-есендігінің бағасы, құны болып табылады. Сондықтан, еңбек
нарығы категориясын зерттеп талдағанда адамгершілік элементтер барын,
олардың көленкесінде жанды, жаны бар адамдар бар екенің естен шығармау
қажет.
Еңбек нарығы сұраныс пен ұсыныстан тұрады. Жұмысшы күшіне сұраныс,
жиынтық сұраныспен есептесе отырып, тауарлар мен қызыметтер өндіру
үшін, тиісті квалификациясы бар жұмыскерлердің белгілі санымен,
жұмыс берушілердің жалдауға қажеттіліктермен белгіленеді. Жұмысшы
күшінің ұсынысы еңбекке қабілетті жастағы адамдардың өздерінің
қабілеттерін әдеттегідей ұдайы өндіру керек қажеттіктермен
белгіленеді. Сұраныс (D) пен ұсыныстың (S) қисық сызықтарының қиылысуы
жалақының тепе – теңдік дәрежесін (E) көрсетеді де жалақының осы
дәрежесінде экономикада толық жұмыспен қамту байқалады.
Қазіргі біздің Республикамыздағы еңбек нарығына талдау жасайтын
болсақ, 2009 жылғы II тоқсанда жұмыссыздар саны (табысты жұмысы болмаған,
оны үздіксіз іздеген және оған кірісуге әзір болған 15 жастағы және одан
асқан адамдар) 568,1 мың адамды, жұмыссыздық деңгейі 6,7% құрады.
Біздің республикамызды халықты Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау
министрлігі еліміздегі еңбек нарығын реттеп отырады. Бұл министрліктің
негізгі міндеттері болып мыналар жатады: еңбек, еңбек қауіпсіздігі және
еңбектң қорғау, жұмыспен қамту, халықты әлеуметітк қорғау, зейнетақымен
жіне әлеуметтік қамсыздандыру, міндетті әлеуметтік сақтандыру, халықтың
көші-қоны саласындағы мемлекеттік саясатты қалыптастыру.
Нарық қатынастары дамыған көп елдерде еңбек нарығы әр түрлі
топтағы адамдарды, әсіресе жастарды жұмыспен қамтудың жеке шараларын
жүзеге асырады. Ол үшін арнайы бағдарламалар қабылданып іске
асырылады. Осы мақсатта кәсіпкерлердің қатысуымен жастар үшін жалақы
шығындары бөлінеді, және оларды кәсіптік мамандыққа дайындайтын
шығындарды мемлекет толық өз мойнына алады.
Бүгінгі күнгі еңбек нарығы саясатының стратегиялық мақсаты азаматтың,
мемлекеттің және жеке бизнестің өз ара жауапкершілігі арқылы өмірдің
алдыңғы қатарлы стандарттарына өту болып табылады. Қоғамның барлық
мүшелерінің жеке жауапкершілігі мен ынтымақтастығына негізделген, мемлекет
Басшысының алға қойған міндеттерін нақты жүзеге асыру тек мемлекеттің ғана
міндеті емес, сонымен бірге мемлекеттің, қоғамның және азаматтардың бірігіп
жүзеге асыруы арқылы ғана мүмкін болатынын түсіну қажет.
Қазіргі жағдайда еңбекті еліміздің тұрмысы төмен бөлігін қорғауға
үлкен назар аударып отыр. Мен осы жұмысым арқылы қазіргі жұмысымның
деңгейіне толық сипаттама беремін деген ойдамын.
1. Еңбек нарығы, оның түсінігі және құрылымы
1.1. Еңбек нарығы түсінігі, қызметтері, құрылымы
Еңбек нарығы – бұл тауар болып табылатын еңбек ресурстарының нарығы,
бұлардың тепе – теңдік бағасы мен саны, оларға сұраныс пен ұсыныстын
бір – біріне әсер етуімен белгіленеді. Кәсіпкерлер мен еңбекке
қабілетті адамдар нарықтың агенттері, - еңбек нарығында өзара
қатынаста болады. Сондықтан еңбек нарығы сұраныс пен ұсыныс
механизімі арқылы экономикалық агенттердің арасындағы бәсекелестіктің
нәтижесінде жұмыспен қамтудың белгілі көлемі және еңбек төлемі
дәрежесі орнайтын ( қалыптасатын) экономикалық орта немесе болмыс
болып табылады.
Еңбек нарығының қызыметтері қоғам өміріндегі еңбектің рөлімен
белгіленеді, еңбек табыстың және жақсы хал – жағдайдың өте маңызды
көзі. Экономикалық бағыттан еңбек дегеніміз өте маңызды өндірістік
ресурс ( фактор ) болып табылады. Осыған сәйкес еңбек нарығы екі
қызымет атқарады.
Әлеуметтік функцияға адамдардың табыстары мен жақсы тұрмыс
халының әдеттегідей дәрежесінің қамтамасыз етілуі және
жұмыскерлерідің өндірістік қабілетінің тиісті дәрежеде ұдайы
өндіруінің қамтамасыз етілуі жатады. Еңбек нарығының экономикалық
функциясына еңбекке рационалды тарту, оны бөлу, реттеу және пайдалану
жатады.
Еңбек нарығы бір сыпыра ынталандыру функцияларын атқарады, олар
бәсекелестік қабілеттін күшеюне, тиімділігі жоғары еңбекке ынтаның
өсуіне, квалификацияның жоғарлуына, мамандықты ауыстыруға тағы басқа
мүмкіндік тудырады.
Бәсекелік еңбек нарығының классикалық үлгісінің негізін мынадай
принциптер құрайды : фирмалардың ынталарын бенелейтін және еңбекке
сұраныс жасайтын жұмыс берушілернің көп болуы; жұмысшы күшіне иелік
ететін және оның ұсынысын жасайтын жұмыскерлердің көп болуы. Еңбек
нарығындағы субъектілердің тәртібі рационалды болады, олардың
мүдделеріні жетуді және пайда табуды көздегенмен белгіленеді. Олар
үшін еңбек нарығында еркін әрекет жасауына елеулі кедергілер
болмайды. Жұмыс берушілер ұсыныстын жұмыс орындары және жұмыскерлер
ұсыныстын жұмысшы күші біркелкі болады. Жұмыспен қамтудың саны мен
көлемі жұмыскерлер санымен өлшенеді.
Икемді нарықтын механизімі баға арқылы жүзеге асырылатын
еңбек нарығы, жетілген бәсекелік нарығы болып сипатталады. Осындай
нарықта жекелеген жұмыс берушілер, жекелеген жұмыскерлер жалпы
нарықтық ситуацияға әсер ете алмайды: жалақының тепе – теңдік
ставкалары жекелеген фирмалардың немесе жұмыскерлер топтарының
әрекеттеріне тәуелді болмайды, олар жалпы конъюнктурамен, яғни
нарықтық процестің барлық мүшелерінің жалпы өзара әсерлермен
белгіленеді.
1.2. Еңбек нарығындағы сұраныс пен ұсыныс
Бәсекелік еңбек нарығында еңбекке сұраныстың қисық сызығының
еңкеюі теріс брышты болады: жалақының жалпы дәрежесі өскен сайын
еңбекке сұраныс төмендей түседі. Көлденең білік – еңбектің саны (Q),
тік білік (P) – жалақының ставкасы ( 1.1 сурет )
Р D
60
50
40
30
20
10
0 1 2 3 4 5 Q
1.1 сурет. Сұраныс қисығы
Еңбек ұсынысы қисық сызығының оң еңкею бұрышы болады, жалақының
жалпы дәрежесінің өсуімен бірге еңбек ұсынысы өсіп отырады ( 1.2
сурет ).
Жұмысшы күшіне сұраныс, жиынтық сұраныспен есептесе отырып,
тауарлар мен қызыметтер өндіру үшін, тиісті квалификациясы бар
жұмыскерлердің белгілі санымен, жұмыс берушілердің жалдауға
қажеттіліктермен белгіленеді. Жұмысшы күшінің ұсынысы еңбекке
қабілетті жастағы адамдардың өздерінің қабілеттерін әдеттегідей
ұдайы өндіру керек қажеттіктермен белгіленеді.
P S
60
50
40
30
20
10
0 1 2 3 4 5
Q
1.2 сурет. Ұсыныс қисығы
Сұраныс та, ұсыныс та әр түрлі факторлардың әсерімен
қалыптасқан баға дәрежесімен, шығындармен, жалақымен, еңбек
өнімділігімен, адамдардың санымен, жұмыскерлердің квалификациялық –
мамандық құрылымымен, несие – қаржы, салық, заң жүйесімен,
кәсіподақтардың, мәдени, діни және басқа ұйымдардың қызыметтерімен
қалыптасады.
Сұраныс (D) пен ұсыныстың (S) қисық сызықтарының қиылысуы
жалақының тепе – теңдік дәрежесін (E) көрсетеді де жалақының осы
дәрежесінде экономикада толық жұмыспен қамту байқалады: Qe – еңбекке
сұраныс еңбек ұсынысына тең ( 1.3 сурет).
Жетілген бәсеке жағдайында жалақының тепе – теңдік дәрежеден
ұзақ мерзім бойы ауытқуы мүмкін емес. Жалақының шамамен тепе –
теңдік дәрежеден артық өсуі фирма жағынан еңбекке сұранысты
төмендетеді. Сонымен бірге жұмыскерлер жағынан еңбек ұсынысын
өсіреді. Мұның салдарынан еңбек ұсынысының артықшылығы пайда болады.
Осы арқылы пайда болатын жұмыссыздық жалақы мен оның тепе – теңдік
дәрежесінің жылжуына ықпал етеді. Жалақы осы дәрежеден төмендеп
кеткен болса, керсінше процесс жүреді. Түбінде еңбектің бәсекелік
нарығы еңбекке сұраныс пен еңбек ұсынысының жалпы тепе – теңдігімен
және жалақының тепе – теңдік дәрежесімен сипатталады.
P
60
50
D S
40
30
20 E
10
0 1 2 3 4 5
Q
1.3 сурет. Сұраныс пен ұсыныстың тепе-теңдігі
Жетілген бәсеке жағдайында жалақының тепе – теңдік дәрежеден
ұзақ мерзім бойы ауытқуы мүмкін емес. Жалақының шамамен тепе –
теңдік дәрежеден артық өсуі фирма жағынан еңбекке сұранысты
төмендетеді. Сонымен бірге жұмыскерлер жағынан еңбек ұсынысын
өсіреді. Мұның салдарынан еңбек ұсынысының артықшылығы пайда болады.
Осы арқылы пайда болатын жұмыссыздық жалақы мен оның тепе – теңдік
дәрежесінің жылжуына ықпал етеді. Жалақы осы дәрежеден төмендеп
кеткен болса, керсінше процесс жүреді. Түбінде еңбектің бәсекелік
нарығы еңбекке сұраныс пен еңбек ұсынысының жалпы тепе – теңдігімен
және жалақының тепе – теңдік дәрежесімен сипатталады.
Еңбек нарығы монопсониямен ( олигопсониямен ) сипатталуы мүмкін.
Бұл жағдайда ұсыныс жағында тек жалғыз ( немесе бірнеше ) фирма
жұмыс беруші болады. Бұнда жалақы ставкалары осы фирма – моносонистің
шешіміне өте елеулі дәрежеде тәуелді болады. Кәсіподақтардың
маңызды рөліне байланысты, еңбек нарығының юнионизациялану дәрежесі
жоғары болуы мүмкін Осы жағдайда кәсіподақтар болып ұйымдасқан
жұмыскерлердің жекелеген топтары жалақының нақты көлемін оның тепе –
теңдік дәрежесінен арттыра алады. Бұл көп емес жағдайда еңбек
нарығында негативтік өзгерістер тудырады. Бұған жатпайтын –
монопсониялық нарық. Бұл нарықта кәсіподақтар жалпы көлемінің
өсуімен бірге жұмыспен қамту дәрежесін де өсіре алады.
Дамыған елдердің көбінде заң жүзінде жалақының миниумы
белгіленген. Бұның мақсаты – кедейліктің дәрежесін төмендету және
төмен квалификациялы жұмыскерлердің хал – жағдайын қолдау.
Номиналдық және нақты жалақы болатынан айыра білу керек.
Номиналдық жалақыға жұмыскерге төленген ақша сомасы жатады, ал нақты
жалақы - бұл тауарлардың болып тұрған баға дәрежесінде төленген
жалақының ақшалай сомасына жұмыскерлердің сатып алатын тауарлардың
саны. Жұмыскерге теңге түрінде төленген номиналдық жалақыны баға
дәрежесіне бөлсек, нақты жалақы шығады.
Нақты өмірде фирмалар мен жұмыскерлердің барлығы қатысатын
біртұтас абстракті еңбек нарығы болмайды. Еңбек нарығы өзінің
интегралдық бірлігінде көптеген локальдіқ еңбек нарықтарынан,
сегменттерден, секторлардан тұрады. Бұлар аймақтық, салалық
ерекшеліктермен, маманданған топтардың рөлімен, квалификациялық
топтармен, жыныс–жастық, ұлттық және тағы басқа айырмашылықтармен
сипатталады. Сұраныс пен ұсыныстың ауытқуы әсері арқасында пайда
болатын еңбек ақысының дәрежесінің өзгерістері локалдық нарықтарда
(сегменттерде) орын алады және олардын динамикасы ерекше болады.
Еңбек нарығында жұмысшы күші жаппай жылжып, оның сандық және
сапалық құрлымы ылғи өзгеріп отырады. Осымен бірге жұмысшы күшіне
сұраныс өзгертіп тұрады, өйткені өндірістің кеңеюі, оның
модернизациясы, құрылымдық өзгерістері жұмыскерлердің ерекше жоғары
дәрежеде дайындалуын талап етеді, олардың жаңа, осы замандық
мамандықты жете игеруін тілейді. Әрбір белгіленген мерзімде сұраныс
пен квалификациясы жоғары жұмысшы күшінің арасында сәйкестік
болмайды.
1.3. Еңбек нарығын реттеудегі шетелдік тәжірибесі
Жалпы еңбек нарығы дегеніміз – еңбек нарығы – бұл тауар болып
табылатын еңбек ресурстарының нарығы, бұлардың тепе – теңдік бағасы
мен саны, оларға сұраныс пен ұсыныстын бір – біріне әсер етуімен
белгіленеді.
Әр елдің өзінің еңбек нарығы болады және әр ел өз халқының еңбекке
деген қабілеттілігін, яғни еңбек нарығын мемлекеттік реттеп отырады. Мен
осы курстық жұмысымда шетелдер қалай өздерінің еңбек нарығын реттеп
отыратындығына қысқаша тоқталғым келіп отыр. Мысалы айта кететін болсақ,
Ресей Федерациясындағы 2009 жылдың 1 тоқсанындағы статистикалық
мәліметтеріне сүйенетін болсақ, 15-22 жас аралығындағы экономикалық еңбекке
жарамды адамдар саны 74,8 млн немесе 53 % құрады, бұл жалпы халық санымен,
яғни 142 млн адаммен салыстырылып алынғандағы мәлімет(1-график).
1-график.
2009 жылғы жұмыссыздар саны 1999 жылдың ақпан айымен салыстырғанда 3
есеге төмен екенін көрсетті. Оны төмендегі график арқылы көруге болады(2-
график).
2-график.
Ал Америка Құрама Штаттарын алатын болсақ, 2009 жылғы еңбек нарығы
күтпеген жағдайда болды, яғни өте нашар нәтиже берді. Бұл 1983 жылғыдай өте
төмен. Еңбек министрлігінің хабарлауы бойынша 2009 жылы АҚШ-та 190 мың
адам, қыркүйек айында 219 мың адам жұымс орнынан босаған. Жұмыссыздық
деңгейі 10,2 % құрады.
Қытай Халық Республикасының халық тығыздығы өткен ғасырдың 50 жылдан
70 жылдың аяғына қарай 600 млн-нан 1 млрд-қа дейін өскен. Бұндай тез халық
санының өсуі елге өте үлкен проблема әкелді, яғни еңбек нарығына
байлаенысты. 1964 жылы халық саны 649,6 млн адам, 1982 жылы 1046 млн.адам,
2000 жылы 1267 млн.адамды құрады. 1964 жылдан 1982 жылдар арасындағы орташа
еңбек күшінің көрсеткіші 3,36 % құрады, бұл халық санына 0,55 % -ға артық.
2000 жылы 100 мың адамның 3611 ғана жоғары білімді адамдары құрады (1990
жылы – 1422 адам). Алдағы онжылдықтың ішінде жоғары білімді адам саны 53,9
% , ал орташа білімді 38,6 % өсті. Сонда да 2000 жылы 100 мың адам ішінде
85 мың адамы білімсіз болып қалды. Осыдан келе елдегі білім деңгейі төмен
екенің айтуға болады, себебі экономикалық ресурстардың толық пайдаланылуы
және кәсіпорындардың жұмысын жоғарылатуы әлі де қиынға соғып тұр.
БҰҰ-ң ұсынған есебі бойынша-адамдардың даму индексі- деп аталатын
жинақтан қорытындылау көрсеткіші қолдануда. Бұл көрсеткіштің үш түрлі
шаманың орташа өлшемі болып табылады: жан басына шаққанда ЖІӨ саны,
халықтың өмір сүру ұзақтығы және жиырма бес жастан жоғары қарай біліктілік
деңгейінің көрсеткіштері алынады. Мысалы, 1990 жылы Жапонияда орташа өмір
сүру ұзақтығы 78 жас, Францияда- 76 жас, АҚШ пен Германияда- 75 жас, КСРО-
да-69 жас болған. Білімдендірудің орташа ұзақтылығы- Солтүтік Америка мен
Батыс Еуропа елдерінде 11-13 жыл болса, КСРО-да- 9 жыл болған. Осы жылы
адамдардың даму индексі- Канадада- 0,982, Жапонияда- 0,981, АҚШта- 0,976-6-
шы орын, 8-орында- Франция- 0,969, 10- орында- Ұлыбритания- 0,962, 33-
орында- КСРО-0,875 болған. Бұл көрсеткіш өмірдің луан түрлі жақтарын
кешенді түрде талдау арқылы айқындалады. Атап айтқанда, материалдвқ
игіліктерді тұтыну деңгейі ғана емес,әлеуметтік қамсыздандырудың көп жақты
көрсеткішінің жиынтығының көрінісі болып табылады: мәдениет, білім,
денсаулық сақтау, демалыс, көңіл көтеру саласынан алынатын игіліктердің
көлемі, сол сияқты жекелеген адамдардың еріктілігі мен олардың өзін өзі
көрсете білушілік қабілеттер дәрежесі бойынша орташа өлшен анықталады. Бұл
сияқты әлеуметтік қамсыздандыру көрсеткіштері рыноктык қатынастардан
туындайтын әлеуметтік әділетсіздік теңсіздікті жоя алмайды, өйткені рынок
пен әлеуметтік теңдік бір бірімен сиыспайтын қарама қарсы болмыс болып
табылады. Оның мәнісі, біріншіден, рынокке қатысушылардың бір бірімен
әлеуметтік ахуалы, табиғи-биологиялық және мінез-құлықтық сияқты дербес
ерекшеліктеріне байланысты; екіншіден, рыноктык механизмнің өзіне тән
мәніне: рыноктык құнның және рыноктык бағаның қалыптасу процестерінің
қайшылықтарына, жұмысшы күшін сатып алу-сату ерекшеліктеріне байланысты
т.б. Рынок және толық тепе-теңдік бір бірімен сиыса алмайды. Бұл жағдай
қоғамның әлеуметтік жіктелуін туғызады. Соның бір көрінісі рыноктык
қатынастар қалыптасқан елдерде қоғамдық жіктелу- істеген жұмысы мен
қызметіне, тапқан табысы мен байлығына, білімділік пен дәрежесі мен
бағалылық бағдарына қарай анықталады. Мысалы, АҚШ-та 6 түрлі қоғамдық
жіктер қалыптасқан: ең жоғарғы тап-1%, төменгі жоғарғы тап-2%, жоғарғы орта
тап-12%, төменгі орта тап-30%, жоғарғы төменгі тап-35%, ең төменгі тап-20%.
2. Қазақстан Республикасының еңбек нарығы
2.1. Қазақстан Республикасындағы еңбек нарығына талдау жасау
Қазіргі біздің Республикамыздағы еңбек нарығына талдау жасайтын болсақ:
2007- 2009 жылдардың II тоқсанында Қазақстан Республикасындағы еңбек
рыногының негізгі индикаторлары
15 және одан асқан жастағы халық
II тоқсан 2009ж.
I тоқсан
2007ж. 2008ж. 2009ж.
Жұмыссыз халық, мың адам 601,8 557,2 568,1 583,1
Жұмыссыздық деңгейі, % 7,3 6,6 6,7 6,9
15-24 жастағы жұмыссыздар, мың адам 133,0 97,5 94,6 100,5
Жастар жұмыссыздығының деңгейі, % 9,6 7,4 7,2 7,7
(15-24 жастағы)
Ұзақ мерзімді жұмыссыздық деңгейі, % 3,3 2,7 2,6 2,7
Жұмыспен қамтылған халық, мың адам 7642,1 7868,4 7896,6 7830,4
Жұмыспен қамту деңгейі, %-бен:
15 жас және одан асқан жастағы халыққа 65,4 66,5 66,0 65,5
шаққанда
экономикалық тұрғыдан белсенді халыққа 92,7 93,4 93,3 93,1
шаққанда
Жалдамалы қызметкерлер, мың адам 4953,4 5186,0 5209,7 5199,1
жұмыспен қамтылған халық санындағы 64,8 65,9 66,0 66,4
үлесі, %
Өз бетінше жұмыспен қамтылғандар, мың 2688,7 2682,4 2686,9 2631,3
адам
жұмыспен қамтылған халық санындағы 35,2 34,1 34,0 33,6
үлесі, %
Экономикалық тұрғыдан белсенді халық, 8243,9 8425,6 8464,7 8413,5
мың адам
Халықтың экономикалық тұрғыдан 70,5 71,2 70,8 70,3
белсенділік деңгейі, %
Экономикалық тұрғыдан енжар халық, мың 3447,3 3401,9 3497,6 3548,8
адам
Халықтың экономикалық тұрғыдан 29,5 28,8 29,2 29,7
енжарлылық деңгейі, %
Қазіргі біздің Республикамыздағы еңбек нарығына талдау жасайтын
болсақ, 2009 ... жалғасы
Кіріспе ... ... .3
І бөлім. Еңбек нарығы.
1.1 Еңбек нарығы туралы түсінік ... ... ..4
1.2 Еңбек сұраным мен ұсыным ... ... ... 5
1.3 Еңбек нарығының сигменті ... ... ... .8
1.4 Еңбек нарығы – бұл бәсекелік нарық ... ... ... ..9
ІІ бөлім. Халықты жұмыспен қамтамасыз ету концепциялары.
2.1 Жұмыспен қамту теорияларының эволюциясындағы
концептуалдық бағыттар ... ... ... ... 11
2.2 Икемді (жұмсақ) нарық концепциясы мен жұмыспен
қамтудың контрактілік теориясы.13
ІІІ бөлім. Қазіргі таңдағы Қазақстан Республикасындағы жұмыспен қамтамасыз
ету саясаты.
3.1 Еңбек биржасы және оның қызыметтері ... ...14
3.2 Жұмыспен қамту саясаты ... ... ... ..17
3.3 Қазақстанның жұмыспен қамтамасыз ету шаралары ... 20
Қортынды...24
Қолданылған әдебиеттер ... ... ..26
Кіріспе
Менің жазып отырған жұмысымның тақырыбы Еңбек нарығы және оның
Қазақстандағы қазіргі кездегі мәселелері.
Осы жұмысым арқылы менің көздеген ең негізгі мақсатым – қазіргі
қоғамдағы кезден алынған өзекті мәселенің бірі – жұмыссыздық және
әлеуметтік проблемалар. Жұмысымның мәні, түрлері және халықтың, аймақтың
саясаты, себептері, шаралары және пайда болуын толық қамтиды.
Сонымен, біздің қарқынды саяси әлеуметтік және экономикалық өміріміз
күн өткен сайын жаңа, тіпті, кей жағдайда күтпеген оқиғаларға тап болып
отырмыз. Ал, экономика адамзат өмірінің және қоғамның барлық жақтарын
анықтайтын болғандықтан, соңғы 5-10 жылдардың ішінде түбегейлі өзгерістер
жасалуда.
Еңбек нарығында бірнеше ерекшеліктер болады. Осыны құратын
элементтерге жұмысшы күшін иемденетін адамдар жатады. Бұларға
психофизиологиялық, әлеуметтік, мәдени, діни, саяси және т.б. адамдық
қасиеттер тән болады. Осы ерекшеліктер адамдардың мүдделеріне,
мотивацияларына, еңбекке белсенділік дәрежесіне елеулі әсер етеді және
еңбек нарығына, оның болмысына ықпал етеді. Өндірістік ресурстардың басқа
барлық түрлерінен еңбектің басты айырмашылығы-еңбек адамның тіршілік
әрекеттерінің формасы, оның өмірлік мақсаттары мен мүдделерін жүзеге асыру
формасы. Еңбектің бағасы- ресурс бағасының жабайы бір түрі ғана емес, ол
тіршілік дәрежесінің, әлеуметтік мәртебенің, жұмыскердің және оның
отбасының аман-есендігінің бағасы, құны болып табылады. Сондықтан, еңбек
нарығы категориясын зерттеп талдағанда адамгершілік элементтер барын,
олардың көленкесінде жанды, жаны бар адамдар бар екенің естен шығармау
қажет.
Еңбек нарығы сұраныс пен ұсыныстан тұрады. Жұмысшы күшіне сұраныс,
жиынтық сұраныспен есептесе отырып, тауарлар мен қызыметтер өндіру
үшін, тиісті квалификациясы бар жұмыскерлердің белгілі санымен,
жұмыс берушілердің жалдауға қажеттіліктермен белгіленеді. Жұмысшы
күшінің ұсынысы еңбекке қабілетті жастағы адамдардың өздерінің
қабілеттерін әдеттегідей ұдайы өндіру керек қажеттіктермен
белгіленеді. Сұраныс (D) пен ұсыныстың (S) қисық сызықтарының қиылысуы
жалақының тепе – теңдік дәрежесін (E) көрсетеді де жалақының осы
дәрежесінде экономикада толық жұмыспен қамту байқалады.
Қазіргі біздің Республикамыздағы еңбек нарығына талдау жасайтын
болсақ, 2009 жылғы II тоқсанда жұмыссыздар саны (табысты жұмысы болмаған,
оны үздіксіз іздеген және оған кірісуге әзір болған 15 жастағы және одан
асқан адамдар) 568,1 мың адамды, жұмыссыздық деңгейі 6,7% құрады.
Біздің республикамызды халықты Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау
министрлігі еліміздегі еңбек нарығын реттеп отырады. Бұл министрліктің
негізгі міндеттері болып мыналар жатады: еңбек, еңбек қауіпсіздігі және
еңбектң қорғау, жұмыспен қамту, халықты әлеуметітк қорғау, зейнетақымен
жіне әлеуметтік қамсыздандыру, міндетті әлеуметтік сақтандыру, халықтың
көші-қоны саласындағы мемлекеттік саясатты қалыптастыру.
Нарық қатынастары дамыған көп елдерде еңбек нарығы әр түрлі
топтағы адамдарды, әсіресе жастарды жұмыспен қамтудың жеке шараларын
жүзеге асырады. Ол үшін арнайы бағдарламалар қабылданып іске
асырылады. Осы мақсатта кәсіпкерлердің қатысуымен жастар үшін жалақы
шығындары бөлінеді, және оларды кәсіптік мамандыққа дайындайтын
шығындарды мемлекет толық өз мойнына алады.
Бүгінгі күнгі еңбек нарығы саясатының стратегиялық мақсаты азаматтың,
мемлекеттің және жеке бизнестің өз ара жауапкершілігі арқылы өмірдің
алдыңғы қатарлы стандарттарына өту болып табылады. Қоғамның барлық
мүшелерінің жеке жауапкершілігі мен ынтымақтастығына негізделген, мемлекет
Басшысының алға қойған міндеттерін нақты жүзеге асыру тек мемлекеттің ғана
міндеті емес, сонымен бірге мемлекеттің, қоғамның және азаматтардың бірігіп
жүзеге асыруы арқылы ғана мүмкін болатынын түсіну қажет.
Қазіргі жағдайда еңбекті еліміздің тұрмысы төмен бөлігін қорғауға
үлкен назар аударып отыр. Мен осы жұмысым арқылы қазіргі жұмысымның
деңгейіне толық сипаттама беремін деген ойдамын.
1. Еңбек нарығы, оның түсінігі және құрылымы
1.1. Еңбек нарығы түсінігі, қызметтері, құрылымы
Еңбек нарығы – бұл тауар болып табылатын еңбек ресурстарының нарығы,
бұлардың тепе – теңдік бағасы мен саны, оларға сұраныс пен ұсыныстын
бір – біріне әсер етуімен белгіленеді. Кәсіпкерлер мен еңбекке
қабілетті адамдар нарықтың агенттері, - еңбек нарығында өзара
қатынаста болады. Сондықтан еңбек нарығы сұраныс пен ұсыныс
механизімі арқылы экономикалық агенттердің арасындағы бәсекелестіктің
нәтижесінде жұмыспен қамтудың белгілі көлемі және еңбек төлемі
дәрежесі орнайтын ( қалыптасатын) экономикалық орта немесе болмыс
болып табылады.
Еңбек нарығының қызыметтері қоғам өміріндегі еңбектің рөлімен
белгіленеді, еңбек табыстың және жақсы хал – жағдайдың өте маңызды
көзі. Экономикалық бағыттан еңбек дегеніміз өте маңызды өндірістік
ресурс ( фактор ) болып табылады. Осыған сәйкес еңбек нарығы екі
қызымет атқарады.
Әлеуметтік функцияға адамдардың табыстары мен жақсы тұрмыс
халының әдеттегідей дәрежесінің қамтамасыз етілуі және
жұмыскерлерідің өндірістік қабілетінің тиісті дәрежеде ұдайы
өндіруінің қамтамасыз етілуі жатады. Еңбек нарығының экономикалық
функциясына еңбекке рационалды тарту, оны бөлу, реттеу және пайдалану
жатады.
Еңбек нарығы бір сыпыра ынталандыру функцияларын атқарады, олар
бәсекелестік қабілеттін күшеюне, тиімділігі жоғары еңбекке ынтаның
өсуіне, квалификацияның жоғарлуына, мамандықты ауыстыруға тағы басқа
мүмкіндік тудырады.
Бәсекелік еңбек нарығының классикалық үлгісінің негізін мынадай
принциптер құрайды : фирмалардың ынталарын бенелейтін және еңбекке
сұраныс жасайтын жұмыс берушілернің көп болуы; жұмысшы күшіне иелік
ететін және оның ұсынысын жасайтын жұмыскерлердің көп болуы. Еңбек
нарығындағы субъектілердің тәртібі рационалды болады, олардың
мүдделеріні жетуді және пайда табуды көздегенмен белгіленеді. Олар
үшін еңбек нарығында еркін әрекет жасауына елеулі кедергілер
болмайды. Жұмыс берушілер ұсыныстын жұмыс орындары және жұмыскерлер
ұсыныстын жұмысшы күші біркелкі болады. Жұмыспен қамтудың саны мен
көлемі жұмыскерлер санымен өлшенеді.
Икемді нарықтын механизімі баға арқылы жүзеге асырылатын
еңбек нарығы, жетілген бәсекелік нарығы болып сипатталады. Осындай
нарықта жекелеген жұмыс берушілер, жекелеген жұмыскерлер жалпы
нарықтық ситуацияға әсер ете алмайды: жалақының тепе – теңдік
ставкалары жекелеген фирмалардың немесе жұмыскерлер топтарының
әрекеттеріне тәуелді болмайды, олар жалпы конъюнктурамен, яғни
нарықтық процестің барлық мүшелерінің жалпы өзара әсерлермен
белгіленеді.
1.2. Еңбек нарығындағы сұраныс пен ұсыныс
Бәсекелік еңбек нарығында еңбекке сұраныстың қисық сызығының
еңкеюі теріс брышты болады: жалақының жалпы дәрежесі өскен сайын
еңбекке сұраныс төмендей түседі. Көлденең білік – еңбектің саны (Q),
тік білік (P) – жалақының ставкасы ( 1.1 сурет )
Р D
60
50
40
30
20
10
0 1 2 3 4 5 Q
1.1 сурет. Сұраныс қисығы
Еңбек ұсынысы қисық сызығының оң еңкею бұрышы болады, жалақының
жалпы дәрежесінің өсуімен бірге еңбек ұсынысы өсіп отырады ( 1.2
сурет ).
Жұмысшы күшіне сұраныс, жиынтық сұраныспен есептесе отырып,
тауарлар мен қызыметтер өндіру үшін, тиісті квалификациясы бар
жұмыскерлердің белгілі санымен, жұмыс берушілердің жалдауға
қажеттіліктермен белгіленеді. Жұмысшы күшінің ұсынысы еңбекке
қабілетті жастағы адамдардың өздерінің қабілеттерін әдеттегідей
ұдайы өндіру керек қажеттіктермен белгіленеді.
P S
60
50
40
30
20
10
0 1 2 3 4 5
Q
1.2 сурет. Ұсыныс қисығы
Сұраныс та, ұсыныс та әр түрлі факторлардың әсерімен
қалыптасқан баға дәрежесімен, шығындармен, жалақымен, еңбек
өнімділігімен, адамдардың санымен, жұмыскерлердің квалификациялық –
мамандық құрылымымен, несие – қаржы, салық, заң жүйесімен,
кәсіподақтардың, мәдени, діни және басқа ұйымдардың қызыметтерімен
қалыптасады.
Сұраныс (D) пен ұсыныстың (S) қисық сызықтарының қиылысуы
жалақының тепе – теңдік дәрежесін (E) көрсетеді де жалақының осы
дәрежесінде экономикада толық жұмыспен қамту байқалады: Qe – еңбекке
сұраныс еңбек ұсынысына тең ( 1.3 сурет).
Жетілген бәсеке жағдайында жалақының тепе – теңдік дәрежеден
ұзақ мерзім бойы ауытқуы мүмкін емес. Жалақының шамамен тепе –
теңдік дәрежеден артық өсуі фирма жағынан еңбекке сұранысты
төмендетеді. Сонымен бірге жұмыскерлер жағынан еңбек ұсынысын
өсіреді. Мұның салдарынан еңбек ұсынысының артықшылығы пайда болады.
Осы арқылы пайда болатын жұмыссыздық жалақы мен оның тепе – теңдік
дәрежесінің жылжуына ықпал етеді. Жалақы осы дәрежеден төмендеп
кеткен болса, керсінше процесс жүреді. Түбінде еңбектің бәсекелік
нарығы еңбекке сұраныс пен еңбек ұсынысының жалпы тепе – теңдігімен
және жалақының тепе – теңдік дәрежесімен сипатталады.
P
60
50
D S
40
30
20 E
10
0 1 2 3 4 5
Q
1.3 сурет. Сұраныс пен ұсыныстың тепе-теңдігі
Жетілген бәсеке жағдайында жалақының тепе – теңдік дәрежеден
ұзақ мерзім бойы ауытқуы мүмкін емес. Жалақының шамамен тепе –
теңдік дәрежеден артық өсуі фирма жағынан еңбекке сұранысты
төмендетеді. Сонымен бірге жұмыскерлер жағынан еңбек ұсынысын
өсіреді. Мұның салдарынан еңбек ұсынысының артықшылығы пайда болады.
Осы арқылы пайда болатын жұмыссыздық жалақы мен оның тепе – теңдік
дәрежесінің жылжуына ықпал етеді. Жалақы осы дәрежеден төмендеп
кеткен болса, керсінше процесс жүреді. Түбінде еңбектің бәсекелік
нарығы еңбекке сұраныс пен еңбек ұсынысының жалпы тепе – теңдігімен
және жалақының тепе – теңдік дәрежесімен сипатталады.
Еңбек нарығы монопсониямен ( олигопсониямен ) сипатталуы мүмкін.
Бұл жағдайда ұсыныс жағында тек жалғыз ( немесе бірнеше ) фирма
жұмыс беруші болады. Бұнда жалақы ставкалары осы фирма – моносонистің
шешіміне өте елеулі дәрежеде тәуелді болады. Кәсіподақтардың
маңызды рөліне байланысты, еңбек нарығының юнионизациялану дәрежесі
жоғары болуы мүмкін Осы жағдайда кәсіподақтар болып ұйымдасқан
жұмыскерлердің жекелеген топтары жалақының нақты көлемін оның тепе –
теңдік дәрежесінен арттыра алады. Бұл көп емес жағдайда еңбек
нарығында негативтік өзгерістер тудырады. Бұған жатпайтын –
монопсониялық нарық. Бұл нарықта кәсіподақтар жалпы көлемінің
өсуімен бірге жұмыспен қамту дәрежесін де өсіре алады.
Дамыған елдердің көбінде заң жүзінде жалақының миниумы
белгіленген. Бұның мақсаты – кедейліктің дәрежесін төмендету және
төмен квалификациялы жұмыскерлердің хал – жағдайын қолдау.
Номиналдық және нақты жалақы болатынан айыра білу керек.
Номиналдық жалақыға жұмыскерге төленген ақша сомасы жатады, ал нақты
жалақы - бұл тауарлардың болып тұрған баға дәрежесінде төленген
жалақының ақшалай сомасына жұмыскерлердің сатып алатын тауарлардың
саны. Жұмыскерге теңге түрінде төленген номиналдық жалақыны баға
дәрежесіне бөлсек, нақты жалақы шығады.
Нақты өмірде фирмалар мен жұмыскерлердің барлығы қатысатын
біртұтас абстракті еңбек нарығы болмайды. Еңбек нарығы өзінің
интегралдық бірлігінде көптеген локальдіқ еңбек нарықтарынан,
сегменттерден, секторлардан тұрады. Бұлар аймақтық, салалық
ерекшеліктермен, маманданған топтардың рөлімен, квалификациялық
топтармен, жыныс–жастық, ұлттық және тағы басқа айырмашылықтармен
сипатталады. Сұраныс пен ұсыныстың ауытқуы әсері арқасында пайда
болатын еңбек ақысының дәрежесінің өзгерістері локалдық нарықтарда
(сегменттерде) орын алады және олардын динамикасы ерекше болады.
Еңбек нарығында жұмысшы күші жаппай жылжып, оның сандық және
сапалық құрлымы ылғи өзгеріп отырады. Осымен бірге жұмысшы күшіне
сұраныс өзгертіп тұрады, өйткені өндірістің кеңеюі, оның
модернизациясы, құрылымдық өзгерістері жұмыскерлердің ерекше жоғары
дәрежеде дайындалуын талап етеді, олардың жаңа, осы замандық
мамандықты жете игеруін тілейді. Әрбір белгіленген мерзімде сұраныс
пен квалификациясы жоғары жұмысшы күшінің арасында сәйкестік
болмайды.
1.3. Еңбек нарығын реттеудегі шетелдік тәжірибесі
Жалпы еңбек нарығы дегеніміз – еңбек нарығы – бұл тауар болып
табылатын еңбек ресурстарының нарығы, бұлардың тепе – теңдік бағасы
мен саны, оларға сұраныс пен ұсыныстын бір – біріне әсер етуімен
белгіленеді.
Әр елдің өзінің еңбек нарығы болады және әр ел өз халқының еңбекке
деген қабілеттілігін, яғни еңбек нарығын мемлекеттік реттеп отырады. Мен
осы курстық жұмысымда шетелдер қалай өздерінің еңбек нарығын реттеп
отыратындығына қысқаша тоқталғым келіп отыр. Мысалы айта кететін болсақ,
Ресей Федерациясындағы 2009 жылдың 1 тоқсанындағы статистикалық
мәліметтеріне сүйенетін болсақ, 15-22 жас аралығындағы экономикалық еңбекке
жарамды адамдар саны 74,8 млн немесе 53 % құрады, бұл жалпы халық санымен,
яғни 142 млн адаммен салыстырылып алынғандағы мәлімет(1-график).
1-график.
2009 жылғы жұмыссыздар саны 1999 жылдың ақпан айымен салыстырғанда 3
есеге төмен екенін көрсетті. Оны төмендегі график арқылы көруге болады(2-
график).
2-график.
Ал Америка Құрама Штаттарын алатын болсақ, 2009 жылғы еңбек нарығы
күтпеген жағдайда болды, яғни өте нашар нәтиже берді. Бұл 1983 жылғыдай өте
төмен. Еңбек министрлігінің хабарлауы бойынша 2009 жылы АҚШ-та 190 мың
адам, қыркүйек айында 219 мың адам жұымс орнынан босаған. Жұмыссыздық
деңгейі 10,2 % құрады.
Қытай Халық Республикасының халық тығыздығы өткен ғасырдың 50 жылдан
70 жылдың аяғына қарай 600 млн-нан 1 млрд-қа дейін өскен. Бұндай тез халық
санының өсуі елге өте үлкен проблема әкелді, яғни еңбек нарығына
байлаенысты. 1964 жылы халық саны 649,6 млн адам, 1982 жылы 1046 млн.адам,
2000 жылы 1267 млн.адамды құрады. 1964 жылдан 1982 жылдар арасындағы орташа
еңбек күшінің көрсеткіші 3,36 % құрады, бұл халық санына 0,55 % -ға артық.
2000 жылы 100 мың адамның 3611 ғана жоғары білімді адамдары құрады (1990
жылы – 1422 адам). Алдағы онжылдықтың ішінде жоғары білімді адам саны 53,9
% , ал орташа білімді 38,6 % өсті. Сонда да 2000 жылы 100 мың адам ішінде
85 мың адамы білімсіз болып қалды. Осыдан келе елдегі білім деңгейі төмен
екенің айтуға болады, себебі экономикалық ресурстардың толық пайдаланылуы
және кәсіпорындардың жұмысын жоғарылатуы әлі де қиынға соғып тұр.
БҰҰ-ң ұсынған есебі бойынша-адамдардың даму индексі- деп аталатын
жинақтан қорытындылау көрсеткіші қолдануда. Бұл көрсеткіштің үш түрлі
шаманың орташа өлшемі болып табылады: жан басына шаққанда ЖІӨ саны,
халықтың өмір сүру ұзақтығы және жиырма бес жастан жоғары қарай біліктілік
деңгейінің көрсеткіштері алынады. Мысалы, 1990 жылы Жапонияда орташа өмір
сүру ұзақтығы 78 жас, Францияда- 76 жас, АҚШ пен Германияда- 75 жас, КСРО-
да-69 жас болған. Білімдендірудің орташа ұзақтылығы- Солтүтік Америка мен
Батыс Еуропа елдерінде 11-13 жыл болса, КСРО-да- 9 жыл болған. Осы жылы
адамдардың даму индексі- Канадада- 0,982, Жапонияда- 0,981, АҚШта- 0,976-6-
шы орын, 8-орында- Франция- 0,969, 10- орында- Ұлыбритания- 0,962, 33-
орында- КСРО-0,875 болған. Бұл көрсеткіш өмірдің луан түрлі жақтарын
кешенді түрде талдау арқылы айқындалады. Атап айтқанда, материалдвқ
игіліктерді тұтыну деңгейі ғана емес,әлеуметтік қамсыздандырудың көп жақты
көрсеткішінің жиынтығының көрінісі болып табылады: мәдениет, білім,
денсаулық сақтау, демалыс, көңіл көтеру саласынан алынатын игіліктердің
көлемі, сол сияқты жекелеген адамдардың еріктілігі мен олардың өзін өзі
көрсете білушілік қабілеттер дәрежесі бойынша орташа өлшен анықталады. Бұл
сияқты әлеуметтік қамсыздандыру көрсеткіштері рыноктык қатынастардан
туындайтын әлеуметтік әділетсіздік теңсіздікті жоя алмайды, өйткені рынок
пен әлеуметтік теңдік бір бірімен сиыспайтын қарама қарсы болмыс болып
табылады. Оның мәнісі, біріншіден, рынокке қатысушылардың бір бірімен
әлеуметтік ахуалы, табиғи-биологиялық және мінез-құлықтық сияқты дербес
ерекшеліктеріне байланысты; екіншіден, рыноктык механизмнің өзіне тән
мәніне: рыноктык құнның және рыноктык бағаның қалыптасу процестерінің
қайшылықтарына, жұмысшы күшін сатып алу-сату ерекшеліктеріне байланысты
т.б. Рынок және толық тепе-теңдік бір бірімен сиыса алмайды. Бұл жағдай
қоғамның әлеуметтік жіктелуін туғызады. Соның бір көрінісі рыноктык
қатынастар қалыптасқан елдерде қоғамдық жіктелу- істеген жұмысы мен
қызметіне, тапқан табысы мен байлығына, білімділік пен дәрежесі мен
бағалылық бағдарына қарай анықталады. Мысалы, АҚШ-та 6 түрлі қоғамдық
жіктер қалыптасқан: ең жоғарғы тап-1%, төменгі жоғарғы тап-2%, жоғарғы орта
тап-12%, төменгі орта тап-30%, жоғарғы төменгі тап-35%, ең төменгі тап-20%.
2. Қазақстан Республикасының еңбек нарығы
2.1. Қазақстан Республикасындағы еңбек нарығына талдау жасау
Қазіргі біздің Республикамыздағы еңбек нарығына талдау жасайтын болсақ:
2007- 2009 жылдардың II тоқсанында Қазақстан Республикасындағы еңбек
рыногының негізгі индикаторлары
15 және одан асқан жастағы халық
II тоқсан 2009ж.
I тоқсан
2007ж. 2008ж. 2009ж.
Жұмыссыз халық, мың адам 601,8 557,2 568,1 583,1
Жұмыссыздық деңгейі, % 7,3 6,6 6,7 6,9
15-24 жастағы жұмыссыздар, мың адам 133,0 97,5 94,6 100,5
Жастар жұмыссыздығының деңгейі, % 9,6 7,4 7,2 7,7
(15-24 жастағы)
Ұзақ мерзімді жұмыссыздық деңгейі, % 3,3 2,7 2,6 2,7
Жұмыспен қамтылған халық, мың адам 7642,1 7868,4 7896,6 7830,4
Жұмыспен қамту деңгейі, %-бен:
15 жас және одан асқан жастағы халыққа 65,4 66,5 66,0 65,5
шаққанда
экономикалық тұрғыдан белсенді халыққа 92,7 93,4 93,3 93,1
шаққанда
Жалдамалы қызметкерлер, мың адам 4953,4 5186,0 5209,7 5199,1
жұмыспен қамтылған халық санындағы 64,8 65,9 66,0 66,4
үлесі, %
Өз бетінше жұмыспен қамтылғандар, мың 2688,7 2682,4 2686,9 2631,3
адам
жұмыспен қамтылған халық санындағы 35,2 34,1 34,0 33,6
үлесі, %
Экономикалық тұрғыдан белсенді халық, 8243,9 8425,6 8464,7 8413,5
мың адам
Халықтың экономикалық тұрғыдан 70,5 71,2 70,8 70,3
белсенділік деңгейі, %
Экономикалық тұрғыдан енжар халық, мың 3447,3 3401,9 3497,6 3548,8
адам
Халықтың экономикалық тұрғыдан 29,5 28,8 29,2 29,7
енжарлылық деңгейі, %
Қазіргі біздің Республикамыздағы еңбек нарығына талдау жасайтын
болсақ, 2009 ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz