ИНДИКАТИВТІК ЖОСПАРЛАР ЖҮЙЕСІНІҢ ҚҰРАМЫ
ЖОСПАР
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1. ЖОСПАРЛАУ ЖҮЙЕСІ ЖӘНЕ ТҮСІНІГІ
1.1 Жоспарлау жүйесі және жоспардың
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Мемлекеттің даму жоспарлары және ондағы индикативтік жоспарлаудың
орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
2. ИНДИКАТИВТІК ЖОСПАРЛАР ЖҮЙЕСІНІҢ ҚҰРАМЫ
2.1 Стратегиялық (ұзақ мерзімді)
жоспар ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 13
2.2 Тактикалық (орта мерзімді)
жоспар ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..19
2.3 Ағымдық (бір жылға дейінгі)
жоспар ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...22
3.МЕМЛЕКЕТТЕ ИНДИКАТИВТІК ЖОСПАРДЫ ІСКЕ АСЫРУ НЕГІЗДЕРІ
3.1 Индикативтік жоспардың жоспарлаудағы
ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
3.2 Индикативтік жоспарды іске
асыру ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... .25
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... 28
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
КІРІСПЕ
Директивтік жоспарлаудан бас тартып, нарықтық қатынастарға өту халық
шаруашылығының бүкіл механизмінің әрекеттерін үйлестірудің жаңа нысандарын
талап етеді. Мұнда мемлекеттік экономиканы басқарудағы шаралар, жеке
бизнеспен, қожалық етуші субъектілермен өзара қарым-қатынас демократиялық
принциптер негізінде индикативтік, ұсыным түріндегі жоспарлау арқылы
құрылады.
Индикативтік жоспарлау үрдісінде мемлекет бүкіл халықтың, ұлттың және
елдің барлық аймақтарының сұранысын ескере отырып, экономикалық даму туралы
әр түрлі бағдарламалар, жоспарлар жасайды. Онда шаруашылықтың ресурстармен
толық қамтылған негізгі бағыттары мен көрсеткіштері нақтылы анықталады және
солар арқылы барлық кәсіпкерлердің мүдделерін ескере отырып, олардың
қоғамның стратегиялық даму жоспарларын орындауға ынталылығын арттыру
көзделеді.
Қазақстан Республикасының индикативтік даму жоспары негізгі
мақсаттары – шикізат бағытынан біртіндеп арылуға ықпал ететін экономика
салаларын әртараптандыру жолымен елдің тұрақты дамуына қол жеткізу, ішкі
және әлемдік (дүниежүзілік) нарық конъюктурасы, инвестиция не басқа
шаралардың қожалық етуші субъектілердің экономикалық тетігіне әсер етуі,
бюджеттік жүйеге мемлекет ұсынған бағыттары туралы ақпарат жүйесін
қалыптастыру, мемлекеттік (ұлттық) бағдарламалар негізін құрайтын
көрсеткіштерді нарық субъектілеріне ұсыну, ұзақ мерзімді жоспарда сервистік-
технологиялық экономикаға өту үшін жағдай жасау болып табылады . Бұл
көрсеткіштер субъектілерге өз шаруашылық әрекеттерін іске асырғанда қажет
болуы мүмкін, тауар өндірушілерді жаңа техника мен технологияны дамыту,
басқа да ғылыми-техникалық прогресс табыстарын пайдалану мәселелеріне
бейімдеу (бағдар беру).
Индикативтік жоспарды қалыптастыру кері байланыс принципімен жүзеге
асады:
- үкімет экономикалық саясаттың бас стратегиясы мен негізгі бағыттарын
жасайды, макроэкономикалық көрсеткіштер түрінде индикаторлар құрамын
нақтылайды, олар келешекте субъектілердің шаруашылық әрекеттерін дамытуда
есепке алынады; өз кезегінде шаруашылық субъектілерінің талап-тілектері мен
көрсеткіштері республиканың (облыс, аудан) әлеуметтік-экономикалық дамуының
индикативтік жоспарын жасауда ескеріледі.
Индикативтік жоспарлар жүйесіне стратегиялық (ұзақ мерзімді),
тактикалық (орта мерзімді) және ағымдық (бір жылға дейінгі) жоспарлар
кіреді.
Қазақстан Республикасында индикативтік жоспар алғаш рет экономиканы
тұрақтандыру, дағдарысқа қарсы жедел шаралар қолдану мен әлеуметтік-
экономикалық реформаларды тереңдету Бағдарламасына сәйкес жасалды (1994 –
1996 жж.). Бұған дейінгі қолданылып келген директивтік жоспарлаудан
индикативтік жоспарлаудың басты ерекшелігі – оның нұсқау беруші, бағыттаушы
сипатында.
1. ЖОСПАРЛАУ ЖҮЙЕСІ ЖӘНЕ ТҮСІНІГІ
1.1 Жоспарлау жүйесі және жоспардың түрлері
Экономиканың обьетивті түрде өсуі өндірушілер мен еңбек күшінің
бөлінісін толық, әрі жоспарлы түрде зерттеуден басталады. Анти-Дюринг
еңбегінде Ф. Энгельс дамыған қоғам туралы: Өндірістегі анархия енді
қоғамдық қажеттіліктерді қамтамасыз ететін және қоғамның әр мүшесінің
қажеттіліктерін қамтитын жүйемен алмасады деп жазды. Өз заманында К. Маркс
та қоғамдық жүйені өзгертуді, соның ішінде еңбек бөлінісін дұрыс
ұйымдастыруға шақырды.
Жалпы экономикада халықаралық, халық шаруашылығы, салааралық, әр
саланың саланың өз ішінде, өндірісаралық және аймақтық жүйелер арасында
белгілі бір тепе-теңдік пен тығыз байланыс бар. Бұл көрсетілгендердің
барлығы бір-біріне тәуелді болып келеді және бұлардың барлығы халық
шаруашылығының жоспарлы түрде дамуына және жоспардың жасалуына алып келетін
алғышарттардың бірі болып табылады. Олар экономиканың өсу қарқынын,
тұрақтылығын, қоғамдық еңбек бөлінісі мен өнімділікті анықтайтын,
экономиканың өсу қарқынын көрсететін, белгілі бір уақытта жоспарланған
жоспардың орындалуын көрсетеді. Сонымен жоспарлау мен болжау адамдардың
саналы түрде, белгілі бір экономикалық заңдарға бағына отырып, бір-бірімен
тығыз байланысты өндіруші жүйелерді ұйымдастыруы мен қолдану қызметін
атқарады. Сондықтан жоспарлау халық шаруашылығында үлкен маңызға ие.
Мақсаты, экономиканың өсу кезеңіндегі жағымсыз және белгісіз әсер етуші
факторлардың алдын алу болып табылады.
Жаңа шаруашылық қатынастар кезеңінде, яғни әміршіл-әкімшіл жүйеден
нарыққа ауысуынан жоспарлау жаңадан өзіне тән бағыт-бағдар мен міндеттерді
алады. Сапалы жоспарлаудың бір қыры ол әкімшілік тарапынан ғана емес,
сондай-ақ басшылықтың келісімімен қатар, аймақтық, жергілікті ұйымдармен
қоса кәсіпорындар тарапынан да қызу талқыға салынады. Яғни, жоспарлау
процесіне барлық мүшелер қатысады деген сөз. Нарық өнімділікті жомпарлауда
бірден-бір сарапшы және тексеруші рөлін атқарады және барлық субьектілермен
тығыз қарым-қатынас жасауға бағыттайды. Мысалға, аймақтық және жергілікті
ұйымдардың кәсіпорындармен қарым-қатынасы.
Нарықтық экономика жүйесінде бәсекелестік пен жеке меншік
толықтай дамыған кезеңде мемлекет экономиканы өсіру үшін жоспарлауды да
қолданады. Нарық жүйесінде мемлекеттен бастап барлық субьектілер өніиділік
пен өнімді жоспарлаусыз жұмыс істей алмайды.
Нарықтық бостандықта ешқанда да декларация немесе кодекстер емес, тек
жоспарлау ғана көптеген елдерде тиімді жұмыс істеп келеді. Жоспарлау мен
болжаудың қажеттігі келесідей себептерден туындайды:
Біріншіден, экономиканың өсу қарқынымен қатар ҒТР, жаңа технологиялар
дамып келе жатыр. Өнім арттырудың инновациялық, ұтымды тәсілдері, еңбек
күшінің техникамен алмастырылуы қарқынды өсіп келе жатқандықтан, нәтежиесін
жоспарлау мен болжау қажет,
Екіншіден, жоспарлау мен болжау экономиканы реттеу үшін мемлекет
тарапынан жиі қолданылады. Экономикалық циклді реттеп отыру үшін қажетті.
Халықтың әлсіз топтарының қажеттіліктерін қамтамасыз ету үшін де мемлекетке
тиімді.
Үшіншіден, нарықта кез-келген фирма өзінің саласына қарамастан,
белгілі бір нәтежиеге жету үшін, жұмысқа кіріспес бұрын алға қойған
мақсаттары мен жоспарын, кәсіпкерлік стратегияын жасауға міндетті. Дұрыс
бағыт-бағдар таңдау арқылы ғана экономиканың қажетті түрде дамуына болады.
Сурет 1 - Жоспарлау мен болжау жасаудың әдістері
Сонымен қатар, болжалдау мен жоспарлауда келесідей дістер де
қолданылады:
1. Экономикалық-статистикалық әдістер
- экономикалық салыстыру әдісі
- орташа шамалар әдісі
- динамикалық қатарлар
- тотау әдісі
2. Математикалық-статистикалық әдістер
- корреляциялық әдіс
- регрессиялық әдіс
3. Баланстық әдіс
4. Нормативтік әдіс
5. Монографиялық әдіс
6. Эксперттік бағалау әдісі
7. Эксперементалдық әдісі
8. Экономикалық математикалық модельдеу
9. Абстрактылы-логикалық әдіс
10. Әлеуметтік
Болжау мен жоспар жасағанда бірнеше әдісті бірден қолдана аламыз. Бұл
әдістер бірін-бірі толықтырылып, байланыстырылып тұруы керек.
Кең қолданылатын маңызды әдістердің бірі болып баланстық әдісті
қарастырамыз. Бұл әдісте материялдық және ақшалай ресурстардың қорлары мен
қажеттіліктері және жоспар элементтерімен байланыстары қарастырылады.
Баланстық әдісті дұрыс қолдана білу республикалық, кәсіпорындық әртүрлі
салалармен қарым қатынасты, ресурстардың тиімді жұмсалуын, дамуды дұрыс
жоспарлауға мүмкіндік береді. Бұл әдісте көбінесе материалдық ресурстар
балансы, жұмыс күші, жер көлемі, т.б, баланстық өлшемдер есепке толығымен
алынады.
Жеке баланстық есептерді және халық шаруашылық балансын есемтеуде
экономикалық математикалық модельдеу әдісі мен есептеуіш техника кеңінен
қолданылуда.
Жоспарлауда қолданылатын нормалар мен нормативтерді келесідей топтарға
бөлеміз:
- Қоғамдық еңбек өнімділігінің нормасы
- Отын-энегргия және еңбек ресурстарының нормасы
- Өнімділік қарқынының нормасы
- Инвестиция және капитал салымдарының нормасы
- Қаржылық нормалар
Сурет 2. Болжау және жоспарлау жүйесі
Кәсіпорын өзінің даму жоспарын жасамас бұрын өндірілетін өнім немесе
көрсетілетін қызмет түрлеріне сұранысты, кәсіпорынның экономикалық-
әлеуметтік қамтамасыз етілуін, жұмыспен қамтылуын, еңбек өнімділігі мен
күшін толық есепке алуы керек.
Теорияда және практикада жоспардың құрамына, құрылымына, құрылу
уақытына және де т.с.с. көрсеткіштеріне байланысты өте көп түрлерге
бөлінеді:
1. Мазмұнындағы экономикалық-саяси кәсіпкелікке байланысты:
- Стратегиялық жоспарлау;
- Тактикалық жоспарлау;
- Оперативтік жоспарлау;
2. Қолданылу аясына байланысты:
- Барлық қарастырылатын аумақты қамтитын жоспарлау (комплекстік немесе
халықшаруашылық);
- Бөліктік жоспарлау (Белгілі-бір аймақ, аудандық-ауылдық)
- Кәсіпорын щеңберінде (фирмалар)
3. Орындалу уақытына байланысты:
- Қысқамерзімді (оперативті) жоспарлау (жартыжылдық, квартал, мезгіл, ай,
апта);
- Орташамерзімді (тактикалық) жоспарлау (1-5 жыл);
- Ұзақмерзімді (стратегиялық) жоспарлау (5 жылдан жоғары қарай);
4. Жоспарлау мазмұнына байланысты:
- глобальды
- Контурлы
- Шектеулі
- Детальді
5. Жоспардың қызметтік аясына байланысты:
- Өндірісте
- Қызметкерлерде
- Қаржы
- Инновациондық
- Дайындық кезеңінде
6. Мәліметтердің өзгеру есебі бойынша:
- Қатаң (өзгермейтін)
- Икемді (өзгермелі)
7. Уақыт кезеңіне байланысты:
- Өтпелі (уақыт өткесін жаңа жоспар жасалынады)
- Созылмалы (уақыт өтсе - созылады)
- Кезеңсіз жоспарлау
8. Уақыт ағымына байланысты:
- реактивті (өткен уақытқа бағытталған)
- инактивное (осы шаққа арналған)
- преактивное (болашаққа бағытталған)
- интерактивное (жоспардың тек жақсы жақтарына бағытталған)
9. Жоспарлаудың тәсілі бойынша:
- төменнен жоғары прогрессивті
- жоғарыдан төмен
- Айналмалы тәсіл
1.2 Мемлекеттің даму жоспарлары және ондағы индикативтік жоспарлаудың
орны
Мемлекеттік жоспарлау саласында көбінесе индикативтік жоспарлау түрі
қолданылады. Индикативтік жоспарлау мемлекеттің экономикалық-әлеуметтік
саясатын, экономиканың өсуін, қоғамға қажетті нәтежиелерге жету үшін
мемлекеттің мүдделерін қарасытырады.
Мақсаты:
- Әлемдік және ішкі нарықтағы құрылым туралы ақпараттар жүйесін
қалыптастыру, бұған бюджеттік және инвестициялық ақпараттар да кіреді.
- Нарық субьектілерінің мемлекетің өзінің мемлекеттік бағдарламаларына
қатысуы
- Өнімөндірушілерінің жаңа технологиялар мен инновациондық жобаларға жете
назар аудауы, ғылыми-техникалық прогресс жетістіктерін қолдану.
Әлемде дамыған мемлекеттерде стратегиялық жоспарлау өз нәтежиесін
көрсетіп жатыр. Стратегиялық жоспарлау нарық жүйесіндегі шаруашылықты
тұрақтандыратын мемлекеттің басты құралы болып табылады. Оның көмегімен
экономикалық тепе-теңдікті тұрақтандырып тұруға болады. Стратегиялық
жоспарлаудың басты элементтері:
- қоғамның әлеуметтік мәселелерін шешуді жоспарлау
- Қоғам мен табиғат ара-қатынасын жоспарлау
- Жаңа технологиялар мен ҒТР жетістіктерін пайдалануды жоспарлау
- Ұлттық экономикалық жүйені тұрақтандыру
1997 жылы ҚР Президентінің бастамасымен Қазақстан-2030 атты ұзақ
уақытқа арналған стратегиялық даму жоспары жасалып, басылып шығарылды. Бұл
жоспарда тәуелсіз Қазақстанның әлемдік экономикада дамуы, экономикалық-
әлеуметтік жағдайды көтеруге бағытталған шаралар жоспары, ұлтаралық
татулық, табиғи ресурстарды тиімді игеру, Орта-Азиялық барыс болу
мәселелері қарастырылған. 2030 бағдарламасындағы 7 басым бағыт:
1. Ұлттық қауіпсіздік,
2. Ішкі саяси тұрақтылық,
3. Экономикалық өсу,
4. Қазақстан азаматтарының денсаулығын, білім алуын, әлеуметтік
жағдайын жоғарылату,
5. Энергетикалық және табиғи ресурстарды тиімді пайдалану,
6. Көлік және байланыс инфраструктурасын дамыту
7. Жемқорлық пен қылмысқа қарсы мықты мемлкет құру.
2. ИНДИКАТИВТІК ЖОСПАРЛАР ЖҮЙЕСІНІҢ ҚҰРАМЫ
2.1 Стратегиялық (ұзақ мерзімді) жоспар
Жоспар - экономикаға ықпал жасайтын мемлекеттік реттегіштердің бірі.
Нарықтық қатынастар жағдайында экономиканы мемлекеттік реттеудің
маңызды құралдарының бірі – индикативті жоспар болып есептеледі, ол
үсыныстүрінде жасалады.
Индикативті жоспарлар жүйесі стратегиялық (ұзақ мерзімді ), орта
мерзімді, ағымдағы (жылдық) жоспарлардан тұрады.
Индикативті жоспар өзінің мерзіміне байланысты мынадай бөлімдерден
тұрады:
1) Әлеуметтік – экономикалық жағдайды талдау.
2) Экономикалық саясаттың негізгі бағыттары.
3) Әлеуметтік – экономикалық дамудың негізгі корсеткіштері.
4) Экономикалық реттегіщтер.
Жоспарлау Әрқашан керек. Мысалы жалақының ең томенгі деңгейі қалай
жоспарланады, халықтың жыл ішіндегі номиналды (ақшадай) табысы қалай
жоспарланады деген сұрақтар көпшіліктің ойындағы сұрақтар.
Қазақстан жағдайында жоспарлаудың басты бағыттарының бірі өнеркәсіп
салаларын жеделдамыту. Бұл жерде қажетті қаржыны да, күшті технологияны да
жоспарлы түрде осындай объектілерге беру.
Жоспарға байланысты тағы да бір ой: әлемдік рынокты зерттеу, қандай
тауарларға сұраныс бар, қай елдің компаниялары, фирмалары рынокта ықпал
жасап отыр, ол рыноктардан қалай орын табуда.
Жоғарыда айтқандай Стратегия термині, гректердің Strategos сөзінен
туындаған және генерал өнері немесе адамдарды басқару өнері деген
түсініктерді беріп, болашақта мақсатты бағытталған және шешуші іс-қимыл
тобын, жиынтығын көрсетеді.
Қандай деңгейдегі экономика болмасын басты мақсат, міндет бұл іс-қимыл
тобы, жиынтығының нақты жағдайға байланысты ғылыми негізделініп,
тұжырымдалынып және цифрлар тілімен немесе сапалық, сандық көрсеткіштермен
сипатталынуы. Бұл міндеттерді шешу, іске асыру кез-келген мемлекеттің
(жоспарлауды экономиканы дамытудағы басты құралдардың бірі деп есептейтін)
төл істерінің бірі.
Қазіргі замаңғы түсінікте және мемлекеттік басқару, реттеу істерінде
және кәсіпорындар, ұжымдар деңгейіндегі қолданылуда Стратегия бөлшектеніп
нақтыланған, жанжақты және кешенді, іске асырылуы мақсатқа жетуді
қамтамасыз ететін жоспар болып саналады. Стратегиялық жоспарлар негізінен
сандық емес сапалық жоспарлау. Оның индикативтік жоспарлардан айырмашылығы
мақсаттылығында, мазмұнында. Стратегиялық жоспар мәні – белгісіз болашақ
және ішкі, сыртқы тұрақты өзгерістер жағдайында, ұтымды мүмкіндіктерді
пайдалана жағымсыз құбылыстарын жеңе отырып нақты қойылған мақсатқа жетудің
магистралды (басты) даму жолын, қызметтерін және іс-қимылдарын жасау. Осы
түсінікте бұл жоспарлау үкімет басқару, атқару органдарының экономиканы
реттеу, оның макроэкономикалық, микроэкономикалық тұрақты дамуын қамтамасыз
етудегі басты құралдарының бірі десек қателеспейміз.
Стратегиялық жоспарлау тек макродеңгейдегі басты реттеу құралдары
болып қоймай, сонымен бірге аймақтар, яғни облыстар деңгейінде де басты
басқару, реттеу құралы болып саналады. Себебі облыстар экономикасы жалпы
ұлттық экономиканың ажырамас бөлігі.
Он жылдық уақыт аралығына жасалынатын аймақтық стратегиялық жоспарлар
болашақ әлеуметтік-экономикалық міндеттерді ұтымды шешуге бағытталады.
Бірде бір экономикалық субьектаның құқықтық шеңберіне енбей, экономикалық
реттегіштер мен тікелей және жанама ықпалды ұштастыра отырып, барлық
субьекталардың іс-қызметтерін ортақ мүддеге бағыштап, белгіленген уақыт
аралығындағы мақсаттарға жетуді қамтамасыз етуге бағытталған. Облыстар
шеңберіндегі мұндай стратегиялық жоспарлар бір-бірімен тығыз байланысқан
төмендегідей бөлімдерден тұрады:
Облыстың, қазіргі әлеуметтік-экономикалық жағдайының бағалануы;
Жоспар кезеңіндегі облыстың миссиясы мен басты даму мақсаты;
Экономикалық дамуы;
Әлеуметтік дамуы;
Күтілетін нәтиже;
Қазіргі әлеуметтік-экономикалық жағдайдың бағалануы, облыстағы
әлеуметтік-экономикалық дамуды сандық, сапалық жағынан талдап, бағалап,
оның жалпы мемлекет экономикасындағы рөлі мен үлесін сипаттауы қажет.
Осындай талдау, бағалау негізінде облыстың әлеуметтік-экономикалық даму
миссиясы мен басты мақсаты анықталынады. Ал миссия мен басты мақсат
мемлекеттің стратегиялық даму жолындағы облыс рөлінен анықталынып,
тұжырымдалынады.
Басты мақсат – бұл облыстың стратегиялық дамуының негізгі мақсаты. Ол
қазіргі әлеуметтік-экономикалық жағдайдың негізінде анықталынып ұзақ
мерзімді әлеуметтік-экономикалық даму бағытын білдіреді. Басты мақсаттарды
орындау, оларға қол жеткізу үшін әлеуметтік және экономикалық салалар,
сфералардағы іс-қызметтер, қимылдар стратегиясы жасалынады.
Экономикалық дамудағы негізгі стратегиялық бағыттарды анықтау үшін
облыстың ішкі-сыртқы факторларына талдау жасалынады. Осы талдау негізінде
облыс экономикасының басым бағыттары анықталынады. Басым бағыттардың
анықталынуы, немесе оны көп тізбектегі басты буынның белгіленуі барлық
мүмкіндіктер мен күштерді осы қызметтерді шешуге шоғырландыруға мүмкіндік
береді.
Басым бағыттарды анықтауда күшті, әлсіз, мүмкіндіктер және қауіп
матрицасы пайдалынады. Мұндай SWOT талдауды төмендегіше көрсетуге болады:
1. Облыс экономикасының (ол мемлекет-экономикасынында) күшті,әлсіз
жақтары талданып, олардың маңыздылары анықталынады,тізімдері белгіленеді.
2. Мүмкіндік және қауіпті (тиімді дамуға кері ықпал жасайтын)
факторлар анықталынып талданады, олардың тізімі анықталынады.
3. Осы мәліметтер негізінде SWOT матрицасы жасалынады.
Тұжырымдалған стратегияларды іске асырудағы негізгі талап, ол оның
қаржы, тағы басқа мемлекеттік реттеу құралдарымен қамтамасыз етілуі. Сол
себепті әрбір стратегияның қаржылық көзі белгіленіп, сол арқылы ол
тұжырымдалынуы керек.
Ұзақ мерзімді стратегиялық жоспарлар ағымдағы әлеуметтік-экономикалық
жағдайдың талдауына, даму тенденцияларының эксперттік бағалануына,
болжамдық есептеулерге негізделіне отырып төмендегідей жағдайларды
анықтауға міндетті:
Болашақ даму мақсаттар мен міндеттер жүйесін;
Халық шаруашылығының маңызды басым бағыттары мен олардың іске асырылу
кезеңдерін;
Экономика өсуінің мүмкін қарқынын және негізгі макроэкономикалық
пропорцияларды;
Экономикадағы құрылымдық өзгерістерді;
Ресурстық күштерді және олардың тиімділігін, пайдалану бағыттарын;
Сыртқы және ішкі экономикалық саясаттың негізгі бағыттарын;
Шаруашылық жүйесіндегі негізгі институционалдық өзгерістерді;
Ұзақ мерзімді стратегиялық жоспарлар бір-бірімен тығыз байланысқан
төмендегідей 4 үлкен бөлімдерден тұрады:
әлеуметтік-экономикалық жағдайдың талдауы;
әлеуметтік-экономикалық даму концепциясы;
негізгі макроэкономикалық көрсеткіштер;
ұлттық бағдарламалар.
Бірінші бөлімі төмендегідей жағдайларды суреттейді:
өндірістік күштердің жағдайын;
экономиканың ішкі және сыртқы даму тенденцияларын;
мемлекеттік реттеу жүйелерінің, реттегіш құралдарының ықпалдылығы мен
нәтижелілігін;
өндіргіш күштердің сапасын, өсу динамикасын және оларға ық
факторларды;
жалпы экономикалық дамудың әлемдік экономика дамуымен салыстырмасын;
Екінші бөлім әлеуметтік-экономикалық даму концепциясы төмендегідей
жағдайларды анықтайды:
әлеуметтік-экономикалық саясаттың стратегиялық мақсаттары мен
міндеттері және басым бағыттарын;
мақсат, міндеттерден туындайтын, оларды іске асыруға бағытталған
ұлттық бағдарламалар тізімін;
Үшінші бөлім негізгі макроэкономикалық көрсеткіштер бөлімі:
экономикалық өсу, дамудың болжамдық қарқынын, деңгейін;
экономика құрылымын;
экономика салалары араларындағы байланыстарды;
халықтың және мемлекеттік кәсіпорындардың қаржы мүмкіндіктерін
суреттейді.
Төртінші бөлімі ұлттық бағдарламалар ... жалғасы
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1. ЖОСПАРЛАУ ЖҮЙЕСІ ЖӘНЕ ТҮСІНІГІ
1.1 Жоспарлау жүйесі және жоспардың
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Мемлекеттің даму жоспарлары және ондағы индикативтік жоспарлаудың
орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
2. ИНДИКАТИВТІК ЖОСПАРЛАР ЖҮЙЕСІНІҢ ҚҰРАМЫ
2.1 Стратегиялық (ұзақ мерзімді)
жоспар ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 13
2.2 Тактикалық (орта мерзімді)
жоспар ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..19
2.3 Ағымдық (бір жылға дейінгі)
жоспар ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...22
3.МЕМЛЕКЕТТЕ ИНДИКАТИВТІК ЖОСПАРДЫ ІСКЕ АСЫРУ НЕГІЗДЕРІ
3.1 Индикативтік жоспардың жоспарлаудағы
ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
3.2 Индикативтік жоспарды іске
асыру ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... .25
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... 28
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
КІРІСПЕ
Директивтік жоспарлаудан бас тартып, нарықтық қатынастарға өту халық
шаруашылығының бүкіл механизмінің әрекеттерін үйлестірудің жаңа нысандарын
талап етеді. Мұнда мемлекеттік экономиканы басқарудағы шаралар, жеке
бизнеспен, қожалық етуші субъектілермен өзара қарым-қатынас демократиялық
принциптер негізінде индикативтік, ұсыным түріндегі жоспарлау арқылы
құрылады.
Индикативтік жоспарлау үрдісінде мемлекет бүкіл халықтың, ұлттың және
елдің барлық аймақтарының сұранысын ескере отырып, экономикалық даму туралы
әр түрлі бағдарламалар, жоспарлар жасайды. Онда шаруашылықтың ресурстармен
толық қамтылған негізгі бағыттары мен көрсеткіштері нақтылы анықталады және
солар арқылы барлық кәсіпкерлердің мүдделерін ескере отырып, олардың
қоғамның стратегиялық даму жоспарларын орындауға ынталылығын арттыру
көзделеді.
Қазақстан Республикасының индикативтік даму жоспары негізгі
мақсаттары – шикізат бағытынан біртіндеп арылуға ықпал ететін экономика
салаларын әртараптандыру жолымен елдің тұрақты дамуына қол жеткізу, ішкі
және әлемдік (дүниежүзілік) нарық конъюктурасы, инвестиция не басқа
шаралардың қожалық етуші субъектілердің экономикалық тетігіне әсер етуі,
бюджеттік жүйеге мемлекет ұсынған бағыттары туралы ақпарат жүйесін
қалыптастыру, мемлекеттік (ұлттық) бағдарламалар негізін құрайтын
көрсеткіштерді нарық субъектілеріне ұсыну, ұзақ мерзімді жоспарда сервистік-
технологиялық экономикаға өту үшін жағдай жасау болып табылады . Бұл
көрсеткіштер субъектілерге өз шаруашылық әрекеттерін іске асырғанда қажет
болуы мүмкін, тауар өндірушілерді жаңа техника мен технологияны дамыту,
басқа да ғылыми-техникалық прогресс табыстарын пайдалану мәселелеріне
бейімдеу (бағдар беру).
Индикативтік жоспарды қалыптастыру кері байланыс принципімен жүзеге
асады:
- үкімет экономикалық саясаттың бас стратегиясы мен негізгі бағыттарын
жасайды, макроэкономикалық көрсеткіштер түрінде индикаторлар құрамын
нақтылайды, олар келешекте субъектілердің шаруашылық әрекеттерін дамытуда
есепке алынады; өз кезегінде шаруашылық субъектілерінің талап-тілектері мен
көрсеткіштері республиканың (облыс, аудан) әлеуметтік-экономикалық дамуының
индикативтік жоспарын жасауда ескеріледі.
Индикативтік жоспарлар жүйесіне стратегиялық (ұзақ мерзімді),
тактикалық (орта мерзімді) және ағымдық (бір жылға дейінгі) жоспарлар
кіреді.
Қазақстан Республикасында индикативтік жоспар алғаш рет экономиканы
тұрақтандыру, дағдарысқа қарсы жедел шаралар қолдану мен әлеуметтік-
экономикалық реформаларды тереңдету Бағдарламасына сәйкес жасалды (1994 –
1996 жж.). Бұған дейінгі қолданылып келген директивтік жоспарлаудан
индикативтік жоспарлаудың басты ерекшелігі – оның нұсқау беруші, бағыттаушы
сипатында.
1. ЖОСПАРЛАУ ЖҮЙЕСІ ЖӘНЕ ТҮСІНІГІ
1.1 Жоспарлау жүйесі және жоспардың түрлері
Экономиканың обьетивті түрде өсуі өндірушілер мен еңбек күшінің
бөлінісін толық, әрі жоспарлы түрде зерттеуден басталады. Анти-Дюринг
еңбегінде Ф. Энгельс дамыған қоғам туралы: Өндірістегі анархия енді
қоғамдық қажеттіліктерді қамтамасыз ететін және қоғамның әр мүшесінің
қажеттіліктерін қамтитын жүйемен алмасады деп жазды. Өз заманында К. Маркс
та қоғамдық жүйені өзгертуді, соның ішінде еңбек бөлінісін дұрыс
ұйымдастыруға шақырды.
Жалпы экономикада халықаралық, халық шаруашылығы, салааралық, әр
саланың саланың өз ішінде, өндірісаралық және аймақтық жүйелер арасында
белгілі бір тепе-теңдік пен тығыз байланыс бар. Бұл көрсетілгендердің
барлығы бір-біріне тәуелді болып келеді және бұлардың барлығы халық
шаруашылығының жоспарлы түрде дамуына және жоспардың жасалуына алып келетін
алғышарттардың бірі болып табылады. Олар экономиканың өсу қарқынын,
тұрақтылығын, қоғамдық еңбек бөлінісі мен өнімділікті анықтайтын,
экономиканың өсу қарқынын көрсететін, белгілі бір уақытта жоспарланған
жоспардың орындалуын көрсетеді. Сонымен жоспарлау мен болжау адамдардың
саналы түрде, белгілі бір экономикалық заңдарға бағына отырып, бір-бірімен
тығыз байланысты өндіруші жүйелерді ұйымдастыруы мен қолдану қызметін
атқарады. Сондықтан жоспарлау халық шаруашылығында үлкен маңызға ие.
Мақсаты, экономиканың өсу кезеңіндегі жағымсыз және белгісіз әсер етуші
факторлардың алдын алу болып табылады.
Жаңа шаруашылық қатынастар кезеңінде, яғни әміршіл-әкімшіл жүйеден
нарыққа ауысуынан жоспарлау жаңадан өзіне тән бағыт-бағдар мен міндеттерді
алады. Сапалы жоспарлаудың бір қыры ол әкімшілік тарапынан ғана емес,
сондай-ақ басшылықтың келісімімен қатар, аймақтық, жергілікті ұйымдармен
қоса кәсіпорындар тарапынан да қызу талқыға салынады. Яғни, жоспарлау
процесіне барлық мүшелер қатысады деген сөз. Нарық өнімділікті жомпарлауда
бірден-бір сарапшы және тексеруші рөлін атқарады және барлық субьектілермен
тығыз қарым-қатынас жасауға бағыттайды. Мысалға, аймақтық және жергілікті
ұйымдардың кәсіпорындармен қарым-қатынасы.
Нарықтық экономика жүйесінде бәсекелестік пен жеке меншік
толықтай дамыған кезеңде мемлекет экономиканы өсіру үшін жоспарлауды да
қолданады. Нарық жүйесінде мемлекеттен бастап барлық субьектілер өніиділік
пен өнімді жоспарлаусыз жұмыс істей алмайды.
Нарықтық бостандықта ешқанда да декларация немесе кодекстер емес, тек
жоспарлау ғана көптеген елдерде тиімді жұмыс істеп келеді. Жоспарлау мен
болжаудың қажеттігі келесідей себептерден туындайды:
Біріншіден, экономиканың өсу қарқынымен қатар ҒТР, жаңа технологиялар
дамып келе жатыр. Өнім арттырудың инновациялық, ұтымды тәсілдері, еңбек
күшінің техникамен алмастырылуы қарқынды өсіп келе жатқандықтан, нәтежиесін
жоспарлау мен болжау қажет,
Екіншіден, жоспарлау мен болжау экономиканы реттеу үшін мемлекет
тарапынан жиі қолданылады. Экономикалық циклді реттеп отыру үшін қажетті.
Халықтың әлсіз топтарының қажеттіліктерін қамтамасыз ету үшін де мемлекетке
тиімді.
Үшіншіден, нарықта кез-келген фирма өзінің саласына қарамастан,
белгілі бір нәтежиеге жету үшін, жұмысқа кіріспес бұрын алға қойған
мақсаттары мен жоспарын, кәсіпкерлік стратегияын жасауға міндетті. Дұрыс
бағыт-бағдар таңдау арқылы ғана экономиканың қажетті түрде дамуына болады.
Сурет 1 - Жоспарлау мен болжау жасаудың әдістері
Сонымен қатар, болжалдау мен жоспарлауда келесідей дістер де
қолданылады:
1. Экономикалық-статистикалық әдістер
- экономикалық салыстыру әдісі
- орташа шамалар әдісі
- динамикалық қатарлар
- тотау әдісі
2. Математикалық-статистикалық әдістер
- корреляциялық әдіс
- регрессиялық әдіс
3. Баланстық әдіс
4. Нормативтік әдіс
5. Монографиялық әдіс
6. Эксперттік бағалау әдісі
7. Эксперементалдық әдісі
8. Экономикалық математикалық модельдеу
9. Абстрактылы-логикалық әдіс
10. Әлеуметтік
Болжау мен жоспар жасағанда бірнеше әдісті бірден қолдана аламыз. Бұл
әдістер бірін-бірі толықтырылып, байланыстырылып тұруы керек.
Кең қолданылатын маңызды әдістердің бірі болып баланстық әдісті
қарастырамыз. Бұл әдісте материялдық және ақшалай ресурстардың қорлары мен
қажеттіліктері және жоспар элементтерімен байланыстары қарастырылады.
Баланстық әдісті дұрыс қолдана білу республикалық, кәсіпорындық әртүрлі
салалармен қарым қатынасты, ресурстардың тиімді жұмсалуын, дамуды дұрыс
жоспарлауға мүмкіндік береді. Бұл әдісте көбінесе материалдық ресурстар
балансы, жұмыс күші, жер көлемі, т.б, баланстық өлшемдер есепке толығымен
алынады.
Жеке баланстық есептерді және халық шаруашылық балансын есемтеуде
экономикалық математикалық модельдеу әдісі мен есептеуіш техника кеңінен
қолданылуда.
Жоспарлауда қолданылатын нормалар мен нормативтерді келесідей топтарға
бөлеміз:
- Қоғамдық еңбек өнімділігінің нормасы
- Отын-энегргия және еңбек ресурстарының нормасы
- Өнімділік қарқынының нормасы
- Инвестиция және капитал салымдарының нормасы
- Қаржылық нормалар
Сурет 2. Болжау және жоспарлау жүйесі
Кәсіпорын өзінің даму жоспарын жасамас бұрын өндірілетін өнім немесе
көрсетілетін қызмет түрлеріне сұранысты, кәсіпорынның экономикалық-
әлеуметтік қамтамасыз етілуін, жұмыспен қамтылуын, еңбек өнімділігі мен
күшін толық есепке алуы керек.
Теорияда және практикада жоспардың құрамына, құрылымына, құрылу
уақытына және де т.с.с. көрсеткіштеріне байланысты өте көп түрлерге
бөлінеді:
1. Мазмұнындағы экономикалық-саяси кәсіпкелікке байланысты:
- Стратегиялық жоспарлау;
- Тактикалық жоспарлау;
- Оперативтік жоспарлау;
2. Қолданылу аясына байланысты:
- Барлық қарастырылатын аумақты қамтитын жоспарлау (комплекстік немесе
халықшаруашылық);
- Бөліктік жоспарлау (Белгілі-бір аймақ, аудандық-ауылдық)
- Кәсіпорын щеңберінде (фирмалар)
3. Орындалу уақытына байланысты:
- Қысқамерзімді (оперативті) жоспарлау (жартыжылдық, квартал, мезгіл, ай,
апта);
- Орташамерзімді (тактикалық) жоспарлау (1-5 жыл);
- Ұзақмерзімді (стратегиялық) жоспарлау (5 жылдан жоғары қарай);
4. Жоспарлау мазмұнына байланысты:
- глобальды
- Контурлы
- Шектеулі
- Детальді
5. Жоспардың қызметтік аясына байланысты:
- Өндірісте
- Қызметкерлерде
- Қаржы
- Инновациондық
- Дайындық кезеңінде
6. Мәліметтердің өзгеру есебі бойынша:
- Қатаң (өзгермейтін)
- Икемді (өзгермелі)
7. Уақыт кезеңіне байланысты:
- Өтпелі (уақыт өткесін жаңа жоспар жасалынады)
- Созылмалы (уақыт өтсе - созылады)
- Кезеңсіз жоспарлау
8. Уақыт ағымына байланысты:
- реактивті (өткен уақытқа бағытталған)
- инактивное (осы шаққа арналған)
- преактивное (болашаққа бағытталған)
- интерактивное (жоспардың тек жақсы жақтарына бағытталған)
9. Жоспарлаудың тәсілі бойынша:
- төменнен жоғары прогрессивті
- жоғарыдан төмен
- Айналмалы тәсіл
1.2 Мемлекеттің даму жоспарлары және ондағы индикативтік жоспарлаудың
орны
Мемлекеттік жоспарлау саласында көбінесе индикативтік жоспарлау түрі
қолданылады. Индикативтік жоспарлау мемлекеттің экономикалық-әлеуметтік
саясатын, экономиканың өсуін, қоғамға қажетті нәтежиелерге жету үшін
мемлекеттің мүдделерін қарасытырады.
Мақсаты:
- Әлемдік және ішкі нарықтағы құрылым туралы ақпараттар жүйесін
қалыптастыру, бұған бюджеттік және инвестициялық ақпараттар да кіреді.
- Нарық субьектілерінің мемлекетің өзінің мемлекеттік бағдарламаларына
қатысуы
- Өнімөндірушілерінің жаңа технологиялар мен инновациондық жобаларға жете
назар аудауы, ғылыми-техникалық прогресс жетістіктерін қолдану.
Әлемде дамыған мемлекеттерде стратегиялық жоспарлау өз нәтежиесін
көрсетіп жатыр. Стратегиялық жоспарлау нарық жүйесіндегі шаруашылықты
тұрақтандыратын мемлекеттің басты құралы болып табылады. Оның көмегімен
экономикалық тепе-теңдікті тұрақтандырып тұруға болады. Стратегиялық
жоспарлаудың басты элементтері:
- қоғамның әлеуметтік мәселелерін шешуді жоспарлау
- Қоғам мен табиғат ара-қатынасын жоспарлау
- Жаңа технологиялар мен ҒТР жетістіктерін пайдалануды жоспарлау
- Ұлттық экономикалық жүйені тұрақтандыру
1997 жылы ҚР Президентінің бастамасымен Қазақстан-2030 атты ұзақ
уақытқа арналған стратегиялық даму жоспары жасалып, басылып шығарылды. Бұл
жоспарда тәуелсіз Қазақстанның әлемдік экономикада дамуы, экономикалық-
әлеуметтік жағдайды көтеруге бағытталған шаралар жоспары, ұлтаралық
татулық, табиғи ресурстарды тиімді игеру, Орта-Азиялық барыс болу
мәселелері қарастырылған. 2030 бағдарламасындағы 7 басым бағыт:
1. Ұлттық қауіпсіздік,
2. Ішкі саяси тұрақтылық,
3. Экономикалық өсу,
4. Қазақстан азаматтарының денсаулығын, білім алуын, әлеуметтік
жағдайын жоғарылату,
5. Энергетикалық және табиғи ресурстарды тиімді пайдалану,
6. Көлік және байланыс инфраструктурасын дамыту
7. Жемқорлық пен қылмысқа қарсы мықты мемлкет құру.
2. ИНДИКАТИВТІК ЖОСПАРЛАР ЖҮЙЕСІНІҢ ҚҰРАМЫ
2.1 Стратегиялық (ұзақ мерзімді) жоспар
Жоспар - экономикаға ықпал жасайтын мемлекеттік реттегіштердің бірі.
Нарықтық қатынастар жағдайында экономиканы мемлекеттік реттеудің
маңызды құралдарының бірі – индикативті жоспар болып есептеледі, ол
үсыныстүрінде жасалады.
Индикативті жоспарлар жүйесі стратегиялық (ұзақ мерзімді ), орта
мерзімді, ағымдағы (жылдық) жоспарлардан тұрады.
Индикативті жоспар өзінің мерзіміне байланысты мынадай бөлімдерден
тұрады:
1) Әлеуметтік – экономикалық жағдайды талдау.
2) Экономикалық саясаттың негізгі бағыттары.
3) Әлеуметтік – экономикалық дамудың негізгі корсеткіштері.
4) Экономикалық реттегіщтер.
Жоспарлау Әрқашан керек. Мысалы жалақының ең томенгі деңгейі қалай
жоспарланады, халықтың жыл ішіндегі номиналды (ақшадай) табысы қалай
жоспарланады деген сұрақтар көпшіліктің ойындағы сұрақтар.
Қазақстан жағдайында жоспарлаудың басты бағыттарының бірі өнеркәсіп
салаларын жеделдамыту. Бұл жерде қажетті қаржыны да, күшті технологияны да
жоспарлы түрде осындай объектілерге беру.
Жоспарға байланысты тағы да бір ой: әлемдік рынокты зерттеу, қандай
тауарларға сұраныс бар, қай елдің компаниялары, фирмалары рынокта ықпал
жасап отыр, ол рыноктардан қалай орын табуда.
Жоғарыда айтқандай Стратегия термині, гректердің Strategos сөзінен
туындаған және генерал өнері немесе адамдарды басқару өнері деген
түсініктерді беріп, болашақта мақсатты бағытталған және шешуші іс-қимыл
тобын, жиынтығын көрсетеді.
Қандай деңгейдегі экономика болмасын басты мақсат, міндет бұл іс-қимыл
тобы, жиынтығының нақты жағдайға байланысты ғылыми негізделініп,
тұжырымдалынып және цифрлар тілімен немесе сапалық, сандық көрсеткіштермен
сипатталынуы. Бұл міндеттерді шешу, іске асыру кез-келген мемлекеттің
(жоспарлауды экономиканы дамытудағы басты құралдардың бірі деп есептейтін)
төл істерінің бірі.
Қазіргі замаңғы түсінікте және мемлекеттік басқару, реттеу істерінде
және кәсіпорындар, ұжымдар деңгейіндегі қолданылуда Стратегия бөлшектеніп
нақтыланған, жанжақты және кешенді, іске асырылуы мақсатқа жетуді
қамтамасыз ететін жоспар болып саналады. Стратегиялық жоспарлар негізінен
сандық емес сапалық жоспарлау. Оның индикативтік жоспарлардан айырмашылығы
мақсаттылығында, мазмұнында. Стратегиялық жоспар мәні – белгісіз болашақ
және ішкі, сыртқы тұрақты өзгерістер жағдайында, ұтымды мүмкіндіктерді
пайдалана жағымсыз құбылыстарын жеңе отырып нақты қойылған мақсатқа жетудің
магистралды (басты) даму жолын, қызметтерін және іс-қимылдарын жасау. Осы
түсінікте бұл жоспарлау үкімет басқару, атқару органдарының экономиканы
реттеу, оның макроэкономикалық, микроэкономикалық тұрақты дамуын қамтамасыз
етудегі басты құралдарының бірі десек қателеспейміз.
Стратегиялық жоспарлау тек макродеңгейдегі басты реттеу құралдары
болып қоймай, сонымен бірге аймақтар, яғни облыстар деңгейінде де басты
басқару, реттеу құралы болып саналады. Себебі облыстар экономикасы жалпы
ұлттық экономиканың ажырамас бөлігі.
Он жылдық уақыт аралығына жасалынатын аймақтық стратегиялық жоспарлар
болашақ әлеуметтік-экономикалық міндеттерді ұтымды шешуге бағытталады.
Бірде бір экономикалық субьектаның құқықтық шеңберіне енбей, экономикалық
реттегіштер мен тікелей және жанама ықпалды ұштастыра отырып, барлық
субьекталардың іс-қызметтерін ортақ мүддеге бағыштап, белгіленген уақыт
аралығындағы мақсаттарға жетуді қамтамасыз етуге бағытталған. Облыстар
шеңберіндегі мұндай стратегиялық жоспарлар бір-бірімен тығыз байланысқан
төмендегідей бөлімдерден тұрады:
Облыстың, қазіргі әлеуметтік-экономикалық жағдайының бағалануы;
Жоспар кезеңіндегі облыстың миссиясы мен басты даму мақсаты;
Экономикалық дамуы;
Әлеуметтік дамуы;
Күтілетін нәтиже;
Қазіргі әлеуметтік-экономикалық жағдайдың бағалануы, облыстағы
әлеуметтік-экономикалық дамуды сандық, сапалық жағынан талдап, бағалап,
оның жалпы мемлекет экономикасындағы рөлі мен үлесін сипаттауы қажет.
Осындай талдау, бағалау негізінде облыстың әлеуметтік-экономикалық даму
миссиясы мен басты мақсаты анықталынады. Ал миссия мен басты мақсат
мемлекеттің стратегиялық даму жолындағы облыс рөлінен анықталынып,
тұжырымдалынады.
Басты мақсат – бұл облыстың стратегиялық дамуының негізгі мақсаты. Ол
қазіргі әлеуметтік-экономикалық жағдайдың негізінде анықталынып ұзақ
мерзімді әлеуметтік-экономикалық даму бағытын білдіреді. Басты мақсаттарды
орындау, оларға қол жеткізу үшін әлеуметтік және экономикалық салалар,
сфералардағы іс-қызметтер, қимылдар стратегиясы жасалынады.
Экономикалық дамудағы негізгі стратегиялық бағыттарды анықтау үшін
облыстың ішкі-сыртқы факторларына талдау жасалынады. Осы талдау негізінде
облыс экономикасының басым бағыттары анықталынады. Басым бағыттардың
анықталынуы, немесе оны көп тізбектегі басты буынның белгіленуі барлық
мүмкіндіктер мен күштерді осы қызметтерді шешуге шоғырландыруға мүмкіндік
береді.
Басым бағыттарды анықтауда күшті, әлсіз, мүмкіндіктер және қауіп
матрицасы пайдалынады. Мұндай SWOT талдауды төмендегіше көрсетуге болады:
1. Облыс экономикасының (ол мемлекет-экономикасынында) күшті,әлсіз
жақтары талданып, олардың маңыздылары анықталынады,тізімдері белгіленеді.
2. Мүмкіндік және қауіпті (тиімді дамуға кері ықпал жасайтын)
факторлар анықталынып талданады, олардың тізімі анықталынады.
3. Осы мәліметтер негізінде SWOT матрицасы жасалынады.
Тұжырымдалған стратегияларды іске асырудағы негізгі талап, ол оның
қаржы, тағы басқа мемлекеттік реттеу құралдарымен қамтамасыз етілуі. Сол
себепті әрбір стратегияның қаржылық көзі белгіленіп, сол арқылы ол
тұжырымдалынуы керек.
Ұзақ мерзімді стратегиялық жоспарлар ағымдағы әлеуметтік-экономикалық
жағдайдың талдауына, даму тенденцияларының эксперттік бағалануына,
болжамдық есептеулерге негізделіне отырып төмендегідей жағдайларды
анықтауға міндетті:
Болашақ даму мақсаттар мен міндеттер жүйесін;
Халық шаруашылығының маңызды басым бағыттары мен олардың іске асырылу
кезеңдерін;
Экономика өсуінің мүмкін қарқынын және негізгі макроэкономикалық
пропорцияларды;
Экономикадағы құрылымдық өзгерістерді;
Ресурстық күштерді және олардың тиімділігін, пайдалану бағыттарын;
Сыртқы және ішкі экономикалық саясаттың негізгі бағыттарын;
Шаруашылық жүйесіндегі негізгі институционалдық өзгерістерді;
Ұзақ мерзімді стратегиялық жоспарлар бір-бірімен тығыз байланысқан
төмендегідей 4 үлкен бөлімдерден тұрады:
әлеуметтік-экономикалық жағдайдың талдауы;
әлеуметтік-экономикалық даму концепциясы;
негізгі макроэкономикалық көрсеткіштер;
ұлттық бағдарламалар.
Бірінші бөлімі төмендегідей жағдайларды суреттейді:
өндірістік күштердің жағдайын;
экономиканың ішкі және сыртқы даму тенденцияларын;
мемлекеттік реттеу жүйелерінің, реттегіш құралдарының ықпалдылығы мен
нәтижелілігін;
өндіргіш күштердің сапасын, өсу динамикасын және оларға ық
факторларды;
жалпы экономикалық дамудың әлемдік экономика дамуымен салыстырмасын;
Екінші бөлім әлеуметтік-экономикалық даму концепциясы төмендегідей
жағдайларды анықтайды:
әлеуметтік-экономикалық саясаттың стратегиялық мақсаттары мен
міндеттері және басым бағыттарын;
мақсат, міндеттерден туындайтын, оларды іске асыруға бағытталған
ұлттық бағдарламалар тізімін;
Үшінші бөлім негізгі макроэкономикалық көрсеткіштер бөлімі:
экономикалық өсу, дамудың болжамдық қарқынын, деңгейін;
экономика құрылымын;
экономика салалары араларындағы байланыстарды;
халықтың және мемлекеттік кәсіпорындардың қаржы мүмкіндіктерін
суреттейді.
Төртінші бөлімі ұлттық бағдарламалар ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz